مینا کماری
مینا کماری | |
---|---|
(ہندی وچ: मीना कुमारी) | |
پیدائشی نام | (ہندی وچ: महजबी बानो) |
جم | 1 اگست 1933 [۱][۲]
|
وفات | 31 مارچ 1972 (39 سال)[۱][۲] |
وجہ وفات | تشمع |
مدفن | ممبئی |
طرز وفات | طبعی موت |
شہریت | برطانوی ہندستان (–۱۵ اگست ۱۹۴۷) |
شریک حیات | کمال امروہی (۱۴ فروری ۱۹۵۲–۳۱ مارچ ۱۹۷۲) |
بہن/بھائی | |
عملی زندگی | |
پیشہ | اداکار ، شاعر ، کاسٹیوم ڈیزائنر ، گائک |
پیشہ ورانہ زبان | ہندی |
شعبۂ عمل | شاعری ، فلم اداکار |
اعزازات | |
بنگال فلم جرنلسٹ ایسوسی ایشن ایوارڈ (برائے:Sharada ، Aarti ، Dil Ek Mandir تے پاکیزہ ) (۱۹۵۸) فلم فیئر اعزاز برائے بہترین اداکارہ (برائے:Baiju Bawra ، Parineeta ، Sahib Bibi Aur Ghulam تے Kaajal ) (۱۹۵۴) |
|
دستخط | |
IMDB اُتے صفحہ | |
ترمیم |
مینا کماری (ہندی: मीना कुमारी; اگست 1932 – 31 مارچ 1972) اک بھارتی فلمی اداکارہ اتے شاعرہ سی۔ اس دا اصلی نام ماہ جبین بانو سی۔ اوہ ہندی سنیمے دیاں اُگھیاں اداکاراں وچّ گنی جاندی ہے۔ اوہ سوگی کردار نبھاؤن کر کے جانی جاندی ہے جس کر کے اسنوں ٹریجڈی کوئین کیہا جاندا ہے۔[۳]
مہ جبیں بانو[۴] عرف مینا کماری (1 اگست 1933ء[۵][۶]-31 مارچ 1972ء) بالی ووڈ دی فلم اداکارہ سی۔ انہاں نے ہندی سنیما کوم تعدد کلاسیکی فلماں دتیاں انہاں نوں دی ٹدیجڈی کوین تے چائزین ڈال' وی کہیا جاندا اے۔[۷] انہاں دی شخصیت تے اداکاری نوں دیکھدے ہوئے لوکاں نے گرودت دا نسوانی اوتار تے بالی ووڈ دی سنڈریلا وی کہیا جاندا سی۔[۸][۹]ان دا فلمی کیرئر 1939ء توں 1972ء رہیا۔[۱۰][۱۱] مینا کماری دی سوانح عمری دے مصنف ونود مہتا نوں کسی ڈائریکٹر نے دسیا کہ “ ٹریجڈی کنگ دلیپ کمار وی انہاں دے سامنے سنجیدگی برقرار نئيں رکھ پاندے سن ۔“[۱۲] راج کمار اکثر انہاں دے سامنے اپنے ڈائلاگ بھُل جاےا کردے سن ۔[۱۳]
مدھوبالا وی مینا کماری دی مداح سی تے کہیا کردی سی کہ “مینا کماری دی ورگی آواز کسی دی نئيں اے ۔“[۱۴] ستیہ جیت رائے نے مینا کماری دی ایويں تعریف کيتی “بلا شبہ اوہ سب توں زیادہ ذہین اداکارہ سی۔“ امیتابھ بچن نے کہیا “مینا کماری جس طرح ڈائلاگ بولدی سی اس طرح کوئی وی کدی نئيں بول سکدا اے، اج تک کوئی نئيں بول سکیا اے تے شاید کدی کوئی بول نئيں سکدا اے “۔[۱۵] موسیقار نوشاد نے کہیا “اب شاید ہندی سنیما وچ کوئی دوسری مینا کماری پیدا نہ ہوئے سکے“[۱۶] میریلن مونرو نوں مینا کماری توں بہت ہمدردی سی کیونجے میلرین دے شوہر آرتھر ملر نوں مینا دے شوہر کمال امراوہی توں بہت مشابہت سی۔[۱۷] ایسا کہیا جاندا ہیکہ مینا کماری نے ہمیشہ فلماں نال محبت نئيں کيتی بلکہ کدی کدائيں انہاں نوں فلماں نال نفرت وی ہُندی سی۔[۱۸]
