سونا

سونا
ایٹمی نمبر:	79
ایٹمی بھار :	196.96 گرام/ مول
ابلن نمبر:	2856 سینٹی گریڈ
پگلن نمبر:	1064.18 سینٹی گریڈ

سونا اک بھاری، نرم، لشکدی اَتے پیلی دھات اے۔ انسان ایہنوں ہزاراں ورھیاں توں گہنیاں، نمائش تے پیسے لئی ورت رہیا اے۔ ایہہ گھٹ لبھدی اے تے ایہدا ورتݨ دوجیاں گھٹ لبھݨ والیاں دھاتاں توں آسان اے۔ ایہہ بہت مہنگی دھات اے اتے یہنوں انسانی تاریخ وچ بہت اہمیت حاصل اے۔

کیمیائی خاصیتاں

سونا اک کیمیائی عنصر اے جیہدا ایٹمی نمبر 79 اے۔ایہدا نشان (Au) اے جیہڑا لاطینی لفظ (aurum) توں نکلیا اے۔ ایہہ بجلی اتے گرمی دا چنگا کنڈکٹر اے تے ایہنوں زنگ نئیں لگدا۔ ایہنوں کسے دوجی دھات نال رلا کے پینڈا کیتا جاندا اے۔ ایہہ اپنی خالص حالت وچ نرم ہُندا اے۔ سونا اک ٹرانزیشن عنصر اے اتے ایہہ یارویں گروپ وچ ہوندا اے۔ ایہہ بوہت کم کیمیائی طور تے ری ایکٹ کردا اے تے ایہہ نوبل گیساں دے مگروں سبھ توں گھٹ ری ایکٹِو اے۔

سونے تے تیزاب کلیاں اثر نئیں کردے پر ایہنوں آکوا ریجیا وچ گھولیا جاسکدا اے۔ سونا سائنائڈ دے اساسی محلول چ وی کولیا جاسکدا اے جس وجہوں اس محلول نوں سونے دیاں کاناں چ وی ورتیا جاندا سی۔ سونے نوں پارے چ ملا کے املگم بنایا جاندا اے جیہنوں سونے نوں صاف کرن ج ورتیا جاندا اے۔ سونے دے خالص پن نوں ناپن لئی اینوں شورے دے تیزاب چ ڈوبیا جاندا اے۔ کیونجے اے چاندی اتے دوجے لویاں نوں کول لیندا اے پر سونے نوں نئیں گھول سکدا۔

سونے دا چورا

سونا ٹکڑیاں دی صورت وچ لبھدا اے۔ ایہہ کدی کدی ٹیلوریم دے نال کمپاؤنڈ دی صورت وچ وی لبھدا اے۔ ایہنوں صدیاں توں کرنسی لئی وی ورتیا جاندا اے۔ ایہنوں انسانی رہتل اچ دولت دی نشانی دی حیثیت حاصل اے۔ انسانی تریخ چ 165،000 ٹن سونا پُٹیا جا چکیا اے۔ اج کل کڈھیا جان والا سونا 50٪ گہنیاں چ، 40٪ پیسیاں نوں سانبن واسطے اتے 10٪ انڈسٹری وچ ورتیا جاندا اے۔ ایہنوں زیوراں تے سجاوٹ توں علاوہ دند بنان دے کم، الیکٹرانکس اتے انج دِیاں فیدے والیاں تھاواں تے وی ورتیا جاندا اے۔ سونا گھسدا نئیں اتے نہ ہی دوجیاں عنصراں دے نال رئیکٹ کر کے خراب ہوندا اے جیہدی وجہ توں ایہنوں بجلی دی وائرنگ، شیشے نوں رنگ کرن چ ورتیا جاندا اے۔ حکیم لوک ایہنوں نسخیاں وچ اتے کھان پین وچ ورتدے نیں۔‌

سونا ساریاں دھاتاں وچ سبھ توں پینڈی اے پر اک گرام سونے نوں وڈھّ کے اک میٹر دی پتری چ وی بدلیا جا سکدا اے اتے آہ فیر وی نئیں ٹُٹدا۔ پتری دی صورت اچ ایہدا رنگ ہرا نیلا لگدا اے۔ سونے دی ایہہ پَتلی پتری انفراریڈ روشنی نوں وی پلٹ دیندی اے جیہدے پاروں ایہنوں گرمی سہن والے کپڑیاں، شیشے تے، خلا بازاں دے خاص کپڑیاں، اتے عینک تے ورتیا جاندا اے تاںجے اوہ اوہناں دِیاں اکھاں نوں سورج دی تیز روشنی توں بچا سکن۔

