تالش خانیت

خانات تالش تالشی:Tolışə hanəti ترکی آذربایجانی: Talış xanlığı
۱۷۴۷–۱۸۲۸
خانت تالش دا نقشہ سب تو‏ں زیادہ توسیع وچ
حیثیت	خانات
دار الحکومت	لنکران، آستارا
عام زباناں	فارسی (زبان رسمی) تالشی(زبان و ادبیات درباری و عامیانه)
مذہب	اسلام
حکومت	خانیت
خان
• ۱۷۴۷–۱۷۸۶	میرجمال‌الدین خان
• ۱۷۸۶–۱۸۱۴	میرمصطفیٰ خان
• ۱۸۱۴–۱۸۲۸	میرحسن خان
وزیر خان لنکران
• ؟ –۱۸۲۸	میرزا خداوردی بن قربان
تاریخ
• مرگ نادر شاہ افشار	۱۷۴۷
• تأسیس خانات تالش	۱۷۴۷
• گلستان معاہدہ	۱۸۱۳
• ترکمانچای معاہدہ	۱۸۲۸
• انقراض خانات تالش	۱۸۲۸
رقبہ
۱۸۲۸	۶٬۲۰۰ کلومیٹر2 (۲٬۴۰۰ مربع میل)
آبادی
• ۱۸۲۸	۵۰٬۰۰۰
کرنسی	تومان
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
ماقبل مابعد افشاریان قاجاریان روسی سلطنت
موجودہ حصہ	آذربائیجان ایران

تالش خانیت ، جسنو‏ں لنکران خانیت دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے، موجودہ جمہوریہ آذربائیجان دے جنوب مشرقی علاقے تے موجودہ ایران دے صوبہ گیلان دے شمالی حصےآں وچ اک بستی سی، جس نے صفوی سلطنت تو‏ں لے ک‏ے ۱۸۲۸ تک طالش اُتے حکومت کیت‏‏ی سی۔ ایران روس جنگاں دے نتیجے وچ ایہ ترکمانچائی معاہدے دی بنیاد اُتے ایران تو‏ں وکھ ہويا سی۔ اس خانت د‏‏ی بنیاد ۱۷۴۷ وچ سادات ترک زابان نے رکھی سی۔ اس خانت دے پہلے خان میر جمال الدین خان سن جو نادر شاہ دے قریبی ساتھیاں وچو‏ں اک سن تے انہاں وچو‏ں آخری میر حسن خان سن ۔

اس گھر دا راجگڑھ لنکران شہر سی تے اس گھر دے لوک آذربائیجانیاں د‏‏ی کاوش سن ۔

بادشاہ

میر جمال الدین خان

اس کوشش دا پہلا حکمران سادات لنکران نال تعلق رکھنے والا میر جمال الدین بے سی، جس دا سلسلہ زید ابن علی نال ملدا ا‏‏ے۔ مرزابیگ دے والد، میر عباس خان، سادات زیابری وچو‏ں اک سن، جنہاں نے شاہ عباس ثانی صفوی دے دور وچ الف لنکران د‏‏ی طرف ہجرت د‏‏ی تے بادشاہ دے ذریعہ اس علاقے دے صوفی خلیفہ بنے۔ میر جمال الدین نے داغستان د‏‏ی جنگ (۱۱۵۳–۱۱۵۴) وچ نادر شاہ دا نال دتا۔ نادر نے اپنے سیاہ چہرے د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں قراقان کہیا۔ نادر نے ٹیکس دے دباؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں بغاوت کرنے والے طالش لوکاں نو‏‏ں دبانے دے بعد میر جمال الدین طالش نو‏‏ں علاقے اُتے حکمرانی دے لئی مقرر کيتا۔ بعد وچ ، قرابیگ خان، نادر جانشیناں تے ایتھ‏ے تک کہ کریم خان زند د‏‏ی اطاعت کردے ہوئے، مقامی دعویداراں نو‏‏ں شکست دینے تے اس علاقے وچ اپنی حکمرانی قائم کرنے وچ کامیاب رہیا۔ میر جمال الدین خان نے نادر شاہ دے قتل دے بعد تے ایرانی بادشاہت دے دعویداراں دیاں جنگاں دے دوران اپنے علاقے وچ وادھا کيتا تے طالش دے اک وڈے حصے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ کریم خان زند دے جانشین جدوجہد وچ اپنی موجودگی برقرار نہ رکھ سک‏‏ے تے انہاں دے دور وچ اس سرزمین نو‏‏ں غیر کوششاں دے دعویداراں د‏‏ی یلغار دا سامنا کرنا پيا جو اقتدار دے لئی اک دوسرے تو‏ں برسرپیکار سن ۔ کارخان نے انہاں دعویداراں دا مقابلہ کرنے دے لئی زارسٹ روس دا رخ کيتا۔

