لنکران اُتے حملہ
لنکران اُتے حملہ | |||
---|---|---|---|
|
لنکران اُتے حملہ اک جنگ اے جو ایران روس جنگاں دے پہلے دور وچ ۱۳ جنوری ۱۸۱۳ ( ۲۳ دسمبر ۱۱۹۱ ) نوں شمالی تالش تے لنکران شہر دے علاقے وچ ہوئی سی۔ [۱][۲]
واقعات
سودھولنکران قلعے دے پنج دن دے محاصرے تے اس اُتے گولہ باری دے بعد، روسی، ایرانی طرف دی عددی برتری دے باوجود، قلعہ اُتے حملہ کرنے وچ کامیاب ہو گئے۔ بھانويں محاصرے دے دوران روسیاں نوں بھاری جانی نقصان پہنچیا، جس دے دوران روسی فوج دے زیادہ تر افسران تے نان کمیشنڈ افسران مارے گئے، لیکن انہاں نے قلعہ، لنکران شہر تے شمالی تالش دے ہور علاقےآں اُتے قبضہ کر ليا۔ [۳]
قلعہ اُتے قبضہ کرنے دے بعد، تمام بچ جانے والےآں نوں روسیاں نے مار ڈالیا تے پھانسی دے دی، تے کسی نوں قید نئيں کيتا گیا۔ محاصرے دے دوران جنرل پیوتر کوتلیارفسکی خود شدید زخمی ہوئے تے جنگ جاری رکھنے دے قابل نہ رہے، جدوں کہ ایرانی محاذ دے کمانڈر صدیق خان قلعے دے محاصرے دے دوران مارے گئے۔ محاصرے وچ ۲۹۶ روسی ۱۷ويں رجمنٹ وچوں صرف ۷۴ لڑائی وچ مارے گئے۔ [۴]
لنکران قلعہ دی تعمیر
سودھوپہلی روس-ایران جنگ (۱۸۱۳-۱۸۰۴) دے دوران، انگریزاں نے لنکران وچ اک مضبوط قلعہ بنانے دا فیصلہ کيتا۔
قلعہ وچ پتھر دی اُچی دیواراں سی تے دیوار دے اوپری حصے وچ تیز دانت سن ۔ قلعہ وی گہری کھائیاں وچ گھرا ہويا سی۔ ایہ قلعہ بحیرہ کیسپین توں تھوڑے فاصلے اُتے دریائے لنکران دے کھبے کنارے اُتے اک فاسد چوکور (۸۰ فٹ چوڑا) سی۔ ایہ دریا قلعہ دے نیڑے دلدل دے نیڑے واقع سی۔ ایہ قلعہ جنوب مغربی حصے وچ ۱۳۰ میٹر لمبا سی۔ شمال مشرقی حصہ، جو فاسد کثیرالضلعے توں بنا سی، ۸۰ میٹر تک لمبا سی۔ قلعہ دا جنوب مشرقی حصہ دریائے لنکرانچائی دے نال بحیرہ کیسپین تک سی۔ ہور، اس قلعے دی دیواراں شمال مغرب توں ۱۰۰ میٹر لمبی سی۔ اس دے علاوہ قلعے دے ہر کونے اُتے خندقاں سی جنہاں وچوں سب توں وڈی خندق شمال مشرق دی طرف سی۔ قلعے دے سامنے دی کھادی ۴ میٹر گہری تے ۱۰ میٹر چوڑی سی۔
پس منظر
سودھوقفقاز دے مختلف حصےآں وچ کئی سالاں دی بے نتیجہ جنگ دے بعد، کسی وی فریق نوں خاطر خواہ کامیابی حاصل نئيں ہوئی، حالانکہ روسیاں نے شمالی قفقاز وچ چیچنیا ، داغستان ، دربند ، جارجیا تے شماکھی سمیت مقامی حکومتاں اُتے قبضہ کرکے نسبتاً فائدہ حاصل کيتا سی۔ اران تے شیروان دے علاقے وچ قاجار ایران دے آس پاس دا علاقہ۔ عباس مرزا ، ایران دے ولی عہد، اگست ۱۸۱۲ وچ ، شمالی تلش وچ بدامنی نوں دبا کے، لنکران اُتے مکمل کنٹرول حاصل کر کے موغان دے میدان وچ چلے گئے۔ ستمبر ۱۸۱۲ وچ جدوں ایران تے روس دے درمیان تبلیسی (جارجیا) وچ گور اوزلی تے اس دے نمائندے جیمز مور دی ثالثی وچ انگلستان توں امن دے لئی مذاکرات ہو رہے سن، اطلاع ملی کہ نپولین بوناپارٹ ماسکو دے نیڑے پہنچ گیا اے۔ جس دے نتیجے وچ مذاکرات معطل ہو گئے۔ ۳۱ اکتوبر ۱۸۱۲ نوں جدوں ایران تے روس دے نمائندے گل گل دے لئی تبلیسی وچ سن، جنرل پیوٹر کوٹلیاروسکی نے اسلینڈز وچ واقع ایرانی کیمپ اُتے رات دے وقت اچانک حملہ کيتا (جسنوں اسلندز دی جنگ کہیا جاندا اے ) جس وچ عباس مرزا دی فوج نوں مکمل طور اُتے شکست دے دتی تے اک نوں ہلاک کر دتا۔ کرسٹی نامی اک برطانوی حامی بن گیا۔ [۵] جداں کہ ایہ تیزی توں واضح ہُندا گیا کہ نپولین دا روس اُتے حملہ ناکام ہو گیا سی، روسیاں نے قفقاز وچ ہور جارحانہ کارروائیاں دی کوشش کيتی۔ [۶] ۱۸ دسمبر ۱۸۱۲ نوں روسی فوج دے جنوبی قفقاز دے وسیع میدانی علاقےآں وچ داخل ہونے دے کچھ ہی دیر بعد، جنرل پیوٹر کوٹلیاروسکی دی قیادت وچ روسی فوجیاں نے دریائے آراس نوں عبور کيتا تے بغیر کسی سڑک کے، نمک دی دلدلاں تے دلدلاں توں ہُندے ہوئے ۸۰ میل دا سیدھا سفر کيتا۔ ایہ علاقہ ہور جنوب دی طرف تے طالش دے خانات دی سرحداں دے نیڑے چلا گیا۔ [۷] دلدل تے نمک دی دلدل نوں عبور کرنے دے بعد، فوجیاں نوں خوفناک برف تے برفانی طوفاناں دا سامنا کرنا پيا۔ اس وقت روسی فوج تے کوٹلیاروسکی دی بٹالین نوں ساز و سامان دی اشد ضرورت سی، خاص طور اُتے پینے دے پانی تے خوراک۔ [۸]
۲۰ دسمبر نوں، روسی فوجیاں نے شاہسون قبیلے دی اک وڈی تعداد اُتے حملہ کیا، اکثر روسیاں توں بھجدے رہے، جنہاں وچوں کچھ نوں روسیاں نے پھڑ لیا تے انہاں دے مویشیاں نوں ضبط کر ليا۔