سونا بہت گوڑا اے ایہدا اک کیوبک میٹر، 19،300 کلو گرام دا ہوندا اے، اتے سبھ توں گوڑے عنصر اوسمیم دے اک کیوبک میٹر دا وزن 22،610 کلوگرام ہوندا اے۔ جدونکے سکہ جیہدے توں گولیاں بندیاں نیں اوہدا اک کیوبک میٹر صرف 11،340 کلوگرام دا ہوندا اے۔

تریخ

سونے دا بھانڈا

سونے نوں 7000 ورھیاں توں ورتیا جا رہیا اے۔ بلقان وچ 6000 ورھیاں پرانیاں سونے دیاں شیواں لبھیاں نیں۔ 4600 ورھے پرانی اک مصری لکھت وچ اک فرعون نے ایہہ لکھیا اے کہ اُس ویلے وچ مٹی توں ودھیک سونا ہیگا اے۔ مصر توں اک قدیم نقشہ وی لبھیا اے جیہدے وچ اتلے سوڈان اتے تھلویں مصر چ اک سونے دی کان وکھائی گئی اے۔ پرانے ویلے چ عرب وچ لال سمندر دے نال وی سونے دیاں کاناں ہیگیاں سن۔ سونے نوں مسیح توں 610 ورھے پہلے ترکی چ پہلی واری کرنسی لئی ورتیا گیا۔ رومیاں نے اج توں کوئی 2000 ورھیاں پہلاں پانی دے زور توں سونے نوں زمین توں کڈھنا شروع کیتا۔ ایسے زمانے چ ہسپانیا تے رومانیا چ وی پانی دے زور توں سونا کڈھیا گیا۔ اتلے سپین چ لاس میڈیولاس ناں دی سونے دی کان چ 7 پاݨی دے راہ نیں جیہناں دی مدد نال سونا کڈھیا جاندا اے۔ رومانیہ دی کان روسیا مونٹانا اوس ویلے دی بوہت وڈی کان سی اتے جیہنوں اج تک ورتیا جا رہیا اے۔

افریقہ چ وسدی مالی سلطنت (1230-1630) دے کول بوت زیادہ سونا سی تے اوہ اپنے ویلے چ اس گل دی وجہ توں سارے جگ چ اوہدی مانتا سی۔ منشا موسی جیہڑا 1312 توں 1337 تک اس سلطنت دا بادشاہ رہیا اوہ ساری دنیا چ اپنے 1324 دے حج دی وجہ توں مشہور ہویا: اوہ مکہ دی راہ تے جدوں قاہرہ توں جولائی 1324 چ لنگھیا تاں اوہنے اوتھے اینا سونا ونڈیا کہ مصر وچ سونے دا مل دس ورھیاں تک گھٹ گیا۔

یورپی لوک براعظم امریکہ چ سونے دی کھوج لئی آۓ جدوں اوناں نوں اس گل دا پتہ لگیا کہ اوتھے دے لوکاں کول بوہتا سونا اے۔ وشکارلا امریکا، پیرو، ایکویڈار اتے کولمبیا ایس کم لئی اچیچیاں تھانواں سن۔۔ اوتھے دے لوک جیناں نوں ایزٹک کہندے نیں سونے نوں دیوتائی شے سمجھدے سن جدوں کے اتلے امریکہ دے ریڈ انڈینز سونے نوں کسے کم دا نئیں سمجھدے سن کیونجے ایہہ اوہناں نوں زندگی اسان کرن واسطے کسے کم دا نئیں سی اتے اوہ اس توں زیادہ اوہناں دھاتاں نوں اہم سمجھدے سن جیہڑِیاں اوہناں نوں فَیدا دیندِیاں سن۔

ورتن

سونے دا تمغہ

سونے نوں پرانے ویلے توں کرنسی لئی وی ورتیا جا رہیا اے۔ اج کل کسے دیس کول ہیگے سونے توں اوس دیس دی کرنسی داے مل ناپیا جاندا اے۔ 20ویں صدی چ دیساں دی معیشت دی تیزی دے نال اگے ودی تے ایس وجہ توں سونا معیشت دا خاص حصہ نئیں رہیا کیونجے ایہدے نال دوجے دیساں دی کرنسی دا ورتوں ودھ گیا اے۔ اج کل سونے دے بدلے کرنسی دا اِکّو ریٹ دا کمّ مُک گیا اے۔

