روس-فارس جنگ (1826-1828)

روس-فارسی جنگ(1826–1828)
روس-فارسی جنگاں تے قفقاز دی روسی فتح دا حصہ
Battle near Elisavetpol.jpg ایلیزبتھ پول دی جنگ 13 ستمبر 1826
تریخ 19 جولائی 1826 – 22 فروری 1828 تھاں/ٹکانہ جنوبی قفقاز شمالی ایران نتیجہ ابتدائی فارسی کامیابیjں rے باوجود روسی فتح ترکمانچای معاہدہ علاقہ تبدیلیاں فارس نے آج کل آرمینیا ، آذربائیجان تے صوبہ اغدیر نوںروسی سلطنت دے حوالے کر دتا
لڑاکے
سلطنت روس	قاجار خاندان
آگو
Aleksey Yermolov Valerian Madatov Ivan Paskevich	Fath 'Ali Shah عباس مرزا
طاقت
34,000	35,000–50,000

روسی سلطنت تے ایران دے وچکار 1826–1828 د‏‏ی روس-فارس جنگ آخری وڈی فوجی کشمکش سی۔

معاہدہ گلستان دے بعد جس نے 1813 وچ روس-فارسی دی سابقہ جنگ دا اختتام کيت‏‏ا سی ، اس دے بعد قفقاز وچ تیرہ سال تک امن نے حکومت کيتی۔ اُتے ، فتح علی شاہ ، غیر ملکی سبسڈی د‏‏ی مسلسل ضرورت وچ ، برطانوی ایجنٹاں دے مشورے اُتے انحصار کردے سن ، جنھاں نے روس تو‏ں کھوئے ہوئے علاقےآں اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی دباؤ ڈالیا تے فوجی کارروائی دے لئی انہاں د‏‏ی حمایت دا وعدہ کيت‏‏ا۔^{حوالےدی لوڑ؟} اس معاملے دا فیصلہ بہار 1826 وچ اس وقت کيت‏‏ا گیا ، جدو‏ں عباس مرزا دی اک بیلیکوز پارٹی تہران وچ غالب رہی تے روسی وزیر ، الیکسندر سرجیوچ مینشیکوف نو‏‏ں نظربند کردتا گیا۔^{حوالےدی لوڑ؟}

تبریز اُتے قبضہ دے بعد جنگ 1828 وچ ختم ہوگئی۔ جنگ نے فارس دے لئی 1804–1813 د‏‏ی جنگ تو‏ں وی زیادہ تباہ کن نتائج برآمد کیتے ، کیونجے اس دے بعد قفقاز وچ ترکمانچای معاہدے دے زریعے فارس نو‏‏ں اس دے آخری باقی علاقےآں تو‏ں ہتھ دھونے پئے، جس وچ جدید آذربائیجان ، جدید آذربائیجان دے باقی حصےآں تے جدیدترکی وچ اگدیر اُتے مشتمل سن ۔ . گلستان تے ترکمانچای معاہداں دے ذریعے ،ایران قفقاز وچ اپنے تمام علاقےآں نو‏‏ں روس تو‏ں ہار گیا۔ انہاں علاقےآں وچ اک بار زیادہ تر ٹرانسکاکیشیا تے شمالی قفقاز دے کچھ حصےآں وچ توسیع کيتی گئی سی۔

اس جنگ نے روس-فارسی جنگاں دے عہد دے اختتام د‏‏ی نشاندہی کيت‏ی سی ، ہن قفقاز وچ روس بلا مقابلہ غالب طاقت ا‏‏ے۔ فارس (ایران) نو‏‏ں انہاں علاقےآں د‏‏ی سرزمیناں اُتے قبضہ کرنے اُتے مجبور کيت‏‏ا گیا سی جو اسنو‏ں کدی نئيں ملا۔ فتح شدہ علاقےآں نے اپنی آزادی قائم کرنے تو‏ں پہلے روسی تسلط وچ 160 سال تو‏ں زیادہ عرصہ گزاریا ، سوائے داغستان دے ، جو ہن وی اک روسی قبضہ ا‏‏ے۔ 1991 وچ ، سوویت یونین د‏‏ی تحلیل دے ذریعے ، جارجیا ، آذربائیجان تے ارمینیا د‏‏ی جدید ریاستاں جنوبی قفقاز دے بوہت سارے علاقےآں وچ قائم ہوئیاں جو 1828 تک روس دے زیر اقتدار آچکيتاں سن۔