مینا کماری بہترین اداکارہ دے طور چار مرتبہ فلم فیئر اعزازات توں نوازیا گیا۔ انہاں نوں 1954ء وچ فلم بیجو باورا دے لئی فلم فیئر دا افتتاحی فیل فیئر اعزازات برائے بہترین اداکارہ ملیا تے اس دے اگلے سال ایہی اعزاز فلم پرینیندا دے لئی ملا۔ 1963ء وچ 10واں فلم فیئر اعزاز وچ مینا کماری نے تمام نامزدگیاں اپنے ناں تریخ رقم کر دتی لیکن انہاں نوں ایہ اعزاز فلم صاحب بیوی غلام دے لئی ملا۔[۱۹] 13واں فلم فیئر اعزاز وچ فلم کاجل دے لئی انہاں نوں آخری مرتبہ بہترین اداکارہ دا اعزاز ملا۔
مینا کماری دی اصل پہچان 1950ء تے 1960ء دی دہائی وچ بھارت دیاں عورتاں دے حالات دی عکاسی دے لئی انہاں دی اداکاری اے۔ بھارتی سنیما برادری دے وڈے ناں جداں محمد ظہور خیام تے جاوید اختر دا مننا ہیکہ مینا کماری اسکرین اُتے اک مکمل بھارتی ناری نوں پیش کردیاں نيں۔ انہاں توں بہتر ہن تک کوئی اداکارہ بھارتی نوں مکمل روپ وچ پیش نئيں کرسکی اے۔[۲۰] [فلم [پاکیزہ]] وچ انہاں نے “صاحب جان“ دا کردار ادا کيتا جو اچھی دل دی مالک اک شوخ چنچل لڑکی اے۔ مینا کماری نے اس کردار نوں اپنی اداکاری دے ذریعے تاریخی بنادتا تے کمال امروہری دی ایہ فلم اک تاریخی دستاویز بن گئی۔سائیٹ غلطی: بند کردا </ref> ؛ <ref> دا گھاٹا ٹیگ Rediff.com |accessdate= 25 جولائی 2016}}</ref> اوہ پارسی سیٹر دے ماہر سن، ہارمونیم بجاندے سن ۔ اوہ موسیقی دی تعلیم دیندے سن ۔ انہاں نے اردو بولی وچ شاعری وی دی جسنوں فلم شاہی لٹیرے وچ گایا گیا۔[۲۱] مینا کماری دی والدہ دا ناں پربھاوندی دیوی اک عیسائی خاتاں سی جو بعد وچ مسلمان ہوئے کے اقبال بیگم بن گئی سن۔ اقبال بیگم علی بخش دی دوسری بیوی سن۔[۲۱] انہاں دا تعلق بنگال دے مشہور ٹیگور خاندان توں سی۔ علی بخش دے ملنے تے انہاں نال شادی توں پہلے اوہ کامینی سیٹر دے لئی اسٹیج اُتے پرفارم کيتا کردیاں سن۔[۲۱]
جیون
سودھومینا کماری دا جنم 1 اگست 1932 نوں، بطور ماہ جبین بانو، پیؤ علی بخش دے گھر ماں اقبال بیگم دی ککھوں برطانوی ہند وچّ بمبے (اج-کلّ ممبئی) وکھے اک شیعہ مسلمان پروار وچّ ہویا۔ اس دا پیؤ اک اردو شاعر اتے سنگیتکار سی جہناں نے عید کا چاند ورگیاں فلماں وچّ چھوٹے-چھوٹے کردار نبھائے اتے شاہی لٹیرے جہیاں فلماں دا سنگیت وی دتا۔ کماری دی ماں اس دے پیؤ دی دوجی بیوی سی جو پہلاں کامنی ناں ہیٹھ اک سٹیج اداکارہ سی۔ اس دا ویاہ ہدائتکار کمال امروہی نال ہویا۔[۲۲] مینا کماری دا بچپن ممبئی وچّ بیتیا اتے اس دا انت وی ممبئی وچّ ہی ہویا۔ اوہ صرف 6 سال دی سی جدوں اس نے فلماں وچّ کم کرنا شروع کر دتا سی۔ مینا کماری دی فلم دائرہ، دو بیگھا زمین اتے پرنیتا بہت ہٹ ہوئیاں۔ اس دے فلم پرنیتا وچلے کردار نے درشکاں دا دل جت لیا سی۔ اس نے زیادہ تر فلماں وچّ دکھدائی تے ستائی ہوئی عورت دے کردار نبھائے۔ اس دا ویاہ فلمساز کمال امروہی نال ہویا، پر ایہہ رشتہ زیادہ دیر نہ چلیا تے اوہ 1964 وچّ کمال امروہی توں وکھ ہو گئی۔ فلم پاکیزہ وچلے مینا کماری دے کردار نوں اج وی چیتے کیتا جاندا ہے۔ اس نال مینا کماری دیش-ودیش وچّ پرسدھی ہو گئی سی۔ بہت گھٹّ لوکاں نوں پتہ ہے کہ مینا کماری شاعری وی لکھدی سی، پر اوہ شاعری نوں چھپواؤندی نہیں سی۔
