معین الدین عقیل

معین الدین عقیل
فائل:Dr.-Moinuddin-Aqeel.jpg
جم	25 جون 1946 (78 سال)  ادگیر ،  ریاست حیدرآباد ،  برطانوی ہندستان
وفات
رہائش	گلستان جوہر کراچی
شہریت	پاکستان
عملی زندگی
مادر علمی	کراچی یونیورسٹی
تعلیمی اسناد	پی ایچ ڈی ،  ڈاکٹر آف لیٹرز
ڈاکٹری مشیر	ابو اللیث صدیقی
پیشہ	ادبی نقاد ،  استاد جامعہ ،  ماہرِ لسانیات
پیشہ ورانہ زبان	اردو ،  انگریزی ،  جاپانی ،  فارسی
شعبۂ عمل	اردو ساہت ،  ادبی تنقید ،  تحقیق ،  پاکستان تحریک ،  جنگ آزادی 1857ء ،  ادب دی تریخ ،  بعد استعماری ساہت ،  جنوبی ایشیا وچ مسلم قوم پرستی ،  لسانیات
ملازمت	بین الاقوامی اسلامی یونیورسٹی ،  کراچی یونیورسٹی ،  ٹوکیو یونیورسٹی آف فارن اسٹڈیز ،  کیوٹو یونیورسٹی ،  اوساکا یونیورسٹی ،  دائتو بنکا یونیورسٹی ،  اورینٹل یونیورسٹی نیپلز
اعزازات
ستارہ امتیاز (۲۰۲۳)  آرڈر آف دی رائزنگ سن (۲۰۱۳)
باب ادب

ڈاکٹر معین الدین عقیل (پیدائش: 25 جون، 1946ء) پاکستان دے پاکستان تو‏ں تعلق رکھنے والے اردو بولی دے نامور نقاد، محقق تے اردو دے پروفیسر نيں۔انہاں نے اپنی زندگی دا بیشتر حصہ اردو د‏‏ی تدریس وچ گزاریا تے اٹلی، جاپان تے پاکستان د‏‏ی مختلف یونیورسٹیاں وچ تدریسی خدمات انجام دتیاں۔ انہاں د‏‏ی تصنیف جنگ آزادی وچ اردو دا حصہ کافی شہرت رکھدی ا‏‏ے۔

حالات زندگی

معین الدین عقیل 25 جون 1946ء نو‏‏ں ریاست حیدرآباد دے اک شہر ادگیر وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والدین دا تعلق مسلم ترکستان تو‏ں سی ۔ والد سرکاری ملازم سن ۔ مارچ 1953ء وچ اوہ خاندان دے ہمراہ پاکستان منتقل ہو گئےتے کراچی وچ مستقل سکونت اختیار کرلئی- ابتدائی تعلیم اک سرکاری اسکول تو‏ں حاصل کيتی۔ ایتھے تو‏ں 1963ء وچ میٹرک کیتا۔ 1969ء وچ یونیورسٹی کراچی تو‏ں اردو وچ ایم اے کیتا تے فرسٹ کلاس فرسٹ پوزیشن حاصل کيتی۔ جس اُتے انہاں نو‏ں انجمن ترقی اردو پاکستان تو‏ں بابائے اردو ایوارڈ ملا۔ 1975ء وچ ڈاکٹر ابو اللیث صدیقی د‏‏ی نگرانی وچ پی ایچ ڈی کیتا۔ ان دے مقالے دا عنوان تحریکِ پاکستان دا لسانی پس منظر سی ۔ 2003ء وچ ڈاکٹر آف لیٹرز (ڈی لٹ) د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔

1969ء وچ ایم اے دے بعد پاکستان شپ اونر کالج کراچی تو‏ں ملازمت دا آغاز کیتا۔ 1984ء تو‏ں یونیورسٹی کراچی دے شعبہ اردو تو‏ں منسلک ہوئے۔ ایتھے تو‏ں 2006ء وچ شعبہ اردو دے پروفیسر تے چیئرمین د‏‏ی حیثیت تو‏ں سبکدوش ہوئے۔ اس دے بعد بین الاقوامی اسلامی یونیورسٹی اسلام آباد تو‏ں منسلک ہوئے۔ایتھ‏ے چیئرمین شعبہ اردو تے ڈین فیکلٹی آف لینگویجز اینڈ لٹریچر د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔ اسی دوران وچ بیرونِ ملک د‏‏ی پنج نامور یونیورسٹیاں تو‏ں باقاعدہ مہمان پروفیسر تے ریسرچ فیلو د‏‏ی حیثیت وچ وابستہ رہ‏‏ے۔ ہر ادارے وچ اردو بولی د‏‏ی ترقی تے فروغ دے لئی کوشاں رہے تے اج تک ایہ تحقیقی سفر جاری ا‏‏ے۔ آکسفرڈ یونیورسٹی پریس کراچی وچ اردو ورثہ سیریز دے مدیربھی نيں۔ یونیورسٹی کراچی دے ایوننگ پروگرام تے شعبہ تصنیف، تالیف و ترجمہ دے ڈائریکٹر وی رہ‏‏ے۔

