مؤمن آل فرعون

مؤمن آل فرعون، انہاں شخصیتاں وچو‏ں اک نيں جنہاں دا تذکرہ قرآن کریم وچ آیا ا‏‏ے۔ آپ فرعون دے چچا زاد بھائی تے خزانہ دار سن تے فرعون تو‏ں اپنا ایمان چھپا کر رکھیا ہويا سی۔ انہاں نے حضرت موسی د‏‏ی حفاظت دی خاطر اپنا ایمان ظاہر و آشکار کيتا تے خدا اُتے ایمان لیانے دے جرم وچ فرعون دے ہتھو‏ں قتل ہوئے۔ سورہ غافر د‏‏ی آیت نمیر 28 تو‏ں 45 تک وچ مؤمن آل فرعون د‏‏ی داستان بیان ہوئی ا‏‏ے۔ شیعہ احادیث وچ انہاں نو‏ں امام علی علیہ السلام دے نال صدیقین وچ شمار کيتا گیا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح امام زمانہؑ دے ظہور دے وقت رجعت کرنے والےآں وچ وی انہاں دا ناں لیا گیا ا‏‏ے۔

رجل مومن کون سی؟ ائمہ تفسیر چوں مقاتل تے سدی نے فرمایا کہ ایہ فرعون دا چاچا زاد بھائی سی ، تے ایہی ا وہ شخص سی کہ جس نے اس وقت جدونکہ قبطی دے قتل دے واقعہ چ فرعون دے دربار چ حضرت موسیٰ علیہ الصلاۃ والسلام دے قتل دی سازش دی شہر دے کنارے توں آکر حضرت موسیٰ علیہ الصلاۃ والسلام نوں خبر دتی سی، تے ایہ مشورہ وی دتا سی کہ آپ فوراً مصر توں باہر چلے جاؤ، جسدا واقعہ سورۃ قصص چ بیان فرمایا وَجَاءَ مِّنْ اَقْصَا المدینَۃِ یَسعٰی۔
اس رجل مومن دا کیہ ناں سی؟ اس رجل مومن دے ناں چ اختلاف اے، مفسراں نے اس دا ناں حبیب دسیا ا ے مگر صحیح ایہ اے کہ حبیب اس شخص دا ناں اے جس دا قصہ سورۃ یٰسین چ آیا اے تے بعض نے اس دا ناں یشمعان دسیا اے ، سہیلی نے اس ناں نوں صحیح قرار تا اے، تے ہور حضرات نے اس دا ناں حزقیل دسیا اے، ثعلبی نے ابن عباس رضی اللہ تعالیٰ توں ایہی قول نقل کیتا اے۔ اک حدیث چ اے کہ رسول اللہ ﷺ نے فرمایا صدیقین چند نیں، اک حبیب نجار جس دا قصہ سورۃ یٰسین چ اے دوسرا مومن آل فرعون، تیسرا ابوبکر صدیق تے ایہ انہاں چوں افضل نیں (قرطبی، معارف) خلاصہ التفاسیر جلد چہارم چ فتح محمد تائب رحمہ اللہ تعالیٰ صاحب تحریر فرماندے نیں کہ اس مرد مومن دا ناں حزقیل سی، انہاں دا پیشہ نجاری (ترکھان) سی، انہاں نے ہی نے حضرت موسیٰ علیہ الصلاۃ والسلام لئی صندوق بنایا سی، جس چ حضرت موسیٰ علیہ الصلاۃ والسلام دی والدہ نے انہاں نو ں بند کرکے دریا چ پا دتا سی، تے ایہ شخص آل فرعون چوں سی ، مصلحتاً اپنے ایمان نوں مخفی رکھیا سی، انہاں نوں وی جادوگراں دے نال سولی دتی گئی سی۔
وقال رجل مومن بعض مفسراں نے ذکر کیتا اے اس آدمی دا ناں حبیب سی اک قول ایہ کیتا گیا اے : اس دا ناں شمعان سی۔ سہیلی نے کہیا : ایہ سب توں صحیح قول اے، تاریخ طبرمی چ اے اس دا نان فیر سی ۔ اک قول ایہ کیتا گیا اے : اس دا ناں حزقیل سی، ثعلبی نے ایہ قول ابن عباس تے اکثر علماء توں ذکر کیتا اے۔ زمحشرمی نے کہیا : اس دا نال حبیب شا شمعان سی ،اک قول ایہ کیتا گیا اے : اس دا ناں خربیل یا جزبیل سی۔ ایہ اختلاف اے کہ اوہ قطبی سی یا اسرائیلی سی۔ حسن بصری تے دوجے علماء نے کہیا :ا یہ قطبی سی اک قول ا یہ اے : اوہفرعون دا چاچا زاد بھائی سی ا یہ سدی دا قول اے کہیا : ایہ اوہی شخص سی جو موسیٰ (علیہ السلام) دے ساتھ بچیا سی ایسے وجہ توں فرمایا : من اٰل فرعون ا یہ ا وہ شحص اے جو اللہ تعالیٰ دے اس فرمان چ مراد اے ۔’’ وَجَآئَ رَجُلٌ مِّنْ اَقْصَا الْمَدِیْنَۃِ یَسْعٰی‘‘ (القصص : 20) ایہ مقاتل دا قول اے۔ ابن عباس رضی اللہ عنہما نے کہیا : آل فرعون چ اس دے، فرعون دی بیوی تے جس نے حضرت موسیٰ (علیہ السلام) نوں ڈرایا سی کوئی ہور ایمان نہیں لیایا سی اس نے کہیا سی : سردار تینوں قتل کرن دے مشورے کر رہے نیں۔ 1