لوک پیسیاں دا سہارا رکھن واسطے سونے نوں اپنے کول سنبھال کے رکھدے نیں کیونجہ ایہدا مل کرنسی دے مقابلے تے اینا بوہتا گھٹدا نئیں اے۔ اس سونے نوں سونے دیاں اِٹّاں وی کہندے نیں پر ایہدے وکھرے ڈیزائن وی ہوسکدے نیں۔ اس نال لوکاں نوں اپنے پیسیاں دی رکھولی ہوندی اے کیونجے سونا کسے وی ویلے کرنسی وچ بدلیا جا سکدا اے۔ عام طور تے اس سونے دا خالص پن 22 قیراط توں 24 قیراط ہوندا اے۔ کینیڈا دا سونے دا سکہ 99.99٪ سونے دا ہوندا اے۔ امریکی گولڈ ایگل، برطانوی گولڈ سوورن، آسٹریا دا ویآنا فلہارمونک سکہ تے چین دا گولڈ پانڈا۔

سونا خالص حالت چ نرم ہوندا اے تے ایہنوں دوجی دھاتاں نال رلا کے ایہنوں سخت بݨایا جاندا اے اتے ایہدا رنگ وی بدل کے زیورات چ ورتیا جاندا اے۔ ایہدے چ تانبا، چاندی، پلیڈیم یا دوجیاں انج دیاں دھاتاں رلائیاں جاندیاں نیں جیہدے توں ایہدا رنگ بدل جاندا اے۔ 18 قیراط سونے چ 25٪ تانبا ہوندا اے اَتے ایہدا رنگ وی ہلکا رَتّا ہو جاندا اے جیہنوں گلابی سونا کہندے نیں۔ سونے وچ لویا مکس کرو اتے ایہدا رنگ نیلا ہو جاندا اے اتے جے الومنیم مکس کریے تاں جامنی رنگ ہوجاندا اے۔ 18 قیراط سونے وچ نِکّل تے تھوڑا جیہا زِنک اتے تانبا ہوندا اے جیہدی وجہ توں ایہدا رنگ چاندی وانگوں ہوندا اے۔

سونے نوں وشکارلے ویلیاں چ صحت واسطے چنگا سمجھیا جاندا سی کہ اینی تھوڑی اتے سوہنی شے صحت واسطے چنگی ہی ہوسکدی اے۔ سونے دے کجھ نمک سوجن نوں روکدے نیں اتے ایہنوں جوڑاں دے درد دے اُپائے وچ ورتیا جاندا اے۔ سونے دے تابکار آئسوٹوپ اتے نمک ای انسان دے جسم چ کسے کم دے ہوندے نیں، خالص سونا انسانی جسم دے نال کجھ نئیں کردا۔ ٹی بی اتے جوڑاں دے سوجن نوں روکن واسطے سونے نوں جسم اندر لا دتا جاندا اے۔ ایہنوں دند بنان واسطے وی ورتیا جاندا اے۔ کئی لوک سونے دے دند وی بناندے نیں۔ سونے دی آئسوٹوپ سونا-198 کینسر دے علاج واسطے وی ورتی جاندی اے۔

سونے نوں حلوائی مٹھائیاں اُتے وی سجاوٹ واسطے لاندے نیں۔ ایدی پتری نوں کھایا وی جاسکدا اے۔ ایہہ جسم وچ نہ کسے فیدے دی ہوندی اے نہ نقصان دی۔

سونے نوں تاگے دی شکل دے کے کڑھائی وچ ورتیا جاندا اے۔ اینوں شیشا رنگن واسطے وی ورتیا جاندا اے۔ اے شیشے چ گوڑا رتا رنگ بناندا اے۔ اے بوت چنگا کنڈکٹر اے تے اینوں گڈیاں چ گرمی کڈن واسطے وی ورتیا جا سکدا اے، مکلارن اپنی فارمولا 1 گڈی چ اینوں گرمی کڈن واسطے ورتدی اے۔ اے ریڈیائی تابکاری نوں موڑنے واسطے بوت زبردست شے اے تے اینوں جنگی جعازاں دے اتے لایا جاندا اے تاکے اے دشمن دے ریڈار نوں الو بنا سکن۔ اینوں چنگی کوالٹی دی سیڈیاں تے وی لایا جاندا اے۔

نشان

سونا صدیوں توں رہتلاں وچ عزت، دولت، طاقت اَتے مانتا دا نشان رہیا اے۔ انساناں نوں اوہناں دے ودھیا کماں تے سونے دے تمغے دتّے جاندے نیں۔ اولمپک کھیڈاں وچ، نوبل انعام دین لگیاں سونے دے تمغے دتے جاندے نیں۔ عقل اتے سیانف دیاں گلاں تے محاوریاں وچ سونا ورتیا جاندا اے۔ پنجاویں سالگرہ نوں وی سنہری تے کسے دیس دے ودھیا ویلے نوں سنہری ویلا منیا جاندا اے۔

باہرلے جوڑ

• [۱] Archived 2016-06-12 at the وے بیک مشین
• [۲]
• [۳] Archived 2012-10-29 at the وے بیک مشین