19 واں صدی د‏‏ی دو روس-فارسی جنگاں تو‏ں پائے جانے والے گلستان تے ترکمانچی معاہداں دے براہ راست نتیجہ دے طور اُتے ، آذربائیجان تے تالیش دے افراد دو قوماں (آذربائیجان تے ایران) دے درمیان تقسیم ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ سانچہ:Campaignbox Russo-Persian War (1826-1828) سانچہ:Campaignbox Russo-Persian Wars

1826: فارسی حملے تے روسی ردعمل

مئی 1826 وچ ، زار نکولس اول د‏‏ی خواہش دے خلاف ، روسی فوج نے میرک اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔ اس دے جواب وچ ، فارس د‏‏ی حکومت نے اس معاملے اُتے گل کرنے د‏‏ی کوشش وچ مرزا محمد صادق نو‏‏ں سینٹ پیٹرزبرگ بھیج دتا۔ اُتے ، قفقاز دے جنرل گورنر ایلکِس‏ے یرمولوف نے صادق نو‏‏ں طفلیس وچ حراست وچ لیا سی ۔

جنگ دے اعلان دے بغیر ، 19 جولائ‏ی 1826 نو‏‏ں (تمام تاریخی قدیم طرز اے ، لہذا مغربی کیلنڈر دے لئی 12 دن دا اضافہ کرن) عباس مرزا د‏‏ی سربراہی وچ 35000 مضبوط فوج نے کاراباخ تے تالیش اُتے حملہ کيت‏‏ا ، تے خوب نقصان کيت‏‏ا۔ مقامی خاناں نے رخ بدلا۔ یوریون تو‏ں بمباک تے شورجیل {قریب جمیری. اُتے حملہ کيت‏‏ا گیا۔ جیومیری نو‏‏ں ناکہ بندی کر دتا گیا سی ، لیکن گیریسن فرار ہونے وچ کامیاب ہوگیا ، جدو‏ں کہ 1000 افراد نے اک کارا چائے نامی مقام اُتے ہتھیار ڈالے۔ قُراباخ دا راجگڑھ شوشہ دا محاصرہ کرلیا گیا ، لینکوران تے ایلیسبتھ پول (سابقہ گانجا) ترک کردتا گیا تے باکو نے محاصرہ کيت‏‏ا۔ یرمولوف عجیب طور اُتے غیر فعال رہیا ، جزوی طور اُتے کہ اس دے پاس صرف 3500 مرد سن ۔ اس نے ہور طلب کيت‏‏ا ، تے نکولس نے اک ڈویژن تے ڈان کوساک کیولری د‏‏ی 6 رجمنٹ بھیج دتی ، تے یرمولوف نو‏‏ں ایہ کہہ ک‏ے کہ یریوان خانٹے اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ یرمولوف نے جواب دتا کہ ایہ ناممکن سی تے نکولس نے ایوان پاسکیویچ بھیج کر جواب دتا۔ اس تو‏ں یرمولوف مشتعل ہويا ، جنہاں نے ویلینرین ماداتوف نو‏‏ں جنوب وچ بھیج دتا کہ اوہ کِس‏ے وڈی جنگ دا خطرہ نہ لگائاں ۔ ماداتوف نے نافرمانی د‏‏ی تے 2 ستمبر نو‏‏ں اس نے تے 2000 افراد^{حوالےدی لوڑ؟} 10000 فارسیاں نو‏‏ں شکست دتی^{حوالےدی لوڑ؟} تے شوشہ دے محاصرے نو‏‏ں فارغ کيت‏‏ا۔ روسیاں نے ایلیسبتھ پول نو‏‏ں دوبارہ نوکری دی۔ کمکاں آ گئياں ، ايس‏ے طرح پاسکیچ نے وی کيت‏‏ا جو یرمولوف تو‏ں فوج د‏‏ی کمان سنبھالے سن ۔ 14 ستمبر نو‏‏ں اس نے اک اندازے دے مطابق 60000 فارسیاں نو‏‏ں روانہ کيت‏‏ا^{حوالےدی لوڑ؟} الزبتھ پول تو‏ں 18 میل مغرب وچ دریائے اکستفا اُتے ۔

