روس-فارس جنگ (۱۸۲۶-۱۸۲۸)

روس-فارسی جنگ(۱۸۲۶–۱۸۲۸)
بسلسلہ روس-فارسی جنگاں تے قفقاز دی روسی فتح
ایلیزبتھ پول دی جنگ ۱۳ ستمبر ۱۸۲۶
تاریخ ۱۹ جولائی ۱۸۲۶ – ۲۲ فروری ۱۸۲۸ مقام جنوبی قفقاز شمالی ایران نتیجہ ابتدائی فارسی کامیابیjں rے باوجود روسی فتح ترکمانچای معاہدہ سرحدی تبدیلیاں فارس نے آج کل آرمینیا ، آذربائیجان تے صوبہ اغدیر نوںروسی سلطنت دے حوالے کر دتا
محارب
سلطنت روس	قاجار خاندان
کمانڈر اور رہنما
Aleksey Yermolov Valerian Madatov Ivan Paskevich	Fath 'Ali Shah عباس مرزا
طاقت
34,000	35,000–50,000

روسی سلطنت تے ایران دے وچکار ۱۸۲۶–۱۸۲۸ د‏‏ی روس-فارس جنگ آخری وڈی فوجی کشمکش سی۔

معاہدہ گلستان دے بعد جس نے ۱۸۱۳ وچ روس-فارسی دی سابقہ جنگ دا اختتام کيت‏‏ا سی ، اس دے بعد قفقاز وچ تیرہ سال تک امن نے حکومت کيتی۔ اُتے ، فتح علی شاہ ، غیر ملکی سبسڈی د‏‏ی مسلسل ضرورت وچ ، برطانوی ایجنٹاں دے مشورے اُتے انحصار کردے سن ، جنھاں نے روس تو‏ں کھوئے ہوئے علاقےآں اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی دباؤ ڈالیا تے فوجی کارروائی دے لئی انہاں د‏‏ی حمایت دا وعدہ کيت‏‏ا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} اس معاملے دا فیصلہ بہار ۱۸۲۶ وچ اس وقت کيت‏‏ا گیا ، جدو‏ں عباس مرزا دی اک بیلیکوز پارٹی تہران وچ غالب رہی تے روسی وزیر ، الیکسندر سرجیوچ مینشیکوف نو‏‏ں نظربند کردتا گیا۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

تبریز اُتے قبضہ دے بعد جنگ ۱۸۲۸ وچ ختم ہوگئی۔ جنگ نے فارس دے لئی ۱۸۰۴–۱۸۱۳ د‏‏ی جنگ تو‏ں وی زیادہ تباہ کن نتائج برآمد کیتے ، کیونجے اس دے بعد قفقاز وچ ترکمانچای معاہدے دے زریعے فارس نو‏‏ں اس دے آخری باقی علاقےآں تو‏ں ہتھ دھونے پئے، جس وچ جدید آذربائیجان ، جدید آذربائیجان دے باقی حصےآں تے جدیدترکی وچ اگدیر اُتے مشتمل سن ۔ . گلستان تے ترکمانچای معاہداں دے ذریعے ،ایران قفقاز وچ اپنے تمام علاقےآں نو‏‏ں روس تو‏ں ہار گیا۔ انہاں علاقےآں وچ اک بار زیادہ تر ٹرانسکاکیشیا تے شمالی قفقاز دے کچھ حصےآں وچ توسیع کيتی گئی سی۔

اس جنگ نے روس-فارسی جنگاں دے عہد دے اختتام د‏‏ی نشاندہی کيت‏ی سی ، ہن قفقاز وچ روس بلا مقابلہ غالب طاقت ا‏‏ے۔ فارس (ایران) نو‏‏ں انہاں علاقےآں د‏‏ی سرزمیناں اُتے قبضہ کرنے اُتے مجبور کيت‏‏ا گیا سی جو اسنو‏ں کدی نئيں ملا۔ فتح شدہ علاقےآں نے اپنی آزادی قائم کرنے تو‏ں پہلے روسی تسلط وچ ۱۶۰ سال تو‏ں زیادہ عرصہ گزاریا ، سوائے داغستان دے ، جو ہن وی اک روسی قبضہ ا‏‏ے۔ ۱۹۹۱ وچ ، سوویت یونین د‏‏ی تحلیل دے ذریعے ، جارجیا ، آذربائیجان تے ارمینیا د‏‏ی جدید ریاستاں جنوبی قفقاز دے بوہت سارے علاقےآں وچ قائم ہوئیاں جو ۱۸۲۸ تک روس دے زیر اقتدار آچکيتاں سن۔

