ذبیح اللہ
ذبیح اللہ حضرت ابراہیم (ع) دے فرزند دا لقب اے جسنوں اللہ تعالیٰ نے حضرت ابراہیم نوں ذبح کرنے دا حکم دتا۔ قرآن نے ذبح دے قصے نوں بیان کيتا اے لیکن ذبیح دے ناں نوں ذکر نئيں کيتا اے۔ شیعہ ذبیح اللہ نوں حضرت اسماعیل دا لقب تے یہودی حضرت اسحاق دا لقب کہندے نيں۔ اہل سنت دے درمیان اس بارے وچ اختلاف پایا جاندا اے۔
ذبیح دا معنی تے ذبح دا واقعہ
سودھوذبح دا معنی سر کٹنا اے [۱] تے ذبیح اللہ دا معنی، خدا دے لئی سر کٹنا یا قربانی کرنا اے۔ ذبیح اللہ حضرت ابراہیم (ع) دے اک فرزند دا لقب اے تے اللہ تعالیٰ نے حضرت ابراہیم نوں حکم دتا کہ اپنے اس فرزند دی اللہ تعالیٰ دی راہ وچ قربانی کرن۔[۲] ابراہیم (ع) تے آپ دے فرزند نے اللہ تعالیٰ دے حکم نوں مان لیا، لیکن جبرئیل نے اللہ تعالیٰ دے حکم توں چھری نوں کٹنے توں روک لیا تے ابراہیم (ع) دے ہتھوں بیٹے دی جگہ اک جندی بھیڑ ذبح ہوئی۔[۳] عید قربان دے دن، قربانی دی سنت، ايسے واقعہ دی وجہ توں ادا کيتی جاندی اے۔[۴]
ذبیح کس دا لقب اے ؟
سودھوقرآن وچ ذبح دا واقعہ بیان ہويا اے [۵] لیکن ذبیح دے ناں ذکر نئيں ہويا اے۔ ذبیح اللہ حضرت ابراہیم (ع) دے کیہڑا فرزند دا لقب اے، اس بارے وچ دو نظریے پائے جاندے نيں، بعض اسنوں اسماعیل (ع) دا لقب تے بعض اسحاق (ع) دا لقب کہندے نيں۔
شیعہ نظریہ
سودھوشیعہ مفسرین سورہ صافات دی آیات ١٠١-١١٣ نوں مدنظر رکھدے ہوئے کہندے نيں کہ اللہ تعالیٰ نے اسحاق (ع) دے پیدا ہونے دی بشارت[۶]اسماعیل (ع) دی ولادت تے ذبح دے واقعے دے [۷] دے بعد ابراہیم (ع) نوں سنائی اے۔[۸] آیت اللہ مکارم شیرازی دے بقول جو اسحاق (ع) نوں ذبیح کہندے نيں، اوہ اسحاق دی دو خوش خبریاں نوں مدنظر رکھدے نيں، پہلی خوش خبری آپ دی ولادت تے دوسری خوش خبری آپ نوں نبوت عطا ہونا۔[۹] علامہ طباطبائی معتقد نيں کہ انہاں آیات توں واضح طور اُتے معلوم ہُندا اے کہ ذبیح توں مراد اسماعیل (ع)ہاں۔[۱۰]
اور ايسے طرح اسحاق (ع) نوں نبوت دی بشارت دینا، اس دے بچپن وچ قربانی والے مسئلے توں مطابقت نئيں رکھدی"فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ" ترجمہ: اساں اسنوں اسحاق تے اس دے بعد یعقوب (ع) دی بشارت سنائی اے۔[۱۱] جے اس آیت نوں مدنظر رکھیا جائے تاں معلوم ہُندا اے ابراہیم (ع) نوں اطمینان سی کہ اسحاق زندہ رہے گا تے اس دی نسل توں یعقوب دنیا وچ آئے گا۔[۱۲]
بعض روایات وچ وی اسماعیل (ع) نوں ذبیح اللہ دا عنوان دتا گیا اے۔ من جملہ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے روایات وچ اپنے آپ نوں ابن ذبیحین کہیا اے۔[۱۳] ايسے طرح دعائے مشلول وچ جو کہ امیر المومنین امام المتقین علی بن ابی طالب کرم اللہ وجہہ الکریم توں منسوب اے [۱۴] تے امام صادق (ع) دی روایات، [۱۵] تے امام رضا (ع)[۱۶] دے قول دے مطابق اسماعیل (ع) نوں ذبیح اللہ دا لقب دتا گیا اے۔
بعض مؤلفین حاجر دی ہجرت تے اسماعیل (ع) دی پیدائش نوں ذبح دے واقعہ توں مرتبط سمجھدے نيں تے کہندے نيں کہ ایہ اسماعیل دے ذبح والے واقعہ توں ہی مکمل ہُندا اے۔[۱۷]
اہل سنت دی نگاہ
سودھوذبیح دے بارے وچ اہل سنت وچ اختلاف پایا جاندا اے۔[۱۸] انہاں وچوں بعض انہاں روایات نوں مدنظر رکھدے ہوئے جو شیعہ مآخذ وچ وی ذکر ہوئیاں نيں[۱۹] ذبیح اللہ نوں اسحاق (ع) دا لقب سمجھدے نيں۔ اس قول دے قائل افراد تھلے لکھے نيں: عمر بن خطاب، سعید بن زبیر، کعب الاحبار، قتادہ، زہری، طبری تے مالک بن انس [۲۰] بعض شیعہ مؤلفین دے مطابق ایہ روایات جنہاں وچ اسحاق (ع) نوں ذبیح اللہ کہیا گیا اے، ایہ اسرائیلیاں دے زیر نظر نيں تے احتمال دتا اے کہ ایہ روایات یہود دی طرف توں نقل ہوئیاں نيں۔[۲۱]
بعض ہور اہل سنت اوہ افراد نيں جو کہندے نيں کہ روایات وچ موجود ذبیح توں مراد اسماعیل (ع) اے اس قول نوں ابو ہریرہ، عامر بن واثلہ، عبداللہ بن عمر، ابن عباس، سعید بن مسیب، یوسف بن مہران، ربیع بن انس و … توں نسبت دتی اے [۲۲] ايسے طرح فخر رازی تے ابن عاشور نے احتمال دتا اے کہ ذبیح اسماعیل (ع) اے۔[۲۳] شیخ صدوق روایات وچ موجود اختلاف دی طرف اشارہ کردے ہوئے، اسماعیل (ع) نوں ذبیح سمجھدے نيں تے کہندے نيں: اسحاق (ع) ذبح والے واقعے دے بعد پیدا ہوئے تے آرزو دی کہ اے کاش انہاں دے لئی ذبح دا حکم آندا تے اسماعیل (ع) دی طرح خدا دے حکم اُتے اوہ تسلیم ہُندے تے صبر کردے۔ اوہ ثواب وچ اسماعیل (ع) دے درجے تک پہنچ گئے۔[۲۴]
