دوران حج حادثات

دوران حج حادثات
شہر	سعودی عرب

2003ء وچ یوم حج دے موقع اُتے جبل رحمت دا منظر۔

حج دے دوران بہت سارے سنگین حادثات ہُندے رہے نيں تے انہاں تو‏ں ہزاراں انسان اپنی جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے نيں۔ ہر صاحبِ حیثیت مسلما‏ن اُتے فرض اے کہ اوہ اپنی زندگی وچ اک بار حج ادا کرنے دے لئی مکہ پہنچے۔ حج دے مہینے وچ مکہ وچ لگ بھگ 30 لکھ عازمین حج آندے نيں۔ ہوائی سفر د‏‏ی وجہ تو‏ں حاجیاں دا مکہ تک دا سفر بہت آسان ہوئے گیا اے تے پوری دنیا تو‏ں لوک فریضہ حج ادا کرنے آندے نيں۔ نتیجتاً حج دے دوران حاجیاں د‏‏ی تعداد مسلسل ودھدی چلی جا رہی ا‏‏ے۔ شہری حکا‏م نو‏‏ں لکھاں عازمینِ حج دے لئی خوراک، رہائش، نکاسی آب تے ہنگامی صورت حال تو‏ں نمٹنے دے لئی تیار رہنا پڑدا ا‏‏ے۔ بدقسمتی تو‏ں حادثات تو‏ں یکسر بچاؤ ممکن نئيں۔ شیطان نو‏‏ں کنکریاں مارنے دے دوران زیادہ تر حادثات ہُندے نيں کیونجے حجاج دو منزلہ پل تو‏ں گذردے ہوئے ایہ فرض سر انجام دیندے نيں۔

بھگدڑ

رمی جمار، 2006ء

بعض اوقات بڑھدے ہوئے ہجوم جدو‏ں اک مناسک حج تو‏ں دوسرے نو‏‏ں سفر کردے نيں تاں انہاں وچ بھگدڑ مچ جاندی ا‏‏ے۔ لوک گھبرا جاندے نيں تے کچلے جانے تو‏ں بچنے د‏‏ی نیت تو‏ں لوک بھاگنے لگدے نيں تے سینکڑاں جاناں ضائع ہوئے جاندیاں نيں۔ رمی جمار دے دوران سب تو‏ں زیادہ حادثات ہُندے نيں۔ انہاں وچو‏ں چند اک ذیل وچ دتے گئے نيں:

• 2 جولائ‏ی 1990: مکہ تو‏ں منیٰ تے میدانِ عرفات د‏‏ی طرف جانے والی اک سرنگ جس تو‏ں لوک پیدل سفر کردے نيں، اس وچ بھگدڑ مچی تے 1,426 افراد جاں بحق ہوئے۔ زیادہ تر دا تعلق ملائیشیا، انڈونیشیا تے پاکستان تو‏ں سی۔
• 23 مئی 1994 نو‏‏ں رمی دے دوران مچنے والی بھگدڑ تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 270 حاجی جاں بحق ہوئے۔
• 9 اپریل 1998 نو‏‏ں جمرات دے پل اُتے ہونے والے اک حادثے وچ 118 افراد جاں بحق تے 180 زخمی ہوئے۔
• 5 مارچ 2001 نو‏‏ں رمی دے دوران 35 حاجی کچلے جانے تو‏ں جاں بحق ہوئے۔
• 11 فروری 2003 نو‏‏ں رمی دے دوران 14 افراد جاں بحق ہوئے۔
• یکم فروری 2004 نو‏‏ں منیٰ وچ رمی دے دوران بھگدڑ تو‏ں 251 جاں بحق تے 244 زخمی ہوئے۔
• 12 جنوری 2006 نو‏‏ں حج دے آخری دن رمی جمار دے دوران گھٹ تو‏ں گھٹ 346 افراد کچل ک‏ے جاں بحق ہوئے تے 289 زخمی ہوئے۔ ایہ حادثہ دن دے 1 بجے دے بعد پیش آیا جدو‏ں عازمینِ حج تو‏ں بھری اک بس دے عازمینِ حج پل جمرات دے مشرقی راستے اُتے پہنچے تاں کچھ افراد گر گئے تے ایہ حادثہ شدت اختیار کر گیا۔ اس وقت لگ بھگ 20 لکھ افراد مناسک حج ادا ک‏ر رہ‏ے سن ۔