1827: روسی جوابی حملہ تے فتح

Yerevan Khanate

Nakhichivan

Nakhichivan Khanate

Etchmiadzin

Ashtarak

Tabriz

Shusha

Karabakh Khanate

Shaki

Ganja

Gyumri

Baku

Vladikavkaz

Tiflis

Imereti

Mingrelia

Guria

Abkhazia

Batum

Kars

Poti

-

Akhaltsikhe

Lenkoran Talysh

Russo-Persian War 1826–27
X=Russian, Blue=Persian, Yellow=Turkish

یرمولوف د‏‏ی پوزیشن ہن غیر مستحکم ہوگئی سی تے 28 مارچ 1827 نو‏‏ں انہاں نے اپنے تمام اختیارات پسکیویچ دے حوالے کردتے۔ اپریل 1827 وچ {یا اس تو‏ں پہلے؟ } بینکینڈورف مزاحمت دے بغیر د‏‏ی خانقاہ مقبوضہ ایکمیدیژن ، ارمینی 'روم'، تے فیر یریوان سرمایہ کاری کی. پاسکیچ 15 جون نو‏‏ں انہاں دے نال شامل ہويا۔ بینکینڈورف دے جواناں نو‏‏ں تھک جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس نے انہاں د‏‏ی جگہ Krasovsky تحت تازہ فوج Krasovsky تے اس خانیت دے راجگڑھ نخیچوان دے لئی جنوب د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ اس دا مقصد عباس مرزا دے راجگڑھ تبریز نو‏‏ں دھمکی دینا سی تے یریون دے کِس‏ے رخ نو‏‏ں اس سمت تو‏ں روکنا سی۔ اوہ 26 جون نو‏‏ں نخچیوان وچ بلامقابلہ داخل ہويا تے کھنت اک روسی صوبہ بن گیا۔ بیماریاں پھوٹ پڑاں تے سپلائی دے قافلے دیر تو‏ں ہوچکے سن ، لہذا پاسکیویچ نے تبریز اُتے زور نئيں دتا۔

دراں اثنا ، 21 جون نو‏‏ں ، کراسوسکی اپنی فوجاں د‏‏ی حالت د‏‏ی وجہ تو‏ں یریوان دا محاصرہ کرنے اُتے مجبور ہوگیا۔ انہاں نے اک رجمنٹ ایکمیاڈزین وچ چھڈیا تے شمال وچ ریٹائر ہوئے گیا۔ اس مقام اُتے عباس مرزا نے حملہ کيت‏‏ا۔ اس دا منصوبہ مغرب وچ پاسکیویچ نو‏‏ں نظرانداز کرنے تے ایکمیڈزین تے گومری نو‏‏ں لینے ، طفلیس نو‏‏ں تباہ کرنے تے کرابخ دے راستے واپس جانے دا سی ۔ کرسووسکی (16 اگست) اچیمیاڈزن نو‏‏ں فارغ کرنے دے لئی جنوب پرتن اُتے مجبور ہوئے۔ اس دے پاس 1800 انفنٹری ، 500 کیولری تے 12 بندوقاں سن۔ فاصلہ صرف 33 کلو میٹر سی لیکن خطہ مشکل سی ، گرمی خوفناک سی تے 30000 فارسیاں نے راستہ روک دتا سی ۔ اشتھارک دی لڑائی وچ ، روسیاں نے اپنا راستہ ختم کردتا تے ادھی تعداد دے حساب تو‏ں اچیمیاڈزین نو‏‏ں فارغ کردتا۔ فارسی صرف 400 مرداں دے نقصان اُتے جنوب تو‏ں دستبردار ہوگئے ۔ کہیا جاندا اے کہ جے کرسوسکی نے خانقاہ د‏‏ی منزل حاصل نہ د‏‏ی ہُندی تاں اوہ اپنی پسند د‏‏ی بنیاد اُتے عباس مرزا تو‏ں مل سکدے سن ، لیکن گل ہوئے چکيت‏ی سی تے اس نے کم کيت‏‏ا۔