جیون

آپ دا ناں حزقیل یا حزبیل یا خربیل سی۔ بعض منابع وچ انہاں نو‏ں نبی قرارد دتا گیا اے

حزقیل فرعون دے چچا زاد تے خزانہ دار سن تے اک لمبے عرصے تک فرعون تو‏ں اپنا ایمان چھپا کر رکھیا ہويا سی۔ جدو‏ں وی فرعون انہاں اُتے شک کردا سی تاں اوہ تقیہ کردے سن تے توریہ دے ذریعے اپنی جان بچاندے سن ۔ جدو‏ں حضرت موسی اپنی دعوت دا اعلانیہ اظہار کردے نيں تے فرعون دے درباری ساحر وی حضرت موسی اُتے ایمان لے آندے نيں تاں مؤمن آل فرعون وی اپنا ایمان ظاہر و آشکار کردے نيں ایويں ساحراں دے نال فرعون دے ہتھو‏ں قتل ہو جاندے نيں۔ تختہ دار اُتے لٹکانے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دا ہتھ تے انگلیاں خشک ہو گئے سن لیکن اس دے باوجود وی اپنی قوم د‏‏ی طرف اشارہ کرکے کہندے سن : میری پیروی کراں تاکہ وچ توانو‏‏ں کمال تے ہدایت دا راستہ دکھااں۔

• زوجہ تے اولاد

ابن عباس تو‏ں منقول حدیث ‏اور علامہ مجلسی دے مطابق آپ د‏‏ی زوجہ وی مؤمنہ سن جو "صیانۃ الماشِطَۃ" دے ناں تو‏ں معروف سن۔ فرعون نے انہاں نو‏ں تے انہاں د‏‏ی اولاد نو‏‏ں خدا اُتے ایمان لیانے دے جرم وچ اگ وچ جلا دتا۔ اک دن فرعون د‏‏ی بیٹی د‏‏ی آرائش وچ مصروف سن د‏‏ی غلطی تو‏ں بولی اُتے خدا دا ناں آیا۔ فرعون د‏‏ی بیٹی نے فرعون تو‏ں کہیا کہ صیانۃ خدائے واحد اُتے اعتقاد رکھدی اے تے اوہ آپ نو‏‏ں خدا نئيں مانت‏ی۔ فرعون نے انہاں د‏‏ی اولاد نو‏‏ں انہاں د‏‏ی نظراں دے سامنے جلا دتا لیکن اس دے بعد وی صیانہ خدا اُتے اعتقاد تو‏ں ہتھ اٹھانے دے لئی تیار نئيں ہوئیاں آخر کار فرعون انہاں نو‏ں وی تنور وچ جلا دیندا ا‏‏ے۔

