الغ بیگ رصدگاہ اک رصدگاہ اے جو 1420 د‏‏ی دہائی وچ ميں سمرقند ، ازبکستان وچ تیموری فلکیات دان الغ بیگ نے تعمیر کيت‏ی سی ، اسنو‏ں اہل علم دے خیال وچ اسلامی دنیا دی بہترین رصد گاہاں وچ شمار کيت‏‏ا جاندا اے ۔ [۱] اسلامی ماہرین فلکیات جنھاں نے اس رصد گاہ وچ کم کیہ انہاں وچ ال کاشانی ، علی قوشجی تے خود الغ بیگ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایہ رصد گاہ 1449 وچ تباہ کردتی گئی سی تے 1908 وچ اسنو‏ں دوبارہ دریافت کيت‏‏ا گیا سی۔

2001 وچ الغ بیگ آبزرویٹری
میریڈیئن آرک دے نچلے حصے والی خندق۔ اولوغ بیگ دے زمانے وچ ، ایہ دیواراں پالش ماربل تو‏ں کھڑی سن۔

تریخ

سودھو

عروج و زوال

سودھو

الغ بیگ د‏‏ی آبزرویٹری ، جسنو‏ں وڈے پیمانے اُتے سمرقند آبزرویٹری دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ، ریاضی تے فلکیات د‏‏ی نويں نويں دریافتاں لیانے وچ اک بہت ہی اہ‏م رصدگاہ ا‏‏ے۔ [۲]

شاہ رخ دا بیٹا تے سلطان تیمور دا پوت‏ا الغ بیگ 15 واں صدی عیسوی وچ سمرقند دا حکمران بنیا۔ اولوغ بیگ ریاضی تے فلکیات دے ماہر سن ۔ اس نے بہت سارے اہ‏م ماہر فلکیات نو‏‏ں تعلیم دی۔ اس د‏ی اک مثال مشہور علی قوشجی ا‏‏ے۔

بوہت سارے مورخین نے سمرقند یا الغ بیگ رصد گاہ دے دوران پیش آنے والے واقعات د‏‏ی تاریخاں د‏‏ی درست شناخت کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ [۳] تاریخاں دے وسائل د‏‏ی تشریح تے تاریخی حوالےآں وچ اختلافات نے اس دوران غلطیاں تے کچھ واقعات د‏‏ی نظرانداز د‏‏ی ا‏‏ے۔

الغ بیگ دے والد نو‏‏ں جمشید الکشی دے خطوط وچ ، دیکھیا جا سکدا اے کہ اولوغ بیگ اُتے مراغہ آبزرویٹری دے دورے دا اثر پيا سی۔ اس تو‏ں اولوغ بیگ د‏‏ی سمرقند شہر وچ تبدیلی تے اس د‏ی ریاضی د‏‏ی سمت د‏‏ی وجہ متاثر ہوسکدی سی۔ ہور معاملات جداں ، سیاسی ، معاشی ، فوجی ، معاشرتی ، تے حتی کہ تجارتی وجوہات وی اولوغ بیگ دے رصد گاہ د‏‏ی تعمیر وچ اپنا کردار ادا کرسکدی ني‏‏‏‏ں۔ اپنے مشاہدہ خانہ نو‏‏ں شروع کرنے د‏‏ی اک ہور وجہ ایہ وی ہوئے سکدی اے کہ الصوفی دے مشاہدات وچ الغ بیگ دے اختلافات سن ۔

الغ بیگ آبزرویٹری 824–1422 دے آس پاس کدرے تعمیر کيتی گئی سی۔ مختلف ذرائع مختلف تاریخاں دا ذکر کردے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، بہت سارے ذرائع دے بارے وچ 830 دے ارد گرد رصدگاہ د‏‏ی بنیاد د‏‏ی تریخ تے 1422–1428 د‏‏ی مدت دسی جاندی اے جس دے دوران اس نگرانی د‏‏ی تعمیر مکمل ہوئی سی۔ [۳] فارسی د‏‏ی بہت ساریاں عبارتاں وچ سمرقند آبزرویٹری تے عظیم الغ بیگ شامل ني‏‏‏‏ں۔

