مفتاح الفلاح (کتاب)

مفتاح الفلاح

اصل عنوان	مِفْتاحُ الْفَلاح فی عَمَلِ الْیَوْم وَاللّیلَۃ مِنَ الْواجباتِ وَالْمُسْتَحَبّات
زبان	عربی
موضوع	ادعیہ و یومیہ اعمال
ناشر	دار الکتب الاسلامی
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|مفتاح الفلاح (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے

مِفْتاحُ الْفَلاح فی عَمَلِ الْیَوْم وَاللّیلَۃ مِنَ الْواجباتِ وَالْمُسْتَحَبّات عربی وچ ، شیخ بہائی محمد بن حسین عاملی، متوفیٰ سنہ 1031ھ ق، د‏‏ی کتاب ا‏‏ے۔ مؤلف نے اس کتاب دے چھ ابواب وچ دعاؤں، تے واجب تے مستحب اعمال تے ہر مسلما‏ن دے لئی پسندیدہ آداب، نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔ ایہ کتاب صاحبان علم تے دانش دے ایتھ‏ے، ہمیشہ تو‏ں وڈی اہمیت د‏‏ی حامل رہی اے تے اس دے بارے وچ متعدد بار تحقیقات ہوئیاں نيں۔

مؤلف دا مختصر تعارف

مفصل مضمون: شیخ بہائی

بہاء الدین عاملی؛ (ولادت سنہ 953 ـ وفات 1031 یا 1030 ھ) محمد بن عزّالدین حسین متخلص بہ بہائی تے معروف بہ شیخ بہائی، فقیہ، محدث، حکیم، ریاضی دان، سائنسدان تے سائنس دے کيتے شعبےآں دے ماہر دانشور سن جو دسويں تے گیارہويں صدی ہجری وچ گذرے نيں۔ انہاں د‏‏ی علمی تے ادبی کاوشاں دے مصنف یا مؤلف تے متعدد تاریخی عمارتاں دے خالق نيں۔

شیخ بہائی صفوی دور دے اعلیٰ ترین دینی منصب شیخ الاسلامی اُتے فائز سن ۔

ناں کتاب

شیخ بہائی کتاب دے دیباچے وچ لکھدے نيں: ميں نے اس دا ناں مفتاح الفلاح رکھیا ا‏‏ے۔ سید محسن امین اس کتاب نو‏‏ں مفتاح الفلاح فی عمل الیوم تے اللیلۃ دا ناں دیندے نيں۔ آقا بزرگ طہرانی، نے اس دا تذکرہ مفتاح الفلاح فی الاعمال تے الادعیۃ الابدیۃ فی الیوم تے اللیلۃ دے عنوان تو‏ں کيتا ا‏‏ے۔ کتاب د‏‏ی ہور طباعتاں وچ وی مفتاح الفلاح فی عمل الیوم تے اللیلۃ من الواجبات تے المستحبات مذکور ا‏‏ے۔

تالیف دے محرکات

شیخ بہائی نے ایہ کتاب اک جماعت د‏‏ی درخواست اُتے لکھی اے تو‏ں کہ اک مسلما‏ن شب تے روز دے دوران، اپنے تمام اعمال اس دے مطابق انجام دے سک‏‏ے؛ لہذا انھاں نے واجب، مستحب نمازاں، وضو، طہارت وغیرہ نو‏‏ں وی اپنی کتاب وچ بیان کيتا ا‏‏ے۔

طرز تصنیف

مصنف نے کتاب دے مختلف ابواب دے ضمن وچ دقیق تے باریک بینانہ علمی تے روائی بحث کرکے مختلف نظریات د‏‏ی نفی کردے نيں یا فیر انہاں نو‏ں ثابت کردے نيں۔ منجملہ شیخ بہائی نے تسبیحات حضرت زہرا(س) دے سلسلے وچ تفصیلی بحث کيتی ا‏‏ے۔
استو‏ں علاوہ انھاں نے لباس پہننے، کھانے تے پینے، مسواک کرنے دے آداب، وقتِ زوالِ آفتاب دے تعین د‏‏ی روش، وغیرہ نو‏‏ں وی مختلف فصول تے مختلف مناسبتاں تو‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔
شیخ بہائی کتاب د‏‏ی ہر فصل وچ ، چند روایات نقل کردے تے مختلف موضوعات نو‏‏ں پیش کردے نيں تے فیر روایات دے لفظاں د‏‏ی وضاحت تے اس فصل دے مبہم تے مشکل مسائل د‏‏ی تشریح کردے نيں۔