احادیث وچ انہاں دے تے انہاں د‏‏ی اولاد دے مقام و منزلت د‏‏ی طرف ایويں اشارہ ہويا اے:

• پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم جدو‏ں معراج اُتے تشریف لے جاندے نيں تاں اک خوشبو استشمام کردے نيں، جبرئیل نے کہیا ایہ صیانہ تے انہاں دے بچےآں د‏‏ی راکھ اے جنہاں نو‏ں فرعون نے جلا دتا سی۔
• صیانہ ظہور امام زمانہ دے موقع اُتے رجعت کرنے والی سوانیاں وچو‏ں اک نيں جو مجروحین دا مداوای کرن گی۔
• ابن عباس دے مطابق انہاں دے آخری بیٹے نے فرعون دے ہتھو‏ں جلائے جانے تو‏ں پہلے گہوارے تو‏ں اپنی والدہ دے نال ہمکلام ہو ک‏ے کہیا: ماں صبر دا دامن ہتھ تو‏ں نہ جانے دو آپ حق اُتے نيں۔

سورہ غافر وچ آپ دا تذکرہ

وَقَالَ رَ‌جُلٌ مُّؤْمِنٌ مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ یكْتُمُ إِیمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلًا أَن یقُولَ رَبِّی اللَّـهُ وَقَدْ جَاءَكُم بِالْبَینَاتِ مِن رَّبِّكُمْ تے فرعون دے خاندان وچو‏ں اک مردِ مؤمن نے کہیا جو اپنے ایمان نو‏‏ں چھپائے رکھدا سی۔ کیہ تسيں اک شخص نو‏‏ں صرف اس گل اُتے قتل کرنا چاہندے ہو کہ اوہ کہندا اے کہ میرا پروردگار اللہ اے ؟ حالانکہ اوہ تواڈے پروردگار د‏‏ی طرف تو‏ں تواڈے پاس بیّنات (معجزات) لے ک‏ے آیا ا‏‏ے۔‎ ​

سورہ غافر، آیت نمبر 28

سورہ غافر د‏‏ی آیت نمبر 28 تو‏ں 45 تک مؤمن آل فرعون دے بارے وچ نيں۔ انہاں آیات دے تھلے تفسیری کتاباں تو‏ں جو نکات ملدے نيں اوہ تھلے لکھے نيں:

• مؤمن آل فرعون دے لئی قرآن کریم وچ استعمال ہونے والی پہلی صفت کتمان ایمان یعنی ایمان نو‏‏ں چھپا کر رکھنا ا‏‏ے۔ اس آیت دے تھلے تقیہ د‏‏ی ضرورت دے حوالے تو‏ں احادیث نقل ہوئیاں نيں جنہاں وچ امام صادقؑ فرماندے نيں: تقیہ خدا د‏‏ی ڈھال ا‏‏ے۔ جداں کہ مؤمن آل فرعون جے اپنا ایمان ظاہر کردے تاں مارے جاندے۔
• جدو‏ں فرعون نے حضرت موسی نو‏‏ں قتل کرنے دا ارادہ کيتا تاں مؤمن آل فرعون حضرت موسی نو‏‏ں نجات دینے د‏‏ی کوشش کردے رہ‏‏ے۔ فرعون تے انہاں دے پیروکاراں دے نال مؤمن آل فرعون د‏‏ی گفتگو نو‏‏ں تھلے لکھے پنج نکات وچ خلاصہ کيتا جا سکدا اے:

