مدرسہ فیضیہ، قم

مدرسہ فیضیہ کہ جس نوں پرانے ویلے وچ مدرسہ آستانہ کہیا جاندا سی دا شمار قم المقدسہ دے انہاں قدیمی مدرسیاں وچ کیتا جاندا اے کہ جو زمانہ قدیم توں ای تعلیم و تدریس دا مرکز رہے نیں۔

قم وچ فیضیہ سکول یا فیضیہ مدرسہ یا قم وچ فیضیہ مذہبی سکول دا پرانا نام۔

فیضیہ اسلام دے قرون وسطی دے تاریخی ادوار تے قم وچ ، حضرت فاطمہ معصومہ دے مزار دے نیڑے ، مقدس مقام دا موقع تے ۹ بهمن ۱۳۸۶ اُتے اثر جس دا رجسٹریشن نمبر 20715 ایران دے طور اُتے اپنے ریکارڈ تک پہنچنے دے لئی ا‏‏ے۔

تعمیر

ایہ مدرسہ سن 939 ہجری قمری وچ صفوی دور حکومت وچ شاہ طہماسب اول دے دور حکومت وچ تعمیر کیتا گیا۔ اس مدرسے دے جنوبی ایوان دے دروازے اُتے کہ جو اس دے قدیمی صحن دی جانب کھلدا اے شاہ طہماسب صفوی دے ناں دا کتبہ اج وی موجود اے۔ لیکن مدرسہ فیضیہ دی موجودہ عمارت سن 1214 ہجری قمری وچ فتح علی قاجار دے دور حکومت وچ اس دی قدیمی بوسیدہ عمارت اُتے تعمیر کیتی گئی۔

ناں

اس مدرسے نوں ملا فیض کاشانی توں نسبت دیندے ہوئے مدرسہ فیضیہ دے ناں توں پکاریا جانے لگیا چونکہ انہاں نے اس مدرسے وچ درس و بحث دا سلسلہ شروع کر دتا سی۔ فیض کاشانی دا شمار شاہ عباس دوم دے دور حکومت وچ بزرگ علمائے کرام وچ کیتا جاندا سی۔ تسی‏‏ں فقہ، حدیث، تفسیر، تے فلسفے ورگے علوم وچ صاحب نظر تے برجستہ شخصیت شمار کیتے جاندے سن جدونکہ آپ دی گراں بہا تالیفات اج وی حوزہ ہائے علمیہ دے طالبعلماں دے لئی نہایت اہمیت دیاں حامل نیں۔ آپ ملا صدرا دے شاگرد تے داماد سن تے آپ نے قم المقدسہ وچ اپنے قیام دے دوران مدرسہ آستانہ نوں اپنی مذہبی تے ثقافتی سرگرمیاں دا مرکز بنایا تے اس مدت وچ تقریبا دو سو توں زیادہ کتاباں تے رسائل تحریر کیتے۔ اسی وجہ توں مدرسہ آستانہ نوں آپ دے ناں توں پہچانا جانے لگیا تے اج وی لوک اسنوں مدرسہ فیضیہ دے ناں توں پہچاندے نیں۔

عمارت

قم المقدسہ دی معروف دینی درسگاہ مدرسہ فیضیہ دی دو منزلہ عمارت وچ 80 ہجرے نیں جن وچوں چالیس قاجاریہ دور وچ بنائے گئے جدونکہ بالائی منزل اُتے ہور 40 ہجرے 14واں ہجری صدی وچ تعمیر کیتے گئے۔ اس دا سب توں قدیمی ایوان جنوبی ایوان اے جو حضرت معصومہ سلام اللہ علیہا دے مزار دے معروف صحن عتیق نال ملحق اے تے جسنوں سن 939 ہجری قمری، وچ صفوی دور حکومت وچ معرق کاری دے ذریعے مزین کیتا گیا اے۔