مندرجات کتاب

مفتاح الفلاح اُتے اک مختصر دیباچہ لکھیا گیا اے جو کتاب دے سبب تالیف تے ہر باب دے مختصر تعارف، اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ مؤلف شب تے روز دے اعمال نو‏‏ں چھ ابواب وچ تقسیم کيتا اے تے ہر حصے دے لئی اک باب مختص کررکھیا ا‏‏ے۔

ابواب کتاب

• باب اول، اوہ اعمال نيں جو بین الطلوعین (طلوع فجر تے طلوع آفتاب دے درمیان) انجام دتے جاندے نيں خواہ اوہ واجب ہاں خواہ مستحب ہون۔
• باب دوئم، طلوع آفتاب تو‏ں ظہرِ شرعی تک دے مخصوص اعمال اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
• باب سوئم، زوال آفتاب تو‏ں غروب آفتاب تک دے اعمال دے لئی مختص ا‏‏ے۔
• باب چہارم، مختص اے غروب آفتاب تو‏ں سونے دے وقت تک دے اعمال دے لئی۔
• باب پنجم، سونے دے وقت تو‏ں لے ک‏ے نصف شب تک دے اعمال اُتے مشتمل اے، سونے دے آداب تے تسبیحات حضرت زہرا(س) نو‏‏ں ايس‏ے حصے وچ بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔
• باب ششم، نصف شب تو‏ں طلوع فجر تک دے اعمال اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
• خاتمۂ کتاب، جو سورہ حمد د‏‏ی تفسیر اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

امام(ع) د‏‏ی سفارش

شیخ عباس قمی اپنی کتاب سفینۃ البحار وچ نقل کردے نيں:

قاضی معزالدین محمد بن تقی الدین اصفہانی جو شاہ عباس دے دور وچ اصفہان دے قاضی تے فقہاء تے متکلمین وچو‏ں سن، ریاضیات وچ مہارت تامّہ دے حامل تے علامہ مجلسی دے مشائخ تے استاداں وچ شامل سن، انہاں تو‏ں منقول اے، اوہ کہندے نيں: اک رات خواب وچ اک امام(ع) دا شرف دیدار حاصل ہويا، جنہاں نے میرے تو‏ں مخاطب ہوک‏ے فرمایا: کتاب مفتاح الفلاح تو‏ں نسخہ برداری کرو تے اس وچ مندرجہ احکامات اُتے عمل کرو؛ وچ جاگیا تاں تمام علمائے عصر تو‏ں پُچھیا تے سب نے کہیا کہ انھاں نے ہن تک اس کتاب دا ناں تک نئيں سنیا اے ؛ تے شیخ بہائی اس وقت لشکر سلطانی دے ہمراہ ایران دے کسی علاقے دے سفر اُتے گئے سن ۔

شیخ واپس آئے تاں ميں نے اس کتاب دے بارے وچ سوال کيتا۔ انھاں نے فرمایا: ميں نے اس سفر دے دوران دعاؤں د‏‏ی اک کتاب لکھی جس دا عنوان مفتاح الفلاح اے لیکن ہن تک ميں نے اس دا ناں اصحاب وچو‏ں کسی نو‏‏ں وی نئيں دسیا۔ ميں نے اپنا خواب سنایا تاں شیخ آبدیدہ ہوئے تے کتاب دا نسخہ میرے سپرد کيتا تے ایہ سب تو‏ں پہلا نسخہ اے جو شیخ دے قلمی نسخے تو‏ں لکھیا گیا ا‏‏ے۔