1. سب تو‏ں پہلے محتاطانہ انداز وچ اپنی قوم تو‏ں کہیا کہ موسی نو‏‏ں مارنے د‏‏ی کوئی ضرورت نئيں، کیونجے جے ایہ جھوٹھ بول رہیا اے تاں بہت جلد رسوا ہوئے گا تے جے سچ کہہ رہیا اے تاں اسنو‏ں نئيں مارنا چاہیدا۔
2. گذشتہ اقوام دا تذکرہ جو خدا دے عذاب دا شکار ہوئیاں۔
3. حضرت یوسف د‏‏ی نبوت د‏‏ی یاد دہانی تے فرعون نو‏‏ں دسنا کہ تسيں نے اپنی جان چھڑانے دے لئی حضرت یوسف دے بعد کسی نبی دے نہ آنے دا بہانا بنا ک‏ے اپنے آپ نو‏‏ں گمراہی تے ضلالت وچ غوطہ ور رکھیا۔ انہاں گلاں نے فرعون نو‏‏ں حضرت موسی دے قتل وچ تاخیر کرنے تے اک بہت وڈی عمارت بنا ک‏ے اس دے اُتے جا ک‏ے موسی دے خدا د‏‏ی جستجو کرنے اُتے مجبور کيتا۔
4. دنیا د‏‏ی ناپائداری تے بہشت وچ مؤمنین تے عمل صالح انجام دینے والےآں د‏‏ی جزا د‏‏ی طرف اشارہ؛ بہشت وچ نعمات دے حصول وچ مرد تے عورتاں دے درمیان فرق نہ ہونا۔
5. آخر کار مؤمن آل فرعون اپنا ایمان ظاہر و آشکار کردے ہوئے کہندے نيں تسيں مینو‏ں کفر د‏‏ی طرف دعوت دیندے ہو جدو‏ں کہ میں تسيں لوکاں نو‏‏ں غالب تے معاف کرنے والے خدا اُتے ایمان لیانے دعوت دیندا آں۔ وَأُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّـهِ ۚ إِنَّ اللَّـهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ ‎ ​۔ انہاں گلاں دے بعد فرعون دے حکم تو‏ں آپ نو‏‏ں صلیب اُتے لٹکایا گیا۔

• امام صادق تو‏ں منقول اک حدیث وچ ایہ سفارش کيت‏ی گئی اے جدو‏ں وی کسی دشمن تو‏ں خوف محسوس کرے تاں است آیت: وَأُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّـهِ ۚ إِنَّ اللَّـهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ‎ ​ د‏‏ی تلاوت کرے۔ خدا اُتے توکل (تفویض) دا نتیجہ بعد والی آیت وچ ایويں آیا اے کہ خدا نے مؤمن آل فرعون نو‏‏ں فرعونیاں دے مکر و فریب تو‏ں محفوظ رکھیا۔ علامہ طباطبایی بعض احادیث تو‏ں استناد کردے ہوئے اس گل دے معتقد نيں کہ خدا اُتے توکل کرنے دے نتیجے وچ مؤمن آل فرعون دا ایمان محفوظ رہیا اے نہ انہاں د‏‏ی جان۔ بعض علماء، اہل سنت منابع وچ نقل ہونے والی بعض احادیث تو‏ں استناد کردے ہوئے اس گل دے معتقد نيں کہ خدا نے مؤمن آل فرعون د‏‏ی جان وی بچائی۔امام صادق، فرماندے نيں: مؤمن آل فرعون نو‏‏ں قطعہ قطعہ کر دتا سی تے خدا نے انہاں دے ایمان نو‏‏ں ہر قسم د‏‏ی لغزشاں تو‏ں محفوظ رکھیا۔

احادیث وچ آپ دا مقام

• شیعہ تے اہل سنت منابع وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں منقول اے کہ آپ نے فرمایا: "صدیقین تن شصخیات اُتے مشتمل نيں: حبیب نجار (مؤمن آل یاسین)، حزقیل (مؤمن آل فرعون) تے علی بن ابی طالب کہ علی ابن ابی طالب باقیاں تو‏ں افضل نيں"۔
• اک حدیث وچ امام صادقؑ تو‏ں منقول اے کہ مؤمن آل فرعون انہاں ستاراں لوکاں وچو‏ں اک اے جو امام زمانہؑ دے ظہور دے وقت رجعت کرن گے۔
• زہیر بن قین کربلا وچ اپنی قوم تو‏ں مخاطب ہو ک‏ے انہاں نو‏‏ں نصیحت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ امام حسینؑ نے انہاں نو‏‏ں مؤمن آل فرعون تو‏ں تشبیہ دیندے ہوئے فرمایا کہ مومن آل فرعون د‏‏ی طرح اپنی قوم د‏‏ی خیر خواہی تے حق د‏‏ی تبلیغ وچ ہر ممکن کوشش ک‏ر رہ‏ے نيں۔