محمود شاہ اول بیگڑا
Mahmud Shah I | |||||
---|---|---|---|---|---|
Sultan of Gujarat | |||||
شریک حیات | Rupamanjhari, Hirabai | ||||
نسل | Khalíl Khán (Muzaffar Shah II), Muhammad Kála, Ápá Khán, Áhmed Khán | ||||
| |||||
والد | Muhammad Shah II | ||||
والدہ | Bíbi Mughli | ||||
پیدائش | 1445 احمد آباد (بھارت) | ||||
وفات | 23 November 1511 Ahmedabad | ||||
تدفین | Sarkhej Roza, Ahmedabad | ||||
مذہب | اہل سنت |
Gujarat Sultanate Muzaffarid dynasty (1407–1573) | |
Gujarat under Delhi Sultanate | (1298–1407) |
Muzaffar Shah I | (1391-1403) |
Muhammad Shah I | (1403-1404) |
Muzaffar Shah I | (1404-1411) (2nd reign) |
Ahmad Shah I | (1411-1442) |
Muhammad Shah II | (1442-1451) |
Ahmad Shah II | (1451-1458) |
Daud Shah | (1458) |
Mahmud Begada | (1458-1511) |
Muzaffar Shah II | (1511-1526) |
Sikandar Shah | (1526) |
Mahmud Shah II | (1526) |
Bahadur Shah | (1526-1535) |
Mughal Empire under Humayun | (1535-1536) |
Bahadur Shah | (1536-1537) (2nd reign) |
Miran Muhammad Shah I (Farooqi dynasty) |
(1537) |
Mahmud Shah III | (1537-1554) |
Ahmad Shah III | (1554-1561) |
Muzaffar Shah III | (1561-1573) |
Mughal Empire under Akbar | (1573-1584) |
Muzaffar Shah III | (1584) (2nd reign) |
Mughal Empire under Akbar | (1584-1605) |
سلطان محمود بیگڑا یا محمود شاہ اول ( دور: 25 مئی 1458 - 23 نومبر 1511 ) ، گجرات سلطنت کا سب توں نمایاں سلطان سی۔ کم عمری وچ ہی تخت اُتے اٹھایا ، اس نے پاواگڑھ تے جوناگڑھ کے قلعےآں نوں کامیابی دے نال لڑائیاں وچ قابو کر ليا جس نے اس دا ناں بیگڑا رکھ دتا ۔ اس نے چمپانیر نوں دار الحکومت دے طور اُتے قائم کيتا۔ اوہ گجرات کے دوارکا وچ واقع درکدھیش مندر دی تباہی دا ذمہ دار سی ، جو ہندوواں دے مقدس سمجھے جانے والے چار دھاماں وچوں اک اے۔
ناں
سودھواس دا پورا ناں ابوالفتح ناصر الدین محمود شاہ اول تھا ۔ اوہ فاتح خان یا فتح خان پیدا ہوئے. اس نے اپنے آپ نوں ، سلطان البر ، سلطان البحر ، زمین دے سلطان ، بحر دے سلطان دا لقب دتا۔
محمود دی کنیت بیگڑا یا بیگڑہ دی ابتدا وچوں ، برڈز ہسٹری آف گجرات وچ دو وضاحتاں پیش کيتیاں گئیاں نيں ۔ 202) تے میراتِ احمدی (فارسی متن ، ص..) 74):
- اس دی مونچھاں وڈی تے بیل دے سنگ دی طرح مڑی ہوئیاں سن ، اس طرح دے بیل نوں بیگڑو کہیا جاندا اے
- ایہ لفظ گجراتی ، دو تے گڑھ ، اک قلعے توں آیا اے ، لوک اسنوں دو قلعےآں اُتے قبضہ کرنے دے اعزاز وچ ایہ لقب دیندے نيں۔ گرنار (1472) دا جوناگڑھ تے چمپانیرکا پاواگڑھ (1484)۔
مڈھلا جیون
سودھوقطب الدین احمد شاہ دوم دی وفات اُتے ، امرا نے اس دے چچا داؤد خان ، ولد احمد شاہ اول دے تخت اُتے بیٹھایا۔ لیکن چونکہ داؤد خان نے نچلے طبقے دے لوکاں نوں اعلیٰ عہدےآں اُتے مقرر کيتا تے ناجائز کماں دا ارتکاب کيتا۔ ست یا ستائیس دناں دی اک مختصر مدت دے اندر اندر، اوہ معزول کيتا گیا سی تے 1459 وچ اس دے سوتیلے بھائی فتح خان ، محمد شاہ دوم تے بی بی مغلانی ، جو ٹھٹھہ ،سندھ دی سمہ سلطنت دے حکمران جام جونا دی بیٹی سی ، دا بیٹا تھا؛ تیرہ سال دی عمر وچ محمود شاہ اول دے لقب توں تخت اُتے بیٹھایا گیا۔