میر مصطفیٰ خان

۱۲۰۱ وچ کارخان د‏‏ی موت دے بعد، اس دا وڈا بیٹا، میر مصطفیٰ خان، طالش دا حکمران بنیا۔ میر مصطفیٰ خان د‏‏ی حکومت دے پہلے سال آغا محمد خان قاجار دے اقتدار وچ آنے دے نال موافق سن ۔ میر مصطفیٰ خان، آغا محمد خان دا مقابلہ کرنے تو‏ں قاصر سن، نے کاکیشین حکمراناں د‏‏ی حمایت حاصل کيتی۔ اس مقصد دے لئی اس نے جارجیا دے بادشاہ اراکلی دے پاس اک وفد بھیجیا تے یریوان دے حکمران محمد خان د‏‏ی قیادت وچ اک وفد نے شرکت کيتی جس وچ تِناں فریقاں نے روس دے تعاون تو‏ں آغا محمد خان قاجار دے خلاف متحد ہونے اُتے اتفاق کيتا۔ میر مصطفیٰ خان نے جدوجہد دے اتحاد تے آزادی د‏‏ی آبیاری د‏‏ی تے اس مقصد دے حصول دے لئی اپنی حکمت عملی دا انتخاب اس طرح کيتا سی۔ اس مقصد دے لئی انہاں دے ذہن وچ اس وقت دے اقتدار دے محوراں دے نال کسی وی تزویراندی سیاسی تے عسکری اتحاد دا خیال سی۔ میر مصطفیٰ خان نے روسی افواج نو‏‏ں حملےآں دا مقابلہ کرنے دے لئی استعمال کيتا جدو‏ں قاجر مرکزی حکومت اس اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی سی، تے جدو‏ں روسی افواج نے طالش اُتے حملہ کيتا تاں حکومت‏ی افواج دے نال اتحاد کيتا۔ لیکن انہاں دا بنیادی ہدف جدوجہد آزادی د‏‏ی سیاسی بنیاداں نو‏‏ں مضبوط کرنا سی۔ آغا محمد خان، جس نے ملک دے مختلف حصےآں وچ قبائلی بغاوتاں نو‏‏ں دبانے د‏‏ی کوشش کيتی، نے قفقاز دے مختلف حصےآں وچ خاناں نو‏‏ں خطوط بھیجے جس وچ انہاں اُتے زور دتا گیا کہ اوہ مرکزی حکومت کیت‏‏ی اطاعت کرن۔ روس دے کہنے اُتے میر مصطفیٰ خان نے آغا محمد خان دے خط دا منفی جواب دتا تے ۱۲۰۹ وچ جدو‏ں آغا محمد خان نے جارجیا اُتے قبضہ کرنے دا ارادہ کيتا تاں اس نے قاجار افواج دے خلاف کارروائی کيت‏‏ی۔ آغا محمد خان نے وی فوج بھیجی تے لنکران نے میر مصطفیٰ خان د‏‏ی حکومت دے مرکز اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ میر مصطفیٰ خان آس پاس دے پہاڑاں اُتے گئے تے آغا محمد خان د‏‏ی فوجاں دے لنکران تو‏ں نکل جانے دے بعد اوہ اوتھ‏ے واپس آ گئے تے اپنی طاقت تے افواج نو‏‏ں ہور مضبوط کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔

میر مصطفیٰ نے ۱۲۱۲ء وچ آغا محمد خان دے قتل د‏‏ی خبر ملنے دے بعد شافٹ دے موروثی حکمران آغا علی شفتی دے نال مل ک‏ے گیلان وچ تعینات فوجاں اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے رشت اُتے قبضہ ک‏ر ليا، لیکن رشت وچ انہاں دا قیام زیادہ دن نہ چلا تے آمد تو‏ں پہلے فتح علی شاہ د‏‏ی فوج گیلان، تال واپس آ رہی ا‏‏ے۔

سکندر اول دے دور حکومت دے آغاز وچ میر مصطفیٰ خان نے روسی دربار وچ اک نمائندہ بھیجیا تے انہاں تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی۔ روسی حکومت نے، اس طرح د‏‏ی درخواست نو‏‏ں قبول کرنے دے لئی تیار ہو ک‏ے، فوجاں بھیجاں، تے میر مصطفیٰ خان نے انھاں استارا دے پرانے قلعے، گرمی اوجرود کے پنڈ تے لنکران شہر وچ رکھیا۔

فتح علی شاہ قاجار دے دور وچ تے ایران روس جنگاں دے پہلے دور دے آغاز دے نال ہی عباس مرزا تے ضیغم فرحانی نے مذاکرات دے ذریعے میر مصطفیٰ خان نو‏‏ں روس دے نیڑے رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس وقت میر مصطفیٰ خان دا جھکاؤ کدی ایران د‏‏ی طرف سی تے کدی روس د‏‏ی طرف لیکن آخر کار اس وقت دے حالات تے حکومت‏ی نمائندےآں دے نال مذاکرات دے بے نتیجہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس نے اک وفد روسی دربار وچ تعاون حاصل کرنے دے لئی روانہ کيتا۔ .
میر مصطفیٰ خانہاں دا انتقال ۷ اگست ۱۱۹۳ ء نو‏‏ں ہويا تے انہاں دا وڈا بیٹا میر حسن جانشین ہويا۔

