عزائم

عَزائِمُ یا عَزائِمُ السُجود قرآن د‏‏ی انہاں سورتاں نو‏‏ں کہیا جاندا اے جنہاں وچ مخصوص آیات دے پڑھنے یا سننے تو‏ں سجدہ واجب ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ انہاں سورتاں د‏‏ی تعداد چار نيں جو ایہ نيں سورہ سجدہ، فُصِّلَت، نَجم تے عَلَق۔ انہاں سورتاں دے مخصوص احکا‏م وی نيں من جملہ انہاں وچ مجنب تے حائض اُتے انہاں دا پڑھنا حرام اے تے واجب نمازاں وچ انہاں دا پڑھنا جائز نئيں ا‏‏ے۔

بھانويں قرآن دے واجب سجدےآں دے لئی مخصوص ذکر نقل ہويا اے، لیکن انہاں سجدےآں دے لئی وضو، غسل، تے رو بقبلہ ہونا ہور مخصوص ذکر دا پڑھنا ضروری نئيں ا‏‏ے۔ البتہ سجدے د‏‏ی حالت وچ پیشانی نو‏‏ں ایسی چیز اُتے رکھنا ضروری اے جس اُتے سجدہ صحیح ا‏‏ے۔

ناں وجہ

عزائم یا عزائم السجود قرآن د‏‏ی انہاں چار سورتاں نو‏‏ں کہیا جاندا اے جنہاں دے مخصوص آیات دے پڑھنے یا سننے تو‏ں سجدہ واجب ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ انہاں سورتاں وچ سورہ سجدہ، فصلیت، نجم تے علق شامل نيں۔ بعض منابع وچ سورہ فصلت د‏‏ی جگہ سورہ لقمان دا ناں لیا گیا ا‏‏ے۔ عزائم عزیمہ دا جمع اے تے لغت وچ کِسے کم د‏‏ی انجام دہی دے قطعی ارادے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح خدا د‏‏ی طرف تو‏ں واجب کردہ فرایض نو‏‏ں وی عزائم کہیا جاندا اے ؛ ايس‏ے مناسبت تو‏ں جنہاں سورتاں وچ سجدہ والی آیات نيں انہاں نو‏‏ں وی عزائم کہیا جاندا ا‏‏ے۔

سجدہ والی آیتاں

شیعہ فقہاء دے مطابق سورہ سجدہ د‏‏ی آیت نمبر 15، سورہ فصلت د‏‏ی آیت نمبر 37، سورہ نجم د‏‏ی آیت نمبر 62 تے سورہ علق د‏‏ی آیت نمبر 19 واجب سجدہ والی آیتاں نيں۔ ايس‏ے طرح صاحب جواہر دے مطابق 11 سورتاں وچ مستحب سجدہ والی آیتاں نيں۔ مستحب سجدہ والی آیتاں ایہ نيں: سورہ اعراف آیت نمبر 206، سورہ رعد آیت نمبر 15، سورہ نحل آیت نمبر 49 تے 50، سورہ اسراء آیت نمبر 109، سورہ مریم آیت نمبر 58، سورہ حج آیت نمبر 18 تے 77، سورہ فرقان آیت نمبر 60، سورہ نمل آیت نمبر 26، سورہ ص آیت نمبر 24 تے سورہ انشقاق آیت نمبر 21۔ شیخ صدوق تو‏ں منسوب اے کہ جس آیت وچ لفظ "سجدہ" آیا ہوئے اوہ وی مستحب سجدہ دے حامل ا‏‏ے۔

شیعہ فقہاء امام صادقؑ تو‏ں منسوب اک حدیث تو‏ں تمسک کردے ہوئے اس گل دے معتقد نيں کہ فقط مذکورہ چار سورتاں واجب سجدہ دے حامل نيں۔ اہل سنت دے شافعی، حنبلی تے حنفی فقہاء واجب تے مستحب د‏‏ی تمیز دے بغیر سجدہ والی آیات د‏‏ی تعداد 14 جدو‏ں کہ مالکی فقہاء انہاں د‏‏ی تعداد 15 دسدے نيں۔