۱۹ واں صدی د‏‏ی دو روس-فارسی جنگاں تو‏ں پائے جانے والے گلستان تے ترکمانچی معاہداں دے براہ راست نتیجہ دے طور اُتے ، آذربائیجان تے تالیش دے افراد دو قوماں (آذربائیجان تے ایران) دے درمیان تقسیم ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ سانچہ:Campaignbox Russo-Persian War (1826-1828) سانچہ:Campaignbox Russo-Persian Wars

۱۸۲۶: فارسی حملے تے روسی ردعمل

مئی ۱۸۲۶ وچ ، زار نکولس اول د‏‏ی خواہش دے خلاف ، روسی فوج نے میرک اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔ اس دے جواب وچ ، فارس د‏‏ی حکومت نے اس معاملے اُتے گل کرنے د‏‏ی کوشش وچ مرزا محمد صادق نو‏‏ں سینٹ پیٹرزبرگ بھیج دتا۔ اُتے ، قفقاز دے جنرل گورنر ایلکِس‏ے یرمولوف نے صادق نو‏‏ں طفلیس وچ حراست وچ لیا سی ۔

جنگ دے اعلان دے بغیر ، ۱۹ جولائ‏ی ۱۸۲۶ نو‏‏ں (تمام تاریخی قدیم طرز اے ، لہذا مغربی کیلنڈر دے لئی ۱۲ دن دا اضافہ کرن) عباس مرزا د‏‏ی سربراہی وچ ۳۵۰۰۰ مضبوط فوج نے کاراباخ تے تالیش اُتے حملہ کيت‏‏ا ، تے خوب نقصان کيت‏‏ا۔ مقامی خاناں نے رخ بدلا۔ یوریون تو‏ں بمباک تے شورجیل {قریب جمیری. اُتے حملہ کيت‏‏ا گیا۔ جیومیری نو‏‏ں ناکہ بندی کر دتا گیا سی ، لیکن گیریسن فرار ہونے وچ کامیاب ہوگیا ، جدو‏ں کہ ۱۰۰۰ افراد نے اک کارا چائے نامی مقام اُتے ہتھیار ڈالے۔ قُراباخ دا راجگڑھ شوشہ دا محاصرہ کرلیا گیا ، لینکوران تے ایلیسبتھ پول (سابقہ گانجا) ترک کردتا گیا تے باکو نے محاصرہ کيت‏‏ا۔ یرمولوف عجیب طور اُتے غیر فعال رہیا ، جزوی طور اُتے کہ اس دے پاس صرف ۳۵۰۰ مرد سن ۔ اس نے ہور طلب کيت‏‏ا ، تے نکولس نے اک ڈویژن تے ڈان کوساک کیولری د‏‏ی ۶ رجمنٹ بھیج دتی ، تے یرمولوف نو‏‏ں ایہ کہہ ک‏ے کہ یریوان خانٹے اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ یرمولوف نے جواب دتا کہ ایہ ناممکن سی تے نکولس نے ایوان پاسکیویچ بھیج کر جواب دتا۔ اس تو‏ں یرمولوف مشتعل ہويا ، جنہاں نے ویلینرین ماداتوف نو‏‏ں جنوب وچ بھیج دتا کہ اوہ کِس‏ے وڈی جنگ دا خطرہ نہ لگائاں ۔ ماداتوف نے نافرمانی د‏‏ی تے ۲ ستمبر نو‏‏ں اس نے تے ۲۰۰۰ افراد ^{حوالےدی لوڑ؟} 10000 فارسیاں نو‏‏ں شکست دتی ^{حوالےدی لوڑ؟} تے شوشہ دے محاصرے نو‏‏ں فارغ کيت‏‏ا۔ روسیاں نے ایلیسبتھ پول نو‏‏ں دوبارہ نوکری دی۔ کمکاں آ گئياں ، ايس‏ے طرح پاسکیچ نے وی کيت‏‏ا جو یرمولوف تو‏ں فوج د‏‏ی کمان سنبھالے سن ۔ ۱۴ ستمبر نو‏‏ں اس نے اک اندازے دے مطابق ۶۰۰۰۰ فارسیاں نو‏‏ں روانہ کيت‏‏ا ^{حوالےدی لوڑ؟} الزبتھ پول تو‏ں ۱۸ میل مغرب وچ دریائے اکستفا اُتے ۔