توریت دی نگاہ وچ
سودھوعہد عتیق دے مطابق اسحاق (ع) ذبیح سن ۔[۲۵] البتہ توریت وچ کہیا گیا اے کہ ابراہیم (ع) دا صرف اک ہی فرزند سی جسنوں ذبیح دا لقب ملیا اے۔[۲۶]
ابن ذبیحین
سودھوبعض روایات دے مطابق عبدالمطلب دے واقعے وچ ، جتھے عبد المطلب نے نذر دی اک فرزند نوں خدا دی راہ وچ قربانی کرن، عبداللہ بن عبدالمطلب نوں ذبیح تے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ابن ذبیحین کہیا گیا اے۔[۲۷]
حوالے
سودھو- ↑ فرہنگ لغت دہخدا، ذیل واژه ذبح.
- ↑ سوره صافات، آیہ ۱۰۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰٧، ج۴، ص۲۰۸
- ↑ صادقی تہرانی، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، ۱۴۱۹ق، ص۴۵۰؛ سید قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۲۹۹
- ↑ سوره صافات، آیہ ۱۰۲.
- ↑ سوره صافات، آیہ ۱۱۲.
- ↑ سوره صافات، آیہ۱۰۱-۱۰٧.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۴ش، ج۱۹، ص۱۲۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۴ش، ج۱۹، ص۱۲۹.
- ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱٧ق، ج۱٧، ص۱۵۵.
- ↑ سوره ہود، آیہ ٧۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۴ش، ج۱۹، ص۱۱۹-۱۲۰.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ۱۳٧۸ق، ج۱، ص۲۱۰؛ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۵۶-۵۸.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۵ق، ص۲۶۳.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴، ج۲، ص۲۲۶؛ شیخ صدوق، من لا یحضر الفقیہ، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۳۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰٧ق، ج۶، ص۳۱۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۴ش، ج۱۹، ص۱۲۰.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۶، ص۱۰۰.
- ↑ برای نمونہ، کلینی، الکافی، ۱۴۰٧ق، ج۱، ص۱۵۱؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ۱۳٧۸ق، ج۱، ص۲۴۵.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۶، ص۱۰۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳٧۴ش، ج۱۹، ص۱۱۹-۱۲۰.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۶، ص۱۰۰.
- ↑ فخررازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۶، ص۳۵۱؛ ابن عاشور، التحریر و التنویر، بیتا، ج۲۳، ص٧۰-۶۹.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۵٧-۵۸.
- ↑ تورات، سِفر پیدائش، ۲۲: ۱- ۱۴.
- ↑ تورات، سفر تکوین،۲۲: ۲.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ۱۳٧۸ق، ج۱، ص۲۱۰.
مآخذ
سودھو- ابن عاشور، محمد بن طاہر، التحریر و التنویر، بی جا، بی نا، بی تا.
- ابن ہشام، السیرة النبویۃ، ترجمہ: سید ہاشم رسولی، تہران، انتشارات کتابچی، چ پنجم، ۱۳٧۵ش.
- دہخدا، علی اکبر، فرہنگ لغت، تہران، مؤسسہ لغت نامہ دہخدا، ۱۳۴۱ش.
- شاذلی، سید بن قطب بن ابراہیم، فی ظلال القرآن، دار الشروق، بیروت، قاہره، ۱۴۱۲ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم، جامعہ مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، محقق و مصحح: لاجوردی، مہدی، تہران، نشر جہان، چاپ اول، ۱۳٧۸ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیہ، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- صادقی تہرانی، محمد، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، مؤلف، قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱٧ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تہران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- قمی، علی بن ابراہیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوی جزیرےی، سید طیب، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- کفعمی، المصباح، ابراہیم بن علی، قم، دار الرضی (زاہدی)، ۱۴۰۵ق.
- کلینی، الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تہران، دار الکتب الاسلامیہ، ۱۴۰٧ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونہ، تہران، دار الکتب الإسلامیۃ، چاپ اول، ۱۳٧۴ش.