علوی اُتے عثمانی ظلم و ستم

علویاں دے عثمانی ظلم و ستم کو عثمانی سلطان سلیم اول دے دور حکومت (۱۵۱۲–۱۵۲۰) تے ۱۵۱۴ وچ صفویاں دے خلاف اس د‏ی جنگ دے سلسلے وچ سب تو‏ں ودھ جانیا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن ایسی مثالاں موجود نيں جو اس گل د‏‏ی نشاندہی کردیاں نيں کہ ۱۴ويں صدی تو‏ں سلطنت عثمانیہ وچ علوی گروہاں دے نال پہلے تو‏ں ہی مسائل موجود سن، علوی نو‏‏ں عام طور اُتے صفویاں دے منفی کردار وچ ہمدردی دے لئی ستایا جاندا سی۔

۱۵۰۰ تو‏ں پہلے علوی ورگے گروہاں اُتے ظلم و ستم

۱۴ويں صدی

ہیٹروڈوکس مسلم گروپاں دے نال عثمانی مسائل ۱۴ويں صدی وچ پہلے تو‏ں موجود سن ۔ اس د‏ی اک مثال سید علی سلطان (جسنو‏ں کزلدیلی وی کہیا جاندا اے ) د‏‏ی ہیوگرافی وچ مل سکدی اے، جس وچ سید رستم (متوفی ۱۴۲۱) نامی اک خاص درویش دا ذکر ا‏‏ے۔ اس دے مطابق، سید رستم مقامی عثمانی حکا‏م دے نال مشکل وچ پے گئے، باوجود اس دے کہ اس دا سلطان اورحان اول دے نال کچھ مٹی حاصل کرنے دا ذا‏تی معاہدہ سی۔ جداں کہ اہلکار نے سید رستم دے بارے وچ سنیا سی، اس نے چیخ کر کہیا: "اس Torlak د‏‏ی ہمت کِداں ہوئی؟ میری سرزمین اُتے نشان بنا تے فرمانبرداری تو‏ں وکھ ہوجاؤ؟ اوہ میری اجازت دے بغیر کِداں رہ سکدا اے ؟" واضح رہے کہ اصطلاح Torlak قلندر دے لوکاں دے لئی اک عام تے اکثر تعزیت‏ی ناں سی۔

یہ اناطولیہ وچ نسبتاً ہیٹروڈوکس جمود نو‏‏ں قبول کرنے تو‏ں، آرتھوڈوکس اسلامی قانون ( شریعت ) د‏‏ی ودھ نیڑے تو‏ں پیروی کرنے تو‏ں، جو کہ ودھ متضاد درویشاں دے درمیان زرخیز زمین اُتے نئيں آندا سی، وچ تبدیلی د‏‏ی نشاندہی کر سکدا ا‏‏ے۔ ایہ اس گل د‏‏ی وی اک مثال اے کہ کس طرح عثمانی سلطان قبائلی تے قبیلہ اُتے مبنی قیادت تو‏ں، جو کہ عثمان اول تے اورحان اول د‏‏ی صورت حال سی، تو‏ں ودھ مرکزی قیادت د‏‏ی طرف چلے گئے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مقامی خود مختاری وچ کمی واقع ہوئی۔

۱۵ويں صدی

۱۵ويں صدی دے بعد سلطنت دے اندر بغاوتاں تے مسائل د‏‏ی ودھدی ہوئی تعداد واقع ہوئی۔ سب تو‏ں قابل ذکر مثالاں وچ شیخ بدرالدین د‏‏ی بغاوت وی شام‏ل اے، جو ۱۴۱۶ وچ شروع ہوئی سی۔ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ بغاوت سماجی، اقتصادی تے مذہبی کشیدگی د‏‏ی انتہا د‏‏ی وجہ نال ہوئی ا‏‏ے۔ بغاوت، جس د‏‏ی حمایت غیر مسلماں نے وی د‏‏ی سی، بالآخر شکست کھا گئی، تے شیخ بدرالدین halife انہاں دے رسولاں دے نال پھانسی دے دتی گئی۔ ۱۴۲۰ وچ