سنت شاہ عالم دے نال فتح خان دا قریبی تعلق گجرات دے نامہ نگاراں دے ذریعہ کثرت توں ذکر کيتا جاندا اے۔ میرات سکندری (فارسی متن ،66–70) دے مطابق جام جونا اپنی دو بیٹیاں بیبی مغلی زیادہ خوصورت نوں سنت شاہ عالم تے بیبی مِرغی کم خوبصورت سلطان کس رلفچ دا ارادہ کيتا۔ جام دے سفیراں نوں رشوت دے کے بادشاہ نے خوبصورت بہن نوں اپنے لئی رکھ لیا۔ مشتعل سنت شاہ عالم نوں اس دے والد نے تسلی دتی جس نے کہیا: بیٹا ، گائے تے بچھڑا دونے آپ دے پاس آئیاں گے۔ محمد شاہ دوم دی موت دے بعد ، قطب الدین احمد شاہ دوم نے نوجوان فتح خان دے خلاف ہونے والے منصوبےآں دے خوف توں بیبی مغلی نوں اپنی بہن توں حفاظت حاصل کرنے اُتے مجبور کر دتا تے اپنی بہن دی موت اُتے اس نے سنت شاہ عالمنال شادی کيتی۔ قطب الدین نے فتح خان اُتے قبضہ کرنے دے لئی متعدد کوششاں کيتیاں ۔ لیکن سنت شاہ عالم دی طاقت توں جدوں قطب الدین نے اسنوں پھڑنے دی کوشش کيتی تاں فتح خان جسم دے نال نال لباس وچ وی لڑکی بن گیا۔ اک اکاؤنٹ دے مطابق قطب الدین دی فتح خان نوں لے جانے دی کوشش وچ موت ہوئی۔ جدوں اوہ اک پاگل اونٹھ اُتے سوار ہويا ، بادشاہ نے پریت اُتے ماریا تے اس دی تلوار ہويا توں چلدی اس دے گھٹنے نوں گھساندی اے۔ ایہ سینٹ دی تلوار سی ، جو اس دی مرضی دے خلاف سی ، کیونجے اوہ جاندا سی کہ بادشاہ دی موت ہوئے گی ، قطب الدین نے شاہ عالم نوں مالوا سلطنت دے محمود خلجی دے خلاف کاپادوانچکی جنگ توں پہلے اس دا گھیرا پابند کرنے اُتے مجبور کر دتا۔ [۱]
راج
سودھوابتدائی سال
سودھوجلد ہی اس دے چچا داؤد خان چل بتاں۔ سیفل الملک ، کبیرالدین سلطانی ، اکد الملک ، برہان الملک تے ہسام الملک سمیت چند امرا نے سلطان نوں خبر دتی کہ وزیر شعبان عماد الملک نے غداری اُتے غور کيتا تے اپنے بیٹے نوں تخت اُتے بٹھانا چاہندا سی۔ بھدر قلعے وچ وزیر نوں پھڑ کر قید کر ليا تے اپنے پنج سو قابل بھروسا افراد نوں اپنے محافظ دی حیثیت توں مقرر کيتا ، باغی اپنے گھراں نوں پرت گئے۔ رات دے وقت ، ہاتھی دے اصطبل دا سردار ، نوجوان سلطان دے پاس گیا ، اس نے اس دی نمائندگی دی کہ عماد الملک نوں قید کرنے والے رئیس حقیقی غدار سن تے انہاں نے سلطان دے چچا حبیب خان نوں اس جگہ تخت اُتے بیٹھانے دا عزم کيتا سی۔ سلطان نے اپنی والدہ توں مشورہ کيتا تے اس دے کچھ وفادار دوستاں نے صبح دے وقت عبد اللہ نوں حکم دتا کہ اوہ اپنے تمام ہاتھیاں نوں مکمل ہتھیاراں توں لیس کرے تے بھدر دے سامنے چوک وچ کھڑا کر دے۔ اس دے بعد اس نے اپنے آپ نوں تخت اُتے بٹھایا تے سخت غصے دی آواز وچ درباریاں وچوں اک نوں حکم دتا کہ اوہ شعبان عماد الملک نوں باہر لیائے ، تاکہ اوہ اس توں اپنا انتقام لے سکے۔ چونکہ انہاں احکامات دی تعمیل نئيں کيتی گئی سلطان اٹھا تے بھدرہ اُتے چل پيا: "شعبان نوں باہر لاؤ!" محافظاں نے عماد الملک نوں باہر لیایا تے سلطان نے اس دی زنجیراں نوں توڑنے دا حکم دتا۔ کچھ اشراف نے سلطان دے سامنے اپنا حق تسلیم خم کر دتا ، دوسرےآں نے بھج کر خود نوں چھپا لیا۔ صبح ہوئی ، ایہ سن کر ، منتشر رئیساں نے سلطان دے خلاف مارچ کيتا۔بوہت سارے لوکاں نے سلطان نوں مشورہ دتا کہ اوہ دربار سابرمتی دریا عبور کر کے شہر توں رخصت ہوجان تے فوج جمع کرنے دے بعد ، رئیساں دے خلاف مارچ کرن۔