خاندانی پس منظر
سودھومینا کماری دے والد سنی مسلمان سن جنہاں دا ناں ماسٹر علی بخش سی۔ انہاں نے تقسیم دے بعد پاکستان دے بھیرہ دی طرف ہجرت کرلئی سی۔ اوہ وڈے پارسی سیٹر آرٹسٹ سن تے ہارمونیم بجایا کردے سن ۔ انہاں نے کچھ دن موسیقی دی تعلیم دی۔ کچھ نغمے لکھے تے فلم عید دا چاند وچ اک چھوٹا جہا کردار ادا کيتا۔ انہاں نے فلم شاہی لٹیرے دے لئی موسیقی کمپوز کيتی۔[۲۱] مینا دی والدہ اقبال بیگم دا اصل ناں پربھاوندی دیوی سی تے اوہ بنگالی مسیحی خاتون سن جنہاں نے بعد وچ اسلام قبول کرلیا تے اقبال بیگم ناں رکھیا۔ شادی توں پہلے اقبال بیگم کامنی نامی اسٹیج دے لئی کم کردی سی تے اوہ رقاصہ سن۔ ن دا تعلق بنگال دے مشہور ٹیگور خاندان توں سی۔[۲۱]
ٹیگور خاندان نال تعلق
سودھومینا کماری دی نانی دا ناں ہیم سندری ٹیگور سی جنہاں دی شادی جادو نندن ٹیگور (1840ء-1862ء) ہوئی۔ اوہ درپن ناراین ٹیگور دے پوتے سن تے رابندرناتھ ٹیگور دے دور دے بھائی سن ۔[۲۳] شوہر دی وفات دے بعد ہیم سندری اہل خانہ دے دباو وچ آکے میرٹھ چلی گئياں تے اوتھے نرس بن گئی تے اک مسیحی شخص پیارے لال شنکر میرٹھی نال شادی کرلئی- اوہ اردو بولی دے صحافی سن تے مسیحی بن گئے سن ۔[۲۳] ہیم سندری نوں دو بیٹیاں ہوئیاں جنہاں وچ اک پربھاوندی سی جو مینا کماری دی ماں ہوئی۔[۱۷]
ولادت تے بچپنہ
سودھومینا کماری دی ولادت 1 اگست 1933ء نوں اک غریب سیٹر کرنے والے خاندان وچ ہوئی۔[۵][۶] انہاں دا ناں مہ جباں رکھیا گیا۔ والد علی بخش سیٹر آرٹسٹ سن ۔ والدہ اقبال بیگم رقاصہ سن۔ انہاں دی ولادت اُتے علی بخش بہت مایوس ہوئے سن کیونجے اوہ بیٹے دی آس لگائے بیٹھے سن ۔[۱۷] گھر اُتے سب انہاں نوں منا کہ کر بلاندے سن ۔[۱۸] چونکہ گھر وچ انہاں دی ولادت دے لئی ڈاکٹر نوں دینے دے لئی پیسے نئيں سن لہذا والد نے انہاں نوں یتیم خانہ وچ چھڈ دتا مگر چند گھنٹےآں دے بعد واپس گحر لے آئے۔ انہاں دی بہن دا ناں مہلقہ سی نوں مدھو دے ناں توں جانی جاندیاں سن تے جنہاں نے اداکار محمود علی نال شادی کيتی سی۔[۲۴][۲۵] مہ جباں نوں شروع وچ اداکاری دا شوق نئيں سی بلکہ اوہ اسکول کانا چاہندی سی۔[۲۶] مگر انہاں دے والد انہاں نوں شروع توں ہی اسٹوڈیو لے جایا کردے سن تاکہ انہاں نوں کوئی کم مل سکے۔ انہاں دی پہلی فلم لیدرفیس سی جس دے لئی ہدایتکار وجے بھٹ نے انہاں نوں 25 روپئے دتے سن ۔ لیدرفیس 1939ء وچ جاری ہوئی۔[۲۷] تے اس طرح اوہ عمری وچ ہی اہل خانہ دے لئی روزی روٹی دا انتظام کرنے لگی۔ 1962ء وچ اک انٹرویو وچ مینا کماری نے کہیا کہ 4 سال دی عمر توں ہی اوہ خاندان والےآں دا خرچہ چلارہی اے تے اسنوں انہاں نوں بہت سکون ملدا اے ۔