محمد حسن شریعت سنگلچی

محمد حسن شریعت سنگلچی
تاریخ پیدائش	سنہ 1892
تاریخ وفات	سنہ 1944 (51–52 سال)
شہریت	ایران
عملی زندگی
پیشہ	آخوند،  الٰہیات دان،  فلسفی

عہد	بیسویں صدی عیسوی
مکتبہ فکر	اسلام
شعبہ عمل	قرآن ، حدیث ، فقہ ،
شہریت	ایران

آیت اللہ شریعت بوہت وڈے ایرانی شیعہ عالم تے فقیہ سن۔ شیعہ عقائد نظریات وچ اصلاح دی تحریک جس دی سنگ بنیاد شیخ ابراہیم زنجانی نے رکھی انہاں نے ای باقاعدہ شروع دی سی ۔

پیدائش

الحاج شیخ رضا قلی سنگلجی سال 1310 ہجری نوں تہران وچ پیدا ہوئے۔ تسی‏‏ں دے والد شیخ حسن سنگلجی تے انہاں دے والد میرزا رضا قلی سن۔ تہانو‏‏ں بچپن وچ ای والد ول منسوب ہونے توں " شریعت" لقب ملیا چنانچہ اسی ناں توں مشہور ہوئے۔

تعلیم

تسی‏‏ں نے دینی تعلیم دا آغاز اپنے والد محترم توں کیتا تے فقہ دی تعلیم شیخ عبد النبی توں پائی۔ تسی‏‏ں نے شیخ فضل اللہ نوری دی علمی مجالس توں وی استفادہ کیتا۔ فلسفہ دی تعلیم میرزا حسن کرمنشاہی توں دی تے علم عرفان دی تعلیم میرزا ہاشم اشکوری توں پائی۔ بعد وچ نجف وچ آقا سید ابوالحسن اصفہانی تے آقا ضیاء الدین عراقی توں حلقہ درس وچ شامل ہو گئے۔ تسی‏‏ں نے باقی زندگی تہران وچ درس و تبلیغ مین صرف کیتا تے 9 محرم 1343 نوں تہران وارد ہوئے۔

تبلیغ

شریعت سنگلجی نے اپنے تبلیغی جلساں وچ خرافات دے خلاف وعظ کیتا تے اس زمانے دے بوہت سارے روشن فکر جوان انہاں دے حلقہ درس تے بحث و خطبات وچ حاضر ہُندے۔ انہاں دے تبلیغی مساعی توں متاثر ہو کے انہاں دے مخالفین نے پروپیگنڈا شروع کیتا کہ سنگلجی وہابیت توں متاثر نیں تے انہاں دی وجہ توں نوجوان گمراہ ہو رہے نیں۔

افکار و نظریات

تسی‏‏ں دے مخصوص عقائد و نظریات ایہ نیں: غیبت امام زمان دا انکار رجعت دا انکار معاد جسمانی دا انکار معراج دا انکار شفاعت دا انکار انبیا دے معجزات دا انکار تے نبی کریم کیلے قرآن دے سوا کسے معجزے دا انکار قبر پرستی تے اولیاء پرستی توں انکار عزاداری دے خرافات توں دا رد شیخ ھادی قبور اولیاء حتی کہ ابنیاء و ائمہ دی تعظیم نوں شرک سمجھتے،ائمہ توں مدد طلب کرنے نوں وی غلط سمجھدے سن۔ 1361ہجری وچ تسی‏‏ں دی کتاب توحید عبادت شائع ہوئی۔

تسی‏‏ں دی کتاباں جاں لکھتاں

شریعت سنگلجی نے کتاب توحید عبادت وچ شرک دی مختلف مثالاں نوں واضح کیتا تے توحید دی حقیقت وی بتا دی۔ کتاب کلید فہم قرآن تے کتاب محو الموھوم تالیف کیتیاں جن وچ انبیا و اولیاء جناب حضرت الیاس،حضرت عیسی و خضر وغیرہ دا تذکرہ کیتا۔ انہاں کتاباں دے ناشراں نے انہاں نوں "علامہ معظم" تے "مصلح کبیر آیت اللہ شریعت سنگلجی" دے ناں توں لکھیا۔ آیت اللہ شریعت سنگلجی دی کتاب "توحید عبادت" اک انمول کتاب اے،جس وچ جناب آیت اللہ شریعت نے توحید اسلامی نوں بہترین انداز وچ سمجھایا اے۔ ایہ کہنا بے جا نہ ہوئے گا کہ توحید تے اس توں متعلق شبہات اُتے ایہ اک مختصر مگر جامع کتاب اے۔ اس کتاب وچ امت محمدیہ وچ موجود شرک و بدعات اُتے قرآن،احادیث رسول و تعلیمات ائمہ دی روشنی وچ رد کیتا گیا اے۔ اس کتاب وچ جناب آیت اللہ سنگلجی نے قبر پرستی،وسیلہ دے ناں اُتے شرک،حجر و شجر تے حیوان پرستی دا رد کیتا اے۔