نوجوان سلطان نے انہاں مشوراں اُتے کان نہ دھردے ہوئے عبد اللہ نوں حکم دتا کہ اوہ اپنے چھ سو ہاتھیاں دے نال پیش قدمی کرے۔ اس پیش قدمی نے انہاں بدعہدےآں نوں منتشر کر دتا جو فرار ہوئے گئے تے یا تاں اوہ خود ہی شہر وچ چھپ گئے یا خود نوں ملک وچ لے گئے۔ کچھ مارے گئے ، کچھ نوں ہاتھیاں دے پیراں تلے سلطان دے حکم توں روند ڈالیا گیا تے اک نوں معاف کر دتا گیا۔
1461 یا 1462 وچ ، فرشتہ دے مطابق، نظام شاہ بہمنی (دور. 1461–1463)، سلطان بہمنی سلطنت دکن ، جنہاں دے ملک اُتے مالوا سلطانمحمود خلجی دی طرف توں حملہ کيتا گیا سی، گجرات دے بادشاہ توں مدد دے لئی درخواست. محمود شاہ نے فوری طور اُتے نظام شاہ دی مدد دا آغاز کيتا تے اس دے راستے وچ دکن دے خود مختار دی طرف توں اک ہور مساوی خط موصول ہويا تے بہمنی جنرل خوجا جیون گوان دے نال شامل ہونے اُتے ، انہاں نے برہان پور کے راستے وچ پوری رفتار توں اگے ودھایا۔ جدوں سلطان محمود خلجی نے انہاں دے اس طریقہ کار دے بارے وچ سنیا تاں اوہ پیاس تے گونڈ دے حملےآں توں گونڈوانا کے راستے اپنے ہی ملک واپس چلے گئے ، 5000 توں 6000 جواناں نوں کھوئے۔ گجرات دا بادشاہ ، دکن بادشاہ دا شکریہ وصول کرنے دے بعد ، اپنے علاقے وچ واپس آگیا۔ 1462 وچ ، سلطان محمود خلجی نے 90،000 گھوڑے دے سر اُتے دکن اُتے اک ہور حملہ کيتا ، دولت آباد تک ملک نوں پرت مار تے بربادی کيتی۔ اک بار فیر دکن دی بادشاہی نے محمود شاہ نوں مدد دے لئی درخواست دتی تے محمود دی پیشرفت دی اطلاع ملی سلطان دوسری مرتبہ اپنے علاقے توں باہر گیا۔ محمود شاہ نے مالوا سلطان نوں دکن نوں ہراساں کرنے توں باز رہنے دا کہیا ، انکار دی صورت وچ ، مالوا سلطنت دے دار الحکومت مانڈو اُتے حملے دی دھمکی دتی۔ .اس دی اگلی مہم پہاڑی قلعہ بورور دے ڈاکو زمینداراں تے دون یا دہانو دے بندر دے خلاف سی ، جس دا قلعہ اس نے لیا سی تے سالانہ خراج تحسین لگانے دے بعد سردار نوں اپنے سو پنڈ اُتے قبضہ کرنے دی اجازت دتی گئی
جوناگڑھ (گرنار)
سودھومحمود شاہ اس دے بعد پہاڑ قلعے دی فتح دی طرف متوجہ ہويا، اپار کوٹ کے، گرنار پہاڑی دے نیڑے جوناگڑھ وچوں سوراتھ (ماں ہن کچھ دے علاقے دے علاقے گجرات ). 1467 وچ انہاں نے جونا گڑھ دا قلعہ اُتے حملے تے دی جمع آوری وصول دی جانے والی منڈالیکا سوم ، چودسما حکمران انہاں دے سرمائے نوں واپس. اگلے ہی سال ، ایہ سن کر کہ جوناگڑھ چیف اپنے سونے دی چھتری تے شاہی دے دوسرے اشارے دے نال اپنے معبد دے مندر دی زیارت کردا رہیا تاں ، محمود نے جنگ دے لئی اک فوج روانہ کيتی تے سردار نے فالتو تحائف دے نال بادشاہ دے پاس بھیج دتا۔ . 