[۱۷] مہ جباں نے اک اسکول وچ داخلہ لیا مگر اوہ تعلیم جاری نئيں رکھ سکی کیونجے کم دا بجھ بہت ودھ گیا سی۔ البتہ انہاں نے بغیر تعلیم دے ہی بہت کچھ سکھیا تے کسی وی میدان مات نئيں کھادیاں سن۔ انہاں نوں اردو بولی توں بہت لگاو سی حالانکہ ہندی تے انگریزی وی جاندی سی۔ انہاں نوں کتابی کیڑا کہیا جاندا سی کیونجے اوہ فلم سیٹ اُتے وی کتاب لے کے آیا کردی سی۔[۱۷]
کیرئر
سودھوابتدائی ایام 1939ء-1945ء
سودھوانہاں نے 4 برس دی عمر وچ وجے بھٹ دی فلم لیدر فیس (1939ء) وچ کم کيتا۔ اس دے بعد ادھوری کہانی (1939ء)، پوجا (فلم) (1940ء) تے اک ہی بھُل (1940ء) وچ اداکاری کيتی۔ فلم اک ہی بھُل دے دوران وچ وجے بھٹ نے انہاں نوں “بے بی مینا“ کہ کر بلیانا شروع کردتا۔[۲۸] بے بی مینا نے ہور فلماں دی جداں نويں روشنی (1941ء)، کسوٹی (فلم) (1941ء)، وجے (فلم) (1942ء)، غریب (فلم) (1942ء) وغیرہ۔ 1941ء وچ ہدایتکار محبوب خان نے انہاں نوں بہن وچ سائن کيتا تے ایہ انہاں دونے دی اکلوتی کامیاب فلم اے۔ بعد وچ محبوب نے انہاں نوں امر (فلم) وچ لیا مگر بعد وچ ایہ کرداد مدھو بالا دے دے دتا گیا جس دے بعد مینا کماری نے کدی محبوب دے نال کم نئيں کيتا۔
1946ء-1952ء
سودھواس دور وچ مہ جباں مینا کماری بن چکی سی تے ايسے ناں توں فلمی دنیا وچ کما کرنے لگی۔ انہاں نے رنمیک پروڈکشن دی فلم بچےآں دا کھیل (1946ء) وچ کم کيتا۔ مینا کماری نے باندرا، ممبئی وچ اک گھر لیا تے اہل خانہ دا اوتھے منتقل کردتا مگر اس دے 18 ماہ بعد ہی والدہ دا انتقال ہوئے گیا جس توں مینا کماری نوں بہت صدمہ ہويا۔ مینا کماری نے فلماں وچ اداکاری دے نال نال نغمے وی گائے جداں دنیا اک سرائے (1946ء)، پیا گھر آجا (1948ء) تے بچھڑے بلم (1948ء)۔ 1940ء دے اواخر وچ انہاں نے خرافات (میتھولوجی) تے تصور جداں موضوعات اُتے فلماں بنانا شروع دی جداں ویر گھاٹوکچ، شری گنیش مہیما، لکشمی نارائن، ہنومان پتل وجے تے علاوالدین تے جادوئی چراغ وغیرہ۔ ایہ فلماں کامیاب رہیاں۔ مگر انہاں سب توں مینا کماری نوں اوہ شہرت نئيں مل رہی سی جس توں اوہ خود نوں بالی ووڈ دی اداکارہ کہلواسکن۔ بالآکے انہاں دے رہبر تے رہنما وجے بھٹ نے انہاں دی مشہور فلم بائیجو بوارا وچ کم دتا۔ ایہ موسیقی والی بہترین فلم سی۔
1952ء-1956ء
سودھویہ دور مینا کماری دا عروج دا زمانہ اے جس وچ انہاں دا کیرئر بحیثیت اداکارہ بائیجو بوارا توں شروع ہُندا اے تے لگاتار کئی فلماں بالی ووڈ دے پردےآں اُتے اَگڑ پِچھڑ کامیاب ہُندی چلی جاندیاں نيں۔
- 1952ء وچ بائی بوارا جاری ہوئی جس وچ مینا کماری نے اہم کردار ادا کيتا۔ فلم دے عروج وچ دونے اہم اداکار پانی ڈُب جاندے نيں۔ مینا کماری سچ وچ ڈاب گئی سن مگر بعد وچ انہاں نوں بچا لیا گیا۔[۲۹]
اس فلم دے دوران وچ ایداں دے کئی حادثے ہوئے جنہاں توں مینا کماری ہمیشہ خبراں وچ رہیاں۔
