سرگڑھی دی لڑائی

ساراگڑھی دی لڑائی
بسلسلہ تراہ مورچہ لڑائی
تاریخ 12 ستمبر 1897 مقام تراہ، شمال مغربی سرحدی صوبہ، برطانوی ہند (حال ویلے پاکستان) نتیجہ افغان پٹھان فوج جیتو؛ برطانوی ہند دی رننیتک جت
محارب
برطانوی راج ٭ بریٹیش راج	پشتون (افریدی/اوراکزئی)
کمانڈر اور رہنما
حولدار ایشر سنگھ  ⚔	گل بادشاہ
شریک یونٹیں
36 سکھ ریجمینٹ	افغان اوراکزئی اتے افریدی
طاقت
21	10000
ہلاکتیں اور نقصانات
21 مارے گئے (100٪)	180 مارے گئے (افغاناں دے داعوے مطابق) ~450 مارے گئے (برطانوی بھارتیاں مطابق اندازاً)٭ بہت سارے زخمی (گنتی امعلوم)
سانچہ:Asterisk 600 افغانی لاشاں لڑائی کھیتر توں ملیاں سن۔ جنھاں وچوں زیادہ تر قلعے وچ ڈٹے راے سکھ فوجیاں ولوں اگّ نال جھلسائیاں گئیاں سن۔

ساراگڑھی دی لڑائی دا لڑائی کھیتر

ساراگڑھی دی لڑائی شمال مغربی سرحدی صوبے تے افغانستان دیاں سرحداں لاگے ساراگڑھی دے تھاں تے 12 ستمبر، 1897 نوں لڑی گئی سی۔ ایہہ لڑائی بریٹیش-بھارتی فوج (36 سکھ ریجمینٹ) جو ہن 4 سکھ ریجمینٹ اکھواؤندی اے، دے 21 جانباز جواناں تے افغانی پٹھاناں اُتے افریدی قبائلیاں وچکار گہگچّ مقابلے نال لڑی گئی۔

سرگڑھی دی لڑائی 12 ستمبر 1897 نوں تیراہ صوبہ سرحد برطانوی ہندستان چ اک پعاڑی قلعے تے ہوئی۔ قلعے نوں بچان لئی ایتھے برطانوی فوج دے 21 پنجابی سکھ سن۔ ایس قلعے تے 12 ستمبر نوں 10000افغانی قبائیلیاں نے ہلہ بولیا۔ 21 پنجابی سکھ لڑدے ہوۓ مارے گے پر ہتھیار نان سٹے تے اوناں 180 افغانی وی ماردتے۔ کج چر مگروں برطانوی فوج نے قلعے تے دوبارہ مل مار لیا۔

اتہاس

ساراگڑھی سمندری پدھر توں 6000 فٹ دی اچائی تے پیندا اک پنڈ اے۔ ایہہ علاقہ وزیرستان دا علاقہ وی کہاؤندا اے، جس دے پہاڑ بریٹیش فرنٹیئر تے افغانستان دی ونڈ کردے سن۔ ساراگڑھی سمانا وادی وچ کوہاٹ ضلعے دا پنڈ اے، جتھوں کوہاٹ 35 میل اتے پشاور 50 کو میل دی دوری تے پیندا اے۔ اس چوکی دی اہمیت اس کرکے وی زیادہ اے کہ لوکہارٹ قلعہ تے گلستان قلعے وچکار 6 کلومیٹر دا فاصلہ اے۔ ایہناں دوواں قلعیاں دے وچکار نیویں علاقے وچ ساراگڑھی واقع اے۔ نرول پہاڑی علاقہ اے۔ ایہناں دوواں قلعیاں نوں جھنڈی دکھاؤن لئی اس چوکی دا قیام کیتا گئی سی۔