۲۱ دسمبر نوں، کوٹلیاروسکی دی کمان وچ اک کمپنی دریائے آراس دے نیڑے تلش خاندے دی سرحداں تک پہنچ گئی۔ ايسے وقت، انہاں دا سامنا ۵۰۰ ایرانی گھڑسوار دستےآں توں ہويا، جس دی کمانڈ ابو سالم نامی شخص کر رہیا سی۔ ایرانی تے ابو سالم دی افواج نے نقصانات تے جانی نقصان نوں کم کرنے دے لئی لڑنے توں انکار کر دتا تے آرکیوان قصبے دی طرف پسپائی اختیار کر لئی (جسنوں تاریخی کتاباں وچ آرکوان وی کہیا جاندا اے، جو ہن مساللی قصبے دے نیڑے واقع اے تے اک تاریخی تے اہم قلعہ اے )۔ . اس دے بعد، روسی آوانگارد دا سامنا گھڑسوار فوج دے کمانڈر پیر غولی خان تے ۱٬۰۰۰ ایرانی سپاہیاں دے اک گروپ توں ہويا۔ فائرنگ دے اک مختصر تبادلے دے بعد، ایرانی پِچھے ہٹ گئے تے کازاک نے انہاں دا تعاقب کيتا۔
۲۲ دسمبر نوں، کوٹلیاروسکی نے میجر ڈیاچکووا دی کمان وچ اک دستہ بھیجیا، جس دے نال ۲۰۰ پیادہ، ۱۷۰ کوساکس تے کارابخ دے علاقے توں کئی گھڑسوار دستے تے قرہیازی توں مٹھی بھر ہتھیار تے توپ خانہ خانات وچ روسی فوج دا احاطہ کرنے دے لئی سی۔ اس دے بعد قرابخ دے لوکاں دا کچھ حصہ رہیا ہو گیا جو روسیاں دی قید وچ سن لیکن گرفتار کيتے گئے شہنشاہ روسیاں دی قید وچ رہے۔
ارکوان ملٹری بیرک، ۱۵۰۰ ایرانی تے ۴۰۰ روسی سپاہیاں دے نال جو بالاخان تے اصغر خان دی کمان وچ ایرانی فوج (بہادران بٹالین دے ناں توں مشہور) دی صفاں وچ شامل ہوئے سن، قلعہ ارکوان توں نکلے تے دو میدانی ہتھیاراں، توپ خانے تے تمام توپ خانے تے چارے دی سپلائی لنکران دی طرف پِچھے ہٹ گئی۔ پیٹر کوتلیاروسکی نے لیفٹیننٹ کرنل اوشاکوف دی کمان وچ ۴۰۰ جاگر تے ۳۰۰ کاسک فوجیاں نوں ایرانی افواج دا تعاقب کرنے دے لئی بھیجیا، جو ۱۵ میل تک ایرانیاں دا پِچھا کردے رہے۔ تعاقب دے دوران ۴۰۰ وچوں ۵۰ روسی فوجی بھج گئے تے تقریباً ۳۰۰ ایرانی مارے گئے۔ اس دے بعد روسیاں نے ۶۰۰ توں زیادہ گھوڑے تے سامان تے ہتھیاراں دا اک اہم بجھ اپنے قبضے وچ لے لیا۔ ہلاک ہونے والےآں وچ روسی وی شامل سن، اک ہلاک تے پنج زخمی ہوئے۔ ايسے دوران ارکوان دا کنٹرول روسی افواج دے ہتھ وچ آگیا۔ ارکوان قلعہ دی حفاظت تے حفاظت دے لئی ۱۰۰ جاگر افواج اس قصبے وچ موجود سی۔ [۹] اسلندز وچ ایرانی فوج دی شکست دے بعد جنوب دی طرف روسی افواج دی نقل و حرکت توں آگاہ میر مصطفیٰ خان جلدی توں لنکران دے نیڑے گھمشوان دے علاقے وچ پہنچے، جتھے اس نے روسی فوج دا مقابلہ کرنے دے لئی تمام بیرکاں، گوداماں تے اصطبل نوں دوبارہ تعمیر کيتا۔ تے ہتھیاراں تے لیس تے تیار گولہ بارود دے نال۔
تالش خانیت دے شمالی علاقےآں وچ داخل ہونے دے بعد، جسنوں طالش دے رہائشی چلاندے سن، کوٹلیاروسکی نے علاقے دے رہائشیاں توں کہیا:
تالش دے لوگو ۔ عظیم تے طاقتور فوجاں، روسی سلطنت دیاں فوجاں، آپ نوں ایرانیاں - آپ دے تباہ کرنے والےآں توں آزاد کرانے دے لئی ایتھے آئیاں نيں۔ اپنے گھراں وچ رہیاں تے یقینی بناواں کہ آپ دی جائیداد ناقابل تسخیر اے۔ ایرانی تے چور ایسا نئيں کرن گے۔ اوہ توانوں چوری کر لین گے۔ وچ آپ توں انہاں تمام لوکاں توں کہندا ہاں جو ہتھیار اٹھانے دی صلاحیت رکھدے نيں، انہاں نوں اپنے ظالماں یعنی ایرانیاں دے مقابلے وچ رکھ داں، جنہاں نوں میرے مہربان شہنشاہ دی افواج جلد ہی سزا داں گی، تے وچ چاہندا ہاں کہ جنونیاں دا بقیہ راستہ جدوں اوہ سڑک عبور کرن گے۔ جدوں ساڈے فاتح بازو انہاں تک پہنچ جاواں تاں بنھ لاں۔ وچ آپ توں معافی دا وعدہ کردا ہون، جو دھوکہ دے گا، نال ہی اوہ لوک جو ایرانیاں نوں رضاکارانہ طور اُتے ہتھیار سُٹن وچ ملوث نيں۔ ایہ لوک سزا دے خوف دے بغیر میرے یا خان دے پاس آئیاں، کیونجے روسی فارسی نئيں اے۔ اک روسی دھوکہ نئيں جاندا تے اسنوں دھوکہ دینے دی ضرورت نئيں اے ۔
کوٹلیاروسکی دے تبصرےآں نے کچھ تالش لوکاں نوں متاثر کیا، جنہاں نے جنگل دے درختاں نوں کٹنا شروع کر دتا جتھے کہیا جاندا سی کہ ایرانی فراری چھپے ہوئے سن ۔
فتح لنکران
سودھومحاصرہ