- 1953ء وچ پرینیندا (فلم) جاری ہوئی۔ اس دی ہدایتکاری بمل رائے نےکيتی سی تے مینا کماری دے نال اہم رول وچ اشوک کمار سن ۔ بائیجوا بوارا دے بعد لاگاتار دوسرے سال مینا کماری نوں اس فلم دے لئی فلم فیئر اعزاز برائے بہترین اداکارہ ملا۔ ایہ فلم شرت چندر چیٹرجی دے بنگالی ناول اُتے منحصر سی جس وچ مینا کماری للدا دا کردار انتہائی خوبی توں نبھایا سی۔ اس فلم دی کمایابی دے بعد اوہ اگلی انتہائی کامیاب تے مستقبل وچ بالی ووڈ دی سب توں بہترین فلماں وچوں اک دیوداس وچ پارو دے کردار وچ مینا کماری نوں لینے والے سن لیکن کمال امروہوی توں انہاں دے تعلقات استوار نئيں ہوئے پائے۔ ايسے سال دو بیگھا زمین جاری ہوئی جسنوں کان وچ 1954ء وچ بین الاقوامی انعام ملیا تے ایويں ایہ پہلی بھارتی فلم بن گئی جسنوں کوئی بین الاقوامی انعام ملا۔ مینا کماری دے 33 سال طویل فلمی سفر وچ ایہ واحد فلم اے جس وچ انہاں نے مہمان دے طور اُتے اداکاری کيتی۔ ايسے سال ضیا سرحدی نے انہاں نوں فٹ پاتھ وچ کاسٹ کيتا۔ اس دے کما امروہوی دی یدایتکاری وچ دائرہ بنی جسنوں لکھیا وی انہاں نے ہی سی۔ اس فلم وچ مینا دے علاوہ نانا پالسیکر تے ناصر خان (اداکار) نے وی اداکاری کيتی۔[۳۰]
فلماں
سودھومینا کماری | ||
عام جانکاری | ||
جنم | 1 اگست 1932 ممبئی، برطانوی بھارت | |
موت | ||
قومیت | بھارت | |
پیشہ | اداکارہ، شاعرہ |
موت
سودھوشراب دی عادت ہون کر کے اسنوں جگر دی بیماری ہو گئی سی۔ اس دی فلم پاکیزہ دے رلیز توں ہون دو کو مہینیاں بعد ہی 31 مارچ 1972 نوں اس دی موت ہو گئی۔[۳] اوہ اک شاعرہ وی سی اتے ناز نام ہیٹھ لکھدی سی۔[۲۲] اس دیاں اردو نظماں اس دی موت تو بعد چھپیاں۔
ایہہ وی ویکھو
سودھوحوالے
سودھووکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: مینا کماری |
- ↑ ۱.۰ ۱.۱ وصلة : https://d-nb.info/gnd/142358371 — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۹ اپریل ۲۰۱۴ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ Find a Grave memorial ID: https://www.findagrave.com/memorial/151498523 — subject named as: Meena Kumari — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ "Meena Kumari"۔ Rediff.com۔ اخذ شدہ بتاریخ نومبر 10, 2012 روابط خارجية في
|publisher=
(معاونت) - ↑ Mehta 2016, p. 1916.
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ "اپریل 2 1954"۔ Filmfare۔ ۱۱ مئی ۲۰۱۷ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 ستمبر 2016
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ Adrian Room (26 جولائی 2010). Dictionary of Pseudonyms: 13,000 Assumed Names and Their Origins. McFarland, 269. ISBN 978-0-7864-4373-4. Retrieved on 22 اپریل 2012.