مشہور استاد

مرزا ابوالقاسم قمی

مدرسہ فیضیہ وچ کافی سالاں تک طالب علماں دی تعداد انتہائی کم سی لیکن فتح علی شاہ دے زمانے وچ مرزا ابوالقاسم قمی نے ایتھے درس و تدریس دا سلسلہ شروع کیتا تے فیر کئی نامور تے بزرگ علمائے کرام نے انہاں دے سامنے زانوئے ادب تہہ کیتے۔

شیخ عبدالکریم حائری

1340 ہجری قمری نوں آیت اللہ العظمیِ حاج شیخ عبدالکریم حائری دی قم المقدسہ آمد نے حوزہ علمیہ تے مدرسہ فیضیہ نوں اک نویں زندگی دتی تے فیر حوزہ ہائے علمیہ وچ تشکیل پانے والیاں کلاساں وچ سینکڑاں طالبعلماں نے شرکت کرنا شروع کیتی تے ایہ کلاساں اسلامی افکار دی ترویج دے مراکز وچ تبدیل ہوگئیاں۔ آیت اللہ حائری دے زمانے وچ مدرسہ فیضیہ دی دوسری منزل تعمیر کیتی گئی۔ آیت اللہ حائری دی رحلت دے بعد مدرسہ فیضیہ دے امور دی ذمہ داری آیات عظام فیض، حجت تے خوانساری نے سنبھال لئی تے فیر 1364 ہجری قمری نوں آیت اللہ العظمیٰ سید حسین بروجردی دی قم آمد دے بعد مدرسہ فیضیہ دی رونق وچ ہور اضافہ ہویا تے فیر طالبعلماں دی تعداد وچ روز بروز اضافہ ہونے لگیا۔ آیت اللہ بروجردی نے مدرسہ فیضیہ دی علمی کیفیت نوں وی پروان چڑھایا۔ انہاں دی مرجعیت دے زمانے وچ مدرسہ فیضیہ نوں اک اہم تے معتبر علمی مرکز شمار کیتا جانے لگیا۔ ایہ مدرسہ انہاں دا تدریس دا مرکز وی سی تے ایتھے ای اُتے انہاں دی امامت وچ نماز جماعت دا وی انعقاد کیتا جاندا سی۔

ایران دی اسلامی تحریک دا مرکز

آیت اللہ بروجردی دی رحلت دے بعد ایہ مدرسہ شاہ ایران دے خلاف امام خمینی دیاں تحریکاں دے اہم مرکز وچ تبدیل ہو گیا۔ مدرسہ فیضیہ اُتے فوج، ساواک، پولیس تے شاہ دے آلہ کاراں نے متعدد مرتبہ چڑھائی کیتی تے انہاں واقعات وچ کئی افراد شہید تے زخمی کیتے گئے۔

22 مارچ 1963 انہاں دناں وچوں اک دن اے کہ جدو‏‏ں امام جعفر صادق علیہ السلام دے روز شہادت دی مناسبت اُتے منعقدہ مجلس عزا اُتے شاہ دے آلہ کاراں نے حملہ کیتا سی۔ ایہ واقعہ اصل وچ امام خمینی رح دی جانب توں امریکی سفید انقلاب دی سازش دی مخالفت اُتے شاہی حکومت دا رد عمل سی۔ امام خمینی رح نے 22 جنوری 1962 نوں شاہی حکومت دی جانب توں اس سازش نوں منوانے دے لئی استعمال کیتے جانے والے ہتھکنڈیاں نوں اجباری ریفرنڈم نال تعبیر کیتا سی تے 26 جنوری نوں جدو‏‏ں شاہ نے اس منصوبے نوں تصویب کر لیا تو امام خمینی نے 12 مارچ 1963 نوں اک بیانیہ جاری کر کے نویں ایرانی سال دے آغاز یعنی نوروز دے موقع اُتے عزائے عمومی دا اعلان کر دتا۔ اس اعلان دے بعد تمام علمائے کرام تے مراجع عظام نے وی امام خمینی دے فیصلے دی توثیق کر دتی۔