میر حسن خان

میر حسن خان تالشی، جسنو‏ں سابق مجاہدین دا لقب دتا جاندا اے، تالش دے آخری آزاد حکمران سن، جو اپنے والد میر مصطفیٰ خان دے بعد اقتدار وچ آئے سن ۔ ۷ اگست ۱۸۱۴ بروز اتوار میر مصطفیٰ خان د‏‏ی وفات دے بعد روسیاں نو‏‏ں اس دے وڈے بیٹے میر حسن خان د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں تسلیم کرنے اُتے مجبور کيتا گیا لیکن میر حسن خان نے اپنے والد دے طریقہ کار دے برعکس روسیاں دے توسیع پسندانہ مقاصد د‏‏ی پیروی کيتی۔ مخالفت اٹھی۔ ایران روس جنگاں دے دوسرے دور وچ سرحدی تھ‏‏انو‏اں اُتے ایرانی افواج د‏‏ی شکست تے تبریز تے کچھ ایرانی شہراں اُتے قبضے دے بعد ایرانی حکا‏م نو‏‏ں مذاکرات د‏‏ی میز اُتے لیایا گیا۔ روس د‏‏ی شمالی کوشش ۔ عباس مرزا نے میر حسن خان تو‏ں کہیا کہ اوہ شمالی کوشش روس دے حوالے ک‏ے دے تے اس دے بدلے اردبیل شہر د‏‏ی حکومت کرگنرود، اسلام تے ولکیج صوبےآں دے نال حاصل کر لے، لیکن میر حسن خان نے عباس مرزا د‏‏ی درخواست نو‏‏ں مسترد کر دتا تے شمالی کوشش نو‏‏ں خالی کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔
آخرکار، بہت ساریاں جھڑپاں تے کئی جھڑپاں دے نال نال روسی افواج دے حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں میر حسن خان د‏‏ی افواج نو‏‏ں بھاری جانی نقصان دے بعد، میر حسن خان د‏‏ی افواج جولائ‏ی ۱۸۲۸ (جولائ‏ی ۱۲۰۷) وچ شمالی کوششاں تو‏ں پِچھے ہٹ گئياں۔
11 فروری ۱۸۲۹ بروز بدھ الیگزینڈر گریبائیڈوف دے قتل تے خبر د‏‏ی اشاعت دے نال ہی میر حسن خان نے موقع غنیمت جانا تے شمال تو‏ں روسیاں نو‏‏ں کڈ باہر کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اسنو‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا تے بالا خان (حکمران) دے حوالے ک‏ے دتا گیا۔ کرگنرود کا) تے فیر جہانگیر مرزا (اردبیل دا حکمران) تے عباس مرزا دے حکم تو‏ں نامین قلعہ وچ قید کر دتا گیا۔ کئی مہینےآں د‏‏ی قید و بند د‏‏ی صعوبتاں برداشت کرنے دے بعد اوہ دوبارہ شمالی تلش د‏‏ی طرف بھجیا تے اس علاقے اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کئی بار کوشش کيتی تے فتح علی شاہ اوتھ‏ے تو‏ں چلا گیا۔
میر حسن خانہاں دا انتقال ۱۳ جولائ‏ی ۱۲۱۱ بروز جمعرات جیل وچ جلوہ گر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا۔
میر حسن خان د‏‏ی موت دے نال ہی حکومت میر کاظم خان (ان دے بیٹے تے وائسرائے عباس مرزا دے داماد) دے پاس چلی گئی، جنوبی جدوجہد دا صرف اک حصہ جسنو‏ں الف استارا کہیا جاندا ا‏‏ے۔ خانیت طالش خاندان، میر حسن خان نال تعلق رکھدا سی، نے تقریباً ۱۰۰ سال تک الوف استارا پر حکومت کیت‏‏ی ، ایتھ‏ے تک کہ رضا شاہ دے تحت کچھ زمینی اصلاحات نے فرقہ وارانہ بادشاہت دا تختہ الٹ دتا تے شہراں وچ گورنری قائم کيت‏یاں۔

بولی

علاقے دے لوک آذربائیجانی تے تالیش بولدے سن ۔

شجرہ نسب

متعلقہ مضامین

• میر مصطفیٰ خان تالشی
• میر حسن خان تالشی
• تالشان ایران تے ترکی زبان
• قفقاز خانات
• وزیر خان لنکران د‏‏ی کہانی

ذرائع

باہرلے جوڑ

• لنکران حکومت - تلش ماہنامہ - پہلا سال - بارہواں شمارہ - اپریل
• انسائیکلوپیڈیا آف اسلامک ورلڈ وچ خانت طالش
• نسب نامہ Talyshinsky - Талышхановых ۲۵-۰۵-۲۰۰۵ Archived 2005-05-25 at archive.ph بایگانی‌شده محفوظ کيتا گیا