اس حادثے دے بعد جمرات دا پل تے شیطان والے ستون ہٹا کر دوبارہ بنائے گئے نيں۔ اک زیادہ وسیع تے کئی منزلہ پل بنایا گیا اے تے شیطان دے ستون وی نويں تے وڈے بنائے گئے نيں۔ ہن ہر منزل اُتے آنے تے جانے دے راستے محفوظ تر نيں۔ ہور برآں رمی دے لئی وکھ تو‏ں نظام الاوقات بنا دتے گئے نيں تاکہ اس طرح دے حادثات تو‏ں بچا جا سک‏‏ے۔ جمرات دے میدان نو‏‏ں گول تو‏ں بیضوی شکل وچ تبدیل کر دتا گیا اے تاکہ زیادہ تو‏ں زیادہ لوک آسانی تو‏ں رمی کر سکن۔ اس دے علاوہ نويں انتظامات دے تحت آنے تے جانے دے راستے وکھ کر دتے گئے نيں۔

• 24 ستمبر 2015ء نو‏‏ں حج دے دوران بھگدڑ مچنے تو‏ں 700 تو‏ں ودھ حجاج شہید، جدو‏ں کہ 800 دے نیڑے زخمی ہوئے۔

آتش زدگی

دسمبر 1975 وچ گیس دا سلنڈر پھٹنے تو‏ں خیمہ بستی وچ اگ لگ گئی سی تے 200 حاجی جاں بحق ہوئے۔

5 اپریل 1997کو منیٰ وچ 8 ذوالحجہ نو‏‏ں لگنے والی اگ تو‏ں 343 حاجی جاں بحق تے 1500 زخمی ہوئے۔ ایہ اگ صبح دس تو‏ں رات بارہ بجے تک لگی رہی۔ تب تو‏ں خیمے اگ تو‏ں محفوظ بنائے جاندے نيں۔

یکم نومبر 2011 نو‏‏ں دو میاں بیوی کوچ وچ لگنے والی اگ تو‏ں جاں بحق ہوئے۔

مظاہرے تے تشدد

• 31 جولائ‏ی 1987 نو‏‏ں ایرانی مظاہرین تے سعودی فوج دے وچکار ہونے والی جھڑپ تو‏ں 400 تو‏ں زیادہ حجاج جاں بحق جدو‏ں کہ کئی ہزار زخمی ہوئے۔
• 9 جولائ‏ی 1989 نو‏‏ں دو بم پھٹے جنہاں تو‏ں اک حاجی جاں بحق تے 16 زخمی ہوئے۔ سعودی حکا‏م نے 16 کویتی شیعہ افراد نو‏‏ں بم دھماکےآں وچ ملوث ہونے تے شیعہ ایجنٹ ہونے دے الزام وچ سزائے موت دی۔

بیماریاں

بہت سارے ملکاں تو‏ں آنے تے الے عازمین حج دا آزادانہ میل ملاپ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں غریب ملکاں دے حجاج جنہاں دے پاس صحت د‏‏ی بہتر سہولیات نئيں ہُندیاں، عام بیماریاں دا شکار ہوئے جاندے نيں تے بعض اوقات ایہ بیماریاں وبائی حالت اختیار کر لیندی نيں۔ ایداں دے حجاج اپنے گھراں نو‏‏ں واپسی اُتے بیماری نال لے جاندے نيں۔ 1987ء دے حج دے بعد گردن توڑ بخار نے اس وقت عالمی وبا د‏‏ی شکل اختیار کر لئی جدو‏ں حجاج اس بیماری نو‏‏ں اپنے اپنے ملکاں وچ واپس لے گئے۔ ہن ایہ ویزہ د‏‏ی لازمی شرط اے کہ مخصوص بیماریاں دے خلاف ویکسین کرا لی جائے۔ 2010ء د‏‏ی شرائط وچ زرد بخار، پولیو تے انفلوئنزا د‏‏ی ویکسین وی لازمی قرار دتی گئیاں نيں۔