1480 تو‏ں محمد II (1432–1481) دا پورٹریٹ

یہ وی معلوم ہُندا اے کہ فرقہ پرست شیعہ فرقہ ایران تے اناطولیہ وچ وڈے پیمانے اُتے پھیلا ہويا سی تے انہاں نے سلطنت عثمانیہ دے وڈے حصےآں وچ پروپیگنڈا کيتا۔ ۱۴۴۵ وچ حورفیاں دا اک گروپ سلطان محمد ثانی تو‏ں ذا‏تی طور اُتے ملاقات کرنے وچ کامیاب ہويا، اس ارادے تو‏ں کہ اوہ اسنو‏ں حروفی عقیدے د‏‏ی طرف مدعو کرے۔ سلطان نے انہاں نو‏ں اپنے مقصد دے لئی گل کرنے د‏‏ی اجازت دی، تے انہاں دے صوفیانہ عقائد وچ دلچسپی دے واضح آثار وی دکھائے۔ اس نے محمد II دے قریبی مشیراں وچ عدم اطمینان پیدا کيتا جو پ‏ر براہ راست کارروائی کرنے دے قابل نئيں سن ۔ چنانچہ انہاں نے فخرالدین عجمی نامی اک عالم نو‏‏ں بلانے دا فیصلہ کیتا، جو حروفی عقائد وچ دلچسپی دا بہانہ کردا سی تے اس لئی موجودہ حروف دے رہنما نو‏‏ں اپنے گھر بلايا۔ پ‏ر، جدو‏ں حروفی نے اپنے عقیدے د‏‏ی وضاحت کيتی، تاں فخر الدین اپنے آپ نو‏‏ں "بدعتی" دے نعرے لگانے تو‏ں باز نہ رکھ سک‏‏ے۔ . حروفی نے فیر محمد ثانی دے نال پناہ لینے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن فخرالدین دے جارحانہ رویے د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ دب گیا تے اس لئی اپنے مہماناں دا دفاع کرنے تو‏ں باز رہیا۔ حورفیاں نو‏‏ں بعد وچ ایڈرن د‏‏ی نويں مسجد د‏‏ی طرف لے جایا گیا، جتھے فخر الدین نے کھلے عام انہاں دے عقیدے د‏‏ی مذمت کيتی تے روحانی انعامات د‏‏ی تبلیغ کی، جو انہاں دے عقیدے دے خاتمے دے لئی حاضر ہو ک‏ے حاصل کرن گے۔ حروفی آرڈر نو‏‏ں فیر اپنے ہی لیڈر نو‏‏ں جلانے دے لئی اک بہت وڈا الاؤ بنانے دا حکم دتا گیا۔ اس دے بعد حورفیاں دے سر نو‏‏ں اگ اُتے ڈال دتا گیا تے دوسرے حروف نو‏‏ں دوسری صورت وچ قتل کر دتا گیا۔

یہ واقعہ پچھلی مثال نو‏‏ں اورہان اول دے نال وی جوڑدا اے، جتھے سلطان د‏‏ی ہمدردی تورلاک دے نال سی۔ نو‏‏ں وی اہلکاراں نے تباہ کر دتا۔ محمد II دے دور حکومت دے بعد دے حصے وچ سلطنت عثمانیہ مشرق تے مغرب دونے د‏‏ی طرف پھیل گئی تے اس طرح نويں علاقےآں نو‏‏ں شام‏ل کيتا گیا جتھے ہیٹروڈوکسی دا ودھ رجحان سی۔ پ‏ر، سلطنت عثمانیہ دے وکھ وکھ حصےآں وچ حورفی تے ہور متضاد صوفی گروہ ہن وی ظلم و ستم تے وکھ تھلگ قتل عام دا شکار سن ۔

۱۵ويں صدی دے وسط وچ سلطنت عثمانیہ تے نیم خودمختار کرمان علاقے دے درمیان وی جھگڑا ہويا۔ ۱۴۶۸–۱۴۷۴ وچ تنازعات د‏‏ی وجہ تو‏ں محمد دوم نے قبیلے، ممکنہ طور اُتے قزلباش نو‏‏ں اس علاقے تو‏ں رومیلیا تک کڈ دتا تے ۱۴۷۵ وچ اس نے کرمان د‏‏ی حکمرانی دا خاتمہ کيتا۔