انگریزاں دی لوڑ

شیر پنجاب مہاراجہ رنجیت سنگھ دے راج پربندھ توں بعد 19ویں صدی دے اخیر وچ انگریزاں نے ایہہ علاقہ انگریز سامراج ماتحت کر لیا، لیکن لڑاکے پٹھان تے قبائلی لوکاں نے انگریزاں دی ماتحتی نوں پروان کرن توں کنارہ کر لیا اتے ایہہ لوک انگریزاں خلاف 1896 وچ بغاوت دا جھنڈا چکّ کے کھلو گئے۔ وپاری پکھ توں ایہہ راہ انگریزاں لئی وی بڑا اہمیت رکھدا سی۔ جدوں وی داء لگدا، پٹھان، وپاریاں اتے چھوٹیاں-چھوٹیاں انگریز فوجی ٹکڑیاں دا مال لٹّ لیندے۔ کابل نوں وپار کرن لئی کرم گھاٹی ہن خطریاں وچ گھر چکی سی۔ سمانا چوٹی تے انگریز 5 سال توں قبضہ جمائی بیٹھے سن۔ 31 دسمبر، 1896 نوں کوہاٹ پہنچی سکھ بٹالیئن نوں سمانا گھاٹی دی اپر والی چوٹی تے قبضہ کرن دا حکم سنایا گیا۔ اس کم لئی بٹالیئن نوں دو حصےآں وچ ونڈ دتا گیا۔ رائیٹ ونگ دی کمانڈ لیفٹینینٹ کرنل مسٹر ہیگٹن نوں سونپی گئی، جس نے 2 جنوری، 1897 نوں لاکہارٹ قلعے تے قبضہ کر لیا سی۔ اس پلٹن دیاں ٹکڑیاں قلعے دے پنج کلومیٹر دے گھیرے وچ ساراگڑھی، دار، سنگر، سرٹروپ، کریگ تے گلستان ورگیاں نازک تھانواں تے تعینات سن۔ اپر 8 جنوری نوں لیفٹ ونگ جو کہ کیپٹن ڈبلیو۔ وی۔ گارڈن ماتحت سی، نے پرچنار تے قبضہ کر لیا۔ تھل تے سادہ نامک چوکیاں تے وی اس لیفٹ ونگ دا ہی قبضہ سی۔ اس بغیر کجھ راکھویں فوج وی رکھ لئی گئی تاں کہ لوڑ پین تے اس دی ورتوں کیتی جا سکے۔

11ویں سکھ ریجمینٹ دے میمبر 1860 وچ

11ویں سکھ ریجمینٹ دے میمبر 1860 وچ

قبائلیاں دا حملہ

27 اگست توں 8 ستمبر، 1897 دے ویلے وچکار (اڑیکجز) قبائلیاں نے لیفٹ ونگ دی سرکھیا پنکتی تے بڑا بھیانک حملہ بول دتا پر ایہناں قبائلیاں نوں کھدیڑ کے 10 ستمبر نوں کھنکی گھاٹی ول پچھے دھکّ دتا گیا پر سمانا پوسٹ اپر 10000 قبائلیاں دے 4 حملیاں نوں وی ناکام بنا دتا گیا۔ اس مگروں قبائلیاں دے اپھریدی سرداراں نے صلاح-مشورہ کرکے ساراگڑھی تے حملے دی سکیم بنا لئی، کیونکہ اس چوکی دی راکھی لئی 21 جواناں دی نفری بہت ہی گھٹ سی۔ اوہناں اس چوکی نوں 12 ستمبر والے دن چارے پاسیوں گھیرا پا کے بھاری حملے نال ہلاّ بول دتا۔ اس حملے نال اس چوکی دا پوری دنیا نالوں رابطہ ٹٹ گیا۔ اس چوکی دی کمانڈ بابا ایشر سنگھ گل حوالدار پنڈ جھورڑاں، ضلع لدھیانہ کول سی۔ دشمناں نے بابا ایشر سنگھ گل کمانڈر نوں بہت لالچ دتے کہ اوہ چوکی خالی کر دیوے۔ اوہناں نوں سرکھات لانگھا تے ہور انعام دتے جانگے پر بابا جی بڑے انکھیلے سبھاء والے سن۔ کرنل ہارٹن لوکہارٹ دے قلعے توں سبھ کجھ تک رہا سی۔ اس نے ہور کمک بابیاں دی مدد لئی بھیجن دا یتن وی کیتا پر ناکام ہی رہا، کیونکہ سارا علاقہ ہی دشمناں نے گھیرے وچ لے رکھیا سی۔

سگنلمین

9.30 وجے شروع ہوئی لڑائی نوں 6 گھنٹے بیت گئے، 600 دے قریب قبائلی تے گڑھی دے اندر 12 سکھ فوجی وی شہید ہو گئے سن۔ گولی سکہ وی کنارے تے سی پر سکھ جوان چڑھدی کلا وچ سن۔ کویں نہ کویں دشمن نے اک پاسے کندھ ‘چ پاڑ پا لیا۔ پر سکھ فوجیاں نے دشمن نوں اندر نہ آؤن دتا۔ دشمن نے ترکیب گھڑی تے آسے-پاسے گھاہ-پھوس نوں اگّ لگا کے دھوآں ہی دھوآں کر دتا۔ اندروں فوجی صرف بونٹاں نال ہی لڑ راے سن۔ 20 فوجی شہیدی حاصل کر گئے۔ اکلا سگنلمین گرمکھ سنگھ ہی بچیا سی۔ سگنلمین گرمکھ سنگھ نے کرنل ہارٹن نوں سگنل دتا کہ میرے سارے ساتھی شہید ہو چکے ہن۔ میں اکلا ہی بچیا ہاں۔ مینوں سگنل بند کرن دا حکم دتا جاوے تاں کہ میں وی اپنے ساتھیاں نال شامل ہو جاواں۔ سو اس نے سگنل بند کرکے جیکارا لگایا تے بندوق دی بونٹ نال 20 توں ودھیرے دشمناں نوں ڈھیر کر دتا۔ اخیر دشمن نے گڑھی نوں اگّ لگا دتی۔ اجیہی سی بہادری دی ایہہ ادتی داستان۔ بھارتی فوجیاں نے دشمناں نوں جؤندے جی گڑھی دے لاگے نہ ڈھکن دتا۔ دشمن حیران سی کہ اینی گھٹّ-گنتی فوج نے اوہناں دے نکّ ‘چ دم کر رکھیا۔ اوہ اوہناں دی بہادری دا قایل وی ہویا۔