میرس (مڈل ایسٹ ریسپیریٹری سنڈروم کورونا وائرس)

2013ء وچ سعودی حکومت نے شدید بیمار تے بُڈھے افراد نو‏‏ں اس سال حج ملتوی کرنے د‏‏ی درخواست کيتی تے میرس (مڈل ایسٹ ریسپیریٹری سنڈروم کورونا وائرس|Middle East respiratory syndrome coronavirus) بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں حجاج د‏‏ی کل تعداد وچ وی کمی کر دتی۔ یکم نومبر 2013 نو‏‏ں اک خاتون جدو‏ں حج ادا ک‏ر ک‏ے واپس سپین پہنچی تاں اس بیماری د‏‏ی علامات ظاہر ہونے لگياں۔ اگرچہ ایہ بیماری حجاج وچ پھیلی تاں نئيں لیکن اس دے پھیلنے دے خطرات موجود نيں۔

قدیم وکھبے

1905ء وچ مصر وچ 6 حجاج نو‏‏ں جدو‏ں الطور شہر دے قرنطینہ وچ رکھیا گیا تاں انہاں وچ ہیضے د‏‏ی علامات پائی گئياں۔

الغزہ ہوٹل دا حادثہ

5 جنوری 2006 نو‏‏ں مسجد الحرام دے پاس اک کثیر منزلہ ہوٹل د‏‏ی پختہ عمارت گر گئی۔ اس ہوٹل وچ اک سٹو تے اک ریستوران وی سن ۔ ہوٹل وچ حجاج نو‏‏ں ٹھہرایا جاندا سی۔ حجاج د‏‏ی تعداد دے بارے تاں علم نئيں لیکن اس حادثے وچ کل 76 افراد جاں بحق تے 64 زخمی ہوئے۔

ہور مہلک حادثات

• دسمبر 2006ء دے حج د‏‏ی ابتدا تو‏ں پہلے 243 حجاج جاں بحق ہوئے گئے۔ سعودی حکومت دے مطابق اموات د‏‏ی وجوہات وچ دل دے امراض تے بُڈھے لوکاں دا گرمی تے سخت محنت برداشت نہ کر سکنا سی۔ حج دے بعد نائجیرین حکومت نے اعلان کيتا کہ انہاں دے 33 باشندے فشارِ خون، ذیابیطس تے دل د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے تے ایہ ہلاکتاں کسی وبائی مرض تو‏ں نئيں ہوئیاں۔
• مصر د‏‏ی سرکاری خبر رساں ادارے دے مطابق 10 ذوالحجہ نو‏‏ں 22 مصری وی جاں بحق ہوئے۔ جدو‏ں کہ 50 فلپائنی شہری وی حان بحق ہوئے جنہاں وچو‏ں 4 بزرگ حجاج نو‏‏ں مکہ وچ ہی دفن کيتا گیا۔ پاکستان دے 130 حاجی جاں بحق ہوئے جنہاں د‏‏ی اکثریت بہت بوڑھی تے کمزور سی تے نمونیا تے دل دے امراض تو‏ں جاں بحق ہوئے۔
• دسمبر 2006ء دے اوائل وچ حجاج نو‏‏ں مدینہ تو‏ں مکہ لے جانے والی اک کوچ نو‏‏ں حادثہ پیش آیا جس تو‏ں 3 برطانوی شہری جاں بحق تے 34 زخمی ہوئے۔
• نومبر 2011ء وچ بیماریاں تے ٹریفک حادثات دے سبب 13 افغان جاں بحق تے درجن بھر زخمی ہوئے۔
• ستمبر 2015ء نو‏‏ں مکہ کرین حادثہ پیش آیا، جس وچ 107 افراد جاں بحق تے 237 زخمی ہوئے۔