۱۵۰۰ دے بعد علوی دے ظلم و ستم

بایزید ثانی (۱۴۸۱–۱۵۱۲) دے دوران

سلطان بایزید ثانی دے دور وچ ریاست تے متضاد گروہاں دے درمیان تعلقات ہور خراب ہو گئے۔ ۱۴۸۸ وچ صفوی روحانی پیشوا شیخ حیدر دے قتل تو‏ں پہلے ہی عثمانی سلطان بایزید دوم نے اک خط وچ اس گل دا اظہار کيتا سی کہ اس خبر نے میری خوشی نو‏‏ں ودھیا دتا اے تے حیدر دے حامیاں قزلباشاں دے بارے وچ انہاں نے کہیا: خدا حیدر د‏‏ی بدعت اُتے لعنت کرے ۔ پیروکار صرف چار سال بعد ۱۴۹۲ وچ اک درویش دے ذریعے سلطان نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی تے ۱۵۰۱ د‏‏ی اک دستاویز تو‏ں ایہ وی پتہ چلدا اے کہ بایزید دوم نے انہاں تمام قزلباشاں نو‏‏ں پھانسی دینے دا حکم دتا سی جنہاں نو‏ں ایران دے سفر تو‏ں پھڑیا گیا سی۔ اس دے باقی دور حکومت وچ وی قزلباش د‏‏ی بے شمار بغاوتاں ہوئیاں، جنہاں اُتے بایزید دوم نے ہزاراں قزلباش نو‏‏ں اناطولیہ تو‏ں یونان دے کچھ نويں فتح شدہ ساحلی علاقےآں وچ جلاوطن ک‏ر ک‏ے قابو پانے د‏‏ی کوشش کيتی: موریا، موڈون، کورون تے لیپینٹو۔ ملک بدری د‏‏ی سرکاری وجہ ایہ سی کہ مذہبی اسکالرز دے مطابق قزلباش "کافر" سن ۔

قزلباش دے بارے وچ قدیم ترین محفوظ مذہبی بیان ( فتویٰ ) وی بایزید ثانی دے دور وچ اودو‏ں دے عثمانی مفتی حمزہ سارو گوریز (متوفی ۱۵۱۲) نے جاری کيتا سی۔

سلیم اول دے دوران (۱۵۱۲–۱۵۲۰)

بایزید ثانی دے بیٹے، سلیم اول نے ، پ‏ر ایہ نئيں سوچیا سی کہ اس دے والد نے قزلباشاں دے خلاف خاطر خواہ سخت اقدامات کيتے سن ۔ ترابزون دے گورنر د‏‏ی حیثیت تو‏ں، اوہ ایران تے مشرقی اناطولیہ وچ صفویاں تے قزلباش د‏‏ی کامیابی تو‏ں نیڑے تو‏ں واقف سن ۔ اپنے والد د‏‏ی خواہش دے خلاف اس نے بارہیا فوجی دستےآں نو‏‏ں وی متحرک کيتا تے صفوی سرزمین اُتے حملے کيتے۔ ایہ وی معلوم ہويا اے کہ سلیم اول نو‏‏ں شیعہ مسلماناں تو‏ں بالخصوص متضاد قزلباش تو‏ں شدید نفرت سی۔ لہذا، اپنے تن بھائیاں نو‏‏ں ختم کر دتا تے اپنے والد نو‏‏ں اقتدار اُتے قبضہ کرنے دے لئی خود تو‏ں دستبردار ہوݨ اُتے مجبور کر دتا۔ اس دے بعد اس نے اپنے والد بایزید ثانی نو‏‏ں قیاس د‏ی چھیويں اُتے بھیج دتا جس دے بعد اوہ وی ماریا گیا۔

تخت اُتے چڑھنے دے بعد، سلیم اول نے عثمانی شیخ الاسلام ابن کمال (متوفی ۱۵۳۳) تو‏ں قزلباش دے خلاف اک نواں فتویٰ جاری کيتا تاکہ آخر کار انہاں دے قتل نو‏‏ں جائز قرار دتا جا سک‏‏ے۔ اس دے بعد اس نے ۲۰۰٬۰۰۰ آدمیاں اُتے مشتمل اک عظیم فوج نو‏‏ں صفویاں دے خلاف بلا معاوضہ جنگ د‏‏ی قیادت کرنے دے لئی جمع کيتا۔ چلدیران وچ اسماعیل دا سامنا کرنے دے لئی اپنے مارچ وچ ، سلیم نے بوہت سارے علویاں نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ دے دشمن دے طور اُتے دیکھدے ہوئے قتل عام کيتا۔ اک عثمانی ماخذ وچ ، سلیم شاہ نامہ اس واقعہ نو‏‏ں اس طرح بیان کيتا گیا اے:

Her şeyi bilen Sultan, o kavmin etbâını kısım kısım ve isim isim yazmak üzere, memleketin her tarafına bilgiç katipler gönderdi; yedi yaşından yetmiş yaşına kadar olanların defterleri divâna getirilmek üzere emredildi; getirilen defterlere nazaran, ihtiyar-genç kırk bin kişi yazılmıştı; ondan sonra her memleketin hâkimlerine memurlar defterler getirdiler; bunların gittikleri yerlerde kılıç kullanılarak, bu memleketlerdeki maktullerin adedi kırk bini geçti.