1469 وچ ، محمود نے اک بار فیر سورت نوں نیست و نابود کرنے دے لئی اک فوج بھیجی ، آخرکار جنگی تے گرنیئر دوناں نوں فتح کرنے دی نیت تاں۔ جدوں محمود مارچ وچ سی تاں اچانک را منڈیالکا اس دے نال شامل ہوئے گیا تے ایہ پُچھیا کہ سلطان اپنی تباہی اُتے اِنّا جھکاؤ کیوں سی جدوں اس نے کوئی غلطی نئيں کيتی سی ، اس لئی راضی ہويا کہ محمود جو وی حکم دے سکدا اے۔ بادشاہ نے جواب دتا کہ کفر ورگی کوئی غلطی نئيں اے تے را نوں اسلام قبول کرنے دا حکم دتا۔ چیف ، جو ہن اچھی طرح توں گھبراندا اے ، رات نوں فرار ہوئے گیا تے گرنور وچ داخل ہوئے گیا۔ 1472 وچ ، تقریبا دو سال دے محاصرے دے بعد ، اپنے اسٹوراں دی ناکامی توں مجبور ہوکے ، اس نے قلعہ چھڈ دتا تے چابیاں بادشاہ دے حوالے کردتی تے اس نے اسلام قبول کر ليا۔ اگرچہ رá دی زندگی نوں بچا لیا گیا ، لیکن اس تریخ توں سورتھ اک ولی عہد ملک بن گیا تے بادشاہ دے ذریعہ مقرر اک افسر دے ذریعہ اس دا حکومت چل رہیا سی تے جوناگڑھ وچ تعینات سی۔
جنگ دے اختتام اُتے ، 1479 وچ ، محمود شاہ نے جونگاہ دی موجودہ بیرونی یا قصبے دی دیوار قلعہ یہوپنہ دی مرمت دی تے اس محلے دی خوبصورتی توں آراستہ ہوکے سورra دے جنگاہ تے دوسرے شہراں وچ عقاب تے علمی افراد نوں آباد کيتا۔ اس نے امرا نوں مکانات تعمیر کرنے اُتے آمادہ کيتا ، خود اک محل اٹھایا تے مصطفیٰ آباد دے ناں توں اس نويں شہر نوں اپنا دار الحکومت بنایا تے ہمسایہ سرداراں دے زیر نگرانی اپنے دعوے نوں نافذ کيتا۔ احمد شاہ اول دے زمانے وچ ، انہاں سرداراں نے ، جنہاں وچ خود جنگیہ راج وی شامل سن ، خراج تحسین پیش کيتا سی۔ لیکن محمود نے اِنّے مضبوطی توں حکمرانی قائم کيتی کہ خراج وصول کرنے دی ذمہ داری ملک وچ مستقل طور اُتے آباد اک افسر دے سپرد کردتی گئی۔ میراتِ سکندری کے مصنف جونگاہ دے گھنے گھنے جنگل اُتے آم ، را ،ن ، جیمبو ، گلار ، آملی تے اونلا دے درختاں توں بھریا ہويا اے (منگیفرہ انڈیکا ، میموسپس ہیکسندرا ، یوجینیا جمبولیانا ، فِکِس گلوومیرا ، تیمریلنکا انڈیکا ، آفسینیالس۔) تے نوٹ کرن کہ ایہ جنگل دی نالی ختناں دے ذریعہ آباد سی۔
1480 وچ ، جدوں محمود شاہ جونا گڑھ وچ سن ، خداوند خان تے دوسرے ، جو بادشاہ دی مستقل جنگ توں تنگ سن ، اپنے وڈے بیٹے احمد خان نوں شاہی اقتدار سنبھالنے اُتے اکسایا۔ لیکن عماد الملک نے شمولیت توں انکار کر کے ، انہاں دے منصوبےآں نوں ناراض کر دتا تے بادشاہ دی واپسی اُتے اس سازش نوں مہر دے دتا گیا۔
چمپانر (پاواگڑھ)
سودھو1479 وچ ، محمود شاہ تباہ کرنے دی اک فوج بھیجی چمپانےر فیر کھچی چوہان راجپوتاں جس راول دے طور اُتے خود دے عنوان دی طرف توں منعقد کيتا. اس وقت ، ایہ سن کر کہ ایہ محل ڈاکوواں توں متاثر ہويا اے ، اس نے احمد آباد دے جنوب وچ اٹھارہ میل دور جنوب وچ ، واترک ندی دے کنارے ، مہمدآباد (جو ہن مہمدواد ) دی بنیاد رکھی۔ مہیماواد دی متعدد یادگاراں اس دے پاس جمع نيں جس وچ اک کنواں بھماریئو کووو وی شامل اے۔ چندا سورج نا مہل ، اک محل تے روزا۔