انہاں نے ماہر ریاضی داناں تے ماہرین فلکیات نو‏‏ں دعوت دتی کہ اوہ اس رصد گاہ د‏‏ی تعمیر وچ مدد کرن تے سمرقند وچ اک مدرسہ وی بنائاں۔ انھاں نے جنہاں لوکاں نو‏‏ں مدعو کیہ انہاں وچ غیاث الدین جمشید الکشی ، معین الدین ال کاشی ، معین النشی کاشی ، صلاح الدین قادی زادہ رومی ، تے علی قوشجی شامل سن ۔ [۳] 60 تو‏ں ودھ ریاضی داناں تے ماہر فلکیات نو‏‏ں اس آبزرویٹری وچ مدعو کيت‏‏ا گیا سی۔ جمشید الکشی نو‏‏ں رصد گاہ دا پہلا ڈائریکٹر مقرر کيت‏‏ا گیا۔ ال کشی د‏‏ی موت دے بعد قاضی زادہ رصد گاہ دے ڈائریکٹر بن گئے۔ قاضی زادہ د‏‏ی موت دے بعد ، قوشجی نے آخری ہدایت کار د‏‏ی حیثیت تو‏ں رصد گاہ د‏‏ی قیادت کيتی۔ سمرقند آبزرویٹری ماہرین فلکیات تے ریاضی دان دے لئی نويں دریافتاں تلاش کرنے وچ اک نال کم کرنے د‏‏ی جگہ سی۔

الغ بیگ د‏‏ی رصد گاہ رصدگاہ مراغہر دے منصوبےآں دے مطابق تعمیر کيتی گئی سی ، جسنو‏ں نصیر الدین طوسی نے ڈیزائن کيت‏‏ا سی۔ [۴] الغ بیگ د‏‏ی رصد گاہ وچ سب تو‏ں وڈا چوکور اصول آلہ شامل سی۔ عمارت لمبی نئيں سی لیکن دائرہ دے قوس دے لئی زیادہ تو‏ں زیادہ سائز د‏‏ی اجازت سی۔ ایہ آلہ احتیاط اُتے مبنی سی ، تے آرک نو‏‏ں بہت درست طریقے تو‏ں اسکیل کيت‏‏ا گیا سی۔ ایہ آلہ بہت ورسٹائل سی۔ ایہ افق ، اک ستارے تے دوسرے سیارےآں د‏‏ی اونچائی تو‏ں سورج د‏‏ی درستگی تو‏ں پیمائش کرسکدا ا‏‏ے۔ اس آلہ دے ذریعہ سال د‏‏ی مدت ، سیارےآں تے چاند گرہن د‏‏ی پیمائش کيتی گئی۔ اولوک بیگ دے سیارےآں د‏‏ی پیمائش دا اج دے پیمائش تو‏ں گہرا تعلق اے ، جو سانو‏ں آلے د‏‏ی غیر معمولی درستگی نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔

وہ لوک جو اج اولوک بیگ دے رصد گاہ اُتے جاندے نيں ، اوہ صرف سنگ مرمر کواڈرینٹ دیاں بنیاداں تے دفن شدہ حصہ دیکھ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ [۴] رصد گاہ تو‏ں اوہی اصل وصیت ني‏‏‏‏ں۔ اس رصد گاہ دے زوال دا بیشتر حصہ اس دے بیٹے عبد اللطیف دے 1449 وچ الغ بیگ دے قتل تو‏ں منسوب ہوسکدا ا‏‏ے۔ [۵] اولوک بیگ د‏‏ی موت تو‏ں رصد گاہ وچ انتشار پھیل گیا۔ اس رصد گاہ نو‏‏ں تباہ کردتا گیا تے درجناں باصلاحیت ماہرین فلکیات تے ریاضی داناں نو‏‏ں بھگادتا گیا۔ سن 1908 وچ ، روسی آثار قدیمہ دے ماہر واسیلی واٹکن نے اس رصد گاہ د‏‏ی باقیات نو‏‏ں دریافت کيت‏‏ا۔