سودھوماں تمام کمانڈراں تے سپاہیاں نوں ہدایت کردا ہاں کہ اوہ اپنی اپنی پوزیشناں وچ مدد دے لئی انہاں شیطانی دشمن نوں پسپا کرنے وچ مدد کرن جو طوفان اٹھا کے قلعے اُتے قبضہ کرنے دا ارادہ رکھدا اے، تمام خطرات دی پرواہ کيتے بغیر، لوکاں دیاں جاناں دی پرواہ کيتے بغیر۔ اے اپنے وطن توں دل دی گہرائیاں نال پیار کرنے والو، سانوں ڈٹ کر مقابلہ کرنا چاہیے تے موت تک لڑنا چاہیے تے قلعہ نوں اپنے ہتھ وچ لینے دی کوشش کرنی چاہیے تے انہاں چوراں نوں دکھانا چاہیے کہ اسيں وطن نوں بچانے دے لئی اپنی جاناں قربان کر سکن گے۔ توجہ فرمائیے آپ سب جو مزاحمت دے لئی تیار نيں، دشمن اک پاگل بھیڑیے دی طرح اٹھیا کر ساڈی طرف لپکتا اے۔ ہر اک نوں ہتھیار اٹھانے داں، جو اسنوں لینا جاندے نيں۔ مختصر ایہ کہ موت تک دا دلیرانہ دفاع انہاں کافراں دے سامنے ہتھیار سُٹن دے لئی جو کسی اُتے رحم نئيں کردے تے کسی نوں وی نئيں بخشتے، حتیٰ کہ بچےآں تے عورتاں نوں بھی۔ اس لئی بہتر اے کہ قطبی ریچھاں دے ہتھوں ٹکڑے ٹکڑے ہونے دے بجائے اپنے وطن دے لئی شان و شوکت تے حوصلے توں لڑاں۔
- — از دفتر میر مصطفیٰ خان[۱۰]
دشمن نوں قلعہ دے حوالے کرنے دے لئی اپنی پوری طاقت دے نال کھڑے ہون، جو ضد ثابت ہويا اے۔ جلد ہی روسی ہتھیاراں دے استعمال توں اس مسئلے نوں حل کرنے دا کوئی راستہ نئيں ملے گا۔ اس آخری حربے نوں جاری رکھنے اُتے شک کردے ہوئے، وچ افواج نوں مطلع کراں گا تے امید کراں گا کہ پِچھے ہٹنے والے تمام افسران تے سپاہیاں نوں وی معلوم ہونا چاہیے۔ سانوں یا تاں محل لے لینا چاہیے ورنہ سب مر جاواں گے۔ سانوں ایہ کرنے دے لئی ایتھے بھیجیا گیا اے۔ ميں نے قلعہ دی فتح وچ دو بار دشمن دے سامنے ہتھیار ڈال دیے، لیکن وچ فیر وی اصرار کردا ہون۔ تاں وچ تسيں توں کہندا ہاں؛ اے بہادر سپاہیاں! کوئی وی روسی فوج دی سنگیناں دا مقابلہ نئيں کر سکدا۔ ایہ روسیاں نوں ایرانیاں جداں دشمناں دے خلاف کھڑا کر دے گا۔ جے اسيں مزاحمت کرن گے تے آخر تک کوشش کرن گے تاں اسيں جِت جاواں گے۔ اس دے لئی آپ سب دی ضرورت اے: پہلا - اطاعت؛ دوسرا - یاد رکھن، جِنّی جلدی اسيں طوفان بناواں گے تے سیڑھیاں اُتے چڑھاں گے، اِنّا ہی کم نقصان ہوئے گا۔ تجربہ کار سپاہی ایہ جاندے نيں، لیکن ناتجربہ کار لوک صرف اس اُتے یقین کردے نيں۔ تیسرا - دشمن دے ہتھوں موت توں نہ ڈرو تے جلدی نہ کرو۔ یہ. انہاں دا اس حملے نوں ختم کرنے دا کوئی ارادہ نئيں اے، کیونجے ایہ فوجیاں تے شہریاں دی بے وقت موت دا باعث بنے گا۔[۱۱]
صادق خان نے ۴۰۰۰ سپاہیاں دی فوج دے نال لنکران قلعے دا محاصرہ کے لیا۔ ایران دے ولی عہد تے قاجار آرمی دے کمانڈر انچیف عباس مرزا نے انہاں نوں اک مشن بھیجیا:
مینوں آپ دی ایمانداری تے گہری حب الوطنی دی بے تابی توں امید اے، کیونجے مینوں پورا یقین اے کہ آپ اپنی وفاداری نئيں بدلاں گے، تے مینوں ایہ وی یقین اے کہ آپ دشمن دے خلاف بزدل دی طرح حرکت کيتے بغیر موت تک قلعے دا دفاع کرن گے۔ دشمن دی فوجاں دے پِچھے نيں تے اوہ آپ تے انہاں دے بہادر سپاہیاں توں سخت لڑ رہے نيں، آپ جاندے نيں کہ قلعہ محفوظ اے تے ايسے لئی ایہ ایران دے دل دی کنجی اے۔ خدا آپ نوں ساڈی امید پوری کرنے وچ مدد کرے۔
یہ خط بیرکاں دے اندر موجود تمام افسراں تے سپاہیاں نوں پڑھ کر سنایا گیا۔ گیریژن نے متفقہ طور اُتے ولی عہد دے نال معاہدہ کردے ہوئے کہیا:
ہم خدا تے نبی پاک دے ناں دی قسم کھاندے نيں کہ اسيں مرنا پسند کرن گے لیکن دشمن دے سامنے ہتھیار نئيں ڈالاں گے تے موت تک لڑاں گے۔
صدیق خان نے تمام باشندےآں توں ہتھیار اٹھانے تے قلعہ دی حفاظت دے لئی تمام ضروری اقدامات کرنے دی اپیل وی کيتی۔ شمال تے مغرب توں حملےآں نوں روکنے دے لئی فوج دے دستے وی تعینات کيتے گئے سن ۔ روسی امپیریل آرمی دے اچانک حملے دے خوف توں، صدیق خان نے دشمن دی نقل و حرکت اُتے گہری نظر رکھنے دے علاوہ، نوجوان افسراں تے سپاہیاں دی نگرانی وی کيتی۔
بٹالین دا نام | فیلڈ آفیسر | رینک | موسیقار | ذاتی لباس | تمام: | |
---|---|---|---|---|---|---|
14 ويں جارجیائی گرینیڈیئر رجمنٹ دے کھبے طرف | ۳ | ۲۵ | ۵۴ | ۲۳ | ۸۳۴ | ۹۳۷ |
97 ويں لیوونیا انفنٹری رجمنٹ | ۶ | ۱۸ | ۳ | ۱۴۱ | ۱۶۸ | |
ستارہويں بٹالین جگر | ۱ | ۱۰ | ۲۳ | ۹ | ۲۴۸ | ۲۹۱ |
کیسپین سی بٹالین تے بحریہ | ۲ | ۱۲ | ۳۳ | ۲ | ۲۶۴ | ۳۱۳ |
توپ خانے | ۴ | ۳ | ۴۳ | ۵۰ | ||
کل: | ۶ | ۵۷ | ۱۳۱ | ۳۷ | ۱۵۳۰ | کل: ۱۷۵۹ |
۲۷ دسمبر نوں کوٹلیاروسکی نے صدیق خان نوں اک خط بھیجیا جس وچ لنکرن نوں ہتھیار سُٹن دی تجویز دتی:
