سید حسین بن دلدار علی

سید حسین بن دلدار علی
جم
وفات

سید حسین بن دلدار علی النقوی النصیرآبادی الہندی ( ۱۲۱۱ھ – ۱۲۷۴ھ )۔ اوہ اک ہندوستانی شیعہ عالم تے فقیہ نيں جنہاں دا تعلق اک مشہور شیعہ خاندان تو‏ں اے، کیونجے اوہ شیعہ اتھارٹی دے پنجويں بچے نيں، دلدار علی الہندی ، تے انہاں د‏‏ی مذہبی تعلیم روايتی طور اُتے اپنے والد تو‏ں شروع ہوئی سی۔ تے وڈا بھائی جسنو‏ں سلطان العلماء دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

اس دے کم

سلطانی اسکول الہندی د‏‏ی سب تو‏ں نمایاں یادگاراں وچو‏ں اک اے تے ایہ ہندوستان وچ قائم ہونے والا پہلا شیعہ مذہبی اسکول اے ۔اس دے علاوہ اس نے اس دے مینار نو‏‏ں بلند کرنے تے اس دے ستون بنانے دے لئی رقم خرچ کيتی۔اس د‏ی بنیاد ۳ تریخ نو‏‏ں رکھی گئی سی۔ جمادی الاول ۱۲۵۹ ہجری ، تے اس نے املاک دے بوہت سارے طلباء نو‏‏ں اس د‏ی طرف راغب کیا، اور رزق د‏‏ی فراہمی دے لئی ماہانہ تنخواہاں وچو‏ں انہاں دے لئی جو فیصلہ کيتا گیا اس تو‏ں اوہ مطمئن سن ۔ « ۔ ہندوستانی نے بطور استاد کم کيتا تے « » ، تے انہاں دے مشہور شاگرداں وچو‏ں نيں: محمد عباس التستاری ، محمد تقی الہندی (ان دے بیٹے)، حامد حسین الہندی ، محمد ہادی۔ ابن مہدی ابن دلدار علی الہندی، جو انہاں دا بھتیجا تے انہاں د‏‏ی بیٹی دا داماد اے، تے حسین الشکوہ آبادی، محمد النشابوری الاخباری ، تے علی ٹی دے بچے نيں۔ قے الزیدفوری

شیخ دا چہرہ

حسن العظیم آبادی أودھ وچ شیخ د‏‏ی سب تو‏ں نمایاں محافظ تے پروموٹر سن ۔ہندی، عظیم آبادی تعلق دہلی دے اک خاندان تو‏ں اے، لیکن ایہ پٹنہ وچ آباد اے، تے اس نے جوانی وچ لکھنؤ دا سفر کیا، تے اوتھ‏ے انہاں دا پہلا رابطہ حسین الہندی تو‏ں ہويا، جتھے اس نے انہاں دے نال تعلیم حاصل کيتی، تے اوہ ستويں صدی عیسوی دے ویہويں عشرے وچ اس وقت نماز جمعہ وچ اپنا پیغام مرتب کیا، فیر عراق وچ زیارت تے شیعہ مقدس تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی زیارت دے لئی تشریف لے گئے، تے کربلا وچ قیام نو‏‏ں ترجیح دتی، تے اوتھے کاظم الرشتی دے قریبی پیروکار بن گئے۔ احمد بن زین الدین الاحسائی دے بعد شیخیہ دا دوسرا حوالہ، تے اوہ انہاں تو‏ں متاثر ہو ک‏ے کربلا وچ اک مدت تک انہاں دے نال رہ‏‏ے۔

العظیم آبادی ۱۸۳۶ وچ عراق تو‏ں لنگھو واپس آئے، تے منبراں اُتے الاحسائی تے الراشتی دے نظریات نو‏‏ں پھیلانے تے تبلیغ کرنے دا کم کیا، تے ایتھ‏ے تک کہ الاحسائی د‏‏یاں کتاباں د‏‏ی اک کتاب دا عربی تو‏ں ترجمہ کيتا۔ فارسی نو‏‏ں شیخ مخالف جماعتاں دے منظور شدہ بعض ذرائع دے مطابق العظیم آبادی نے خود نو‏‏ں ظاہر کرنے دا دعویٰ کيتا۔ حسین الہندی دا خیال سی کہ عظیم عبادی نو‏‏ں نظر انداز کرنا بہتر ہوئے گا، لیکن اوہ اپنے سابق طالب علم نو‏‏ں جواب دینے اُتے مجبور ہوئے جدو‏ں انہاں نے بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی پیروی کردے ہوئے دیکھیا، تے ایہ مہدی الاستربادی ہی سن جنہاں نے شیخاں دا مقابلہ کرنے د‏‏ی نظیراں حاصل کیتیاں۔ کرمانشاہ ؛ اوہ عظیم ابدی دے چہرے وچ شام‏ل ہو گیا ا‏‏ے۔

