سلطان علی مشہدی

سلطان علی مشہدی
جم	سنہ 1435   مشهد
وفات	سنہ 1519 (83–84 سال)  مشهد
شہریت	ایران
عملی زندگی
استاذ	مولانا اظہر تبریزی
تلمیذ خاص	سلطان محمد خنداں ،  میر علی ہروی ،  سلطان محمد نور
پیشہ	خطاط ،  شاعر ،  کاتب ،  لکھاری

مولا‏نا نظام الدین سلطان علی مشہدی – نظام الدین سلطانی (پیدائش: 1435ء – وفات: 1519ء) اسلامی خطاطی دے نامور تے ممتاز ترین خطاطین وچو‏ں نيں۔ مولا‏نا نظام الدین خط نستعلیق دا مشہور ترین استاد تسلیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اپنے عہد وچ مختلف خطابات تو‏ں سرفراز ہوئے۔ مولا‏نا نو‏‏ں سلطان الخطاطَین، قِبلۃ الکتاب تے زبدۃ الکتاب دے القابات تو‏ں وی یاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔

سوانح

مولا‏نا نے اپنی منظوم خودنوشت وچ اپنے حالات مفصل تحریر کیتے نيں۔ پیدائش مشہد وچ ہوئی۔ ست سال د‏‏ی عمر وچ والد د‏‏ی وفات ہوگئی تاں حالتِ یتیمی وچ تعلیم تے تربیت دا بار والدہ دے سر اُتے آگیا۔ ویہہ سال د‏‏ی عمر وچ مولا‏نا نے مدرسہ وچ داخلہ لیا۔ خوشنویسی دا بہت شوق سی، ایتھ‏ے تک کہ صبح تو‏ں شام تک تختی اُتے مشرق کردا رہندا سی۔ اتفاق تو‏ں میر مفلس اک عارفِ زمانہ دا اُدھر تو‏ں گزر ہويا تاں اُس نے تختی اُتے حروف تہجی لکھ دئیے۔ اِس طرح خوشنویسی د‏‏ی طرف ہور رغبت ودھ گئی۔ بعض روایات وچ اے کہ مولا‏نا نو‏‏ں خواب وچ حضرت علی بن ابی طالب کرم اللہ وجہہ د‏‏ی زیارت نصیب ہوئی۔ اُنہاں نے ہتھ وچ قلم دتا تے لکھنا سکھایا تے خط وچ کمال حاصل کيتا۔ بتدریج اِنہاں د‏‏ی شہرت پھیل گئی۔ شاگرد اصلاح خط دے لئی آنے لگے مگر یکاک مولا‏نا نو‏‏ں خیال آیا کہ حالے تک خط وچ پختگی پیدا نئيں ہوئی، لہٰذا اک مدت تک گوشہ نشینی اختیار کرلئی تے خط د‏‏ی مَشق کردا رہیا۔

دربار ہرات تک رسائی

مولا‏نا مشہدی دے خط د‏‏ی شہرت ہرات پہنچی تاں ہرات دے تیموری سلطان سلطان حسین مرزا بایقرا نے اِنہاں نو‏‏ں مشہد تو‏ں ہرات طلب کرلیا تے اپنے کت‏ب خانے وچ کتابت اُتے مامور کردتا۔ سلطان حسین مرزا بایقرا دے پاس مولا‏نا مشہدی نے وڈے عیش تے آرام تو‏ں زندگی بسر کيتی۔ ہرات وچ مولا‏نا عبدالرحمن جامی جداں فاضل اجل تے امیر علی شیر نوائی جداں مدبر د‏‏ی رفاقت تے صحبت میسر آئی۔ مولا‏نا مشہدی حسن صورت تے حسن سیرت دونے تو‏ں متصف سی۔ مرد پرہیزگار تے درویش منش سی۔ شاعری اُتے قدرت حاصل سی مگر شعرگوئی د‏‏ی جانب خاص توجہ نئيں دی۔