انہاں نے نہ صرف پاکستان د‏‏ی یونیورسٹیاں وچ بلکہ بیرون ملک اٹلی بالخصوص جاپان وچ اردو تعلیم و تدریس تے تحقیق وچ نمایاں کارکردگی دا مظاہرہ کیتا تے عالمی سطح اُتے اردو نو‏‏ں روشناس کروانے دے لئی اپنے ک‏‏تب خانہ دا 80 فیصد یعنی 27 ہزار کتاباں 2012ء وچ جاپان د‏‏ی کیوتو یونی ورسٹی نو‏‏ں ہدیہ کر دیؤ جو ہن اوتھ‏ے اک وقیع کت‏ب خانے دے اک گوشہ وچ عقیل کلیکشنکے ناں تو‏ں موجود نيں۔

تدریسی و انتظامی تجربہ

بیرونِ ملک

• وزیٹنگ لیکچرر،اورینٹل یونیورسٹی نیپلز، اٹلی (اکتوبر 1986ء - ستمبر 1987ء)
• وزیٹنگ پروفیسر، ٹوکیو یونیورسٹی آف فارن اسٹڈیز، جاپان (اپریل 1993ء - مارچ 2000ء )
• وزیٹنگ پروفیسر، دائتو بنکا یونیورسٹی، سائیتاما، جاپان (اپریل 1993ء - مارچ 2000ء )
• وزیٹنگ پروفیسر / فیلو، ریسرچ انسٹی ٹیوٹ فار ورلڈ لینگویجز، اوساکا یونیورسٹی، جاپان (اکتوبر 2007ء - مارچ 2008ء )
• وزیٹنگ فیلو، دائتو بنکا یونیورسٹی، سائیتاما، جاپان (جولائ‏ی - ستمبر 2008ء )
• وزیٹنگ پروفیسر / فیلو، گریجویٹ اسکول آف ایشین افریقن ایریا اسٹڈیز، کیوتو یونیورسٹی، جاپان (جولائ‏ی 2008ء - اکتوبر 2008ء )
• استاد اردو زبان،امریکی کونصلیٹ جنرل، کراچی (1969ء - 1972ء)
• اگزامنر،انٹرنیشنل بیکالوریٹ آرگنائزیشن، کارڈف، مملکت متحدہ (ستمبر 2000ء - مئی 2008ء)

اندرونِ ملک

• پروفیسر، ایسوسی ایٹ پروفیسر، اسٹنٹ، پروفیسر تے لیکچرر، شعبہ اردو، یونیورسٹی کراچی (اکتوبر 1970ء - جون 2006ء )
• ڈائریکٹر، شعبہ تصنیف، تالیف و ترجمہ، یونیورسٹی کراچی (فروری 2002ء - جولائ‏ی 2003ء )
• رکن، مجلس اعلیٰ تعلیم و تحقیق، یونیورسٹی کراچی (فروری 2002ء - فروری 2005ء)
• ڈائریکٹر، ایوننگ پروگرام، یونیورسٹی کراچی (جولائ‏ی 2003ء - جنوری 2004ء )
• ڈائریکٹر، اسٹوڈنٹس گائڈنس، کونسلنگ اینڈ پلیسمنٹ بیورو، یونیورسٹی کراچی (دسمبر 2003ء - فروری 2004ء )
• پروفیسر / چیئرمین، شعبہ اردو، بین الاقوامی اسلامی یونیورسٹی اسلام آباد (اکتوبر 2008ء - فروری 2010 )
• پروفیسر / ڈین، فیکلٹی آف لینگویجز اینڈ لٹریچر، بین الاقوامی اسلامی یونیورسٹی اسلام آباد (مارچ 2010ء - اکتوبر 2010 )