امام زمانہ تے رجعت

ظہور مہدی توں متعلق روایات کوانہاں نے رد کیتا تے آخر عمر تک ایہ کوشش رہی۔ اسلام و رجعت وغیرہ توں ایہ بات ثابت دی۔ انہاں نے امام مہدی توں متعلق فرمایا کہ:"ما منتظر امام زمان نیستم" کہ اسی‏‏ں امام زمان دے انتظار کرنے والیاں وچوں نئی‏‏ں۔ ایہ قول میرزا ابوالحسن خان فروغی نے خود شریعت سنگلجی توں سنی۔ جدو‏‏ں شریعت سنگلجی نے انکار رجعت کیندا تو انہاں اُتے کفر دے فتوے لگے۔ مجالس عزاداری وچ گریہ و زاری دے خلاف سن۔ چنانچہ انہاں نے توحید عبادت کتاب وچ قبر پرستی،سنگ پرستی،درخت پرستی،مرشد پرستی تے تبرک وغیرہ دا رد کیتا اے۔ رفع بلا کیلے کوئی چیز پہننا تے غیر خدا کیلے قربانی نوں وی شرک توں تعبیر کیتا۔اسلام و رجعت فرید تنکابنی،آیت اللہ سنگلجی دے دروس دا مجموعہ غیر خدا کیلے نذر و نیاز نوں وی شرک گرداندے سن۔ تسی‏‏ں نے اللہ دے علاوہ دوسرے توں مشکلات وچ استغاثہ نوں شرک دسیا تے غلو انبیا و صالحین نوں کفر دا سبب دسیا۔

آیت اللہ شریعت سنگلجی دے اساتذہ

ایہ یاد رہے کہ شریعت سنگلجی دے دو اساتذہ اصلاح دین دے داعی سن جن وچ انہاں دے والد شیخ حسن سنگلجی تے سید اسد اللہ خرقانی وی معروف سن۔ ایہ دوناں مشہور فکر اصلاح دینی رکھنے والے ایرانی مجتہد ہادی نجم آبادی دے شاگرد رہے۔ کہیا جاندا اے کہ شریعت سنگلجی دے والد شیخ حسن سنگلجی شیخ ہادی نجم آبادی دے شاگرد سن تے دوست وی۔ سید جمال الدین افغانی دے وی قریبی ساتھیاں وچ شریعت سنگلجی دے والد دا شمار ہُندا سی۔ شیخ ہادی اوہ مجتہد سن جو کہندے سن کہ "ملاحظہ کیجے انہاں دی کتاب تحریر العقلاء" کہ بوہت سارے شیعہ نیں جن نوں اسی‏‏ں جانتے نیں کہ اوہ علی ابن ابو طالب جاں امام حسین دے شیعہ ہونے دا دعوی کر دے نیں کہندے نیں کہ امام حسین اُتے رونے توں قیامت دے دن عذاب توں بچ جائے گا۔ جاں امام حسین ساڈی شفاعت کرے گا تے ساناں نجات دتیاں گے۔ سید ہادی نجم آبادی کہندے نیں کہ ایہ اوہام و خرافات قرآن دے صریح خلاف اے۔ انہاں دے خیال وچ قرآن ای اسلام اے تے اصلاح دینی دے داعیان فکر وچوں سن۔ اوہ انہاں شیعاں دا رد کر دے نیں جو قرآن نوں تحریف شدہ کہندے نیں انہاں دا کہنا اے کہ انہاں دی عقل ناقص اے ورنہ قرآن اصلی تے کامل اے۔ اوہ کہندے نیں کہ قرآن جو ہدایت اے لیکن شیعہ وچ صرف اماماں نوں نجات دا ذریعہ سمجھنے والے نیں جو نوحہ و گریہ کر دے امام حسین تے انہاں دے اصحاب کیلے اپنے مال خرچ کر دے اصل عبادت توں منہ موڑتے نیں۔ انہاں دے خیال وچ امام توں محبت کیلے صرف تعزیہ داری کافی اے۔ شیخ دے مطابق"حب علی حسنۃ لا یض معھا سیئۃ" نوں نفی کر دے نیں۔ انہاں دے مطابق ایہ رویت صریحا قرآن دے خلاف اے تے شرک اے انہاں نے ایسے لوگاں نوں "حقیقی توحید توں غافل(غافلان از حقیقت توحید) قرار دتا۔ انہاں دے اصلاحی کاماں توں لوک مخالفت کرنے لگے تے منبرون توں "اللھم العن الھادی" گونجنے لگے۔ انہاں نوں دین توں خارج قرار دتا گیا۔ استاد ڈاکٹر علی موحس دے مطابق سید اسد اللہ خرقانی وی امام زمانہ نوں نئی‏‏ں ماندے سن چنان چہ اپنے حلقہ درس وچ فرماندے : می گفتم امام زمانی نیست۔۔۔ یعنی وچ کہدا آں کہ امام زمانہ دا وجود نئی‏‏ں۔