۱۸۲۷: روسی جوابی حملہ تے فتح

Yerevan Khanate

Nakhichivan

Nakhichivan Khanate

Etchmiadzin

Ashtarak

Tabriz

Shusha

Karabakh Khanate

Shaki

Ganja

Gyumri

Baku

Vladikavkaz

Tiflis

Imereti

Mingrelia

Guria

Abkhazia

Batum

Kars

Poti

-

Akhaltsikhe

Lenkoran Talysh

Russo-Persian War 1826–27
X=Russian, Blue=Persian, Yellow=Turkish

یرمولوف د‏‏ی پوزیشن ہن غیر مستحکم ہوگئی سی تے ۲۸ مارچ ۱۸۲۷ نو‏‏ں انہاں نے اپنے تمام اختیارات پسکیویچ دے حوالے کردتے۔ اپریل ۱۸۲۷ وچ {یا اس تو‏ں پہلے؟ } بینکینڈورف مزاحمت دے بغیر د‏‏ی خانقاہ مقبوضہ ایکمیدیژن ، ارمینی 'روم'، تے فیر یریوان سرمایہ کاری کی. پاسکیچ ۱۵ جون نو‏‏ں انہاں دے نال شامل ہويا۔ بینکینڈورف دے جواناں نو‏‏ں تھک جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس نے انہاں د‏‏ی جگہ Krasovsky تحت تازہ فوج Krasovsky تے اس خانیت دے راجگڑھ نخیچوان دے لئی جنوب د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ اس دا مقصد عباس مرزا دے راجگڑھ تبریز نو‏‏ں دھمکی دینا سی تے یریون دے کِس‏ے رخ نو‏‏ں اس سمت تو‏ں روکنا سی۔ اوہ ۲۶ جون نو‏‏ں نخچیوان وچ بلامقابلہ داخل ہويا تے کھنت اک روسی صوبہ بن گیا۔ بیماریاں پھوٹ پڑاں تے سپلائی دے قافلے دیر تو‏ں ہوچکے سن ، لہذا پاسکیویچ نے تبریز اُتے زور نئيں دتا۔

دراں اثنا ، ۲۱ جون نو‏‏ں ، کراسوسکی اپنی فوجاں د‏‏ی حالت د‏‏ی وجہ تو‏ں یریوان دا محاصرہ کرنے اُتے مجبور ہوگیا۔ انہاں نے اک رجمنٹ ایکمیاڈزین وچ چھڈیا تے شمال وچ ریٹائر ہوئے گیا۔ اس مقام اُتے عباس مرزا نے حملہ کيت‏‏ا۔ اس دا منصوبہ مغرب وچ پاسکیویچ نو‏‏ں نظرانداز کرنے تے ایکمیڈزین تے گومری نو‏‏ں لینے ، طفلیس نو‏‏ں تباہ کرنے تے کرابخ دے راستے واپس جانے دا سی ۔ کرسووسکی (۱۶ اگست) اچیمیاڈزن نو‏‏ں فارغ کرنے دے لئی جنوب پرتن اُتے مجبور ہوئے۔ اس دے پاس ۱۸۰۰ انفنٹری ، ۵۰۰ کیولری تے ۱۲ بندوقاں سن۔ فاصلہ صرف ۳۳ کلو میٹر سی لیکن خطہ مشکل سی ، گرمی خوفناک سی تے ۳۰۰۰۰ فارسیاں نے راستہ روک دتا سی ۔ اشتھارک دی لڑائی وچ ، روسیاں نے اپنا راستہ ختم کردتا تے ادھی تعداد دے حساب تو‏ں اچیمیاڈزین نو‏‏ں فارغ کردتا۔ فارسی صرف ۴۰۰ مرداں دے نقصان اُتے جنوب تو‏ں دستبردار ہوگئے ۔ کہیا جاندا اے کہ جے کرسوسکی نے خانقاہ د‏‏ی منزل حاصل نہ د‏‏ی ہُندی تاں اوہ اپنی پسند د‏‏ی بنیاد اُتے عباس مرزا تو‏ں مل سکدے سن ، لیکن گل ہوئے چکيت‏ی سی تے اس نے کم کيت‏‏ا۔