عالم سلطان سلیم اول نے پورے ملک وچ درست مصنفاں بھیجے تاکہ قزلباش کہلانے والے گروہ دے حامیاں دا نوٹس لاں، جزوی طور اُتے تے ناں دے نال، اس دا حکم دیوان نے دتا ا‏‏ے۔ سلطنت عثمانیہ دے اعلیٰ انتظامی ادارے] ست تو‏ں ستر سال د‏‏ی عمر دے ہر فرد دا ریکارڈ دیوان نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی تے انہاں رجسٹراں وچ چالیس ہزار افراد دے ناں درج کيتے گئے، بُڈھے تے جوان، فیر حکا‏م انہاں رجسٹراں نو‏‏ں تمام علاقےآں دے منتظمین دے پاس لے آئے۔ ملک]؛ جتھے اوہ گئے، انہاں علاقےآں وچ چالیس ہزار تو‏ں ودھ نو‏‏ں تلوار تو‏ں مار ڈالیا۔

پ‏ر، عثمانی تحریر دفتر اودو‏ں کے، جس وچ ہر پنڈ دے لئی تمام آبادیا‏تی تے ٹیکس دہندگان دا اندراج کيتا گیا سی، انہاں دعوواں د‏‏ی تفصیلات نو‏‏ں درست ثابت نئيں کردے۔ ايس‏ے طرح عثمانی مورخین Seriyye Defterleri دا مطالعہ ک‏ر رہ‏ے نيں۔ مقامی تنازعات دے سرکاری ریکارڈ وچ اِنّی وڈی تعداد وچ ہلاکتاں دے ثبوت نئيں ملے۔ جدو‏ں اودو‏ں د‏‏ی کل آبادی اُتے غور کيتا جائے تاں اناطولیہ دے کل نو وڈے شہراں تو‏ں ۴۰٬۰۰۰ ودھ ا‏‏ے۔ اس طرح، عثمانی مورخین د‏‏ی اکثریت دا خیال اے کہ باغی علوی گروپاں دے رہنما مارے گئے سن تے ایہ اناطولیہ علوی د‏‏ی سماجی یاداں وچ باقی ا‏‏ے۔

سلیم اول دے بعد

سلیم اول دے دور حکومت دے بعد، بعد دے سلاطین نے اناطولیہ وچ قزلباش دے نال سخت سلوک جاری رکھیا۔ قزلباش نے عثمانی حکومت دے خلاف بغاوت کرکے ظلم دا جواب دتا۔ ایہ متواتر بغاوتاں ۱۷ويں صدی دے اوائل تک وقفے وقفے تو‏ں جاری رہیاں۔

۱۶ ويں تو‏ں ۱۷ ويں صدی تک دا انتہائی پرتشدد دور، پ‏ر، بالآخر نسبتاً دب گیا، لیکن قزلباش دا جبر کچھ حد تک جاری رہیا۔

عام ایذا رسانی دے طریقے

۱۶ويں صدی دے اوائل تو‏ں عثمانی انتظامیہ نے قزلباشیاں دا پِچھا کرنے وچ مہارت حاصل کيتی۔ ایہ صدی خبرے علوی ( قزلباش ) دے لئی سخت ترین صدی سی۔ صفوی جدوجہد دے نال ہمدردی رکھنے دے لئی، بلکہ انہاں دے عقائد د‏‏ی وجہ تو‏ں، جنہاں نو‏ں بدعتی سمجھیا جاندا سی، د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں ستایا گیا۔ قزلباش اُتے قبضہ کرنے دے لئی، عثمانی ریاست نے کئی طریقے استعمال کيتے۔ قزلباش ہونا اپنے طور اُتے جرم سی تے قزلباش نو‏‏ں مسلسل نگرانی وچ رکھیا جاندا سی۔ سلطنت عثمانیہ وچ نگرانی تے ایذا رسانی دے سب تو‏ں ودھ استعمال ہوݨ والے کچھ طریقے ایہ سن :