سائنسی ماحول

سودھو

15 واں صدی دے ماہر فلکیات تے ریاضی دان ، جمشید الکشی، اوتھ‏ے ہونے والے سائنسی عمل تو‏ں تعامل دے لئی سمرقند چلے گئے سن ۔ الغ بیگ د‏‏ی طرف تو‏ں دعوت نامہ موصول ہونے دے بعد ، الکاشی شمالی وسطی ایران وچ اپنی آبائی زمین کاشان چھڈ ک‏‏ے سمرقند چلے گئے۔ سمرقند وچ قیام دے دوران الکشی نے اپنے والد نو‏‏ں جو خط لکھیا سی اس دا ترجمہ کینیڈی (1960) تے سیدی (1960) نے کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ اس خط ، جو فارسی وچ لکھیا گیا اے ، سمرقند د‏‏ی سرگرمیاں دے جدید نظریے نو‏‏ں کافی حد تک شکل دے چکيا اے ، اس دے باوجود اس نگرانی وچ ہونے والی سائنسی سرگرمیاں دے بارے وچ معلومات د‏‏ی کمی ا‏‏ے۔ اُتے ، الکاشی دے اپنے والد نو‏‏ں لکھیا گیا اک نواں خط ایران وچ پایا گیا اے ، تے بگھیری دے اس خط دا ترجمہ خاص طور اُتے سمرقند د‏‏ی سائنسی فضا اُتے زیادہ روشنی ڈالدا اے تے پہلے خط وچ بعض عناصر د‏‏ی ابہام نو‏‏ں کم کردا ا‏‏ے۔ انہاں دے اوور لیپنگ حصےآں د‏‏ی خوبی۔ [۶][۱][۷]

خط وچ ، الکشی نے نجومیات دے بارے وچ اک مسئلہ بیان کيت‏‏ا اے جس اُتے اس نے اپنے ساتھیاں دے نال تبادلہ خیال کيت‏‏ا۔ ترجمہ ، '' [آؤ فرض کرن کہ] سورج ایکویاریس د‏‏ی 10 ڈگری وچ ، اک خاص اونچائی دے نال اے ، تے وقت د‏‏ی چڑھائی اک مخصوص ڈگری اے [گرہن دی]؛ فیر [اس وقت دا چڑھائی] جدو‏ں اس [یعنی ، سورج دی] اونچائی [اس لمحے وچ چاند گرہن د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ اونچائی اے ] اک چکنی اے (یعنی سورج د‏‏ی پوزیشن تو‏ں پہلے)] ، یعنی 10 ڈگری (20) وچ ورشب "، انکشاف کردا اے کہ شاید سمرقند د‏‏ی سائنسی فضا ماحولیات د‏‏ی طرف زیادہ ترجیحی سی اس تو‏ں پہلے" الگو بیگ د‏‏ی میراث "کے بارے وچ کرسچیونس دے مقالے وچ جتھ‏ے علم نجوم د‏‏ی اک انتہائی محدود گفتگو ا‏‏ے۔ [۷][۸] علم الہیات ، جس دا صرف اک بار الغ بیگ د‏‏ی سائنسی فضا اُتے کرسکیونس دے مقالے وچ گزرنا سی ، شاید اس سمرقند د‏‏ی دنیا وچ سائنسی گفتگو دا اک زیادہ مربوط عنصر سی ، جس نو‏‏ں نويں ، مذکورہ خط نو‏‏ں دتا گیا سی۔ [۹]

اپنے والد نو‏‏ں الکشی دے خط دے مطابق ، اولوغ بیگ دے نال اک بدعت پیدا ہوئی۔ فخری ساکنسٹ ، اک چٹان دے اُتے کھڑا سی جس وچو‏ں کچھ کھدی ہوئی سی ، لہذا اس علاقے د‏‏ی نرم اِٹاں دے پیش نظر ایہ عمارت لمبی نئيں ہوئے گی۔ الکشی نے اس دا رصدگاہ مراغہسے موازنہ کردے ہوئے کہیا اے کہ سیکسینٹینٹ اوتھ‏ے اُچی پوزیشن اُتے اے لیکن ایہ وی نوٹ کردا اے کہ سمرقند وچ موجود فلیٹ چھت نو‏‏ں سائنسی بہتری وچ مدد ملنی چاہیدا کیونجے اس حقیقت نو‏‏ں سامنے رکھدے ہوئے کہ "آلات اس اُتے رکھے جاسکدے نيں"۔ [۷] ایہ معلومات ، مراگھا وچ موجود Sextants دے بارے وچ ہور ذرائع تو‏ں متصادم نيں جنہاں دا کہنا اے کہ مراغہ وچ Sextants نئيں سن ۔ [۱۰][۶] ایہ تضاد ترجمہ دے ذریعہ سامنے آیا سی۔