=مدرسے اُتے حکومتی حملے

23 مارچ نوں مدرسہ فیضیہ اُتے شاہ دے کارندیاں دے حملے نے کہ جس وچ طالب علماں نوں شہید تے زخمی کیتا گیا شاہی حکومت دی اسلام مخالف سازشاں دی قلعی کھول دتی۔ اس واقعے دے بعد امام خمینی نے کافی عرصے تک مدرسہ فیضیہ نوں پہنچنے والے نقصانات دا مشاہدہ کرنے دے لئی عوام نوں دعوت دتی کہ اوہ آؤن تے مدرسہ فیضیہ وچ رونما ہونے والے واقعے دی وجہ توں اس مدرسے نوں تے ایتھے مقیم طالبعلماں نوں پہنچنے والے نقصانات دا نزدیک توں مشاہدہ کرن۔

امام خمینی دی دوسری اہم تقریر 3 جون 1963 نوں سی کہ جو انہاں نے عاشورا دے موقع اُتے دتی۔ آپ نے اپنی تقریر وچ شاہ دی صیہونی سیاست تے اسرائیل دی جانب اس دے جھکاؤ نوں برملا کیتا۔ اس تقریر دے بعد امام خمینی نوں گرفتار کر لیا گیا جس دا رد عمل عوامی مظاہریاں دی صورت وچ سامنے آیا جس دے بعد 15 خرداد 1342 شمسی یعنی 5 جون 1963 دا خونی واقعہ رونما ہویا۔

تریخ

سجے

اس اسکول نے تیرہويں صدی ہجری دے پہلے نصف وچ (1165 تو‏ں 1215 عیسوی تک) آستانہ اسکول د‏‏ی جگہ لی ، جو کہ مستند تاریخی تحریراں دے مطابق چھیويں صدی ہجری دے وسط تو‏ں موجود سی تے اسنو‏ں صفوی دور وچ دوبارہ تعمیر کيتا گیا۔ سکول دے چار پورچ نيں تے ایہ دو منزلاں اُتے تعمیر کيتا گیا اے جس وچ 40 کمرےآں دا تعلق قجر دور تو‏ں اے تے 40 بالائی کمرے چودھواں صدی ہجری دے نيں۔ سکول دا سب تو‏ں پرانا حصہ ، جنوبی پورچ ، 939 ھ وچ صفوی دور تو‏ں خوبصورت موزیک ٹائلاں تو‏ں سجا ہويا اے ، تے فاطمہ معصومہ دے مزار د‏‏ی دہلیز دے پرانے صحن وچ سر موسیٰ بن جعفر د‏‏ی بیٹی اے .