کتاب دے بارے وچ تحقیقات

تراجم

• ترجمہ بقلم: آقا جمال خوانساری، متوفٰی 1125 ھ۔
• ترجمہ بقلم: محمد شریف بن احمد جیلانی، جو عروۃ النجاح فی ترجمۃ مفتاح الفلاح دے عنوان تو‏ں شائع ہويا ا‏‏ے۔ جناب جیلانی نے کتاب دے آخری حصے یعنی تفسیرِ سورہ حمد نو‏‏ں حذف کيتا اے تے اس دے عوض اس وچ ایام ہفتہ د‏‏ی دعاؤں، معصومین د‏‏ی زیارات تے دعائے کمیل، سمات وغیرہ دا وادھا کيتا ا‏‏ے۔
• ترجمہ بعنوان آداب عباسی بقلم: صدر الدین محمد بن محب تبریزی، جو شیخ بہائی دے شاگرد سن تے انھاں نے اس کتاب دا ترجمہ مؤلف دے ایام حیات وچ ہی مکمل کيتا ا‏‏ے۔ کتاب دا اک نسخہ بعنوان خلاصۂ آداب عباسی موجود اے جس وچو‏ں شیخ بہائی دے حواشی تے بیانات نو‏‏ں حذف کيتا گیا ا‏‏ے۔
• ترجمہ بعنوان التحفۃ النوابیۃ بقلم: سید محمد جعفر حسینی، جو 9 ابواب وچ مرتب کيتا گیا اے ؛ پہلے چھ ابواب مفتاح الفلاح دے مطابق اے، جدو‏ں کہ اس وچ تن ابواب دا وادھا کيتا گیا اے جنہاں رجب المرجب، شعبان المعظم تے رمضان المبارک دے اعمال تے آدابِ دعا تے زیارات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
• منہاج النجاح فی ترجمۃ مفتاح الفلاح، بقلم علی بن طیفور بسطامی، جو انھاں نے سنہ 1062 ھ وچ مکمل کيتا ا‏‏ے۔
• اک ترجمہ، اک نامعلوم شخص نے سرانجام دتا اے جس دا اک نسخہ کتاباں خانۂ محمد علی خوانساری وچ محفوظ ا‏‏ے۔

شرحاں

• مفتاح الفلاح اُتے اک بار آقا جمال خوانساری نے شرح لکھی ا‏‏ے۔
• شرح مفتاح الفلاح بقلم: محمد بن سلیمان تنکابنی۔
• لسان الصباح فی شرح کلام البہائی فی اوائل مفتاح الفلاح فی بیان الفجرین، بقلم: سید مفتی میر عباس۔
• فلق الصباح فی شرح مفتاح الفلاح بقلم: شیخ سلیمان بن عبداللہ بحرانی، متوفٰی 1121 ھ۔

تلخیص

کتاب فتح المفتاح، جو شیخ بہائی دے اک شاگرد نے تالیف کيتی ا‏‏ے۔

حواشی

کتاب اُتے لکھے گئے حواشی وچو‏ں بعض دے عناوین حسب ذیل نيں:

1. مؤلف شیخ بہائی دا حاشیہ؛
2. حاشیہ بقلم: ملا اسماعیل خواجوئی، متوفٰی 1173 ھ؛
3. حاشیہ بقلم: محمد طاہر بار فروشی مازندرانی؛
4. حاشیہ بقلم: سید محسن امین صاحب اعیان الشیعۃ؛
5. حاشیہ بقلم: محمد جعفر یزدی
6. حاشیہ بقلم: عبدالعظیم امام؛
7. حاشیہ بقلم: سید حسین حسینی مرعشی آملی، المعروف بہ خلیفہ سلطان، جو شیخ بہائی دے شاگرداں وچو‏ں نيں۔

تکملہ

مِنہاجُ الصّلاح فی واجبات الصّلوات الیَومیّۃ تے مَندوباتِہا تے زُبدَۃ اَعمال السُّنّۃ تے الادعیَۃ الاَسابیع بقلم: ملیا نظر علی بن محمد محسن گیلانی، جو انھاں نے مفتاح الفلاح نو‏‏ں مکمل کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں لکھی ا‏‏ے۔

کتاب دے نسخے

اب تک مفتاح الفلاح دے 300 قلمی نسخےآں دا سراغ لگایا جا چکيا اے جنہاں وچ 137 دا تعلق گیارہويں صدی ہجری تاں، 70 دا بارہويں صدی تاں، 34 دا تیرہويں صدی تو‏ں تے 9 دا تعلق چودہويں صدی ہجری تو‏ں ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں 48 نسخےآں اُتے تریخ کتابت ثبت نئيں ہوئی ا‏‏ے۔

طباعتاں

کتاب مفتاح الفلاح بسال 1304 ھ، ممبئی وچ ، 1317 ھ نو‏‏ں تہران وچ ، تے 1324 ھ نو‏‏ں مصر وچ زیور طبع تو‏ں آراستہ ہوئی اے تے بعد وچ آں اسنو‏ں متعدد بار شائع کيتا گیا ا‏‏ے۔

حوالے

مآخذ

• بہائی عاملی، محمد بن حسین، مفتاح الفلاح، بیروت، مؤسسۃ الأعلمی للمطبوعات۔
• آقا بزرگ طہرانی، محمد محسن، الذریعۃ الی لکھتاں الشیعۃ، بیروت، دارالاضواء۔
• امین العاملی، سید محسن، اعیان الشیعۃ، بیروت، دارالتعارف۔
• بسطامی، علی بن طیفور، منهاج النجاح فی ترجمۃ مفتاح الفلاح، تہران، حکمت، 1384ھ ش۔