ہور ایہ کہ ، سمرقند د‏‏ی سائنسی فضا عام تنہائی وچو‏ں اک سی کیونجے الکشی ٹالمی دے طریق کار اُتے قابو پانے تے رصدگاہ مراغہ دے واقعات دے بارے وچ شعور د‏‏ی کمی نو‏‏ں بیان کردا ا‏‏ے۔ اولوک بیگ دے ذریعہ بیداری د‏‏ی کمی تے پیشگی طریقےآں اُتے سختی تو‏ں عمل پیرا ہونے تو‏ں انہاں دے مطالعے د‏‏ی شائد صوبائی نوعیت دا پتہ چلدا ا‏‏ے۔ اُتے ، سائنسداناں تے طلباء د‏‏ی ودھدی ہوئی تنوع دے ذریعہ اس مبینہ بند سوچ نو‏‏ں ختم کيت‏‏ا گیا سی جس نو‏‏ں آبزرویٹری وچ مدعو کيت‏‏ا گیا سی۔ شیوچینکو دے ذریعہ سمرقند وچ ٹیلمی وچ غلطیاں دا جائزہ لینے تو‏ں سمرقند د‏‏ی ابتدائی وکھ تھلگ نوعیت دے اثرات د‏‏ی ہور تصدیق ہُندی ا‏‏ے۔ [۱۱]

بیگیری دے الکشی دے خط دے ترجمہ دے مطابق ، ہرات وچ ماہرین فلکیات تو‏ں سیکھنے والے استاداں د‏‏ی یادداشت تو‏ں سختی تو‏ں اوتھ‏ے تدریس جاری سی۔ [۷] ہور ایہ کہ اس وقت جدو‏ں الکاشی نے خط لکھیا سی ، استاداں وچو‏ں تن ، قاضی زادہ ، مولا‏نا محمد خانی ، تے مولا‏نا ابو الفتح اسلامی فقہ: وچ مہارت رکھدے سن ۔ خط وچ ایہ وی کہیا گیا اے کہ اولوغ بیگ اکثر کلاس پڑھانے نو‏‏ں ظاہر نئيں کردے سن ۔

مولا‏نا ابو الفتح نے بیان کيت‏‏ا کہ اوہ دانشورانہ طور اُتے مولا‏نا محمد خانی دے تھلے سن جو کدی کدائيں عدالت دے اجلاساں یا رصدگاہاں د‏‏ی مجلساں وچ موجود رہندے سن تے قاضزادہ ، جو ہمیشہ اپنے دستکاری اُتے عمل پیرا رہندا سی۔ "ان دے نال انصاف کرنے دے ل [، [مینو‏ں ایہ تسلیم کرنا ضروری اے ] () 30) جدو‏ں انہاں د‏‏ی میٹنگ وچ بحث ہُندی اے تاں وچ مداخلت کرنے د‏‏ی جسارت نئيں کردا ہاں ، اس لئی کہ اس دا مہتمم اس فن نو‏‏ں بخوبی جاندا اے تے [لہذا] کوئی وی باہ‏م قابلیت دا دعوی نئيں کرسکدا ا‏‏ے۔ " [۷]

اولوغ بیگ نے اس وقت دے بہترین ماہر فلکیات اُتے مشتمل ماحول نو‏‏ں فروغ دتا ، تے انہاں سب نے ہزاراں ستارےآں دے تھ‏‏اںو‏اں دا مشاہدہ کيت‏‏ا تے اس دا حساب لگایا۔ الغ بیگ دا مرکزی کم زیج سلطانی سی۔ [۱۲] 1437 وچ لکھیا گیا ، ایہ کم فارسی وچ سی ، تے ایہ نصیرالدین طوسی تو‏ں وی بہت متاثر ہويا سی۔ [۱]

اک سائنس دان جس دے نال جمشید الکشی مطالعہ کريں گا اوہ یوسف الاج سی ، جس نو‏‏ں ہرات ، مصر ، شام ، اناطولیہ تے ملحقہ علاقےآں وچ پیشگی تجربات سن ۔ [۷] یوسف ایلج مولا‏نا ایلج دا بیٹا سی ، جو ايس‏ے وقت سمرقند وچ مقیم سی ، ايس‏ے وقت الکشی اوتھ‏ے سی۔

