سید محمد عبد السمیع ندوی
حکیم مولانا سید محمد عبد السمیع حسینی ندوی ؒ[۱] | |
---|---|
پیدائش | 1920 |
وفات | 1995 |
رہائش | اتر پردیش، بھارت |
"حکیم مولانا سید محمد عبد السمیع حسینی ندوی قاسمی" صاحب زیادہ تر اپنا ناں "محمد عبد السمیع ندوی" لکھدے سن ۔ آپ دے والد سید محمد عبدالحی شدھی و ارتداد دے خلاف میدان عمل وچ اترنے والی پہلی جماعت جمعیت مرکزیہ تبلیغ الاسلام دے معتمد تبلیغ سن، جس دی بنیاد 1923 نوں انبالہ وچ سید غلام بھیک نیرنگ نے رکھی تھی.
- ڈاکٹر ہارون رشید صدیقی ناظر معہد دار العلوم ندوۃ العلماء لکھنؤ اپنے مضمون وچ عبدالسمیع صاحب دے بارے وچ لکھدے نيں کہ
” | بعض لوکاں دے نزدیک نوافل و اذکار کسی دی بڑائ دا معیار ہُندے نيں، اس وچ شک نئيں کہ جو نوافل دا پابند ہوئے گا اوہ فرائض دا بدرجہ اولی پابند ہوئے گا، لیکن اس دے خلاف وی مشاہدہ ہُندا رہیا اے کہ بعض لوک نوافل دا تاں وڈا اہتمام کردے نيں لیکن جو ذمہ داری اجرت اُتے قبول فرماندے نيں اس وچ کوتاہی کردے نيں ایہ گل وڈے ہی عیب دی اے، اللہ دا شکر اے کہ مولانا وچ اس قسم دی کوتاہیاں نہ سن، اوہ اپنی ذمہ داریاں کما حقہ پوری فرماندے، نال وچ نوافل و تطوعات وی اپنائے رہندے. | “ |
خاندان و نسب
سودھو- والد تے والدہ دونے دی طرف توں نجیب الطرفین سن، نسب حضرت حسین رضی اللہ عنہ ابن حضرت علی مرتضیٰ رضی اللہ عنہ اُتے جا ملدا اے۔
- آپ دا شجرہ نسب مورث اعلیٰ مخدوم زادگان کوڑہ جہان آباد حضرت مخدوم قطب الدین سالار بڈھ ؒ (868ھ توں 946ھ) تک درج ذیل اے:
محمد عبد السمیع ندوی ؒ بن سید محمد عبدالحی بن لیاقت حسین ؒ بن جمال علی ؒ بن کرم علی ؒ بن رحمت اللہ ؒ بن شاہ صبغۃ اللہ ؒ بن مخدوم جہانیاں ثالث ؒ بن شاہ محمد فیروز عرف پوجے بن حضرت شاہ جلال ؒ بن شاہ حسین ثانی بن حضرت قطب الدین ثانی ؒ بن شاہ علاء الدین ؒ (عرف شاہ حسین) بن مورث اعلیٰ حضرت مخدوم قطب الدین سالار بندگی بڈھ رحمۃ اللّٰہ علیہ۔
بیعت و ارادت
سودھومولانا سید محمد عبد السمیع ندوی [۲] لکھنؤ توں متصل قصبہ "بجنور" دے بزرگ محمد شفیع بجنوری [۳] توں بیعت سن تے محمد شفیع بجنوریصاحب، محدث مولانا فضل رحمن گنج مراد آبادی توں تربیت یافتہ و حاجی امداد اللہ مہاجر مکی توں بیعت و مجاز سن .
تعلیم
سودھوابتدائی تعلیم مدرسہ دارالارشاد قصبہ کوڑہ جہان آباد ، ضلع فتح پور وچ حاصل کيتی، 1930ء وچ دار العلوم ندوۃ العلماء لکھنؤ وچ داخل ہوئے تے 1939ء وچ دار العلوم ندوۃ العلماء توں فارغ ہوئے کے اُسی سال ہور تعلیم دے لئی دارالعلوم دیوبند چلے گئے، اوتھے 1944ء تک تعلیم حاصل کيتی، دارالعلوم دیوبند دے دارالحدیث وچ انگریزاں دے خلاف تقریر دی جس دی وجہ توں سی آئ ڈی آفس وچ فائل گھل گئی، پولیس نے گرفتار کرنا چاہیا تاں دیوبند توں چل دتے تے مختلف شہر ہُندے ہوئے کانپور پہچے.