- ↑ "Meena Kumari birth anniverary: She is inspiration for all!"۔ Free Press Journal۔ اخذ شدہ بتاریخ 3 اکتوبر 2018
- ↑ "From Sridevi to Guru Dutt: Celebrities that passed away at an untimely age"۔ News X۔ ۲۰ جون ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 5 مارچ 2018
- ↑ "Meena Kumari – Interview (1952)"۔ Cineplot.com۔ 19 جولائی 2017۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 جولائی 2017
- ↑ Mohamed, Khalid (25 مارچ 2016). "Remembering the Tragedy Queen Meena Kumari". http://www.khaleejtimes.com/wknd/bollywood/remembering-the-tragedy-queen-meena-kumari.
- ↑ "Meena Kumari – "The Tragedy Queen of Indian Cinema"". https://web.archive.org/web/20180804051526/http://rollingframes.org/2016/07/13/meena-kumari-the-tragedy-queen-of-indian-cinema/. Retrieved on ۶ نومبر ۲۰۲۰.
- ↑ "Meena Kumari the melancholic queen of cinema! – Sun Post"۔ Sunpost.in۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 جولائی 2016
- ↑ "Meena Kumari Made Raaj Kumar Forget His Dialogues"۔ 13 اگست 2018۔ اخذ شدہ بتاریخ 19 اگست 2018 – YouTube سے
- ↑ admin (16 اپریل 2016)۔ "Madhubala – Her Sister's Recollections"۔ Cineplot.com۔ اخذ شدہ بتاریخ 19 اگست 2016
- ↑ Carlo Franco (25 جون 2017)۔ "Amitabh Bachchan's Official Blog"۔ Amitabh Bachchan's Official Blog۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 اگست 2017
- ↑ Raza Rumi (31 اکتوبر 2014)۔ "Meena Kumari, the poet"۔ The Friday Times۔ اخذ شدہ بتاریخ 2 اگست 2019
- ↑ ۱۷.۰ ۱۷.۱ ۱۷.۲ ۱۷.۳ ۱۷.۴ Mehta 2016.
- ↑ ۱۸.۰ ۱۸.۱ "At The Edge: Meena Kumari: Her Death, Work, Love and Birth"۔ At The Edge۔ اخذ شدہ بتاریخ 19 اگست 2016
- ↑ "Filmfare Awards (1963)"۔ انٹرنیٹ مووی ڈیٹابیس
- ↑ "Meena Kumari Biography by Javed Akhtar"۔ 3 ستمبر 2016۔ بموقع 32:00۔ اخذ شدہ بتاریخ 1 اگست 2019 – YouTube سے
- ↑ ۲۱.۰ ۲۱.۱ ۲۱.۲ ۲۱.۳ ۲۱.۴ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےNationalinfo 2016
لئی۔ - ↑ ۲۲.۰ ۲۲.۱ "Meena Kumari"۔ sscnet.ucla.edu۔ اخذ شدہ بتاریخ نومبر 10, 2012 روابط خارجية في
|publisher=
(معاونت) - ↑ ۲۳.۰ ۲۳.۱ "Jadu Nandan Tagore"۔ Ancestry.com۔ 31 جولائی 2013۔ اخذ شدہ بتاریخ 19 اگست 2019
- ↑ "Meena Kumari, the tragedy Queen – Rare Pictures and Unknown facts"۔ Filmibeat.com۔ 10 جنوری 2013۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 جولائی 2016
- ↑ "Flashback Meena Kumari"۔ Indusladies.com۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 جولائی 2016
- ↑ "Muslim female icons of Bollywood"۔ The Nation۔ 14 اگست 2016۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 اگست 2016
- ↑ S M M Ausaja۔ "Romancing The Reel"۔ archive.tehelka.com۔ Anant Media Pvt. Ltd. Tehelka.com۔ 4 دسمبر 2014 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 جنوری 2015
- ↑ Vinod Mehta (31 جولائی 2013)۔ "Meena Kumari"۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 جولائی 2016 – Google Books سے
- ↑ "She almost drowned during filming"۔ Daily News and Analysis۔ 1 اگست 2018۔ اخذ شدہ بتاریخ 7 اگست 2018
- ↑ Suresh Kohli (6 ستمبر 2012)۔ "Daera (1953)"۔ The Hindu۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 نومبر 2016