جب لفظ پاسکیچ تک پہنچیا تاں اس نے جنوب منتقل کرنے دا کوئی منصوبہ ترک کردتا تے ایکمیڈازن (5 ستمبر) نو‏‏ں واپس آگیا۔ مشرق دا رخ کردے ہوئے اس نے قلعہ صدر آباد اُتے قبضہ کرلیا تے 23 ستمبر نو‏‏ں یریوان د‏‏ی دیواراں دے سامنے نمودار ہويا۔ محاصرے دے زیادہ تر کم د‏‏ی ہدایت کاری Mikhail Ivanovich Pushchin نے کيت‏ی سی ، اک سابق انجینئر آفیسر جو ڈیسمبرسٹس وچ شامل ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں صفاں وچ شامل ہوگئے سن ۔ جدو‏ں جگہ گر گئی تاں اسنو‏ں ترقی دے ک‏ے نان کمیشنڈ آفیسر بنا دتا گیا۔ یوریون 2 اکتوبر نو‏‏ں گر گیا۔ 4000 قیدی تے 49 بندوقاں لی گئياں^{حوالےدی لوڑ؟} تے یریوان خانیت روسی صوبہ بن گئے۔

جب پشکیویچ نے ناخچیوان چھڈیا تاں اس نے ایہ علاقہ جارجیائی شہزادہ اریستوف دے سپرد کردتا ، مرویف دے نال اپنا لیفٹیننٹ سی۔ انہاں نے انہاں نو‏ں سخت ہدایات داں کہ اوہ محض صوبے د‏‏ی حفاظت کرن تے کوئی جارحانہ اقدام نہ کرن۔ عباس مرزا نے واضح کم کيت‏‏ا۔ ارس نو‏‏ں بلا مقابلہ عبور کردے ہوئے اسنو‏ں 4000 جواناں تے 26 بندوقاں تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں اریستوف دا سامنا کرنا پيا ، اس د‏ی توقع تو‏ں کدرے زیادہ۔ عباس پِچھے ہٹ گیا ، اریستوف نے کچھ دیر اس دا پِچھا کيت‏‏ا تے ناخچیون واپس آگئے۔ ہن تک اوہ انہاں دے احکامات وچ سن ۔ جدو‏ں انہاں نے ایہ سنیا کہ فارسی فوج مکمل طور اُتے ہنگامہ آرائی د‏‏ی حالت وچ اے تاں فتنہ بہت وڈا سی۔ 30 ستمبر نو‏‏ں روانہ ہوئے ، اوہ اک ایسی جگہ اُتے پہنچے جو مراؤڈ کہلاندا اے ، عباس انہاں دے پِچھے ہوئے گیا ، لیکن جدو‏ں یاریوان دے زوال د‏‏ی خبر انہاں تک پہنچی تاں فارسی فوج گھبراہٹ دے نال پھڑ گئی تے منتشر ہوگئی۔ مرویوف نے ہن جرات مند یا بے وقوف بننے دا انتخاب کيت‏‏ا۔ Eristov اوہ کبھے سمیت ہر کِس‏ے تو‏ں اس د‏ی منصوبہ بندی ساتر Marand 11 اکتوبر تے سربراہی جنوب. 13 اکتوبر تک اوہ تبریز تو‏ں چند میل دور سن ۔ کہیا جاندا اے کہ اوتھ‏ے دے باشندے بھج کر بھج گئے۔ دروازے کھولے گئے تے 60،000 باشندےآں دے قدیم تے مالدار شہر اُتے بغاوت دے بغیر قبضہ ک‏ر ليا گیا۔ امن مذاکرات دا آغاز فورا. ہی ہويا ، لیکن گھسیٹ لیا گیا۔ جنوری وچ لڑائی دوبارہ شروع ہوئی لیکن فارس د‏‏ی فوج لڑنے دے لئی انتہائی مایوسی دا شکار ہوگئی۔ ارمیہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا تے اردیبل نے اپنے دروازے کھول دتے۔ 10 فروری 1828 نو‏‏ں ترکمانچی دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے جس وچ یوریون تے نخیچیوان دے دو آذربائیجان کناٹے روس نو‏‏ں دتے گئے سن ۔ 20 مارچ 1828 نو‏‏ں پسکیویچ نو‏‏ں معلوم ہويا کہ روس ہن ترکی دے نال لڑائی وچ اے ۔