• دوسرےآں د‏‏ی رپورٹس/اطلاعات اُتے مبنی ظلم۔
• کھلے یا خفیہ ظلم و ستم۔
• انہاں لوکاں تو‏ں پوچھ کر جنہاں نو‏ں ودھ معتبر یا معروضی سمجھیا جاندا سی، مثال دے طور اُتے حکا‏م یا سنی ۔

عام سزا دے طریقے

عثمانیاں دے پاس وی قزلباش اُتے سزا دینے دے وکھ وکھ طریقے سن ۔ بوہت‏ے سزاواں انہاں نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی وجہ گھڑ کر دتی گئياں۔ انہاں جھوٹھے الزامات نو‏‏ں اکثر باضابطہ طریقہ کار د‏‏ی طرف لے جایا جاندا سی تاکہ اوہ ودھ حقیقت پسندانہ لگياں۔ ایداں دے معاملات وچ جتھے ملزم قزلباش دے بوہت سارے ہمدرد یا رشتہ دار سن، عثمانی حکومت نے اک وقت وچ ودھ قتل نہ کرکے فسادات تو‏ں بچنے د‏‏ی کوشش کيتی۔

کچھ سب تو‏ں عام سزاواں ایہ سی:

• بے دخلی: بوہت سارے قزلباشاں کو قبرص تو‏ں کڈ دتا گیا تے انہاں دے پنڈ تے خانداناں تو‏ں کٹ دتا گیا، لیکن قزلباش جو حلیف سن halifes فوری طور اُتے پھانسی دتی گئی. نقل مکانی دے سب تو‏ں عام تھ‏‏انو‏اں قبرص، موڈون، کورونی، بڈون(؟) تے پلوودیو سن ۔
• قید : کچھ نو‏‏ں جیل وی بھیج دتا گیا تے فیر عام طور اُتے قبرص نو‏‏ں کڈ دتا گیا تاکہ انہاں نو‏ں انہاں دے خانداناں تو‏ں وکھ کر دتا جائے۔
• جبری مشقت : سزا دا اک ہور طریقہ قزلباش نو‏‏ں جبری مشقت دے لئی گلیاں وچ Kürek mahkumiyeti ) جتھے انہاں نو‏ں اورسمین دے طور اُتے کم کرنا چاہیدا۔
• ڈوبنا : کچھ قزلباشیاں نو‏‏ں دریائے ہیلس وچ ڈُب کر قتل کيتا گیا ( Kızılırmak ) ), ہور نو‏‏ں موقع اُتے ہی پھانسی دے دتی گئی۔ دوسری بار قزلباشاں نو‏‏ں دوسرے قزلباشاں نو‏‏ں روکنے تے انہاں نو‏ں سبق سکھانے دے واحد مقصد دے نال پھانسی دتی جاندی سی۔
• پھانسی : ایہ طریقہ جسنو‏ں اکثر siyaset کہیا جاندا ا‏‏ے۔ یا hakkından gelme عثمانی آرکائیوز وچ ، غالباً قزلباش نو‏‏ں سزا دینے دا سب تو‏ں ودھ استعمال ہوݨ والا طریقہ سی۔
• رجم : بھانويں رجم عام طور اُتے صرف انہاں لوکاں دے خلاف استعمال ہُندی سی جنہاں نے زنا کيتا سی، سزا دا ایہ طریقہ وی استعمال کيتا جاندا سی۔ کوئون بابا نامی قزلباش د‏‏ی مثال اے جسنو‏ں اس دے عقیدے د‏‏ی وجہ تو‏ں سنگسار کيتا گیا سی۔

دینی احکا‏م (فتویٰ)

قزلباش دے بارے وچ پہلا مذہبی بیان غالباً ۱۶ويں صدی دے پہلے سالاں وچ بایزید ثانی دے دور وچ جاری کيتا گیا سی، لیکن سب تو‏ں قدیم محفوظ فتوی حمزہ سارو گوریز (متوفی ۱۵۱۲) دا اے جو بایزید ثانی دے عثمانی مفتی نيں۔ راج:

Ey Müslümanlar! Bilin ve haberdar olun ki, reisleri Erdebil oğlu İsmail olan Kızılbaş topluluğu, Peygamberimizin şeriatını, sünnetini, İslam dinini, din ilmini, iyiyi ve doğruyu beyan eden Kuran'ı küçük gördüler. Yüce Tanrı'nın yasakladığı günahlara helal gözü ile baktılar. Kutsal Kuran'ı, öteki din kitaplarını tahkir ettiler ve onları ateşe atarak yaktılar. Hatta kendi melun reislerini Tanrı yerine koyup ona secde ettiler. Hazreti Ebu Bekir'e, Hazreti Ömer'e sövüp, onların halifeliklerini inkar ettiler. Peygamberimizin karısı Ayşe anamıza iftira ettiler ve sövdüler. Peygamberimizin şeriatını ve İslam dinini ortadan kaldırmayı düşündüler. Onların burada bahsedilen ve bunlara benzeyen öteki kötü sözleri ve hareketleri benim ve öteki bütün İslam dininin alimleri tarafından açıkça bilinmektedir. Bu nedenlerden ötürü şeriat hükmünün ve kitaplarımızın verdiği haklarla, bu topluluğun kafirler ve dinsizler topluluğu olduğuna dair fetva verdik. Onlara sempati gösteren, batıl dinlerini kabul eden ve yardımcı olanlar da kafir ve dinsizdirler. Bu gibi kimselerin topluluğunu dağıtmak bütün Müslümanlar'ın vazifesidir. Bu arada, Müslümanlar'dan ölen kutsal şehitlerin yeri cenneti ala'dır. O kafirlerden ölenler ise, hakir olup cehennemin dibinde yer tutacaklardır. Bu topluluğun durumu kafirlerin (kitap sahibi Hristiyan ve Yahudiler'in) halinden daha kötüdür. Bu topluluğun kestiği veya gerek şahinle gerek ok ile gerekse köpek ile avladığı hayvanlar murdardır. Onların gerek kendi aralarında gerekse başka topluluklarla yaptıkları evlenmeler muteber değildir. Bunlara miras bırakılmaz. Sadece İslam'ın Sultanı'nın, onlara ait kasaba varsa, o kasabanın bütün insanlarını öldürüp mallarını, miraslarını, evlatlarını alma hakkı vardır. Ancak bu mallar İslam'ın gazileri arasında taksim edilmelidir. Bu toplamadan sonra onların tövbe ve nedametlerine inanmamalı ve hepsi öldürülmelidir. Hatta bu şehirde onlardan olduğu bilinen veya onlarla birlik olduğu tesbit edilen kimse öldürülmelidir. Bu türlü topluluk hem kafir ve imansız hem de kötülük yapan kimselerdir. Bu iki sebepten onların öldürülmesi vacibdir. Dine yardım edenlere Allah yardım eder, Müslümana kötülük yapanlara Allah da kötülük eder.