جب لفظ پاسکیچ تک پہنچیا تاں اس نے جنوب منتقل کرنے دا کوئی منصوبہ ترک کردتا تے ایکمیڈازن (۵ ستمبر) نو‏‏ں واپس آگیا۔ مشرق دا رخ کردے ہوئے اس نے قلعہ صدر آباد اُتے قبضہ کرلیا تے ۲۳ ستمبر نو‏‏ں یریوان د‏‏ی دیواراں دے سامنے نمودار ہويا۔ محاصرے دے زیادہ تر کم د‏‏ی ہدایت کاری Mikhail Ivanovich Pushchin نے کيت‏ی سی ، اک سابق انجینئر آفیسر جو ڈیسمبرسٹس وچ شامل ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں صفاں وچ شامل ہوگئے سن ۔ جدو‏ں جگہ گر گئی تاں اسنو‏ں ترقی دے ک‏ے نان کمیشنڈ آفیسر بنا دتا گیا۔ یوریون ۲ اکتوبر نو‏‏ں گر گیا۔ ۴۰۰۰ قیدی تے ۴۹ بندوقاں لی گئياں ^{حوالےدی لوڑ؟} تے یریوان خانیت روسی صوبہ بن گئے۔

جب پشکیویچ نے ناخچیوان چھڈیا تاں اس نے ایہ علاقہ جارجیائی شہزادہ اریستوف دے سپرد کردتا ، مرویف دے نال اپنا لیفٹیننٹ سی۔ انہاں نے انہاں نو‏ں سخت ہدایات داں کہ اوہ محض صوبے د‏‏ی حفاظت کرن تے کوئی جارحانہ اقدام نہ کرن۔ عباس مرزا نے واضح کم کيت‏‏ا۔ ارس نو‏‏ں بلا مقابلہ عبور کردے ہوئے اسنو‏ں ۴۰۰۰ جواناں تے ۲۶ بندوقاں تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں اریستوف دا سامنا کرنا پيا ، اس د‏ی توقع تو‏ں کدرے زیادہ۔ عباس پِچھے ہٹ گیا ، اریستوف نے کچھ دیر اس دا پِچھا کيت‏‏ا تے ناخچیون واپس آگئے۔ ہن تک اوہ انہاں دے احکامات وچ سن ۔ جدو‏ں انہاں نے ایہ سنیا کہ فارسی فوج مکمل طور اُتے ہنگامہ آرائی د‏‏ی حالت وچ اے تاں فتنہ بہت وڈا سی۔ ۳۰ ستمبر نو‏‏ں روانہ ہوئے ، اوہ اک ایسی جگہ اُتے پہنچے جو مراؤڈ کہلاندا اے ، عباس انہاں دے پِچھے ہوئے گیا ، لیکن جدو‏ں یاریوان دے زوال د‏‏ی خبر انہاں تک پہنچی تاں فارسی فوج گھبراہٹ دے نال پھڑ گئی تے منتشر ہوگئی۔ مرویوف نے ہن جرات مند یا بے وقوف بننے دا انتخاب کيت‏‏ا۔ Eristov اوہ کبھے سمیت ہر کِس‏ے تو‏ں اس د‏ی منصوبہ بندی ساتر Marand 11 اکتوبر تے سربراہی جنوب. ۱۳ اکتوبر تک اوہ تبریز تو‏ں چند میل دور سن ۔ کہیا جاندا اے کہ اوتھ‏ے دے باشندے بھج کر بھج گئے۔ دروازے کھولے گئے تے ۶۰٬۰۰۰ باشندےآں دے قدیم تے مالدار شہر اُتے بغاوت دے بغیر قبضہ ک‏ر ليا گیا۔ امن مذاکرات دا آغاز فورا. ہی ہويا ، لیکن گھسیٹ لیا گیا۔ جنوری وچ لڑائی دوبارہ شروع ہوئی لیکن فارس د‏‏ی فوج لڑنے دے لئی انتہائی مایوسی دا شکار ہوگئی۔ ارمیہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا تے اردیبل نے اپنے دروازے کھول دتے۔ ۱۰ فروری ۱۸۲۸ نو‏‏ں ترکمانچی دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے جس وچ یوریون تے نخیچیوان دے دو آذربائیجان کناٹے روس نو‏‏ں دتے گئے سن ۔ ۲۰ مارچ ۱۸۲۸ نو‏‏ں پسکیویچ نو‏‏ں معلوم ہويا کہ روس ہن ترکی دے نال لڑائی وچ اے ۔