ماں کمانڈر انچیف دی مرضی توں تالش دے علاقےآں دی ملکیت نوں ایرانیاں توں آزاد کرانے آیا ہون، اس لئی مینوں لنکران اُتے قبضہ کرنا اے۔ ایہ جاندے ہوئے کہ آپ اک بہادر تے ہوشیار رہنما نيں، مینوں خبردار کرنے دی ضرورت اے کہ آپ دی مزاحمت بیکار ہوئے گی۔ بھانويں آپ اک عظیم فوجی رہنما ہوسکدے نيں، آپ نے عباس مرزا نوں نئيں کھویا، جس نے اصلاندوز وچ تے اپنے دس ہزار سپاہیاں دے نال، ۵۰۰ آدمیاں نوں بطور قیدی، تمام بینرز، فوجیاں دے زیر استعمال ہتھیار۔ ایہ ہن انہاں دے اختیار وچ ہونا چاہیدا۔ جدوں اوہ اسلینڈوز وچ سی، اوہ بمشکل ۲۰ ويں کیولری رجمنٹ دے نال تبریز دی طرف فرار ہويا، جدوں کہ اس دے پاس ۳۰٬۰۰۰ آدمی سن تے ساڈے پاس صرف ۲٬۰۰۰ سن ۔ روسی سلطنت دے عظیم جنگجوواں نے عباس مرزا دی افواج نوں کچل دتا، تے ہن اوہ ایتھے نيں، طالش دی خانیت؛ تاں جدوں عباس مرزا ساڈی افواج وچ پندرہ سپاہی ہونے دے باوجود ساڈے فاتح ہتھیاراں دا مقابلہ نہ کر سکے تاں کیہ تسيں سمجھدے نيں کہ آپ ایتھے سانوں کوئی خاص ضرب لگیا سکن گے؟ اس لئی میرا مشورہ اے کہ آپ نقصان دہ تے غیر ضروری خونریزی نوں روکنے دے لئی تے عباس مرزا تے میرے جنگجوواں نوں بچانے دے لئی رضاکارانہ طور اُتے قلعہ نوں ہتھیار سُٹن اُتے راضی ہون۔ غور کرن کہ آپ وجہ دی پیروی کرکے، زندگی، عزت، تے اس تنازعہ وچ شامل فریقین دی جائیداد تے اثاثے حاصل کردے کیہ حاصل کرن گے۔ دوسری صورت وچ ، جے آپ عقل دی آواز اُتے عمل نئيں کردے نيں، تاں آپ سب کچھ کھو دین گے. لیکن ایہ میرا فرض اے کہ وچ آپ نوں بتاؤں، کیونجے آپ اوہ نيں جو انتخاب کردے نيں۔ صرف مینوں خدا تے انسانیت دے سامنے انصاف پسند ہونا چاہیے۔ مینوں اس خط دا جواب ملنے تک گیند دی بارش نہ کرنے دی ہدایت کيتی گئی اے، جدوں تک کہ مینوں تن گھینٹے دے اندر جواب تے رسید موصول نہ ہو جائے۔
ماں امن تے اچھے جواب دا انتظار کر رہیا ہون۔
اسی دن صادق خان نے جواب دتا:
جنرل کوٹلیاروسکی ماں، جسنوں آپ دی صلح کيتی پیشکش موصول ہوئی اے، اپنا فرض سمجھدا ہاں کہ آپ توں کچھ دکھ بھرے تے تلخ لفظاں کہاں جو اس ایمانداری دے نال آپ نوں انتہائی ناخوشگوار تجربہ دے، کیونجے وچ آپ دی پیشکش نوں مسترد کردا ہون۔
آپ لکھدے نيں: "ميں طالش خانی نوں ایرانیاں توں آزاد کرانے آیا ہاں"، جنرل صاحب مینوں اپنے جھوٹھے پیشےآں اُتے یقین نئيں کرنے دتیاں وچ تسيں توں صاف کہندا ہاں کہ تسيں ایتھے لوکاں نوں غلام بنانے تے انہاں اُتے ظلم کرنے آئے ہوئے۔ جدوں تک میر مصطفیٰ خان زندہ نيں، آپ دی حکومت نوں ذاتی طور اُتے تے مناسب احتیاط دے نال انہاں دے حقوق دا دفاع کرنا چاہیے۔ لیکن جدوں اوہ مر جاندا اے تاں اس دے وارث اپنی آزادی کھو بیٹھدے نيں تے نالائق تے دکھی غلام بن جاندے نيں۔ پاگل تے اَنھّا جرم میر مصطفیٰ خان دی اولاد دا سبب بندا اے، اوہ لوک جو اقتدار دی ہوس دے حصول دے لئی صرف اپنے ذاتی مقاصد دی پیروی کردے نيں، بے لوث تے سخت خود غرضی، کیونجے اوہ اپنے بچےآں دے دکھی تے لاوارث مستقبل دے بارے وچ نئيں سوچدے، اس توں غداری کردے نيں۔ کیونجے اوہ آپ نوں ایتھے مدعو کردے نيں تے اپنے وطن دی تقدیر بے وفا اجنبیاں دے حوالے کے دیندے نيں - جارح اپنے لوکاں نوں بے معنی لوکاں وچ بدل دیندے نيں۔ خود غرض دھوکے بازاں دے اس نیٹ ورک وچ شامل مرنے والےآں دی چیخاں تے چیخاں - میر مصطفیٰ خان - انہاں نوں ابدی لعنت بھیجاں گے، جدوں تک تالش دے پہاڑ مضبوط رہن گے، بدقسمت قسمت اُتے تلخ ماتم رہے گا۔ طالش لوک۔
آپ طالش خانی نوں "ایرانیاں توں" آزاد کرانے نئيں آئے نيں، بلکہ آپ کسی تے سرزمین دی قیمت اُتے اپنا علاقہ ودھانے آئے نيں۔ کیہ تسيں دنیا دی اس سب توں وڈی حکومت دے نیڑے رہندے نيں کہ ہن آپ جگہ تے علاقہ تلاش کر رہے نيں؟ بے صبرے شہنشاہ تمام کمزور تے بے اختیار سلطنتاں بالخصوص مسلم سلطنتاں دے اقتدار اُتے قبضہ کر کے اپنے آپ نوں وکھ کر لیندے نيں تے جنگ دے لئی اپنی غیر تیاری نوں استعمال کردے نيں۔ ایہ پردیسی جو تسيں توں دو ہزار میل دور رہندے نيں، کیہ ایہ بہتر نئيں ہوئے گا کہ اپنے جاگیرداراں دے مظلوم کساناں نوں بچانا تے انہاں توں نجات دلانا؟
آپ میرے توں "رضاکارانہ طور اُتے قلعہ دے حوالے کرنے نوں کہندے نيں۔" "ورنہ خدا تے انسانیت دے سامنے تواڈی اصلاح ہو جائے گی۔" کيتا خوبصورت تے انسانی جملہ اے ؟ کیہ تسيں خداپر یقین رکھدے ہو؟ مینوں شک اے کہ آپ اس اُتے یقین رکھدے نيں تے انسانیت نال محبت کردے نيں، جے آپ ایسا کردے نيں تاں آپ اس دے بدقسمت سپاہیاں نوں ایتھے بے وقوفانہ قتل و غارت گری تے یقینی موت وچ نئيں ماراں گے، تے آپ انہاں توں، انہاں دی بیویاں تے بچےآں توں محفوظ رہن گے، تے اوہ انہاں نوں زبردستی مارے گا۔ اپنے بادشاہ دی خوفناک خواہشات دی وجہ توں گھر وچ خاموشی توں رہنا۔