- مولانا محمد رابع حسنی ندوی اپنی کتاب یاداں دے چراغ حصہ اول صفحہ ٣٣٩ وچ آپ دے بارے وچ لکھدے نيں کہ
” | مولانا نے ندوہ دے بعد دیوبند وچ تعلیمی زمانہ گزاریا، غالبا اس زمانے وچ مہتمم دارالعلوم دیوبند حضرت مولانا قاری محمد طیب صاحب دے پِچھے بار بار نمازاں پڑھی ہونگی چنانچہ انکا لحن انہاں دے زہن وچ رچ بس گیا سی جس دا اثر انہاں دی قرات توں ظاہر ہُندا سی، حتا کہ بعض وقت لوکاں نوں شبہ ہوئے جاندا سی کہ قاری طیب صاحب نماز پڑھیا رہے نيں.[۴] | “ |
رفقا
سودھواوداں تاں آپ دے رفقا دی لسٹ وڈی اے مگر ایہ حضرات آپ دے تعلیم دے دوران توں لے کے توں حیات آپ دے بلا تکلف رفقا وچ شامل نيں.
- مولانا سید محمد الحسنی
- مولانا سید محمد ثانی الحسنی (متوفی - فروری 1982ء)
- مولانا سید محمد مرتضی نقوی مظاہری بستوی (متوفی - نومبر 1995ء)
- مولانا قاضی معین اللہ ندوی (متوفی - اگست 1999ء)
استاداں
سودھوآپ نے جنہاں استاداں توں تعلیم حاصل کيتی انہاں وچوں چند مشہور استاداں ایہ نيں-
- مولانا حیدر حسن خان ( شیخ الحدیث دار العلوم ندوۃ العلماء حیدر حسن خان صاحب نوں دار العلوم ندوۃ العلماء دے حدود وچ "شیخ صاحب" کہیا جاندا سی ممتاز محدث ہونے دے نال نال حاجی امداد اللہ مہاجر مکی توں بیعت و انہاں دے خلیفہ مجاز وی سن .)
- مولانا سید حسین احمد مدنی (1879ء - 1957ء)
- مولانا شبیر احمد عثمانی (1885ء - 1949ء)
- مولانا عبد السلام قدوائی ندوی [۵](1907ء - 1979ء)
- مولانا سید ابو الحسن علی حسنی ندوی (1913ء - 1999ء)
- مولانا سید فخر الدین احمد مرادآبادی (1889ء - 1972ء)
- آپ نے مولانا حکیم سید ابوطاہر (کانپور) توں طب دی تعلیم وی حاصل کيتی.
کلکتہ وچ طبابت
سودھوکلکتہ دے مشہور طبیب حکیم سمیع اللہ میکش انصاری جدوں سابق مشرقی پاکستان منتقل ہونے لگے تاں انہاں نے اپنی موجودگی وچ سید محمد عبدالسمیع صاحب نوں اپنے "دیسی دواخانہ" (واقع بولائ دت اسٹریٹ کلکتہ) دا ذمہ دار بنایا تے مالکانہ حقوق اپنے داماد حکیم محمد عبدالوحید نوں دیدئے. سید محمد عبدالسمیع صاحب نیڑے دو سال 1954ء توں 1955ء اس مطب وچ طبابت کردے رہے. کلکتہ دی ہويا راس نہ آئ اس لئی کلکتہ نوں خیراباد کہ کر کانپور واپس چلے آئے، آپ دا کلکتہ دا ایہ دو سال دا قیام تے اوتھے دے لوکاں توں شاسنائ بعد وچ ندوہ دے لئی مالیات دی فراہمی دے لئی وڈی کار آمد ثابت ہوئ.