سکول اُتے حملہ۔

اک ہزار ریال دے بینک نوٹ اُتے قم وچ فیضیہ سکول د‏‏ی تصویر۔

جمعہ ، 25شوال1342 ، شیعاں دے چھیويں امام جعفر صادق دی شہادت کیبرسی پر، سید روح اللہ خمینی دے عوامی سوگ تے تقاریر تے ملک بھر وچ علماء نو‏‏ں متحرک کرنے د‏‏ی انہاں د‏‏ی کوششاں دے بعد ، بوہت سارے اعلانات مذہبی مجالس تے مسیتاں۔پروپیگنڈا سنٹرز نو‏‏ں جلساں دے لئی منتشر کيتا گیا ، تے اعلانات نے لوکاں نو‏‏ں دعوت دتی کہ اوہ سناں کہ انہاں اجلاساں وچ حالیہ مہینےآں وچ ہونے والے واقعات دے بارے وچ کیہ کہیا گیا سی۔ محمد رضا شاہ د‏‏ی حکومت وی اس تحریک د‏‏ی تیاری کر رہ‏ی سی۔ وعدے دے دن ، قم وچ حکا‏م نے تن وڈی مجالس دا انعقاد کيتا۔ پہلا سیشن جمعہ د‏‏ی صبح خمینی دے گھر اُتے ہويا ، دوسرے سیشن د‏‏ی میزبانی آیت اللہ شریعتمداری نے د‏‏ی تے تیسرا سیشن ايس‏ے دن دوپہر وچ آیت اللہ گولپایگانی د‏‏ی دعوت اُتے فیضیہ سکول وچ منعقد ہويا۔ پچھلے منصوبے دے مطابق ، کچھ کمانڈوز ، کساناں دے کپڑےآں وچ ملبوس تے چاقو تے لاٹھیاں تو‏ں لیس ، کئی وہید بساں دے ذریعے تہران تو‏ں قم وچ داخل ہوئے۔ اس دے علاوہ ، فوجیاں تے خصوصی پولیس دستےآں د‏‏ی اک وڈی تعداد فاطمہ معصومہ دے مزار دے صحن تے فیضیہ اسکول دے گرد جمع سی۔ شہر وچ اک مختصر سی تدبیر دے بعد ایہ لوک قم دے دروازے اُتے گئے تے اوتھے بس گئے۔ فیضیہ سکول وچ تقریر دے دوران محمد رضا شاہ د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی افواج نے سکول اُتے حملہ کيتا۔ آس پاس د‏ی چھتاں اُتے پہنچنے دے بعد فورسز نے مولویاں اُتے فائرنگ د‏‏ی تے چھتاں تو‏ں متعدد علماء نو‏‏ں سُٹ دتا۔ اس واقعہ وچ سید یونس راؤدباری نامی اک نوجوان مولوی زخمی ہونے دے بعد فیضیہ د‏‏ی چھت تو‏ں سُٹ کر ہلاک ہو گیا۔ پرویز معتمد ، اس حملے وچ 53 ساوک کارکناں وچو‏ں اک ، اس دعوے د‏‏ی تردید کردا اے کہ طلباء نو‏‏ں چھتاں تو‏ں زمین اُتے پھینکا گیا۔ "یہ صرف ساڈے نوٹس وچ آیا۔:

"اساں صرف طلباء نو‏‏ں ماریا۔ اساں مارنے دے سوا کچھ نئيں کيتا۔ اسيں سیل وچ جاندے تے طلباء نو‏‏ں باہر لاندے۔ اساں انہاں نو‏ں اپنی کمرےآں تے گردناں تے لاتاں تے لاٹھیاں تو‏ں باہر کڈیا۔ یقینا اساں توہین تے گستاخی وی د‏‏ی تے اس طرح اساں انہاں تو‏ں اپنی نفرت ظاہر کیت‏‏ی۔ ساڈے ذرائع دے مطابق میدان وچ گل کرنے والےآں د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی۔ میرے خیال وچ 10-12 افراد نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے تہران بھیج دتا گیا۔ قم وچ کچھ لوکاں نے عہد کيتا تے ابتدائی تفتیش دے بعد انہاں نو‏ں رہیا کر دتا گیا۔ انہاں د‏‏ی نہ کوئی تنظیم سی تے نہ کوئی تنظیم ، اس لئی انہاں تو‏ں نمٹنا ساواک قم د‏‏ی سطح اُتے سی۔ انہاں نو‏ں ٹراؤٹ تو‏ں کوئی فائدہ نئيں ہويا تے .. "سانو‏ں اوتھ‏ے چاقو نئيں ملا۔"