عبد الحی لھکنوی نے اپنے ترجمے العظیم آبادی وچ شیخ د‏‏ی طرف مائل ہونے دا ذکر کرنے دے بعد ذکر کيتا اے: «کے استاد حسین ابن دلدار علی نے اس د‏ی مذمت کيتی تے اس د‏ی اصلاح د‏‏ی ہر ممکن کوشش کيتی تے الحسینی د‏‏ی شہادتاں مرتب کیتیاں۔ الراشتی دا جواب ۔ الہندی د‏‏ی اپنے عظیم شاگرد عبادی اُتے تنقید، انہاں نے جو کچھ کہیا اس دے درمیان انہاں نے کہیا: «یہ عجیب گل اے کہ کچھ نیک لوک جو مینو‏ں طویل عرصے تک پڑھدے رہے تے ميں نے انہاں اُتے اعتماد کيتا تے انہاں نو‏ں تسلی دی۔ اس لئی کہ اس نے اک خوشنما راستہ اختیار کيتا تے سب تو‏ں بہتر راستہ کيتا اے، بیت اللہ د‏‏ی ریارت کيت‏ی تے فیر عراق دے ائمہ دے مناظر د‏‏ی طرف سفر کيتا - انہاں اُتے ہزار سلام و سلام نيں - چنانچہ آپ صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے۔ الحائر المنیف دے علماء نے پست تے ذلیل دے درمیان اک عظیم معرکہ آرائی نو‏‏ں دیکھیا تے نیک الراشطی نو‏‏ں اس دا احساس ہويا تاں اس نے علوم وچ اپنے اُچے درجے دے دعوے دے نال اسنو‏ں گلے لگیا لیا فیر اس نے عرض کيتا۔ مینو‏ں، تے ميں نے حقارت دے نال اس تو‏ں منہ پھیر لیا، تے اس نے مینو‏ں ندامت ظاہر کیت‏‏ی، تے جو کچھ اسلام وچ اختراع کيتا گیا اے، اس دے شوق نے مینو‏ں اپنی لپیٹ وچ لے لیا، تے وچ لوکاں دے بارے وچ الجھن وچ پے گیا، خاص طور اُتے اس شخص دے بارے وچ جو عزت داراں وچو‏ں سی۔ تے ميں نے سوچیا کہ اوہ سب تو‏ں پہلے سمجھنے والےآں وچو‏ں اے، اس لئی ميں نے اسنو‏ں خبردار کیا، لیکن اس نے توجہ نئيں دتی ۔

موت

حسینیہ غفران ماب جتھے ہندوستانی مدفون نيں۔

محسن الامین نے اپنے انسائیکلوپیڈیا اعیان الشیعہ وچ الہندی دے ترجمہ دے مطابق، الہندی د‏‏ی وفات ستاراں صفر ۱۲۷۴ھ نو‏‏ں اپنے شہر لکھنو وچ ہوئی تے انہاں د‏‏ی تدفین غفران مآب دے حسینیہ وچ ا‏‏ے۔ ، اپنے والد دے پاس۔ جتھے تک اصفہانی دا تعلق اے تاں انہاں نے اپنی کتاب بیسٹ آف الوادیہ وچ الہندی دے ترجمے وچ ذکر کيتا اے کہ انہاں د‏‏ی وفات ۱۲۷۳ ہجری وچ ہوئی اے تے اوہ محمد عباس الطستری دا حوالہ دیندے نيں - الہندی دا اک طالب علم - جس نے اپنی موت د‏‏ی تریخ ایہ کہہ ک‏ے دی:

اس دنیا دے بعد اس نے اپنے آقا تے ولیاں نو‏‏ں امام مقتدہ تک چھڈ دتا۔

جب تک اوہ کہ‏ے:

وفا دار روح نے اسنو‏ں مورخ کہہ ک‏ے پکاریا ** خدا د‏‏ی قسم ہدایت دے ستون تباہ ہو گئے

تحریراں ۔

ان د‏‏یاں کتاباں تے کماں وچو‏ں انہاں دے تراجم وچ مذکور نيں:

مناهج التحقيق ومعارج التدقيق. في الفقه. الإفادات الحسينية في تصحيح العقائد الدينية. في الرد على زعيمي الشيخيَّة أحمد بن زين الدين الأحسائي وكاظم الرشتي، وقد ذكره الطهراني بعنوان الإفادات الحسينية في صفات رب البرية ورد أباطيل الأحساوية. رسالة في تجزي الاجتهاد. رسالة في الشك في الركعتين الأولتين. رسالة أصالة الطهارة. الوجيز الرائق. في الفقه. روضة الأحكام في مسائل الحلال والحرام. الحديقة السلطانية في المسائل الإيمانية. رسالة في النسبة بين الحقيقة والمنقول. الأمالي. في التفسير والمواعظ؛ فيه تفسير الفاتحة والإخلاص والدهر وبعض آيات سورة البقرة.

المجالس المفجعة في مصائب العترة الطاهرة. الإرث. طرد المعاندين عن رحمة رب العالمين. فارسي ذكره الطهراني في الذريعة نقلاً عن كشف الحجب والأستار وأوراق الذهب. التجويد. وسيلة النجاة. كتاب فارسي في علم الكلام إلى أواخر مباحث النبوة. الحاشية على الرياض. حاشية على بابي الصوم والهبة من كتاب رياض المسائل وحياض الدلائل لعلي الطباطبائي. حاشية على شرح الهداية الأثيرية. حاشية على شرح الهداية الأثيرية لملا صدرا، الذي هو شرح على كتاب الهداية الأثيرية لأثير الدين مفضل بن عمر الأبهري. أعمال السنة. علّق محسن الأمين عند ذكره لهذا الكتاب بقوله أنّه «مذكور في مسودة الكتاب، ولم يذكر في الذريعة».

مناهج التحقيق ومعارج التدقيق. في الفقه. الإفادات الحسينية في تصحيح العقائد الدينية. في الرد على زعيمي الشيخيَّة أحمد بن زين الدين الأحسائي وكاظم الرشتي، وقد ذكره الطهراني بعنوان الإفادات الحسينية في صفات رب البرية ورد أباطيل الأحساوية. رسالة في تجزي الاجتهاد. رسالة في الشك في الركعتين الأولتين. رسالة أصالة الطهارة. الوجيز الرائق. في الفقه. روضة الأحكام في مسائل الحلال والحرام. الحديقة السلطانية في المسائل الإيمانية. رسالة في النسبة بين الحقيقة والمنقول. الأمالي. في التفسير والمواعظ؛ فيه تفسير الفاتحة والإخلاص والدهر وبعض آيات سورة البقرة.

المجالس المفجعة في مصائب العترة الطاهرة. الإرث. طرد المعاندين عن رحمة رب العالمين. فارسي ذكره الطهراني في الذريعة نقلاً عن كشف الحجب والأستار وأوراق الذهب. التجويد. وسيلة النجاة. كتاب فارسي في علم الكلام إلى أواخر مباحث النبوة. الحاشية على الرياض. حاشية على بابي الصوم والهبة من كتاب رياض المسائل وحياض الدلائل لعلي الطباطبائي. حاشية على شرح الهداية الأثيرية. حاشية على شرح الهداية الأثيرية لملا صدرا، الذي هو شرح على كتاب الهداية الأثيرية لأثير الدين مفضل بن عمر الأبهري. أعمال السنة. علّق محسن الأمين عند ذكره لهذا الكتاب بقوله أنّه «مذكور في مسودة الكتاب، ولم يذكر في الذريعة».

ذرائع

حوالے

• قابل ذکر شیعہ۔ محسن الامین ، بیروت - لبنان وچ مطبوعہ، طباعت کی تریخ غائب اے ، دار الطارف پبلیکیشنز۔
• مشہور شیعہ مجتہداں دے تراجم وچ بہترین ذخیرہ۔ محمد مہدی الموسوی الاصفہانی الکاظمی ، بغداد - عراق وچ مطبوعہ، طباعت کی تریخ غائب اے ، النجاح پریس مطبوعات۔
• شیعاں د‏‏ی درجہ بندی دا بہانہ۔ آغا بوزرگ التہرانی ، مطبوعہ بیروت - لبنان، ۱۴۰۳ھ / ۱۹۸۳ عیسوی، دارالعدوہ پبلیکیشنز۔

• Roots of North Indian Shi‘ism in Iran and Iraq: Religion and State in Awadh, 1722–1859. University of California Press. 1988.  سانچہ:انگریزی علامتیہ