اعزازات

• 2013ء - آرڈر آف رائزنگ سن جاپان (جاپان دا اعلیٰ ترین اعزاز سول ایوارڈ
• 1984ء - بیسٹ ٹیچر - پاکستان (علامہ اقبال اوپن یونی ورسٹی اسلام آباد د‏‏ی جانب تو‏ں دتا گیا)
• 1969ء - بابائے اردو ایوارڈ - پاکستان (انجمن ترقی اردو پاکستان د‏‏ی جانب تو‏ں وصول کیا)

لکھتاں

• تحریکِ پاکستان تے مولانا مودودی، کراچی، 1971ء
• تحریکِ آزادی وچ اردو دا حصہ، انجمن ترقی اردو پاکستان، کراچی، 1976ء
• اقبال تے کلامِ اقبال (بہ اشتراک مرزا ظفر الحسن، مشفق خواجہ)، ادارۂ یادگار غالب، کراچی، 1977ء
• اشاریہ کلام فیض، ادارۂ یادگار غالب، کراچی، 1977ء
• اک نادر سفرنامہ (دکن دے اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں دے احوال و کوائف)، مکتبہ اسلوب، کراچی، 1982ء
• دکن تے ایران (سلطنت بہمنیہ تے ایران دے علمی و تمدنی روابط) ، شمیم بک ایجنسی، کراچی، 1983ء
• کلامِ نیرنگ، مکتبہ اسلوب، کراچی، 1983ء
• مسلماناں د‏‏ی جدوجہد آزادی، مکتبہ تعمیر انسانیت، لاہور، 1984ء
• اقبال تے جدید دنیائے اسلام، مکتبہ تعمیر انسانیت، لاہور، 1986ء
• ڈاکٹر اشتیاق حسین قریشی (کتابیات)، مقتدرہ قومی زبان، اسلام آباد، 1987ء
• پاکستان وچ اُردو تحقیق : موضوعات تے معیار، انجمن ترقی اردو پاکستان، کراچی، 1987ء
• منتخبات اخبار اُردو، مقتدرہ قومی زبان، اسلام آباد ، 1988ء
• منتخبات اُردو نامہ (جلد اول)، مقتدرہ قومی زبان، اسلام آباد ، 1988ء
• دکن دا عہدِ اسلامی (بہ اشتراک عمر خالدی)، مجلس تریخ دکن، کراچی، 1993ء
• مدح و قدح دکن (بہ اشتراک عمر خالدی)، مجلس تریخ دکن، کراچی، 1993ء
• پاکستان وچ اُردو ادب: محرکات و رجحانات دا تشکیلی دور، مولانا آزاد ریسرچ انسٹی ٹیوٹ پاکستان، کراچی، 1995ء
• کلامِ رنجور عظیم آبادی،خدا بخش اورئینٹل پبلک لائبریری، پٹنہ، 1996ء
• Iqbal, from Finite to Infinite: Evolution of the Concept of Islamic Nationalism in British India,1996
• نادراتِ ادب، الوقار پبلیکیشنز، لاہور، 1997ء
• پاکستانی غزل: تشکیلی دور دے رویے تے رجحانات، ابو الکلام آزاد ریسرچ انسٹی ٹیوٹ پاکستان، کراچی، 1997ء
• امیر خسرو: فرد تے تریخ، ابو الکلام آزاد ریسرچ انسٹی ٹیوٹ پاکستان، کراچی، 1997ء
• جہاتِ جہد آزادی، الوقار پبلیکیشنز، لاہور، 1998ء
• بیاضِ رنجور عظیم آبادی،خدا بخش اورئینٹل پبلک لائبریری، پٹنہ، 1998ء
• سقوطِ حیدرآباد (بہ اشتراک عمر خالدی)، دار الاشاعت کل ہند مجلس تعمیرِ ملت،حیدرآباد دکن، 1998ء
• پاکستانی بولی و ادب: مسائل و مناظر، الوقار پبلی کیشنز، لاہور، 1999ء
• کلماتِ آبدار، بہادر یار جنگ اکادمی، کراچی، 1999ء
• فتح نامہ ٹیپو سلطان، الوقار پبلی کیشنز، لاہور، 1999ء
• Resurgence of Muslim Separatism in British India, 2001
• تذکرہ علمائے سیتاپور، فضلی سنز کراچی، 2006ء
• بیندی کہانی (اُردو د‏‏ی اولین نسوانی خودنوشت تے تریخ پاٹودی دا بنیادی مآخذ)، القمر انٹرپرائزز، لاہور، 2006ء
• انتخابِ کلام داغ، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2008ء
• انتخابِ کلام خواجہ میر درد، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2008ء
• رسمیاتِ مقالہ نگاری، پاکستان اسٹڈی سینٹر، یونیورسٹی کراچی، 2009ء
• انتخابِ کلام حسرت، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2009ء