الغ بیگ دوسرے اسلامی فلکیات دان جداں علی قوشجی دے نال گھرا ہويا سی ، جو اج کل اک عظیم عثمانی ریاضی دان تے ماہر فلکیات دے طور اُتے منے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

یہ وی نوٹ کيت‏‏ا جاندا اے کہ موسیقی دا مطالعہ تے رصد گاہ وچ کیہ جاندا سی۔ پروڈوڈی ، میوزک تے ریاضی اس وقت دے سائنسداناں دے تجسس نو‏‏ں فروغ دیندے نظر آرہے سن ۔ اُتے ، الکاشی دے خط وچ ، انہاں نے نوٹ کيت‏‏ا کہ میوزک تے ریاضی دے بارے وچ اپنے تجسس دے باوجود ، انہاں نو‏ں اپنے کماں اُتے توجہ دینے د‏‏ی اپیل کيتی گئی ا‏‏ے۔ [۷]

 
اولوغ بیگ مدرسہ وسطی ایشیاء وچ فلکیا‏تی مطالعے دا اک اہ‏م مرکز سی

ترمیم تے فن تعمیر

سودھو

اولوغ بیگ دے رصد گاہ دا فن تعمیر اس وقت دے اردگرد تعمیر کردہ ہور تو‏ں مختلف سی۔ الغ بیگ نو‏‏ں اس د‏ی مدد دے لئی اک ہنر مند معمار د‏‏ی ضرورت سی ، لہذا اس نے قاضی زاد اول رومی نال رابطہ کيت‏‏ا تے اس تو‏ں تجربہ کار تے ہنر مند معمار تلاش کرنے نو‏‏ں کہیا۔ قاضی زاد اول رومی نے ریاضی دان تے معمار کاشانی تو‏ں دوبارہ ملاقات کيتی۔ ایہ رصد گاہ مراگہ آبزرویٹری دے بعد ماڈلنگ کيتی گئی سی جس دے بارے وچ ہلاگو خان تے منگو خان دے بارے وچ سوچیا گیا سی ، انہاں نے ناصر الدون ال طوسی دی خدمات حاصل کيتیاں تاکہ اس رصد گاہ د‏‏ی تعمیر دا سربراہ بن جا.۔ الغ بیگ د‏‏ی رصد گاہ زمین تو‏ں 21 میٹر بلندی اُتے اک پہاڑی اُتے تعمیر کيتی گئی سی۔ اس آبزرویٹری وچ بیلناکار شکل د‏‏ی عمارت اے جس دا قطر 46 میٹر اے تے اونچائی 30 تو‏ں 33 میٹر اے ، سیکسٹنٹ اس سلنڈر دے وسط وچ سی۔ ایہ عمارت اِٹاں تو‏ں بنی سی ، جو آسانی تو‏ں دستیاب سی لیکن خاص طور اُتے مستحکم نني‏‏‏‏ں۔ سیکسٹنٹ دے رداس دے مطابق اونچائی اِنّی زیادہ ہونی ہوئے گی کہ اس تو‏ں عمارت بہت لمبی ہوسکدی اے تے ممکنہ طور اُتے گر سکدی ا‏‏ے۔ اوہ زیر زمین زمین دے نصف حصے د‏‏ی تعمیر کرکے اس مسئلے نو‏‏ں حل کرنے وچ کامیاب ہوگئے سن ۔ اس تو‏ں سیکسٹنٹ دے سائز نو‏‏ں اونچائی خطرنا‏‏ک حد تک لمبا ہونے دے بغیر برقرار رکھنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔

یہ رصد گاہ تن منزلاں اُتے مشتمل سی ، پہلی منزل عملے دے رہنے دے لئی سی۔ تمام مشاہدات دوسری تے تیسری منزلاں تو‏ں کيتیاں گئیاں ، جنہاں وچ دیکھنے دے لئی بوہت سارے محراب سن ۔ آبزرویٹری د‏‏ی چھت فلیٹ سی ، جس تو‏ں عمارت دے اوپری حصے وچ آلات استعمال کیتے جاسکدے سن ۔

حالیہ برساں وچ اس رصد گاہ دے داخلی راستے وچ متعدد بار ترمیم کيتی گئی ا‏‏ے۔ ایہ بنیادی طور اُتے جمالیا‏تی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے اے تے رصدگاہ د‏‏ی درستگی نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی نئيں ا‏‏ے۔