1482 وچ گجرات وچ جزوی قحط پيا تے چمپینر ملک نوں قمیضاں توں مستثنیٰ قرار دتا گیا سی ، مومپلی یا رسول آباد دے کمانڈنٹ ، چیمپینر فرنٹیئر اُتے گیکور دے ضلع ضلع سنیلی وچ اک عہدے ، نے سرحد پار متعدد اضطراب برپا کیتے سن ۔ اس دے بدلے وچ چیف نے کمانڈنٹ اُتے حملہ کيتا تے اسنوں شکست دتی ، اس دے بیشتر آدمی مارے گئے تے دو ہاتھیاں تے کئی گھوڑےآں نوں وی پھڑ لیا۔ ایہ سن کر محمود شاہ اک طاقت ور فوج دے نال بڑودہ (اب وڈوڈریا ) دے لئی روانہ ہوئے گئے۔ جدوں محمود چمپنر دے راول بورودہ پہنچے ، گھبرا گیا ، سفیر بھیج کر معافی دا دعویٰ کيتا۔ بادشاہ نے اس دے پِچھے جانے نوں مسترد کردے ہوئے کہیا: "تلوار تے خنجر دے سوا میرے تے تواڈے درمیان کوئی پیغام نئيں پہنچے گا۔" راول نے اک پرعزم مزاحمت دی تیاری دی تے اس نے اپنی مدد دے لئی قاصد بھیجے کہ اوہ مالا سلطان دے غیث الدین خلجی نوں طلب کرے۔ اس سنگم نوں روکنے دے لئی محمود شاہ نے اپنے امرا نوں محاصرے دے سپرد کيتا تے داؤد کی طرف مارچ کيتا ، جس اُتے سلطان غیاث الدین منڈو توں دستبردار ہوئے گیا۔ داؤد توں واپسی اُتے ، سلطان نے چمپنر وچ جامع مسجد دی تعمیر شروع کردتی تاکہ ایہ ظاہر کرن کہ جدوں تک اوہ پاواگڑھ دا پہاڑی قلعہ نئيں لے جاندا اے اس وقت تک اوہ اس جگہ نوں نئيں چھڈن گے۔ اس محاصرے دے ویہہ مہینے (اپریل 1483 تا دسمبر 1484) توں زیادہ عرصہ تک جاری رہنے دے بعد ، محمود دے فوجیاں نے دیکھیا کہ صبح اک یا دو گھینٹے تک راول دے بیشتر سپاہی غسل کرنے تے کپڑے پہننے توں فارغ سن ۔ صبح دے وقت حملہ کرنے دا منصوبہ بنایا گیا سی تے پہلا دروازہ اٹھایا گیا سی۔ تب ملک ایاز سلطانی نوں عملی طور اُتے ہونے والی خلاف ورزی دا پتہ چلنے اُتے اوہ اپنے کچھ لوکاں دے نال توں گزریا تے عظیم دروازہ لیا۔ راول تے اس دے راجپوتس نے اک سخت لیکن ناگوار الزام عائد کيتا۔ راول تے اس دے وزیر ڈنگرشی فاتح دے ہتھوں وچ زخمی ہوئے گئے تے ، اسلم نوں قبول کرنے توں انکار کرنے اُتے ، انہاں نوں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔ پاواگڑھ 21 نومبر 1484 نوں فتح ہويا۔ راول دا بیٹا ، جسنوں سیف الملک دے سپرد کيتا گیا سی تے اس نے اسلام قبول کيتا ، اس دے بعد ، مظفر شاہ (1523–1526) دے دور وچ ، نظام الملک دے لقب توں نامزد ہويا۔
پیوگاہ اُتے قبضہ کرنے اُتے ، محمود شاہ نے چمپنر شہر دے چاراں طرف اک دیوار بنائی تے اسنوں محمد آباد دے ناں توں اپنا دار الحکومت بنایا۔ محمود دے حکم اُتے پڑوس وچ آم ، انار ، انجیر ، انگور ، گنے ، کڑاک ، سنتری ، کسٹرڈ سیب ، کھرنیس یا رین (میموپس انڈیکا یا ہیکسنڈریا) ، کٹ فروٹ تے کوکوپم دے نال نال گلاب ، کرسنتیممس ، چشمی ، دا ذخیرہ پے گیا۔ چیمپیس تے میٹھی پانڈینس۔ کہیا جاندا اے کہ چمپنر دے نیڑے اک سینڈل گرو وچ درختاں دے اِنّے وڈے پیمانے اُتے درخت سن جو اپنے رئیساں دی حویلی تعمیر کرنے وچ مدد کردے سن ۔ سلطان دی مثال اُتے اک خوسانی نے باغات وچوں اک نوں چشماں تے جھرناں توں سجایا۔ ہلجر نامی اک گجراتی نے چیمپینر توں چار میل مغرب وچ مغرب دے باغ وچ اپنے مالک دے ڈیزائن وچ بہتری لیائی اے ، جس دے اعزاز وچ ہن وی اس دا ناں ہلول اے ۔ اس شہر نوں بنانے وچ 23 سال لگے۔ ایہ قصبہ آخر کار 1535 وچ ہمایوں کے زیر قبضہ مغل سلطنت دے حملےآں دا شکار ہوئے گیا۔