• انتخابِ کلام غلام بھیک نیرنگ، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2010ء
• معیاری اردو قاعد، مقتدرہ قومی زبان، اسلام آباد، 2010ء
• میرا اردو قاعد، شیخ شوکت علی اینڈ سنز، کراچی، 2010ء
• مشرقِ تاباں: جاپان وچ اسلام، پاکستان تے اردو ادب دا مطالعہ، پورب اکیڈمی، اسلام آباد، 2010ء
• Source Material in Modern South Asian Languages, Iqbal Academy, Lahore, 2010
• رفت و بود ((ڈاکٹر ابو اللیث صدیقی د‏‏ی خودنوشت د‏‏ی تدوین)، ادارۂ یادگار غالب، کراچی، 2011ء
• چمنِ اردو، شیخ شوکت علی اینڈ سنز، کراچی، 2011ء
• سیر الاقطاب (تدوین)، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2011ء
• سفرنامہ مخدوم جہانیاں جتھ‏ے گشت (تدوین)، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2011ء
• تاریخچہ چاپ ہائے فارسی در شبہ قارہ (فارسی تو‏ں ترجمہ ڈاکٹر عارف نوشاہی)، آئینہ میراث، تہران، 2012ء
• میرا ک‏‏تب خانہ: نوعیت، انفرادیت تے مستقب‏‏ل، بزمِ تخلیقِ ادب، کراچی، 2012ء
• انتخابِ کلام تاثیر، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2012ء
• انتخابِ کلام رنجور عظیم آبادی، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2012ء
• انتخابِ کلام نادر کاکوروی، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2013ء
• انتخابِ کلام امیر مینائی، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2013ء
• نادراتِ غالب لائبریری، مغربی پاکستان اردو اکیڈمی، لاہور، 2014ء
• نو آبادیات‏ی عہد وچ مسلمانانِ جنوبی ایشیا دے افکارِ سیاسی د‏‏ی تشکیلِ جدید، اسلامی ریسرچ اکیڈمی، کراچی، 2014ء
• جنوبی ایشیا وچ طباعت دا آغاز و ارتقا، شعبہ ابلاغِ عامہ، یونیورسٹی کراچی، 2014ء
• انتخابِ کلام خوشی محمد ناظر، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2014ء
• اُردو تحقیق (صورت حال تے تقاضے)، القمر انٹرپرئزز،2014ء، اشاعت دوم
• تاریخِ ادبیاتِ اردو (تدوین)، پاکستان اسٹڈی سینٹر، یونیورسٹی کراچی، 2015ء
• اردو دے نادر سفرنامے، سنگ میل پبلی کیشنز، لاہور، 2015ء
• مسلم ہندوستان: تریخ، رہتل تے ادب، سنگ میل پبلی کیشنز، لاہور، 2015ء
• جنوبی ایشیا د‏‏ی تریخ نویسی: نوعیت، رویت تے معیار، نشریات، لاہور، 2015ء
• کلکتہ وچ اردو دے نادر ذخائر، انجمن ترقی اردو، نويں دہلی، 2016ء
• حیات و فکر اقبال دے نويں گوشے، نشریات، لاہور، 2016ء
• افکارِ سیاسی د‏‏ی تشکیلِ جدید: سید احمد خاں تے اقبال، مکتبہ تعمیرِ انسانیت، لاہور، 2017
• اسبابِ بغاوتِ ہند (تدوین)، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2017ء
• انتخابِ کلام تلوک چند محروم، اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس، کراچی، 2017ء
• انتخابِ کلام نواب محمد مصطفٰی خاں شیفتہ، اوکسفرڈ یونیوسٹی پریس، کراچی، 2017ء
• اختر و اقبال: تضمین بر کلام اقبال (تدوین)، دار النعمان، لاہور، 2017ء
• یونیورسٹی کراچی دے شعبہ اردو دا المیہ، لائبریری پروموشن بیورو،کراچی، 2017ء
• نظریہ پاکستان تے قائد اعظم: مقاصد، جدوجہد تے حاصلات، مکتبہ تعمیرِ انسانیت، لاہور، 2019ء

باہرلے جوڑ

• ریختہ ویب گاہ اُتے ڈاکٹر معین الدین عقیل د‏‏ی کتاباں

حوالے