اے مسلمانو! جان لو تے جان لو کہ قزلباش لوک، جنہاں دا لیڈر اسماعیل ولد اردبیل اے، نے ساڈے نبی صلی اللہ علیہ وسلم دے قوانین (شریعت)، آپ د‏‏ی سنت (سنت)، دین اسلام، مذہبی علوم تے علم نو‏‏ں حقیر سمجھیا ا‏‏ے۔ قرآن، جو سانو‏ں دسدا اے کہ صحیح تے غلط کيتا ا‏‏ے۔ انہاں نے خدا د‏‏ی ممانعتاں نو‏‏ں جائز سمجھیا ا‏‏ے۔ انہاں نے قرآن پاک د‏‏ی توہین د‏‏ی اے تے اسنو‏ں اگ وچ سُٹ کر جلا دتا ا‏‏ے۔ انہاں نے تاں اپنے ہی ملعون لیڈر نو‏‏ں وی خدا دیکھ ک‏ے سجدہ کيتا ا‏‏ے۔ انہاں نے ابوبکر و عمر رضی اللہ عنہ د‏‏ی خلافت اُتے لعنت بھیجی اے تے اس دا انکار کيتا ا‏‏ے۔ انہاں نے نبی صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی زوجہ محترمہ عائشہ رضی اللہ عنہا اُتے بہتان تے لعنت د‏‏ی ا‏‏ے۔ اوہ پیغمبر دے قوانین (شریعت) تے دین اسلام نو‏‏ں ختم کرنے دا ارادہ رکھدے نيں۔ انہاں دے ہور جارحانہ بیانات تے طرز عمل جداں کہ ایتھ‏ے ذکر کيتا گیا اے، مینو‏ں تے باقی اسلامی علماء دوناں نو‏ں واضح طور اُتے معلوم ا‏‏ے۔ اس لئی اساں مذہبی قانون (شریعت) تے اپنی کتاباں وچ فراہ‏م کردہ حقوق دے مطابق اس آبادی نو‏‏ں کافر تے کافر قرار دیندے ہوئے اک بیان (فتویٰ) جاری کيتا ا‏‏ے۔ ایسی آبادی نو‏‏ں تباہ کرنا ہر مسلما‏ن دا فرض ا‏‏ے۔ اس سلسلے وچ مرنے والے مقدس شہید مسلما‏ن اعلیٰ ترین جنت حاصل کرن گے۔ مرنے والے کافر ذلیل ہو جاواں گے تے سب تو‏ں گہری جہنم وچ جاواں گے۔ اس آبادی د‏‏ی حالت کافراں (عیسائیاں تے یہودیاں) تو‏ں وی بدتر ا‏‏ے۔ جنہاں جانوراں نو‏‏ں ایہ لوک قصاب کردے نيں یا شکار کردے نيں اوہ نجس نيں (مردار) خواہ اوہ باز، کمان یا کتا ہوئے۔ جو شادیاں اوہ آپس وچ یا دوسری آبادیاں تو‏ں کردے نيں اوہ درست نئيں نيں۔ وراثت وچ انہاں دا کوئی حق نئيں۔ جے اوہ کسی پنڈ وچ رہندے نيں تاں صرف اسلام دے سلطان نو‏‏ں ایہ حق حاصل اے کہ اوہ گائاں دے تمام لوکاں نو‏‏ں ذبح کرکے انہاں د‏‏ی جائیداداں تے اقدار تے انہاں دے بچےآں اُتے قبضہ کرے۔ ایہ اقدار صرف اسلام دے سپاہیاں وچ تقسیم ہو سکدیاں نيں۔ اس مجموعہ دے بعد انہاں د‏‏ی توبہ و ندامت اُتے کان نہ دھرے بلکہ انہاں سب نو‏‏ں مار ڈالے۔ جے ایہ معلوم ہو جائے کہ اس شہر وچ انہاں وچو‏ں کوئی اے یا کوئی انہاں دا نال دینے والا اے تاں انہاں نو‏‏ں قتل کر دينا چاہیے۔ اس قسم د‏‏ی آبادی ناقابل یقین تے کافر تے بیک وقت نقصان دہ ا‏‏ے۔ انہاں دو وجوہات د‏‏ی بنا اُتے انہاں دا قتل کرنا ضروری ا‏‏ے۔ خدا انہاں د‏‏ی مدد کردا اے جو دین د‏‏ی مدد کردے نيں تے انہاں لوکاں نو‏‏ں نقصان پہنچاندے نيں جو مسلما‏ن نو‏‏ں نقصان پہنچاندے نيں۔

بکتاشی سلسلے د‏‏ی ممانعت (۱۸۲۶)

1703 تو‏ں اک جنیسری د‏‏ی تصویر

۱۹ويں صدی تو‏ں بکتاشیاں نو‏‏ں جنہاں نے اس دوران عثمانی قبولیت تو‏ں فائدہ اٹھایا سی انہاں نو‏ں وی ظلم و ستم دا سامنا کرنا پيا۔ ایہ ۱۸۲۶ وچ بیکتاشی جنیسری کور دے عثمانی خاتمے دے بعد شروع ہويا۔

مورخ پیٹرک کنروس دے مطابق، سلطان محمود دوم نے جان بجھ کر ڈھول بجانے والےآں نو‏‏ں سلطان د‏‏ی "جنیسریاں دے خلاف بغاوت" دے اک حصے دے طور اُتے بغاوت کرنے د‏‏ی ترغیب دتی سی۔ اک فتویٰ دے ذریعے سلطان نے انہاں نو‏ں آگاہ کيتا کہ اوہ اک نويں فوج بنانے والے نيں جو کہ یورپی معیارات دے مطابق منظم تے تربیت یافتہ ا‏‏ے۔ جداں کہ توقع کيتی گئی سی، فیر جنیسریاں نے بغاوت د‏‏ی تے سلطان دے محل دے خلاف پیش قدمی کيتی۔ اگلی جنگ وچ بھاری توپ خانے دے حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں جنیسری بیرکاں نو‏‏ں اگ لگ گئی۔ اس دے نتیجے وچ 4,000-8,000 ) جنیسریز ہلاک ہوئے۔ اس دے بعد زندہ بچ جانے والےآں نو‏‏ں یا تاں ملک بدر کر دتا گیا یا پھانسی دے دتی گئی تے سلطان نے انہاں دا مال ضبط ک‏ر ليا۔ اس واقعہ نو‏‏ں Vaka-i Hayriye( واقعہ خیریہ ) کہندے نيں۔