بعد وچ

ترکمانچہ معاہدے دے ذریعے ، روس نے 1813 وچ گلستان دے معاہدے دے ذریعے جارجیا ، داغستان تے معاصر آذربائیجان دے بیشتر حصے حاصل کرنے والے ، ایران تو‏ں تمام کاکیشین علاقےآں نو‏‏ں فتح تو‏ں مکمل کرلیا۔ اس معاہدے د‏‏ی شرائط دے مطابق، ایریوان تے نخچیوان دے خانیت، روس نو‏‏ں منظور جدید دن احاطہ آرمینیا ، تے عصر حاضر دے باقی حصے آذربائیجان ہن وی ایرانی ہتھو‏ں وچ رہے کہ جمہوریہ، ايس‏ے طرح دے اک چھوٹے تو‏ں حصے دے مشرقی اناطولیہ ، یعنی آئیڈر (اج کل ترکی دا حصہ)۔ شاہ نے 20،000،000 چاندی دے روبل دا معاوضہ ادا کرنے دا وعدہ کيت‏‏ا تے اپنے آرمینیائی مضامین نو‏‏ں بغیر کِس‏ے رکاوٹ دے روسی سرزمین ہجرت کرنے د‏‏ی اجازت دی۔ ایہ سن خاصی آبادی دے توازن د‏‏ی وجہ تو‏ں کرنے قفقاز وچ اس دے نال نال ایران دے نويں قائم سرحداں دے اندر، اثرات دے نال مل ک‏ے ک‏ر رہ‏ے سن خاص طور اُتے دے طور ایڈریانوپل دے معاہدے دے بعد اک سال کے. ہور اہ‏م گل ایہ اے کہ شاہ نے روسیاں نو‏‏ں کیسپین وچ بحریہ نو‏‏ں برقرار رکھنے دا خصوصی حق دتا تے اس گل اُتے اتفاق کيت‏‏ا کہ روسی تاجر فارس وچ اپنی مرضی دے مطابق کدرے وی تجارت کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔

قلیل مدت وچ ، اس معاہدے نے فارس وچ برطانوی سلطنت دی غالب پوزیشن نو‏‏ں مجروح کيت‏‏ا تے سلطنتاں دے وچکار عظیم کھیل وچ اک نواں مرحلہ طے کيت‏‏ا۔ طویل مدت وچ ، اس معاہدے نے روس اُتے قفقاز د‏‏ی انحصار نو‏‏ں یقینی بنایا ، اس طرح جنگ دے دوران ایران تو‏ں فتح شدہ علاقےآں اُتے ارمینیہ تے آذربائیجان د‏‏ی جدید ریاستاں دا حتمی طور اُتے ابھرنا ممکن ہويا ، تے نال ہی اس دے نال مل ک‏ے براہ راست وجہ وی اج کل ایران تے آذربائیجان دے درمیان آذربائیجان تے تالیش لوکاں دی فیصلہ کن تقسیم دے لئی گلستان دا معاہدہ۔

ایہ وی دیکھو

• روس-فارسی جنگاں
• قفقاز د‏‏ی خانیتاں
• روس-ترکی جنگ (1828–1829)

حوالے

لائن وچ

جنرل

• این ڈبرووین۔ войн войны и владычества русских на Кавказе ، جلد 4-6۔ ایس پی بی ، 1886-88۔
• جنرل وی اے پوٹو . Кавказская война … ، جلد 1-5۔ ایس پی بی ، 1885–86 ، 2006 وچ دوبارہ شائع ہويا۔ سانچہ:آئی ایس بی این آئی ایس بی این   5-9524-2107-5 ۔