"غیر ضروری خون بہنے توں روکنے دے لئی،" آپ لکھدے نيں۔ ایہ خون بہنے دا سبب کون اے ؟ اسيں یا آپ؟ ملک چھڈ کے، اس دی عظمت دے باوجود، تسيں اوہ چور ہو جنہاں نے ساڈی سرزمین وچ وڑ کے سانوں لُٹیا تے بے رحمی توں مار ڈالیا۔ اساں کدی آپ دے نال ایسا کرنے دا سوچیا وی نئيں سی، لیکن آپ نے ساڈی سرزمین اُتے حملہ کيتا اے، آپ نے اس شیطانی قاتلانہ چہرے توں سانوں حیران کر دتا اے، تے آپ سانوں ضد دے نال مزاحمت کرنے اُتے مجبور کر رہے نيں، ساڈی آزادی تے خودمختاری توں محروم نہ ہون، کوشش کرن کہ اسيں اپنی آزادی نوں برقرار رکھ سکن۔ سنہری مرضی تے آزادی۔ ساڈے ہتھ جنگ ماں نئيں نيں تے اسيں آپ دے خلاف اپنا دفاع کرن گے، جس طرح جنگلی درندے حملہ آوراں دے خلاف اپنا دفاع کردے نيں، تے وچ آپ نوں بالکل ٹھیک کہندا ہاں کہ اسيں سب نوں اپنی ہڈیاں اُتے لیٹنا چاہیے۔ اپنی مرضی توں اپنی تصویر آپ دے سامنے پیش کرنے توں بہتر اے متفقہ طور اُتے مر جانا۔ آپ مینوں Aslanduz دکھاواں، جتھے آپ دے "دو ہزار وڈے گروہاں" نے بظاہر ساڈی "تِیہہ ہزار وڈی فوج" نوں شکست دتی اے۔ شرم آنی چاہیے جنرل صاحب، آپ جھوٹھ بول رہے نيں، آپ نوں سچ بولنا چاہیے، بغیر سچے حقائق نوں چھپائے کہ ایہ کِداں ختم ہويا، تے آپ نوں اسيں اُتے اپنی فتح اُتے فخر نئيں کرنا چاہیے، جو ساڈی عاجزانہ دھوکہ دہی دی وجہ نال ہوئی سی۔ جے آپ اس ظالمانہ واقعے نوں بھُل گئے نيں تاں وچ آپ نوں یاد دلاندا ہاں کہ آپ نے ۱۰٬۵۰۰ سپاہیاں دے درمیان سفید جھنڈا اٹھا کے عباس مرزا دے خلاف غصے تے عداوت دے نال سفید جھنڈا بھڑکا کر انہاں سپاہیاں دے نال سخت سلوک کيتا جو اس توں انتقام لینا چاہندے سن ۔ ہتھیار۔ تے آپ نوں بچانے دی امید سی۔ اس دے بجائے، آپ نے ضمیر یا ہمدردی دے بغیر انہاں نوں غیر مسلح کیا، تے آپ نے دیکھیا کہ کس طرح آپ دے سپاہیاں نے ہزاراں نوں مار ڈالیا تے صرف ۵۰۰ نوں فتح دے سامان دے طور اُتے زندہ رکھیا۔ اس واقعہ توں شرم تے ندامت اک سبق آموز اے کیونجے غدار تاں حلف توڑنے والے ہُندے نيں لیکن اس دے نال نال باقی غدار سپاہیاں دے لئی اک اچھی تنبیہ وی اے کہ ایسا نہ ہو کہ اوہ آپ دے فریب تے جھوٹھے وعدےآں نوں کھا جاواں تے انہاں ظالماں دے بعد تے آپ دی طرف توں وحشیانہ پھانسیاں، ایہ بے گناہ لوکاں نے کيتا جنہاں نے رضاکارانہ طور اُتے آپ دے سامنے ہتھیار ڈال دیے، آپ انساناں نال محبت دی گل کرنے دی جسارت کردے نيں۔ مینوں آپ دے بہادر سپاہیاں اُتے افسوس اے جو آپ دے بحری قزاقاں دے اہداف نوں حاصل کرنے دے لئی اندھے ہتھیاراں دے طور اُتے کم کردے نيں، لیکن آپ دا باس آپ نوں صرف اک کمانڈر دے طور پر، آپ دے بہادر سپاہیاں دی بہادری تے دلیرانہ کم دے لئی سجاوٹ، تمغے تے ایتھے تک کہ بھاری رقم توں وی نوازتا اے۔ بہت دور۔ ہٹ۔
اک عظیم انسانی کارروائی کيتی اک ہور مثال لیفٹیننٹ کرنل اوشاکوف نے انجام دی، جس نے آپ دی طرف توں تعریفی لفظاں وصول کيتے: میرے سپاہیاں دے زخمی ہونے تے جنگ وچ آپ دے داخل ہونے دی وجہ توں، وچ لکڑی دی سڑکاں توں آرکیوان گیا۔ تے وچ انہاں نوں قید توں بچانا چاہندا سی، زخمی غیر مسلح فوجیاں تے روسی مہاجرین دے قافلے دے بعد، کل ۳۵۰ افراد جنہاں وچ ۲۶۰ زخمی فوجی، ۴۰ ہارس گارڈ تے ۵۰ روسی فراری شامل سن ۔ اوشاکوف دی قیادت والی بٹالین نے سڑک اُتے پہنچنے دے بعد صرف روسی فراریاں نوں پھڑیا، جدوں کہ اس حقیقت دے باوجود ۳۰۰ ہور نوں بے دردی توں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔
وہ سب بنیادی طور اُتے مردہ، زخمی تے غیر مسلح نيں۔ کیہ ایہ انہاں لوکاں دے لئی اے جو آپ کہندے نيں کہ آپ نوں پسند اے ؟ تواڈا خدا کتھے اے ؟ - یسوع نے کہیا، "اپنے پڑوسی نال پیار کرو جداں کہ تسيں اپنے آپ نال پیار کردے ہو، تے جو تلوار اٹھائی گئی اے اوہ تلوار توں تباہ ہو جائے گی۔" ایہ کتھے کہندا اے کہ اسيں قیدیاں نوں قتل کرن، تے بیماراں تے زخمیاں نوں بھی؟ ایہ ظلم صرف ساڈے فوجی ہی کر سکدے نيں۔ آپ دی خوشخبری دے مطابق، "جو تلوار اُٹھائی گئی اے اوہ تلوار توں تباہ ہو جائے گی۔" - وچ پیشین گوئی تے اعتماد دے نال پیش گوئی کردا ہاں کہ ایران دے لئی کچھ چنگا ہونے والا اے، جدوں آپ دے فوجی اپنے حکمراناں دے خلاف اٹھیا کھڑے ہون گے تے تمام جرنیلاں نوں انہاں دے برے قتل دے نال انہاں تمام چیزاں دے لئی ہلاک کرن گے جو انھاں نے اپنے پڑوسی ملکاں دے لئی کيتے نيں تے کچھ وی نئيں۔ رہے گا.
