علی قوشجی
| علی قوشجی | |
|---|---|
| (عثمانی ترک وچ: علی قوشچی)،(عربی وچ: علاء الدين علي بن محمد القوشجي)[۱] | |
| پیدائشی نام | (عربی وچ: القوشجي، علي بن محمد، ت)[۱] |
| جم | سنہ 1403 [۲] |
| وفات | 16 دسمبر 1474 (70–71 سال)[۲] |
| مدفن | قبرستان ایوب |
| شہریت |  تیموری سلطنت (۱۴۰۳–۱۴۶۹) |
| عملی زندگی | |
| مادر علمی | الغ بیگ مدرسہ، سمرقند [۲] |
| استاذ | الغ بیگ [۲]، غیاث الدین مسعود جمشید کاشانی [۲] |
| پیشہ | ریاضی دان ، تارہ گرو ، طبیعیات دان ، منجم ، استاد ، ماہرِ لسانیات |
| پیشہ ورانہ زبان | فارسی ، عربی ، ترکی |
| ملازمت | الغ بیگ رصدگاہ [۲]، آیا صوفیا [۲] |
| کارہائے نمایاں | زیج سلطانی |
ترمیم  | |
.svg){kind=small}
علاء الدین علی قوشجی یا علی ابن محمد سمرقندی (پیدائش: 1403ء — وفات: 16 دسمبر 1474ء) مسلم ریاضی دان، ماہر فزکس، ماہر فلکیات تے منجم سن ۔ اُنہاں دا تعلق سمرقند توں سی ۔سمرقند توں اوہ استنبول یعنی سلطنت عثمانیہ وچ رہائش پزیر ہوئے۔ علی قوشجی الغ بیگ دے شاگرد سن جو فزکس، فلکیات تے طبعی فلسفہ تے تجرباتی دلائل سمیت گردش زمین دے نظریات دی وجہ توں مشہور نيں۔ علی قوشجی زیج سلطانی دی تیاری وچ الغ بیگ دے ہمراہ فلکیاتی مشاہدات وچ شریک رہے۔ ایہ شراکت اُنہاں دی رصدگاہ الغ بیگ وچ اِقامت دی وجہ توں وی اے۔ بعد وچ علی قوشجی جدوں استنبول منتقل ہوئے تاں اوتھے صحن سمنان مدرسہ دی بنیاد رکھی جو سلطنت عثمانیہ دے عہد وچ اپنی طرز دا اک جدید ترین ادارہ سی جتھے اسلامی روايتی سائنس دے علوم تے فلکیات بالخصوص پڑھائے جاندے سن ۔ علی قوشجی دی وجہ شہرت اُنہاں دی علم فلکیات اُتے لکھی گئی کتاباں وی نيں۔
سوانح
سودھوپیدائش تے ابتدائی حالات
سودھوعلی قوشجی 1403ء وچ سمرقند وچ پیدا ہوئے ۔ اُنہاں دا اصل ناں علاء الدین علی ابن محمد القوشجی اے۔ قوشجی دی وجہ تسمیہ ایہ اے کہ علی دے والد محمد سلطان الغ بیگ دے شاہی باز بردار سن تے باز نوں ترکی زبان وچ قوشچو کہندے نيں۔[۳][۴]
ابتدائی تعلیم
سودھوعلی قوشجی دی ابتدائی تعلیم دے متعلق معلوم ہُندا اے کہ اُنہاں نے ابتدائی تعلیم قاضی زادہ رومی (متوفی 1436ء)، غیاث الدین مسعود جمشید کاشانی (متوفی 1429ء)، محی الدین کاشی توں حاصل کيتی۔ قاضی زادہ رومی توں علم ریاضی تے حکمت و فلکیات پڑھیا جدوں کہ غیاث الدین مسعود جمشید کاشانی توں وی علم فلکیات، حکمت تے علم نجوم پڑھیا۔
تحقیق و مشاہدہ
سودھوابتدائی تعلیم دے بعد علی قوشجی کرمان چلے گئے جتھے اُنہاں نے خلیج عمان دے ساحلاں توں اُٹھنے والے طوفاناں اُتے تحقیق شروع کيتی۔ اِسی دوران اُنہاں نے اپنی تصنیف حال اشکال القمر لکھی جس وچ چند دی مختلف اشکال اُتے بحث کيتی گئی سی تے کرمان وچ رہندے ہوئے دوسری کتاب شرح تجرید لکھی۔ 1423ء وچ اوہ عبدالرحمٰن جامی توں علم دی تحصیل دی خاطر ہرات چلے گئے۔
ہرات وچ تحصیل علم دے بعد سمرقند واپس آئے تے رصدگاہ الغ بیگ وچ سلطان الغ بیگ دے ہمراہ چاند دی حرکت و اشکال اُتے تحقیق وچ شامل ہوئے۔ رصدگاہ الغ بیگ وچ علی قوشجی سلطان الغ بیگ دے قتل تک کم کردے رہے۔ 27 اکتوبر 1449ء نوں جدوں سلطان الغ بیگ نوں اُس دے بیٹے عبداللطیف مرزا نے قتل کروا دتا تاں رصدگاہ الغ بیگ اُتے برا وقت آگیا تے منجمین ایتھے توں دوسرے ملکاں نوں منتقل ہونے لگے جنہاں وچ علی قوشجی وی شامل سن ۔[۵]
سلطنت عثمانیہ وچ رہائش
سودھوسلطان الغ بیگ دے قتل دے بعد علی قوشجی ہرات، تاشقند گئے تے آخر وچ تبریز پہنچے جتھے اوہ 1469ء تک مقیم رہے۔ تبریز اُس وقت آق قویونلو حکمراناں دا دار الحکومت سی ۔ جدوں 1469ء وچ اوزون حسن نے عثمانی سلطان محمد فاتح دے دربار وچ اپنا وفد بھیجیا تاں علی قوشجی نوں وی اِس وفد وچ تبریز توں روانہ کیتا سی ۔ استنبول پہنچ کے اُنہاں دی ملاقات سلطان محمد فاتح توں ہوئی تے اَب علی قوشجی نے ہرات تے تبریز دی بجائے استنبول وچ رہائش نوں مقدم جانا کیونکہ سلاطین عثمانیہ دا رجحان سائنس تے فلکیات دی طرف دوسرے حکمراناں دی نسبت زیادہ سی ۔ استنبول وچ اوہ آخر عمر تک مقیم رہے۔[۶]
وفات
سودھوعلی قوشجی نے تقریباً 70 سال دی عمر وچ 16 دسمبر 1474ء نوں استنبول وچ وفات پائی۔ اُنہاں دی تدفین قبرستان ایوب، استنبول وچ کيتی گئی۔
حوالے
سودھو- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ناشر: OCLC, Inc. — اجازت نامہ: Open Data Commons Attribution License
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ ۲.۳ ۲.۴ ۲.۵ ۲.۶ ۲.۷ ۲.۸ خالق: John O'Connor تے Edmund Robertson
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Osmanlı imparatorluğunun doruğu 16. yüzyıl teknolojisi, Editor Prof. Dr. Kazım Çeçen, Istanbul 1999, Omaş ofset A.Ş.
- ↑ G. Akovalı, Z. A. Mansūrov, The role of government and research institutes in the planning of research and development in some Central Asian and Caucasian republics, IOS Press, 2000,ISBN [[Special:BookSources/1-58603-022-1, ISBN [[Special:BookSources/978-1-58603-022-3, p.230,[۱]
| وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: Ali Qushji |