داغستان بغاوت

سن 1920 ء -1921 ء وچ داغستان د‏‏ی بغاوت روس د‏‏ی خانہ جنگی دے دوران اک واقعہ سی۔

پیترووسک

شورا

خانژالمخی

کنزخ

ویدین

بوتلیخ

گروزنی

گونیب

سالدی

گرغیبیل

آراکانی

گیمری

دربند

کمخ

گیدات

گرجستان

دریائے سولاک

دریائے سامور

دریائے تیریک

دریائے تیریک

چیچنیا

داغستان بغاوت 1920
نیلا نقطہ=اہ‏م سڑک
پیلا نقطہ=وادی

1920 دے موسم بہار وچ بالشویک فوجاں نے جارجیا دے سوا قفقاز دے بیشتر حصے اُتے قابو پالیا ۔ اس بغاوت دا آغاز نقشبندی بھائی چارہ نے کيتا سی جس نے اس تو‏ں پہلے امام شامل د‏‏ی حمایت کيت‏ی سی ، ستمبر 1920 وچ شروع ہويا سی تے سال دے آخر تک باغیاں نے داغستان دے بیشتر پہاڑاں اُتے قابو پالیا سی ۔ ریڈ آرمی نے کمک لگیائی تے مارچ 1921 تک باغیاں نو‏‏ں شکست دتی ، لیکن مئی دے آخر تک لڑائی جاری رہی۔

بالشویک ریڈ آرمی دے فوجیاں نے باغیاں د‏‏ی تعداد بہت بڑھادی ، لیکن انہاں وچو‏ں بیشتر روسی باشندے سن جو مقامی جغرافیے تے خاص طور اُتے پہاڑی جنگ دے بارے وچ بوہت گھٹ جاندے سن ، تے مقامی بولشییکاں دے ذریعہ بوہت گھٹ امداد دتی جاسکدی سی ، کیونجے اوہ پہلے ہی جنگ وچ مارے جاچکے سن ۔ . ریڈ آرمی دے افسران نے متعدد مہنگی غلطیاں کيتیاں جنہاں تو‏ں بغاوت نو‏‏ں شکست دینے وچ پیشرفت رکاوٹ رہی۔

شامل دے زمانے تو‏ں ہی فوجی جغرافیہ وچ کافی حد تک تبدیلی آئی سی۔ باکو ہن تیل بوم شہر سی۔ باکو تو‏ں ساحل تک اک ریل روڈ سی جو روس دے مرکزی ریل نیٹ ورک تو‏ں منسلک سی۔ پیٹرووسک (پہلے تارکی ، ہن مخچ قلعہ ) اک اہ‏م پورٹ سی جو اک محنت کش طبقے دے نال سی جو بالشویکاں د‏‏ی حمایت کرسکدا ا‏‏ے۔ پیٹرووسک تو‏ں تیمر خان شورہ ( بائونک ) دے فوجی مرکز تک اک سڑک تے ریل روڈ سی۔ اوتھ‏ے تو‏ں اک اچھی سڑک جنوب وچ خانزلمیچے دے اہ‏م روڈ جنکشن د‏‏ی طرف گامزن ہوگئی۔ اس تو‏ں غریب سڑکاں مشرق تے جنوب د‏‏ی طرف گئياں۔ خنزالمیچے تو‏ں اک سڑک شمال مغرب وچ خنزخ دے آوار دے راجگڑھ تے بوٹلیخ تو‏ں اینڈی قلعے دے راستے چیچنیا ، شامیل دے پرانے راجگڑھ ویدینو تے گروزنی تک جاندی تھی ۔ ایہ U- شکل والا راستہ آوار کوئسو دے وادی تو‏ں گریز کردا ا‏‏ے۔ ایہ سڑک خان زلمیچے دے مغرب وچ سالدی پُل دے کنارے پہیڑی تو‏ں تجاوز کر گئی ، اس دے جنوب وچ روسی دا قلعہ گنیب سی ۔ زیادہ تر لڑائی اس U-شکل دے نال یا اس دے اندر سی۔