جامعہ چمپینر دی جامع گجرات دی عمدہ تعمیراتی عمارتاں وچوں اک سمجھی جاندی اے۔ ایہ اک اُچی چوٹی اُتے اک مسلط ڈھانچہ اے جس دے نال دو لمبے مینار 30 نيں میٹر لمبا ، 172 ستون تے ست محراب ۔ [۲] مرکزی گنبد ، بالکونیاں دی جگہ تے پتھر دی جلاں کے نال کھدی ہوئی دروازے۔ بیگڈا دور توں منسوب ہور چمپینر ڈھانچے وچ کیوادا مسجد ، قلعہ جہاںپناہ ، شہر دی مسجد ، مانڈوی کسٹم ہاؤس ، نگینہ مسجد ، باوا مانس مسجد ، کھجوری مسجد ، اک مینار مسجد تے لیلا گمبز شامل نيں۔ چمپینر-پیوگڑھ آثار قدیمہ پارک ہن یونیسکو دا عالمی ثقافتی ورثہ اے ۔
آخری سال
سودھو1494–95 وچ محمود بہادر خان گیلانی بہمنی سلطنت دے اک جاگیردار، توں جو خلاف چلا گیا گوا تے دابول گجرات بندرگاہاں ہراساں کيتا سی۔ اس توں پہلے گیلانی نوں مہیم جزیرے (اب ممبئی وچ ) اُتے 20 جہازاں توں بیگڈا دے غلام یاقوت ابیسیینی دے زیر اثر حملہ کرنے دے بارے وچ خبردار کيتا گیا سی۔ اس بار اس نے ملک سارنگ کیوام الملک دے تحت دباؤ اُتے حملہ کرنے دے لئی بحری راستے وچ 300 تے کشتیاں بحری جہاز دے ذریعہ اک فوج بھیجی۔ بہمانی سلطان نے اپنے آپ نوں اس دے نتائج توں ڈردے ہوئے بہادر خان دے خلاف مارچ کيتا تے اسنوں زندہ پھڑ کر اس دے سر نوں ماریا تے اسنوں گجراتی بادشاہ دے پاس بھیجیا ، جو اپنے ہی ملک واپس چلا گیا۔
1499–1500 وچ ، جدوں ایہ سنیا کہ مولوا دے نصیرالدین نے اپنے والد غیث الدین نوں قتل کر دتا اے تے خود نوں تخت اُتے بٹھایا اے ، سلطان اس دے خلاف پیش قدمی کرنے دے لئی تیار اے ، لیکن نصیرالدین دے شائستہ رویے توں اسنوں راضی کر دتا گیا۔ اگلے ست سال بغیر کِسے جنگی مہم دے گزرے۔
- پرتگالیاں دے نال لڑائیاں
کمبے (اب کھمبھات) گجرات سلطنت دی اک اہم بندرگاہ سی۔ بحر احمر ، مصر تے ملاکا کے وچکار مشرق و مغرب دی تجارت وچ ایہ اک لازمی بیچوان سی۔ گجراتی اہم مڈل مین سن جو مالکو جزیرے توں مسالےآں دے نال نال چین توں ریشم لاندے سن تے فیر مملوکس تے عرباں نوں بیچ دیندے سن ۔ [۳] پرتگالی ہندوستان وچ داخل ہوچکے سن تے بحیرہ عرب وچ اپنی موجودگی نوں مستحکم کر رہے سن ۔ محمود بیگڑا نے پرتگالیاں نوں شکست دینے دے لئی کوزیکوڈو سموتیری ( کالیکٹ کے زامورین توں انگریز) توں اتحاد کيتا۔ اس دے بعد اس نے اپنے تجارتی شراکت داراں ، مصری مملوک سلطانیate قاہرہ سے مدد کيتی درخواست کيتی۔ 1508 وچ ، دامان کے نیڑے ، چول جاندے ہوئے ، محمود نے پرتگالیاں دے خلاف چول دی لڑائی وچ ملک ایاز سلطانی دے ماتحت گجراتی اسکواڈرن دے ذریعہ ، مملوکاں دے مصری بیڑے دے نال محافل وچ فتح دے بارے وچ سنیا۔ 1509 وچ ، دیو دی لڑائی ، اک بحری جنگ دے نیڑے لڑی گئی دیو دے درمیان پورٹ پرتگالی سلطنت تے ملک ایاز، زیر گجرات سلطان دے مشترکہ بحری بیڑے مصر دے مملوک برجی سلطان ، زامورن دے کالیکٹ ترک پیر دی حمایت دے نال سلطنت عثمانیہ ، جمہوریہ وینس تے جمہوریہ راگوسا (ڈوبروینک)۔ پرتگالیاں نے جنگ جیت لی تے ایونٹ وچ ایشیاء وچ یورپی استعمار کا آغاز ہويا۔ [۴]
- موت