- مولانا حسب اللہ ندوی استاذ دار العلوم ندوۃ العلماء اپنے اک مضمون وچ عبدالسمیع صاحب دے بارے وچ لکھدے نيں کہ
” | شہرت تے ناں و نمود دی خواہش انسان دی اک ایسی فطری کمزوری اے جس توں شائد ہی کوئ شخص محفوظ ہو، توں اسيں ایہ دنیا ایداں دے افراد توں کدی خالی نئيں رہی اے جو دنیا دی حرص و ہوس توں بے نیاز تے کسی صلہ دی خواہش یا ستائش دی تمنا دے بغیر ایداں دے مشاغل وچ لگے رہندے نيں جو اہل دنیا دی نگاہ وچ کِسے خاص اہمیت دے حامل نئيں ہُندے تے نہ انہاں دے نزدیک لائق اعتناء و باعث کشش تے لائق تحسین ہُندے نيں، ایداں دے لوک قناعت پسندی دے باوجود وڈی اُتے سکون زندگی بسر کردے نيں، تے ہر کم وچ اللہ تعالی دی خوشنودی تے رضا انہاں دا مقصد حیات ہُندا اے . ایداں دے ہی لوکاں وچ حکیم مولانا محمد عبدالسمیع صاحب ندوی وی سن، مولانا اک اچھے عالم دین ہونے دے نال ہی اک اچھے حکیم وی سن، دارالعلوم توں منسلک ہونے دے بعد اس فن نوں بطور پیشہ کدی نئيں استعمال کيتا بلکہ دوست احباب تے ضرورت منداں نوں نسخے بلا معاوضہ دے لکھ کے دتا کردے سن . | “ |
دار العلوم ندوۃ العلماء وچ تقرری
سودھواکتوبر 1956ء وچ دار العلوم ندوۃ العلماء دے مکتبہ"الجمعیۃ التعاونیہ" وچ بحیثیت منیجر تقرر ہويا، چونکہ اس وقت تک ندوہ دے اس مکتبہ دا کم وڈا محدود سی، اس لئی چند گھینٹے دار العلوم ندوۃ العلماء وچ عربی تعلیم دینے دے لئی وی لگیا دتے گئے، جدوں 1958ء وچ دار العلوم ندوۃ العلماء وچ شعبہ تعمیر وترقی دا قیام عمل وچ آیا، تاں مولانا قاضی معین اللہ ندوی نوں اس دا ناظر تے سید محمد عبدالسمیع صاحب نوں انکا معاون مقرر کيتا گیا، شعبہ دے قیام دا اصل مقصد مالیات دی فراہمی، عمومی رابطہ و تعارف تے تعمیری امور دی نگرانی کرنا سی، اس لئی اگے چل کے مکتبہ نوں وی شعبہ دے زیر انتظام کر دتا گیا، شعبہ نے عربی پریس وی لگایا، جس وچ ندوہ دے عربی ترجمان ماہنامہ "البعث السلامی" تے پندرہ روزہ الرائد" چھپ کر شائع ہونے لگے، فیر نومبر 1963ء وچ عمومی رابطہ دے لئی اک اردو دا پندرہ روزہ "تعمیر حیات"[۶] وی شعبہ دے زیر نگرانی جاری کيتا گیا۔ عبدالسمیع صاحب کچھ عرصہ رواق سلیمانی دے نگراں وی رہے.
تاثرات
سودھو- مولانا محمد رابع حسنی ندوی اپنی کتاب یاداں دے چراغ حصہ اول صفحہ ٣٣٨ و ٣٣٩ وچ آپ دے بارے وچ لکھدے نيں کہ
” | مولانا مرحوم نرم خو تے خوش اخلاقی دی صفات دے حامل سن، سب توں اخلاق و ہمدردی توں پیش آندے، اوہ با وقار طبعیت دے آدمی سن لیکن انہاں دا وقار دوسرےآں اُتے بار نئيں ہُندا سی بلکہ اوہ برادرانہ دائرہ وچ رہندا سی، انہاں وچ انتظامی صلاحیت وی سی، چنانچہ ندوہ دے انتظامی دائرہ وچ وی بعض کم انہاں دے سپرد کيتے جاندے سن . خاص طور اُتے جنہاں کماں دا مزاج علمی ہُندا، کچھ عرصہ اوہ رواق سلیمانی دے نگراں وی رہے، مجلس انتظامی ندوۃ العلماء دے مشاورتی جلساں دی تیاری دے موقع دے بعض کم انہاں دے سپرد کیتے جاندے سن، اوہ ندوہ دی نصابی کتاباں دی اشاعت دی فکر کردے سن، تے انہاں دے نويں ایڈیشناں دی ضرورت محسوس کر کے اشاعت دی تجویز کرنے دا کم وی انجام دیندے. ندوہ دے لئی حصول تعاون دے لئی جو حضرات بھیجے جاندے انہاں دے سلسلہ دے امور وچ متعلقہ حضرات دے مشوراں، فیر ناظم صاحب دی اجازت اُتے انہاں دے پروگرام نوں طے کرنے تے بھیجنے دے کماں وچ انہاں دی ذمہ داری ہُندی. | “ |