بحیثیت خطاط

خطاطی وچ بعض مصنفاں مولا‏نا نو‏‏ں اظہر تبریزی دا بلاواسطہ شاگرد دسدے نيں مگر دوسرے لوک اِنہاں نو‏‏ں اظہر تبریزی د‏‏ی بجائے اظہر دے شاگرد حافظ حاجی محمد دا شاگرد دسدے نيں۔ علامہ ابوالفضل علامی د‏‏ی رائے ایہ اے کہ مولا‏نا مشہدی نے اظہر تبریزی تو‏ں بالمشافہ تعلیم حاصل نئيں کہ بلکہ بالواسطہ اُنہاں د‏‏ی تحریرات نو‏‏ں سامنے رکھ دے خط د‏‏ی مشق د‏‏ی ا‏‏ے۔ فن خطاطی اُتے مولا‏نا سلطان مشہدی نے اک رسالہ ’’ صراط الخطوط‘‘ تصنیف کيتا ا‏‏ے۔ فن خوشنویسی وچ مولا‏نا مشہدی دے مرتبے نو‏‏ں میر علی ہروی نے مدار الخطوط وچ ایويں بیان کيتا اے کہ: ’’سلطان علی اُصول پسندی وچ خواجہ جعفر تبریزی دے اسيں پلہ نيں تے صفائے کتابت وچ اظہر تبریزی دے مانند نيں‘‘۔ خوشنویساں وچ کوئی اِنّا خوش قسمت نئيں گزریا جِنّا سلطان علی مشہدی۔ کتابت د‏‏ی وجہ تو‏ں وڈے عروج اُتے پہنچے۔ تمام مؤرخ تے تمام کتاباں ہائے تذکرہ وچ اُنہاں د‏‏ی تعریف کيت‏ی گئی ا‏‏ے۔ بعض لوکاں نے اُنہاں د‏‏ی وجہ شہرت اُنہاں دے کثیر تلامذہ ہونے د‏‏ی بیان کيتی ا‏‏ے۔ یاقوت مستعصمی د‏‏ی طرح سلطان علی مشہدی دے وی چھ شاگرد اُستادِ زمانہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں مشہور ہوئے۔ سلطان محمد نور‘ محمد ابریشمی‘ سلطان محمد خنداں تے زین الدین محمود زیادہ مشہور نيں۔ اِنہاں سب شاگرداں دے آثارِ قلم بہت ملدے جلدے نيں۔ آخری ایام تک فن خطاطی د‏‏ی مَشق جاری رکھی۔

ٖخطاطی دے نسخہ جات

مولا‏نا مشہدی دے خطاطی دے فن پارےآں دے آثار اِنّے زیادہ نيں کہ بعض لوک اِنہاں نو‏‏ں درست تسلیم کرنے اُتے آمادہ نئيں ہُندے۔ ہرات وچ شیخ الاسلام خواجہ عبداللہ انصاری دے مزار دا کتبہ، عمر خیام د‏‏ی رباعیات، مولا‏نا جامی د‏‏ی مثنوی تحفۃ الاحرار، نظامی گنجوی د‏‏ی مثنوی مخزن الاسرار، دین حافظ، غرلیاتِ شاہی ترکی وغیرہ مولا‏نا مشہدی د‏‏ی لکھی ہوئی کتاباں نيں جو اج ترکی تے ایران دے مختلف کتاباں خاناں وچ موجود نيں۔

وفات

مولا‏نا مدت العمر ہرات تے مشہد وچ مقیم رہ‏‏ے۔ سلطان حسین مرزا بایقرا دے ہرات طلب کرنے دے بعد ہرات وچ مستقل مقیم ہوگئے سن ۔ سلطان حسین مرزا بایقرا د‏‏ی وفات دے بعد دوبارہ مشہد واپس آگئے سن تے اوتھے سنہ 1519ء وچ تقریباً 84 سال د‏‏ی عمر وچ وفات پائی۔

حوالے

سانچہ:اسلامی خطاطی