اعزاز

مکھ لیکھ لئی ویکھو: انڈین آڈر آف میرٹ

ساراگڑھی دے یودھیاں دی ایہہ خبر جدوں لندن بریٹیش پارلیمینٹ وچ پہنچی تاں پارلیمینٹ دے دوواں ایواناں وچ میمبراں نے کھڑے ہو کے اعزاز دے طور تے شردھانجلیاں بھیٹ کیتیاں۔ دنیا بھر وچ اس لڑائی دی چرچہ ہوئی تے دنیا بھر وچ اس دیاں خبراں شائع ہوئیاں۔ سکھ قوم دیاں بہادری دیاں دھماں عالم بھر وچ پے گئیاں۔ انگلینڈ دی رانی مہارانی وکٹوریا آپ وی اس کارنامے توں کافی متاثر ہوئی۔ برطانوی راج دی سرکار نے اعزاز دے طور تے سبھ توں وڈا اعزاز انڈین آڈر آف میرٹ ہر اک شہید نوں مرن مگروں بھیٹ کرکے اس نوں نوازیا گیا۔ اس توں علاوہ ہر شہید دے پروار نوں دو-دو مربے زمین تے 500 روپئے دی متعلق فوجی امداد وی دتی، جو کہ اس ویلے بہت وڈی رقم سی۔ انڈین آڈر آف میرٹ دا اعزاز اس ویلے وکٹوریا کراس تے اج دے پرم ویر چکر دے برابر منیا جاندا اے۔ اس لڑائی توں پہلاں تے بعد وچ وی اینا وڈا اکٹھا اعزاز کسے وی پلٹن نوں اج تک نہیں ملیا۔

یادگار

جو یادگار اے اس تے ہیٹھ لکھی کٹیشن درج اے

“

" بھارت سرکار نان-کمشنڈ افسراں دی یاد وچ ایہہ یادگار بناؤندی اے جو بنگال انفینٹری دی 36 سکھ ریجمینٹ وچ بھرتی سن اوہناں دے نام اس یادگار وچ کھدوائے ہن جو 12 ستمبر، 1897 نوں ساراگڑھی دی حفاظت کردے ہوئے شہید ہو گئے۔"

”

سکول دے سلیبس وچ درج

اس بہادری دی داستان فرانس دے سکولاں دے سلیبس وچ پڑھائی جا رہی اے۔ یونیسکو نے اس لڑائی نوں مانتا دے کے دنیا دیاں بہترین 8 لڑائیاں وچ شامل کیتا اے۔ انگلینڈ اتے کینیڈا وچ ساراگڑھی دن کافی وڈے پدھر تے منایا جاندا اے، جتھے کہ سرکاری نمائندے، شہید فوجی بابیاں دے پروار تے سکھ سابقہ فوجی ایہناں شہیداں نوں عقیدت دے پھلّ بھیٹ کرن لئی پہنچدے ہن۔

لسٹ

جنہاں 21 جواناں نے ساراگڑھی دی لڑائی وچ اپنیاں جاناں دتیاں، اوہناں دی جانکاری اس پرکار اے:

1. حوالدار س: ایشر سنگھ گل پنڈ جھورڑاں ضلع لدھیانہ (کمانڈر)
2. س: لال سنگھ نائک
3. س: چندہ سنگھ لاس نائک
4. س: سندر سنگھ
5. س: اتم سنگھ
6. س: ہیرا سنگھ
7. س: رام سنگھ
8. س: جیوا سنگھ
9. س: جیون سنگھ
10. س: گرمکھ سنگھ سگنلمین
11. س: بھولا سنگھ
12. س: بیلا سنگھ
13. س: نند سنگھ
14. س: صاحب سنگھ
15. س: دیا سنگھ
16. س: بھگوان سنگھ
17. س: نرین سنگھ
18. س: گرمکھ سنگھ
19. س: سندر سنگھ (ایہہ سبھ سپاہی رینک والے)
20. سیوادار داؤ سنگھ
21. داد سنگھ۔

سرگڑھی دی لڑائی
تیراہ
ویلہ:	12 ستمبر 1897
لڑائی دی تھاں:	تیراہ برطانوی ہندستان
لڑاکے
سلطنت برطانیہ:	افغانی

بارلے جوڑ

• [۱]

حوالے