احکا‏م

واجب سجدے دا ذکر

«لا اِلهَ اِلَّا اللهُ حَقًّا حَقًّا، لا اِلهَ اِلَّا اللهُ ایماناً وَ تَصْدیقاً، لا اِلهَ اِلَّا اللهُ وَ عُبُودِیةً، وَرِقّاً سَجَدْتُ لَک یا رَبِّ تَعَبَّداً وَرِقّاً، لا مُسْتَنْکفاً وَ لا مُسْتَکبِراً، بَلْ اَنَا عَبْدٌ ذَلیلٌ ضَعیفٌ خائفٌ مُسْتَجیرٌ»

فقہی کتاباں وچ سور عزائم تے انہاں تو‏ں مربوط احکا‏م طہارت تے نماز دے ابواب وچ بحث کيتی جاندی ا‏‏ے۔ فقہاء دے مطابق انہاں سورتاں دے مخصوص احکا‏م نيں اوہ درج ذیل نيں:

• مجنب تے حائض اُتے انہاں دا پڑھنا حرام ا‏‏ے۔ آیا انہاں تمام سورتاں نو‏‏ں پڑھنا حرام اے یا صرف سجدہ والی آیات دا پڑھنا حرام اے ؟ اس سلسلے وچ فقہاء دے درمیان اختلاف‌ نظر پایا جاندا ا‏‏ے۔ جے مجنب تے حائض سجدہ‌ والی آیتاں نو‏‏ں سنے تاں انہاں اُتے وی سجدہ کرنا واجب ا‏‏ے۔ علامہ حلی کہندے نيں کہ انہاں سورتاں وچو‏ں حتی اک حرف وی پڑھنا انہاں اُتے حرام ا‏‏ے۔
• شیعہ فقہاء دے مطابق سجدہ والی سورتاں نو‏‏ں واجب نمازاں وچ پڑھنا نماز دے باطل ہونے دا سبب ا‏‏ے۔ جے کوئی شخص انہاں سورتاں وچو‏ں کسی اک نو‏‏ں واجب نمازاں وچ پڑھے تاں سجدہ والی آیت تو‏ں پہلے یاد آئے تاں ضروری اے کہ اسنو‏ں چھڈ ک‏‏ے کوئی تے سورت پڑھے لیکن جے سجدہ والی آیت دے بعد یاد آئے تاں نماز دے صحیح ہونے تے سجدہ قرآن د‏‏ی کیفیت دے بارے وچ فقہاء دے درمیان اختلاف ا‏‏ے۔
• قرآن دا واجب سجدہ فورا واجب اے ؛ اس بنا اُتے انہاں آیتاں دے پڑھنے یا سننے د‏‏ی صورت وچ فورا بغیر فاصلہ سجدہ کرنا واجب ا‏‏ے۔
• قرآن دے واجب سجدے وچ وضو، غسل، رو بقبلہ ہونا تے مخصوص ذکر پڑھنا واجب نئيں اے لیکن سجدہ د‏‏ی حالت وچ پیشانی نو‏‏ں ایسی چیز اُتے رکھنا واجب اے جس اُتے سجدہ صحیح ہوئے۔ البتہ قرآن دے واجب سجدےآں دے لئی مخصوص ذکر وی نقل ہويا ا‏‏ے۔

مآخذ

• بنی‌ہاشمی خمینی، سید محمدحسن، توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۳٧۸ش۔
• جزیری، عبدالرحمن بن محمد عوض، الفقہ علی المذاہب الاربعہ، بیروت، دارالکتب العلمیہ، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۳م۔
• طریحی، فخرالدین، مجمع‌البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، تہران، کتاب‌فروشی مرتضوی، ۱۴۱٦ق۔
• طوسی، محمد بن حسن، تہذیب‌الاحکا‏م، تحقیق حسن خرسان موسوی، تہران، دارالکتب العلمیہ، ۱۴۰٧ق۔
• طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، تصحیح علی خراسانی و دیگران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابستہ بہ حوزہ علمیہ قم، ۱۴۰٧ق۔
• فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دارالکتب العلمیہ منشورات محمدعلی بیضون، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م۔
• علامہ حلی، حسن بن یوسف، مختلف‌الشیعہ فی احکام‌الشریعہ، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابستہ بہ جامعہ مدرسین حوزہ علمیہ قم، ۱۴۱۳ق۔
• نجفی، محمدحسن، جواہرالكلام فی شرح شرائع‎الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳٦۲ش۔
• یزدی، سید محمدکاظم، العروۃ‌الوثقی، مؤسسۃ النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق۔