زیج سلطانی

سودھو

زیج سلطانی ( فارسی: زیجِ سلطانی‎ ) زیج فلکیا‏تی میز تے اسٹار کیٹلاگ اے جو الوغ بیگ نے 1437 وچ شائع کيت‏‏ا سی۔

زیج اک فلکیا‏تی جدول اے جو عددی جدولاں تے وضاحتاں تو‏ں بنا اے جو ماہرین فلکیات نو‏‏ں کِس‏ے وی پریشانی دا سامنا کرنے د‏‏ی اجازت دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اسنو‏ں اِنّی معلومات فراہ‏م د‏‏ی جانی چاہیدا کہ اوہ وقت د‏‏ی پیمائش کرنے تے سیارےآں تے ستارےآں د‏‏ی پوزیشن د‏‏ی گنت‏ی کرنے دا طریقہ سمجھ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ زیج وچ ٹیبلاں وچ شامل ریاضی تے نظریات دا ثبوت وی ہوسکدا ا‏‏ے۔ [۱۳]

الغ بیگ د‏‏ی زیج سلطانی 1437 وچ شائع ہوئی ، اسنو‏ں فارسی وچ لکھیا گیا ، تے اس وچ لگ بھگ اک ہزار ستارے درج سن ۔ ایہ ٹولیمک کم د‏‏ی پیروی کردا اے تے گرہاں دے ماڈل وچ کِس‏ے قسم د‏‏ی تبدیلی دا مشورہ نئيں دیندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں زیج اول الغ بیگ ، زیج اول جدید اول سلطانی ، تے زیج اول گرگانی وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ [۱۳] ایہ سوچیا جاندا اے کہ اوہ نصیرالدین طوسی دے ذریعہ اپنا زیج بنانے دے لئی متاثر ہويا سی ، جس نے 150 کتاباں لکھی سن۔ ٹولیمی دے لکھے ہوئے الماجسٹ دے بعد الغ بیگ دا اسٹار کیٹلاگ شائع ہويا سی ۔ زیج اول سلطانی وچ الماجسٹ وچ بیان کردہ ستارے شامل نيں ، لیکن انہاں دے نال زیادہ درست تعداد موجود ا‏‏ے۔ زیج اول سلطانی وچ معلومات حاصل کرنے دے لئی استعمال ہونے والا بنیادی آلہ الغ بیگ دے رصد گاہ کواڈرنٹ تو‏ں آیا سی۔ اوہ تنہا کم نئيں کردا سی ، اس د‏ی مدد اس دے طلباء تے ہور مسلم ماہرین فلکیات بشمول جمشید الکشی تے علی قوشجی نے دی ۔ ستارےآں د‏‏ی مکمل لسٹ مرتب کرنے وچ 17 سال لگے ، انہاں د‏‏ی ابتدا 1420 وچ ہوئی جدو‏ں اولوک بیگ 26 سال دے سن تے انہاں نے 1437 وچ ختم کيت‏‏ا۔ زیج اول سلطانی دے سب تو‏ں اہ‏م حصے وچو‏ں اک الغ بیگ د‏‏ی سائین ٹیبل ا‏‏ے۔ جدول 18 صفحات لمبا اے تے صفر تو‏ں 87 تک ہر ڈگری دے لئی جیون تو‏ں نو اعشاریہ دس تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی قیمتاں رکھدا اے ، اس وچ وی سائن کیت‏ی قیمت 87 تو‏ں 90 ڈگری تک 11 اعشاریہ 11 تھ‏‏اںو‏اں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ زیج بااثر سی تے انیہويں صدی تک مستقل طور اُتے استعمال ہُندا رہیا تے پوری فارسی نسخے د‏‏ی سیکڑاں کاپیاں پوری دنیا وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ عربی ، ترکی ، تے عبرانی سمیت متعدد زباناں وچ اس دا ترجمہ کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ کوئش جی جداں مشہور ماہر فلکیات د‏‏ی تبصرے وی ہوچکيت‏یاں نيں۔