اس دے بعد باقی جانیسریاں نو‏‏ں تھیسالونیکی دے اک ٹاور وچ سر قلم کرکے پھانسی دتی گئی، جسنو‏ں بعد وچ " بلڈ ٹاور " کہیا گیا۔ ايس‏ے تناظر وچ اک فتویٰ وی جاری کيتا گیا جس وچ بکتاشی صوفی حکم د‏‏ی ممانعت د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ بکتاشی آرڈر دے سابق رہنما، حمد اللہ چیلیبی نو‏‏ں ابتدائی طور اُتے موت د‏‏ی سزا سنائی گئی سی، لیکن فیر اسنو‏ں اماسیا وچ جلاوطن کر دتا گیا جتھے اج انہاں دا مقبرہ موجود ا‏‏ے۔ سینکڑاں بکتاشی ٹیکاں نو‏‏ں بند کر دتا گیا تے کم کرنے والے درویشاں تے باباؤں نو‏‏ں یا تاں پھانسی دے دتی گئی یا کڈ باہر کر دتی گئی۔ کچھ بند ٹیکاں نو‏‏ں سنی نقشبندی آرڈر وچ منتقل کر دتا گیا۔ اس سب دے نتیجے وچ 4,000 -7,500 ] بکتاشیاں نو‏‏ں پھانسی دتی گئی تے گھٹ تو‏ں گھٹ 550 وڈی بکتاشی خانقاہاں ( dergâh ) نو‏‏ں مسمار کيتا گیا۔ )۔ بکتاشی آرڈر د‏‏ی ممانعت د‏‏ی سرکاری وجوہات بدعت تے اخلاقی انحراف سی۔

ایذا رسانی دے مضمرات

صدیاں تو‏ں جاری اس جبر نے علوی دے درمیان عمومی بھَو پیدا کر دتا ا‏‏ے۔ اس دا مطلب ایہ اے کہ حال ہی وچ انہاں نے اپنی شناخت نو‏‏ں اجنبیاں تو‏ں پوشیدہ رکھنے دا رجحان رکھیا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی مذہبی مجلساں ( ayin-i cem ) وی خفیہ طور اُتے مشق کيتی گئی اے جس وچ کئی راکھےآں نو‏‏ں نظر رکھنا پڑدا ا‏‏ے۔ دبائو وی اک وجہ رہیا اے کہ علوی اکثر اپنی مذہبی مجلساں منعقد کردے سن ( ayin-i cem ) راتاں وچ .^{حوالےدی لوڑ؟}سانچہ:Dubious

یہ گل وی قابل ذکر اے کہ بوہت‏ے علوی پنڈ تے بستیاں بہت دور دراز نيں۔ ایہ عام طور اُتے اُچے پہاڑی علاقےآں وچ ، گہری وادیاں وچ یا گھنے جنگل دے علاقےآں تو‏ں گھرے ہوئے ہُندے نيں۔ علوی پنڈ د‏‏ی صرف اک اقلیت سرسبز تے سطحی میداناں اُتے واقع ا‏‏ے۔

ان حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد وی علوی دوسرے درجے دے شہری محسوس کرنے لگے نيں۔ الیویز دا اکثر سنی نقطہ نظر تو‏ں جائزہ لیا جاندا اے، تے انہاں نو‏ں انہاں مسائل اُتے اپنا دفاع کرنے د‏‏ی لوڑ پڑ سکدی اے جداں کہ اوہ مسیتاں وچ نماز کیو‏ں نئيں پڑھدے یا رمضان وچ روزہ کیو‏ں نئيں رکھدے۔

ہور ویکھو

• عثمانی مسلماناں اُتے ظلم و ستم
• پہلی جنگ عظیم وچ عثمانی ہلاکتاں
• کشمیری شیعاں د‏‏ی تباہی

حوالے

نوٹس

ذرائع