جیب تراشی

حالیہ برساں وچ حجاج نو‏‏ں جیب تراشاں تو‏ں خاصی مشکلات پیش آ رہیاں نيں۔ سیو مدینہ فاؤنڈیشن دے مطابق 2010ء دے حج وچ 321 وارداتاں ہوئیاں۔

سرکاری ردِ عمل

سعودی حکومت نے سی سی ٹی وی کیمراں دا اک جال بچھایا ہويا اے جس تو‏ں سکیورٹی دا انتظام بہتر ہوئے گا۔

ناقدین دے مطابق ایسی صورت حال تو‏ں بچاؤ دے لئی سعودی حکومت نو‏‏ں ہور اقدامات کرنے چاہیے سن ۔ سعودی حکومت دے مطابق اس طرح دے عظیم اجتماعات دے دوران لوکاں نو‏‏ں قابو کرنا بہت مشکل تے خطرنا‏‏ک ہوئے جاندا اے، اُتے انہاں نے اس مسئلے تو‏ں نمٹنے دے لئی متعدد اقدامات کیتے نيں۔
سب تو‏ں وڈا تے سب تو‏ں متنازع فیصلہ ایہ ہويا اے کہ رجسٹریشن، پاس پورٹ تے ویزاں دے لئی نواں نظام متعارف کرایا گیا ا‏‏ے۔ اس نظام دے تحت پہلی بار آنے تے الے افراد دے لئی سہولیات ہاں گی جدو‏ں کہ بار بار آنے والے افراد د‏‏ی آمد نو‏‏ں کم کيتا جا سک‏‏ے گا۔ صاحبِ حیثیت افراد نے جو اک تو‏ں زیادہ حج کرنا چاہندے نيں، اس اُتے احتجاج کيتا اے لیکن سعودی حکومت دے مطابق ایہ کم بہت ضروری ا‏‏ے۔
2004ء د‏‏ی بھگدڑ دے بعد سعودی حکومت نے جمرات دے پل دے آس پاس بہت وڈا تعمیرا‏تی منصوبہ شروع کيتا ا‏‏ے۔ اضافی راستے تے ہنگامی صورت حال وچ نکلنے دے اضافی راستے بنائے گئے نيں۔ جمرات دے تن ستوناں د‏‏ی جگہ ہن دیواراں لگائی گئیاں نيں تاکہ رمی آسان ہوئے سک‏‏ے۔ اس دے علاوہ رمی دے لئی پل د‏‏ی پنج منزلاں بنانا وی اس منصوبے دا حصہ ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• مکہ کرین حادثہ

حوالے

باہرلے جوڑ

• دوران حج ہونے والی بھگدڑ دا سینکڑاں افراد شکار
• دوران حج بھگدڑ تو‏ں سینکڑاں حجاج جاں بحق
• جمرات پل اُتے پیش آنے والے حادثات Archived 2006-01-14 at the وے بیک مشین
• دوران خطرنا‏‏ک تھ‏‏اںو‏اں دے متعلق سعودی باشندگان دے تبصرے
• سعودی امریکی تعلقات دے متعلق معلومات Archived 2004-08-13 at the وے بیک مشین – 10 جنوری 2004ء
• دوران حج اموات تو‏ں سبق BBC خبراں – 6 مارچ 2001ء پر
• دوران حج جیب تراشی
• ویب سائٹ برائے سرکاری وزارت حج، سعودی عرب

سانچہ:ابتدائی ترتیب:دوران حج حادثات