اس دی وفات توں فورا. بعد ہی سلطان محمود نوں اطلاع ملی کہ فارس دے شاہ اسماعیل صفوی نے اسنوں یدغیر بیگ کازیل بش دی سربراہی وچ اک دوستی والا سفارتخانہ بھیجیا اے۔ چونکہ کازیل بش شیعہ کے طور اُتے جانیا جاندا سی ، سلطان ، جو اک سخت سنی تھا ، نے دعا کيتی کہ شاید اسنوں اپنے آخری ایام وچ شیعہ دا چہرہ دیکھنے اُتے مجبور نہ کيتا جائے۔ اس دی دعا سنی گئی۔ اس دا انتقال فارسی سفارت خانے دے شہر وچ داخل ہونے توں پہلے ہی ہويا۔
سلطان محمود دے آخری ایام وچ ، جونپور کا سید محمد ، جو مہدی یا مسیحا ہونے دا دعوی کردا سی ، جون پور توں آیا تے احمد آباد دے جمال پور دروازے دے نیڑے تاج خان سلیر دی مسجد وچ مقیم سی ۔ انہاں دے واعظاں نے ہجوم کھچ لیا تے اوہ اِنّے قائل سن کہ انہاں نے پیروکاراں دی اک وڈی تعداد حاصل کيتی ، جو انہاں دے فصاحت نوں ہل یا الہام دی وجہ توں سمجھدے نيں ۔ محمود دے وزراء نے اسنوں راضی کيتا کہ اوہ جونپور دے مبلغ نوں نہ دیکھو۔
انتظامیہ
سودھواس دا مذہبی حرکات ، اس توں انصاف پسندی ، اس دی بہادری تے اس دے عقلمند اقدامات توں محمود نوں گجراتی بادشاہاں وچ اعلیٰ مقام حاصل سی۔ انہاں اقدامات وچوں اک جو میرات سکندری نے خصوصی طور اُتے نوٹ کيتا اے اوہ اس دے بیٹے نوں بیچنے والے نوں زمین دے گرانٹ دا تسلسل اے تے ایسی صورتاں وچ جتھے بیٹی نوں نصف گرانٹ دا کوئی مرد مسئلہ نئيں سی۔ ثابت شدہ ظلم و جبر دے سوا زمیندار نوں کدی وی بے دخل کرنے دی انہاں دی مضبوط پالیسی اس طرح دی خوشحالی دی نتیجہ خیز سی کہ محصول وچ دو ، تن تے کچھ معاملات وچ دس گنیا اضافہ ہويا۔ سڑکاں فری بوٹاں توں محفوظ سن تے تجارت محفوظ سی۔ فوجیاں نوں سود اُتے قرض لینے توں منع کرنے دا اک قاعدہ اس دے حق وچ اے۔ اک خاص افسر مقرر کيتا گیا سی تاکہ ضرورت مند فوجیاں نوں مقررہ قسطاں وچ اپنی تنخواہ توں وصولی دی طاقت ہوئے۔ محمود نے پھلاں دے درختاں دی سبھیاچار اُتے وی زیادہ توجہ دتی۔
محمود دے دور وچ اک مثال معاوضے دی شکل دا ذکر اے۔ کچھ سودجے جو گھوڑےآں تے ہور سامان نوں فروخت کرنے دے لئی ایرک تے خرسان توں لے کے آئے سن ، انہاں نوں سراوہی دی حدود وچ پرت لیا گیا۔ بادشاہ نے انہاں نوں اپنے گھوڑےآں تے سامان دی قیمت تحریری طور اُتے دے دتی تے اپنے خزانے توں ادائیگی کردے ہوئے اوہ رقم سراوہی دے راجا توں برآمد کرلئی-
- اس دے امرا
محمود بیگڑا دے دربار نوں متعدد متقی تے اعلیٰ خیال رکھنے والے بزرگاں نے آراستہ کيتا۔ زندگی وچ انہاں نے اک دوسرے توں فراخدلی توں کم لیا۔ تے مرنے دے بعد ، فارسی شاعر عرفی دے مطابق ، انہاں نے پتھر دی دیواراں تے سنگ مرمر دے انباراں دے نقش و نقش اُتے اپنے آثار چھڈے۔ انہاں ہی امرا وچ سب توں پہلے میرات سکندری (فارسی متن ، 132 ، 142) نے دتے الملک دا تذکرہ کيتا ، جس دی خدا توں ڈرنے والی انتظامیہ نے اس دی آبادی نوں اِنّا خوشحال بنا دتا کہ انہاں نوں خون دے شہزادےآں نے لالچ وچ مبتلیا کے دتا۔ شمالی کاٹھیاواڈ وچ امرن دے تھنادر دی حیثیت توں ، اس نے موربی توں بھوج تک اسلام پھیلادتا تے اس دی موت دے بعد اس دی شہرت اک روحانی حکمران دی حیثیت توں بیمار افراد دی گرفت وچ آگئی تے اس دا ناں موربی دے نیڑے اس دے مزار اُتے سی۔ دوسرا دیو دا گورنر ملک ایاز سی ، جس نے بعد وچ پرتگالیاں کے ذریعہ تعمیر نو تعمیر کيتا۔ اس نے پانی دے تھلے چٹان اُتے اک ٹتے وی بنایا سی تے اس ٹتے توں بندرگاہ دے منہ توں لوہے دی اک وڈی زنجیر کھینچی۔ کریک اُتے اک کافی پل ، جو جزیرے دیئو توں ہُندا اے ، نوں پرتگالیاں نے تباہ کر دتا۔ تیسرا خداوند خان عالم سی ، جو احمد پور دے جنوب وچ واقع اک مضافاتی علاقے عالم پورہ دا بانی سی ، ایہ مسجد نوں ریت دے پتھر تے سنگ مرمر توں آراستہ کيتا گیا سی۔ انہاں نے بیجاپور توں گجرات وچ خربوزاں دے انجیراں تے گنے دی کاشت کيتی۔ چوتھا امام الملک عاصص سی جس نے شاہ پور دے نواحی علاقے اسلام پور تے وٹوا (جو ہن تمام احمد آباد وچ اے ) دے درمیان واقع اک ایسن پور دی بنیاد رکھی تے کھیرنیاں تے آماں دی سڑکاں نالیاں دے نال لگائی۔ پنجواں تاج خان سلáر سی ، اس نے اپنے ساتھیاں توں اِنّا پیار کيتا کہ انہاں دی موت دے بعد انہاں وچوں کوئی وی اس دا لقب قبول نئيں کريں گا۔ چھٹا ملک سرنگ کیو ulم الملک سی ، جو پیدائشی طور اُتے راجپوت سی ، سرنگ پور نواحی نواحی دا بانی تے احمد آباد دے مشرق وچ اس دی مسجد سی۔ ستويں تے اٹھويں خوسنی بھائی عزام تے معظم سن ، جنھاں نے واسنیا تے سرکیج دے درمیان اک حوض ، اک مسجد تے اک مقبرہ تعمیر کيتا۔
کنبہ
سودھواس دے بعد خلیل خان دے علاوہ ، محمود دے تن بیٹے سن : محمد کالا ، چاپ خان تے احمد خان۔ کالا ولد رونی روپ مانجری دا انتقال اس دے والد دی زندگی وچ ايسے طرح ہويا جس دی موت اس دی والدہ دی ، جسنوں احمد آباد دے مینک چوک وچ دفن کيتا گیا سی ، جسنوں رانی دے ہزارہ دے ناں توں جانیا جاندا سی ۔ دوسرا بیٹا چاپ خان اک بزرگ دے حرم وچ بدکاری کردے ہوئے پھڑیا گیا سی تے اسنوں سلطان نے زہر دینے دا حکم دتا سی۔ تیسرا بیٹا احمد خان سی جسنوں خداوند خان نے سلطان محمود دی زندگی وچ تخت اُتے کھڑا کرنے دی کوشش کيتی۔
سبھیاچار وچ
سودھوکچھ یورپی سیاحاں نے "ترک محمود شاہ اول بیگڑا" ، "زہر سلطان" دے غلط ناں توں انہاں دے بارے وچ مشہور داستاناں گردش کيتیاں تے اوہ انگریزی طنزیہ نگار سیموئیل بٹلر دی ستارہويں صدی دی لکیراں دا ذریعہ بن گئے: "کیمبی دے پرنس دا روزانہ کھانا / اسپ تے بیسلیسک تے مینڈک "۔ انہاں کہانیاں نے دسیا کہ اسنوں بچپن توں ہی ہلکا زہر دتا جاندا سی جس دی وجہ توں اوہ زہریلا تے زہر توں محفوظ رہندا سی۔
حوالے
سودھو- ↑ Lives and times of Mahmud Shah I and Muzaffar Shah II of Gujarat. Maharaja Sayajirao University of Baroda. pp. 30. http://shodhganga.inflibnet.ac.in/handle/10603/59879.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Bailey, Diffie, "Foundations of the Portuguese Empire", 1415–1580, University of Minnesota Press, 1977, سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ Rogers, Clifford J. Readings on the Military Transformation of Early Modern Europe, San Francisco:Westview Press, 1995, pp. 299–333 at Angelfire.com