اگر ساڈے سابق ماتحتاں وچ بصیرت ہُندی تے گھر توں یکجہتی دا جذبہ ہُندا تے اپنے مفادات دے پِچھے کم پڑ جاندے تاں اسيں متحد سن، ثابت کر سکدے سن لیکن ہن اوہ مایوس ہو چکے نيں تے اپنی سوچ سمجھ کر کيتی گئی غلطیاں اُتے توبہ کرنے دی دیر ہو چکی اے۔
خونریزی نوں روکنے دے لئی، وچ آپ نوں مشورہ دیندا ہاں کہ اپنے سپاہیاں نوں نہ روکاں تے سانوں لڑنے اُتے مجبور نہ کرن، تے جتھے آپ برے اجنبی سن، اوتھے واپس آ جاواں تے سانوں تنہا چھڈ داں: اسيں اس جگہ دا مضبوطی توں دفاع کرن گے۔ آپ ساڈے آباؤ اجداد دی سرزمین تے آنے والیاں نسلاں دی فلاح و بہبود دے لئی۔ لوکاں اُتے رحم کرو تے انہاں نوں تباہ کرنا چھڈ دو۔ اساں کسی نوں جان نئيں دتی تے نہ ہی سانوں دوسرےآں توں لینے دا کوئی حق اے لیکن آپ اپنے سپاہیاں نوں یقینی موت دے لئی نہ بھیجاں کیونجے سانوں ہتھیار نئيں ڈالنے چاہئاں۔
مضبوط تے تلخ مزاحمت دے بغیر اک قلعہ۔
فرمانده قلعه، صادقخان، ۲۷ دسمبر ۱۸۱۲، شهر لنکران
خط نوں پڑھنے دے بعد، کوٹلیاروسکی نے قلعہ اُتے بمباری دا حکم دتا۔ قلعے اُتے حملہ کرنے دے لئی، جہاز نوں ساحل دے نیڑے اپنا توپ خانہ استعمال کرنا چاہیے تے انہاں نوں استعمال کرنا چاہیے۔ ۲۸ دسمبر توں ۲۹ دسمبر تک روسی توپ خانے نے قلعے اُتے باقاعدگی توں گولہ باری کی، لیکن بوہت گھٹ کامیابی حاصل ہوئی کیونجے چھوٹے توپ خانے دے گولے اِٹاں دی مضبوط دیواراں وچ داخل نئيں ہو سکدے تے قلعے وچ جو لوک بیرکاں دا انتظام کردے نيں اوہ اپنے ٹھکانےآں وچ پناہ لے سکدے نيں۔ گولہ باری دی بے مقصدیت نوں دیکھ کے، کوٹلیاروسکی نے لنکرن نوں دوسرا خط بھیجیا، جس وچ گھراں تے گیریژن دے اہلکاراں اُتے زور دتا گیا کہ اوہ اپنے آپ نوں، اپنی بیویاں، بچےآں تے املاک نوں خون بہائے بغیر تے قلعے دے حوالے کيتے بغیر نہ چھڈن۔ پیٹر کوتلیاروسکی نے وی لکھیا:
وچ تے میری زیر کمان تمام افواج عظیم روسی شہنشاہ دی بانہاں وچ قلعے نوں فتح کيتے بغیر محل توں پِچھے نئيں ہٹاں گے۔ میرے توں آخری شخص تک جنگ دے آغاز دے نال، یا تاں اسيں سب مر جاواں گے یا اسيں قلعہ لے لاں گے۔ وچ تن گھینٹے وچ جواب دا انتظار کراں گا۔
صدیق خان نے اس خط دا جواب دینا ضروری نئيں سمجھیا۔
اس دوران روسی افواج دی پوزیشن نازک ہُندی جا رہی سی۔ توپ خانے دے گولے خالی پئے سن تے لوک شدید سردی توں پریشان سن ۔ اس دے علاوہ خبر ملی کہ ایرانی فوج دا کمانڈر عباس مرزا لنکران نوں بچانے دے لئی جا رہیا اے۔ پیٹر کوتلیاروسکی نے وقت ضائع نہ کرنے دا فیصلہ کيتا تے فوری حملے دے نال محل اُتے قبضہ کر ليا۔
تنازعات دی شدت
سودھوٹاور | کمانڈرز | گارڈن | آپریشن |
---|---|---|---|
پہلا برج | کرنل اوشاکوف | جارجیا دی ۱۴ويں گرینیڈیئر رجمنٹ (۳۵۰ مرد) | گھمشوان خندق دے سامنے تے جنوب مغربی خندق توں متصل حملہ۔ اسٹاک دی اجازت دینے دے لئی گیٹ اُتے قبضہ کرن۔ |
دوسرا برج | میجر پولیشین | تثلیث انفنٹری رجمنٹ | شمال مشرقی خندق دے کونے اُتے حملہ کرنا تے شمال مغربی حصے وچ افواج دا ارتکاز بنانا |
تیسرا برج | میجر ترشکووچ | اٹھارہويں جیگر رجمنٹ (۳۱۳ مرد)۔ جارجیا دی ۱۴ويں گرینیڈیئر رجمنٹ دے ۳۷ ارکان | دریا دے شمال مشرقی کونے وچ خندق وچ تصادم تے پانی بھرنے دے علاقے نوں محفوظ بنانا |
ہانگ ۱ | گرینیڈیئر رجمنٹ دا نصف سکواڈرن | دریا دے نیڑے سنگر دے نیڑے جنوب مشرق اُتے حملہ (اگر ممکن ہوئے تاں توپ خانے دا استعمال کرن) | |
این جی ۲ | سکواڈرن رجمنٹ دا نصف | دریا دے نیڑے سانگر دے شمال مغربی حصے اُتے حملہ (فرسٹ ٹاور اٹیک رجمنٹ دی مدد) |
روسیاں دی طرف توں لنکران دی لڑائی صبح ۵ بجے طلوع آفتاب توں کچھ دیر پہلے شروع ہوئی۔ روسی افواج مکمل خاموشی دے نال اگے بڑھاں لیکن ایرانی چوکس تے تیار سن تے انہاں دے ہتھیار تے رائفلاں تیار سی۔ پر، روسیاں نے جلدی توں کھادی نوں عبور کیا، تے سیڑھی لگانے دے بعد، فوجی قلعے دے ٹاورز اُتے دیوار اُتے چڑھ گئے تے دستی بم پھینکنے لگے۔ ہلاکتاں دی پہلی سیریز وچ ، تقریباً تمام روسی افسران ہلاک یا زخمی ہوئے۔ پہلے برج نے لیفٹیننٹ کرنل اوشاکوف دی موت دا مشاہدہ کيتا کیونجے اوہ کچھ عرصے توں تذبذب دا شکار سن ۔ پیٹر کوتلیاروسکی بعد وچ ٹانگ وچ زخمی ہو گیا تھا. اوہ اوشاکوف دے اُتے کھڑا ہويا تے اس دا ہتھ پھڑ کر حکم دتا: ایتھے میرے نال! اوہ ذاتی طور اُتے براہ راست لڑائی وچ پے گئے لیکن کچھ ہی دیر بعد اوہ سر وچ دو گولیاں لگنے توں زخمی ہو کے کھادی وچ جا گرا۔ روسی فوجی جنہاں نے اپنے کمانڈراں نوں میدانی علاقےآں توں واپس بلا لیا سی، حملے جاری رکھے ہوئے سن ۔ آذربائیجان دے استاد تے مصنف تیمور بے بیرام علیوف نے واقعات نوں ایويں بیان کیا:
فوجی دیوار اُتے چڑھ گئے، گویا انہاں خطرات توں ناواقف سن جنہاں توں انہاں نوں خطرہ سی، کیونجے انہاں نوں دشمن نے گولی ماری سی، یا نیڑے توں گولی ماری سی، یا دشمن نے دیواراں اُتے گولی ماری سی، تے فیر اوتھے مارے گئے سن ۔ اک غیر مساوی جنگ
دراں اثنا، قلعے دے مینار نمایاں طور اُتے کمزور ہو گئے سن کیونجے دیواراں نويں حملہ آوراں دے ذریعے مسلسل تباہ ہو رہی سی۔ آخر کار، اک گرینیڈ لانچر دیوار اُتے چڑھ کر اک ہتھیار حاصل کرنے وچ کامیاب ہو گیا، جسنوں اس نے فوراً واپس کر کے دشمن دے قلعے وچ فائرنگ کر دتی۔ اس توں ہور دو برجاں اُتے حملے وچ مدد ملی۔ اوہ دیوار تے اطراف اُتے چڑھنے تے دشمن نوں کمزور کرنے دے قابل وی سن ۔ مئی وچ ، جدوں روسیاں دی اک خاصی تعداد قلعہ وچ داخل ہونے وچ کامیاب ہو گئی، حملہ آوراں تے محافظاں دے درمیان شدید لڑائی چھڑ گئی۔ فارسی مؤرخ روضہ الصفا نے انہاں واقعات نوں بیان کيتا اے: [۱۲]
کشمکش اس قدر کشیدہ تے گرم سی کہ بازوواں تے انگلیاں دے پٹھے ہر لمحہ تے آسانی دے موقع توں محروم ہو گئے۔ چھ گھینٹے تلواراں نوں کٹنا تے تھلے کرنا تے بندوق دے محرک نوں مسلسل گرم کرنا
تلخ روسی تلخی، تشدد تے انتقام دی بلند ترین سطح اُتے پہنچ گئے - سڑک اُتے ہر زندہ شخص نوں شدید تنازعات دا سامنا اے۔ روسیاں نے ایتھے تک کہ شیر خوار بچےآں، حاملہ عورتاں، بوڑھاں تے عورتاں نوں وی فوجیاں دے سنگین تے تلواراں توں مار ڈالیا۔
قلعہ دے باقی ماندہ محافظاں نے دریائے لنکران وچ پناہ لینے دی کوشش کيتی، لیکن ۸۰ روسی میرینز دی آڑ وچ سجے طرف نصب دو توپاں توں انہاں دا سامنا کرنا پيا۔ واپسی پر، فراریاں دا سامنا روسی فوجیاں دے محاصرے توں ہويا۔
ایرانی چوکی مکمل طور اُتے منہدم ہو گئی۔ کسی قیدی نوں قید نئيں کيتا گیا۔ قلعہ دا کمانڈر صدیق خان تے تقریباً دس خان تے انہاں دے بچے وی مارے گئے۔
پیٹر کوتلیاروسکی لاشاں دے تھلے ادھا مردہ پایا گیا سی۔ اس دی سجے اکھ، جوڈے وچ فریکچر تے نچلی ٹانگ وچ چوٹ آئی اُتے اوہ بچ گئے۔ [۱۳]
نتائج
سودھوقلعہ تے لنکران شہر دی فتح تے اس دے نتیجے وچ گولستان دے معاہدے اُتے دستخط دے بعد، شمالی کوشش تقریباً ہمیشہ دے لئی ایران دے کنٹرول توں باہر ہو گئی۔ [۱۴] معاہدے اُتے دستخط دے بعد، پورے قفقاز وچ وڈے پیمانے اُتے مظاہرے شروع ہو گئے، جس دے نتیجے وچ لوکاں تے روسیاں دے درمیان چھٹپٹا جھڑپاں ہوئیاں۔ [۱۵] میر مصطفٰی خان دے بیٹے میر حسن خان طالش نے طالش خانات دی کمان سنبھالی۔ اس نے گلستان معاہدے اُتے دستخط کرنے دی مخالفت دا اعلان کيتا تے ایران دے ولی عہد عباس مرزا دے نال تنازعہ دی وجہ توں اسنوں قید کر دتا گیا۔ اپنے کئی آدمیاں دی مدد توں اوہ جیل توں فرار ہو کے شمالی طالش واپس آیا، جتھے اس نے کچھ عرصے تک روسی فوج دے نال اس دے مختلف حصےآں وچ مزاحمت کی، جس وچ میانکوہ دے جنگلات وی شامل نيں (موجودہ قصبے دے قریب۔ مسالی کی)۔ ۱۲۴۶ھ وچ تہران وچ مشتبہ طور اُتے وفات پائی۔ [۱۶] روسیاں دی طرف توں شمال دی عارضی فتح دے بعد، انہاں نے بتدریج خطے وچ اپنا تسلط مضبوط کرنے دی کوشش کيتی، پورے خطے وچ قلعہ بندی کی، تے تاتاریاں (بعد وچ ایرانی یا آذری ترک بولنے والےآں)، جارجیائیاں تے آرمینیائی باشندےآں نوں زبردستی نقل مکانی کرنے دی کوشش کيتی۔ پیٹر دتی گریٹ دا جنوری ۱۷۲۵/۱۱۳۷ ہجری وچ ۔ انہاں دی ایہ پالیسی کچھ تاخیر دا شکار ہوئی۔ [۱۵] بن بلائے تارکین وطن دے خلاف مزاحمت تے تارکین وطن دے لئی روسی حمایت دی وجہ توں، تنازعہ عموماً تارکین وطن دے حق وچ ختم ہويا۔ [۱۷] روسیاں نے یادگاراں تے عمارتاں نوں وی وڈے پیمانے اُتے تباہ کرنے دی کوشش کيتی، خاص طور اُتے مسیتاں، بشمول کربلائے خداوردی مسجد تے قاجار ایرانی سرکاری عمارتاں جداں میر مصطفیٰ خان دا پاگل خانہ۔ [۱۸] خطے وچ روس دے ہور اقدامات وچ گوشتسبی دے درختاں نوں کٹنا تے لکڑی نوں شیروان تے روس منتقل کرنا، شہد دی مکھیاں پالنا ترک کرنا، بھاری ٹیکس وصول کرنا تے انہاں نوں کم اُتے مجبور کرنا شامل سی۔ روسی پادریاں تے لوکاں دے گھراں وچ زبردستی داخل ہوئے تے انہاں دا مذاق اڑانے تے انہاں دی املاک اُتے قبضہ کرنے دی کوشش کيتی۔ انہاں طرز عمل دے بعد، بوہت سارے طلیش لوک آہستہ آہستہ اپنی رہائش گاہ توں زیادہ جنوبی علاقےآں، یعنی جنوبی تالش، جو آستارا شہر توں شروع ہُندے نيں دی طرف ہجرت کر گئے۔ انہاں وچوں بوہت سارے لوک نمین ، ولکیج، اردبیل (تین ہزار توں ودھ خاندان)، ہشتپر ، مسال ، تلشودولاب وغیرہ دے علاقےآں وچ آباد ہوئے تے کدی وی اپنی رہائش گاہ اُتے واپس نئيں آئے۔ انہاں دی بہت ساریاں کوششاں تے میر مصطفیٰ خان دے رشتہ داراں نے بعد وچ ایران دے مرکزی علاقےآں جداں اصفہان دی طرف ہجرت دی جو کہ ایران دا اک وڈا تے خوشحال شہر سی۔ پر، پہلی ایران روس جنگاں دے بعد، پورے ایران وچ لوک قفقاز بھیجنے دے لئی ایرانی فوج وچ شامل ہونا چاہندے سن ۔اس نے بتدریج شمالی طالش سمیت بوہت سارے علاقےآں اُتے دوبارہ قبضہ کر ليا، لیکن روسی فوج دی دوبارہ فوجی مہمات دے نال، تمام علاقے یریوان دے خانات تے نخچیوان دے خانات دے نال تے شمالی ہیران پاس (جدید دور دا لیریک شہر ) دا بقیہ حصہ ترکمانچے معاہدے دے تحت دوبارہ حاصل کيتے گئے علاقےآں نوں ایران توں وکھ کر دتا گیا سی۔ [۱۹][۲۰][۲۱] کھبے|thumb| گلستان تے ترکمانچے دے معاہدےآں دے بعد ایران تے روسی سلطنت دی سرحدی تبدیلیاں
منحصر سوالات
سودھوذرائع
سودھو- ↑ «نگاهی به گذشته تالش شمالی». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۲۳-۰۶-۰۴. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۰.
- ↑ کتاب ماه تریخ و جغرافیا- جدایی تالش شمالی از ایران -شماره 183
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ James D. Clark, Provincial Concerns: A Political History of the Iranian Province of Azerbaijan 1848–1906, 2006 Mazda Publishing, p.47
- ↑ Danielja
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Байрам-Алибеков Т. (1885). История талышского ханства. Ленкорань: Институт Рукописей НАН Азербайджана. http://tolishica.ru/history. Archived 2009-05-07 at the وے بیک مشین
- ↑ Потто В. А. (1887). "За Кавказом. Глава 21. Котляревский", Кавказская война в отдельных очерках, эпизодах, легендах и биографиях // в 5 томах, 2-е изд 1 — От древнейших времен до Ермолова. Вып. 3, СПб.: Тип. Е. Евдокимова, 479–482.
- ↑ Ровзет-уль Сафа, Очаровательный сад, Кавказ, 1866 г, № 21
- ↑ Военная энциклопедияسانچہ:پیوند مرده
- ↑ https://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/2/24/Gulistan_treaty.jpg
- ↑ ۱۵.۰ ۱۵.۱ احمدی، حسین، تالشان، ص۱۶۵.
- ↑ احمدی، حسین، تالشان، ص۸۸.
- ↑ احمدی، حسین، تالشان، ص۱۶۷.
- ↑ احمدی، حسین، تالشان، ص۱۶۸.
- ↑ Timothy C. Dowling Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond pp 728-730 ABC-CLIO, 2 dec. 2014 سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ http://iichs.org/index.asp?id=1342&doc_cat=31
- ↑ «مطالعه تطبیقی تالش شمالی و جنوبی-دکتر شهرام امیر انتخابی». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۲۲-۰۶-۲۶. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۰.
باہرلے جوڑ
سودھو- مشارکتکنندگان ویکیپدتا. «یورش به لنکران». در [[ویکیپدیای انگلیسی|دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی]]، بازبینیشده در ۲۷ آوریل ۲۰۱۶.
- مشارکتکنندگان ویکیپدتا. «یورش به لنکران». در [[ویکیپدیای روسی|دانشنامهٔ ویکیپدیای روسی]]، بازبینیشده در ۲۷ آوریل ۲۰۱۶.