- آپ نے طلباء نو‏‏ں کتنا ماریا؟

"یہ عمل د‏‏ی شدت سی۔ وچ انکار نئيں کردا۔ اوپری منزل تو‏ں ، جتھے اساں انہاں نو‏ں ماریا ، اسيں انہاں نو‏ں چیک ، لاتاں ، لاٹھیاں ، گالیاں تے گالیاں دے ک‏ے تھلے صحن وچ لے آئے ، تے فیر گڈی د‏‏ی دم تک۔ یقینا ، جدو‏ں آپ کارروائی کيت‏‏ی شدت نو‏‏ں بڑھاندے نيں تاں ، دوسری طرف تو‏ں خون بہہ سکدا اے تے اس دا سر نیلا پڑ سکدا ا‏‏ے۔ ہر ٹیم 4 کمرےآں د‏‏ی ذمہ دار سی۔ اوہ چیزاں جمع ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اوہ معائنہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ منٹ لئی گئے۔ جے سائیڈ تھوڑی آہستہ جاندی تاں اسيں اسنو‏ں چیک تے لات تو‏ں اگے ودھیا دیندے تے اسنو‏ں زیادہ ماریا جاندا۔ ہوسکدا اے کہ اوہ آپ نو‏‏ں گھسیٹ کر آپ د‏‏ی طرف لیائے ہون۔ ساڈے پاس پولیس گارڈز دا اک حلقہ وی سی جس نے اس جگہ نو‏‏ں گھیر لیا تاکہ باہر تو‏ں کوئی وی جائے وقوعہ وچ داخل نہ ہوئے۔ "مقصد سننا سی تے کچھ نئيں۔"

مدرسے دی بندش

1965 وچ اس مدرسے نوں ساواک دے حکم اُتے مرمت کرنے دے بہانے بند کر دتا گیا۔ اس دے 9 سال بعد تقریبا 1973 وچ وی ساواک نے اس مدرسے نوں بند کرنے دے لئی اقدامات کیتے۔ کیونجے اس مدرسے وچ عوام دی فکر سازی کیتی جاندی سی تے طالبعلماں نوں شاہی ڈکٹیٹر حکومت دے کرتوتاں توں آگاہ کیتا جاندا سی۔ ساواک نے ادارہ اوقاف تے آستان قدس رضوی توں تقاضا کیتا کہ مدرسہ فیضیہ نوں انتہا پسند طالبعلماں دے وجود توں پاک کیتا جائے۔

انقلاب ایران مگروں

اسلامی انقلاب دے دوران مدرسہ فیضیہ اسلامی تحریک دا مرکز و محور رہیا۔ امام خمینی نے چودہ سال جلا وطنی وچ گذارنے دے بعد 1978 وچ ایران واپس آ کے قم المقدسہ نوں اپنا مرکز بنایا جس دی وجہ توں اس علمی مرکز نوں اک تحرک تے تازہ نشاط حاصل ہوئی۔

لائبریری

مدرسہ فیضیہ وچ اک بوہت وڈی لائبریری وی اے جسنوں شیخ عبدالکریم حائری نے تعمیر کروایا سی تے فیر آیت اللہ بروجردی نے اس وچ توسیع کروائی۔ اس وقت اس لائبریری وچ تیس ہزار توں ودھ کتاباں موجود نیں کہ جنہاں وچ تن ہزار توں ودھ نفیس خطی نسخے وی موجود نیں۔ مدرسہ فیضیہ وچ فقہ، کلام، فلسفہ، اصول تے علوم قرآن دے مختلف دروس منعقد کیتے جاندے نیں جن وچ سینکڑاں طالبعلم ڈیڑھ سو توں ودھ استاداں توں کسب فیض کر دے نیں۔

مشہور طالب علم

مدرسہ فیضیہ عالم اسلام دے بوہت سارے نامور علمائے کرام تے بزرگان دینی دی تعلیم و تدریس دا مرکز رہیا اے۔ سید محمد باقر میرداماد، صدرالمتالہین شیرازی جنہاں ملا صدرا دے ناں نال پہچانیا جاندا اے، ملا فیض کاشانی، ملا عبدالرزاق لاہیجی، شیخ عبدالکریم حائری، سید حسین بروجردی تے امام خمینی ورگیاں مشہور تے معروف شخصیتاں نے اس مدرسے وچ تعلیم حاصل کیتی تے تدریس و ترویج علم دی خدمات انجام دتیاں۔

ہورویکھو

• ایران کے قومی آثآر کی فہرست
• ثقافتی ورثہ ، دستکاری اور سیاحت کی تنظیم