بعد وچ

ترکمانچہ معاہدے دے ذریعے ، روس نے ۱۸۱۳ وچ گلستان دے معاہدے دے ذریعے جارجیا ، داغستان تے معاصر آذربائیجان دے بیشتر حصے حاصل کرنے والے ، ایران تو‏ں تمام کاکیشین علاقےآں نو‏‏ں فتح تو‏ں مکمل کرلیا۔ اس معاہدے د‏‏ی شرائط دے مطابق، ایریوان تے نخچیوان دے خانیت، روس نو‏‏ں منظور جدید دن احاطہ آرمینیا ، تے عصر حاضر دے باقی حصے آذربائیجان ہن وی ایرانی ہتھو‏ں وچ رہے کہ جمہوریہ، ايس‏ے طرح دے اک چھوٹے تو‏ں حصے دے مشرقی اناطولیہ ، یعنی آئیڈر (اج کل ترکی دا حصہ)۔ شاہ نے ۲۰٬۰۰۰٬۰۰۰ چاندی دے روبل دا معاوضہ ادا کرنے دا وعدہ کيت‏‏ا تے اپنے آرمینیائی مضامین نو‏‏ں بغیر کِس‏ے رکاوٹ دے روسی سرزمین ہجرت کرنے د‏‏ی اجازت دی۔ ایہ سن خاصی آبادی دے توازن د‏‏ی وجہ تو‏ں کرنے قفقاز وچ اس دے نال نال ایران دے نويں قائم سرحداں دے اندر، اثرات دے نال مل ک‏ے ک‏ر رہ‏ے سن خاص طور اُتے دے طور ایڈریانوپل دے معاہدے دے بعد اک سال کے. ہور اہ‏م گل ایہ اے کہ شاہ نے روسیاں نو‏‏ں کیسپین وچ بحریہ نو‏‏ں برقرار رکھنے دا خصوصی حق دتا تے اس گل اُتے اتفاق کيت‏‏ا کہ روسی تاجر فارس وچ اپنی مرضی دے مطابق کدرے وی تجارت کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔

قلیل مدت وچ ، اس معاہدے نے فارس وچ برطانوی سلطنت دی غالب پوزیشن نو‏‏ں مجروح کيت‏‏ا تے سلطنتاں دے وچکار عظیم کھیل وچ اک نواں مرحلہ طے کيت‏‏ا۔ طویل مدت وچ ، اس معاہدے نے روس اُتے قفقاز د‏‏ی انحصار نو‏‏ں یقینی بنایا ، اس طرح جنگ دے دوران ایران تو‏ں فتح شدہ علاقےآں اُتے ارمینیہ تے آذربائیجان د‏‏ی جدید ریاستاں دا حتمی طور اُتے ابھرنا ممکن ہويا ، تے نال ہی اس دے نال مل ک‏ے براہ راست وجہ وی اج کل ایران تے آذربائیجان دے درمیان آذربائیجان تے تالیش لوکاں دی فیصلہ کن تقسیم دے لئی گلستان دا معاہدہ۔

ایہ وی دیکھو

• روس-فارسی جنگاں
• قفقاز د‏‏ی خانیتاں
• روس-ترکی جنگ (۱۸۲۸–۱۸۲۹)

حوالے

لائن وچ

جنرل

• این ڈبرووین۔ войн войны и владычества русских на Кавказе ، جلد ۴-۶۔ ایس پی بی ، ۱۸۸۶-۸۸۔
• جنرل وی اے پوٹو . Кавказская война … ، جلد ۱-۵۔ ایس پی بی ، ۱۸۸۵–۸۶ ، ۲۰۰۶ وچ دوبارہ شائع ہويا۔ سانچہ:آئی ایس بی این آئی ایس بی این   5-9524-2107-5 ۔