- مولانا شفیق الرحمن ندوی استاذ دار العلوم ندوۃ العلماء اک مضمون وچ عبدالسمیع صاحب دے بارے وچ لکھدے نيں کہ
” | مولانا سید محمد عبدالسمیع صاحب ندوی ندوہ دے اک لائق فرزند سن، انہاں دی اک خوش نصیبی ایہ وی سی کہ اک طویل عرصہ تک انہاں نوں ندوہ دی خدمت دا موقع ملا، واقف لوک جاندے نيں کہ مولانا دی ایہ خادمانہ حیثیت محض رسمی تے خانہ پوری دی نئيں سی بلکہ جذبہ دراں دی تسکین دا سامان سی، ندوہ دی تحریک نوں وقت دی ضرورت سمجھدے سن اس دی فکر دی نشر و اشاعت تے اور تبلیغ و تدریج نوں اہم ترین خدمت سمجھدے سن جنانچہ اوہ اپنے مفوضہ کم نوں پوری لگن، تندہی تے ذوق و شوق توں کردے سن . دوفتری اوقات دے علاوہ وی اوہ اس دی فکر و تدبیر وچ غلطاں رہندے. | “ |
تحریر و تصنیف
سودھو- "تریخ و شخصیتاں قصبہ کورا جہان آباد" مطبوعہ ندوی منزل لکھنؤ.
- "عالم برزخ"[۷] (ابن قیم الجوزی دی کتاب الروح دے چند ابواب دا خلاصہ) مطبوعہ دارالحسنات سہسوان بدایاں.
- "بابری مسجد غیر مسلم دانشوراں دی نظر وچ " مطبوعہ جمعیت مرکزیہ تبلیغ الاسلام کانپور.
- جمعیت مرکزیہ تبلیغ الاسلام دی طرف توں دعوت و تبلیغی مقاصد دے پیش نظر نکلنے والے "ماہنامہ محکمات" دا اجرا آپ ہی نے کرایا سی تے آپ ہی "ماہنامہ محکمات" دے "ایڈیٹر" سن .
- دار العلوم ندوۃ العلماء توں نکلے والے "پندرہ روزہ تعمیر حیات" وچ "کوائف دار العلوم" دے ناں دا کالم آپ ہی دے ذمہ سی جس وچ آپ دار العلوم ندوۃ العلماء دے تعارف و خدمات دے بارے وچ لکھیا کردے سن .
- دار العلوم ندوۃ العلماء وچ طالب علمی دے زمانے وچ قلمی ماہنامہ "نقاش" دے ناں توں کڈدے سن .
وفات
سودھو28 دسمبر 1995ء و ١۴١٦ھ وچ آپ اس دنیا توں رخصت ہوئے گئے،
- مولانا سید ابو الحسن علی حسنی ندوی دے تعزیاندی کلمات
” | مولوی عبدالسمیع صاحب مرحوم شعبہ "تعمیر و ترقی" دار العلوم ندوۃ العلماء دے "نائب ناظر" سن تے نائب ناظم دار العلوم ندوۃ العلماء مولوی قاضی معین اللہ صاحب دے خاص معاونین و معتمدین وچ سن، راقم سطور انہاں دی وفات توں چند ہی گھینٹے پہلے رابطہ دے اجلاس سالانہ وچ شرکت دے لئی حجاز روانہ ہوئے گیا، اس دی روانگی دے بعد انہاں دی وفات دا حادثہ پیش آیا، اللہ تعالی مغفرت فرمائے تے درجات بلند کرے.[۸] | “ |
حوالے
سودھو- ↑ https://archive.org/details/Tabligulislam
- ↑ http://tameerehayat.com/magazine-1996 (December1996page16, September1996page19, January1996page20, February1996page30)
- ↑ https://archive.org/details/SHAFIUDDEEN
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ http://tameerehayat.com/wp-content/uploads/2017/07/Sep-1979-1.pdf صفحہ نمبر 9 تے صفحہ نمبر 10
- ↑ http://tameerehayat.com/
- ↑ https://drive.google.com/file/d/1-N2PaQ38-97FHZgJTQpe0yBawLXzIHuM/view?usp=drivesdk
- ↑ از:مولانا سید ابو الحسن علی حسنی ندوی ماخوز از "کاروان زندگی" صفحہ 211 جلد ششم