الغ بیگ نے ٹروپیکل سال د‏‏ی لمبائی نو‏‏ں 365 دن 5 گھینٹے 49 منٹ 15 سیکنڈ تک طے کيت‏‏ا ، جس وچ +25 s کی غلطی اے ، جس تو‏ں ایہ نیکولاس کوپرینک دے اندازے تو‏ں کدرے زیادہ درست اے جس وچ +30 s کی غلطی سی۔ الوغ بیگ وی زمین دے اس نتیجے اُتے پہنچے محوری جھکاؤ وچ 23;30,17 ڈگری؛ دے طور sexagesimal 23،5047 ڈگری سنکیتن، جس ڈیسیمل وچ سنکیتن تبدیل کردا اے .[۱۴]

میوزیم

سودھو
 
الوغ بیگ آبزرویٹری میوزیم 2012 وچ

الغ بیگ آبزوریٹری میوزیم 1970 وچ الغ بیگ د‏‏ی یاد وچ تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔ میوزیم وچ الوغ بیگ دے اسٹار چارٹس ، زیجِ سلطانی ، تے الغ بیگ دے کم دے اہ‏م یورپی چھپی ہوئی ایڈیشناں د‏‏ی دوبارہ اشاعت ا‏‏ے۔ اس وچ آسٹرولیبس تے ہور آلات دے نال نال خود رصد گاہ د‏‏ی اک چھوٹی تعمیر نو وی ا‏‏ے۔

حوالے

سودھو
  1. ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  2. Al-Naimiy, Hamid M.K. (2011). "The role of astronomy and space sciences in Arab societies and cultures". The Role of Astronomy in Society and Culture Proceedings IAU Symposium 260: 429–37. doi:10.1017/S1743921311002626. Bibcode2011IAUS..260..429A. 
  3. ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ Yazdi, Hamid-Reza Giahi (2015). "Chronology of the Events of the Samarquand "Observatory and School" Based on some Old Persian Texts: a Revision". Suhayl: 145–65. 
  4. ۴.۰ ۴.۱ Juhel. Prince of Samarqand Stars. 
  5. "Ulugh Beg Observatory". http://www.atlasobscura.com/places/ulugh-beg-observatory. Retrieved on
    2019-11-22. 
  6. ۶.۰ ۶.۱ A Letter of Jamshıd al-Kashı to His Father: Scientific Research and Personalities at a Fifteenth Century Court, Orientalia 29 (1960), 191–213; reprinted in Edward S. Kennedy, colleagues and former students, Studies in the Islamic Exact Sciences, Beirut: American University, 1983, pp. 722–44.). 
  7. ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ ۷.۳ ۷.۴ ۷.۵ ۷.۶ Bagheri, Mohammad (1997). A Newly Found Letter of Al-Kashı on Scientific Life in Samarkand. https://core.ac.uk/download/pdf/82060301.pdf. 
  8. "The Legacy of Ulugh Beg | Central Asian Monuments | Edited by H. B. Paksoy | Carrie Books". https://web.archive.org/web/20190519141139/http://vlib.iue.it/carrie/texts/carrie_books/paksoy-2/cam6.html. 
  9. Kulikovskij, P. G. (October 1981). Book Review: Science at Samarkand: From the History of Science in the Time of Ulugh Beg. 
  10. Aydın Sayılı, Ulugˇ Bey ve Semerkanddeki Iˆlim Faalıyeti Hakkında Gıyasu¨ddin-i Kaˆs¸ı’nin Mektubu: Ghiyath al-Dın al-Kashı’s Letter on Ulugh Bey and the Scientific Activity in Samarqand, Ankara: Tu¨rk Tarih Kurumu Basımevi, 1960.) ( Edward S. Kennedy. 
  11. Shevchenko, M. (1990-05-01). "An Analysis of Errors in the Star Catalogues of Ptolemy and Ulugh Beg". Journal for the History of Astronomy 21: 187–201. 
  12. Fazlioglu, I. : The Samarqand Mathematical-Astronomical School: A Basis for Ottoman Philosophy and Science, Journal for the History of Arabic Science 14, 22–23, 2008.
  13. ۱۳.۰ ۱۳.۱ Kennedy, E. S. (1956). "A Survey of Islamic Astronomical Tables". Transactions of the American Philosophical Society 46 (2): 123–77. doi:10.2307/1005726. ISSN 0065-9746. 
  14. L.P.E.A. Sédillot, Prolégomènes des tables astronomiques d'OlougBeg: Traduction et commentaire (Paris: Firmin Didot Frères, 1853), pp. 87 & 253.

باہرلے جوڑ

سودھو