آیت اللہ شریعت دے شاگرداں دے اسمائے گرامی

جدو‏‏ں آیت اللہ شریعت سنگلجی نے اصلاح دا بیرا اٹھایا تو اک جم غفیر انہاں دے درس وچ شریک ہوئے، دے شاگرداں دے ناں ایہ نیں جنہاں دے تریخ دینی ایران اُتے نمایاں اثرات مرتب کیتیاں:

• فضل اللہ صبحی مھتدی
• شیخ محمد سنگلجی
• حسین مطیعی
• عبد الحسین آیتی
• عبد الرحمان بدیع الزمانی کردستانی
• حاج سید محمود طالقانی
• مھندس مھدی بازرگان
• حاج میرزا یوسف شعار تبریزی
• علی اکبر حکمی زادہ
• دکتر محمد جواد مشکور
• دکتر عباس زریاب خوئی
• دکتر سید صادق تقوی
• مرتضی مدرسی چہار دہی
• مھندس عزت اللہ سحابی
• حیدر علی قلمداران قمی

انہاں دے سارے شاگرداں نے اصلاح دینی وچ اہم کردار ادا کیتا ،خاص طور اُتے ڈاکٹر سید صادق تقوی،حیدر علی قلمداران ،ڈاکٹر جواد مشکور ،سید محمود طالقانی و علی اکبر حکمی زادہ دا شمار کبار علما و فقہا وچوں ہُندا اے۔ انہاں تمام شاگرداں نے غالیاں دے خلاف کتاباں لکھاں تے شرک و بدعت و خرافات دا بھرپور مقابلہ کیتا۔ انہاں سب نے قرآنی تعلیمات نوں عام کیتا تے فرقہ واریت دی بجائے اسلام تے صرف قرآن و سنت اُتے مبنی عقائد اختیار کرنے اُتے زور دتا۔

کشف الاسرار خمینی

آیت اللہ خمینی نے اپنی کتاب کشف الاسرار اصل وچ علی اکبر حکمی زادہ دی کتاب اسرار ہزار سالہ دے جواب وچ لکھی ،لیکن درحقیقت اوہ شریعت سنگلجی دے عقائد و نظریات خصوصا توحید و رجعت دے متعلق انہاں دی تحریراں کتاب توحید عبادت تے کتاب اسلام و رجعت دا رد کرنا چاہندے سن۔جداں کہ کشف الاسرار صفحہ 56،64،77 تے 333 اُتے ناں لے کے شریعت سنگلجی دے عقائد و نظریات نوں رد کیتا اے۔

وفات

اس مصلح کبیر نے اپنی تمام عمر اعلائے کلمہ توحید تے ترویج قرآن تے خرافات دے خلاف جہاد وچ گزاری تے اپنی 53 سالہ زندگی وچ بوہت سی کتاباں لکھاں۔ انہاں اُتے طرح طرح دی تہمتاں لگاں لیکن انہاں دے پایہ استقلال وچ لغزش نہ آیا۔ تسی‏‏ں دی وفات ھجری1363 دے قریب ہوئی۔

حوالے