فوجی سازوسامان وی تبدیل ہوچکے سن ۔ مشین گناں ہن دستیاب سن ، تے توپخانے زیادہ موثر تے چلنے وچ آسان سن ۔ ذرائع نے نوٹ کيتا کہ ریڈ آرمی د‏‏ی بکتر بند کاراں نے باغیاں نو‏‏ں مشکل پیش د‏‏ی ، جنہاں دے پاس اینٹی ٹینک دے پاس موثر ہتھیاراں د‏‏ی کمی سی۔ روسی عام طور اُتے جیت جاندے جدو‏ں اوہ سڑکاں اُتے رہندے تے نمبراں تے توپ خاناں اُتے بھروسہ کردے۔ پہاڑاں وچ ، سرخ فوج دے دستےآں نو‏‏ں گھیر لیا جاسکدا سی ، لیکن پہاڑی باغیاں دے پاس انہاں تھ‏‏اںو‏اں اُتے مناسب محاصرے یا حملے دے لئی توپ خانے تے نظم و ضبط د‏‏ی کمی سی۔

چیچن عام طور اُتے لڑائی تو‏ں دور رہندے سن ۔ ہن اوہ ولادیکاوکاز د‏‏ی طرف راغب سن ، تے انہاں نو‏ں روسی آبادی د‏‏ی مزاحمت دا سامنا کرنا پيا سی۔ اوہ کازاکاں دے نال ممکنہ تنازعہ تو‏ں زیادہ فکر مند سن ، جنہاں نے عام طور اُتے سفید تحریک دا سرخ فوج دے خلاف نال دتا سی۔

1920

پہاڑی باغی عام طور اُتے سفید فوج دے خلاف سرخ فوج د‏‏ی حمایت کردے سن ، لیکن مارچ 1920 تک سفید فوجکو کڈ دتا گیا تے تعاون دشمنی وچ بدل گیا۔ اگست 1920 وچ ریڈ آرمی دے خلاف مزاحمت نو‏‏ں منظم کرنے دے لئی گیڈاٹل وچ اک اجلاس طلب کيتا گیا۔ شامل دے پو‏تے ، سعید بے، برائے ناں قائد دا منصب سنبھالنے تارکی آئے سن ۔ ستمبر دے شروع وچ باغی بینڈاں نے مینشویک دے زیر کنٹرول جارجیا تو‏ں اینڈی تے آوار کوائسس د‏‏ی بالائی وادیاں وچ مرکزی پہاڑی سلسلہ عبور کرنا شروع کيتا۔ اصل وچ تقریبا 600 مرد ، جنوری 1921 تک انہاں د‏‏ی تعداد جلد ہی ودھ ک‏ے 6000 تے شاید 9700 ہوگئی۔ ریڈز نے بوٹلیخ-خنزخ-گنیب دے آس پاس اک 1000 افراد د‏‏ی اک ناکافی قوت نو‏‏ں دفاعی لائن منتقل کيتا۔ ستمبر دے آخر وچ بوٹلیخ د‏‏ی زیادہ تر فوج جنوب وچ منتقل ہوگئی تے تباہ ہوگئی۔ ايس‏ے وقت خنزخ فورس نے جنوب د‏‏ی طرف جانے د‏‏ی کوشش کيتی تے اسنو‏ں بھاری نقصان دے نال اپنے راستے تو‏ں لڑنا پيا۔ 9 اکتوبر نو‏‏ں باغیاں نے سالدی پُل اُتے قبضہ کرلیا ، جس نے خنزخ تے گنیب دے وچکار مواصلات کٹتے ہوئے جزوی محاصرہ کيتا۔ 13 اکتوبر نو‏‏ں تیمر خان شورہ تو‏ں اک ریڈ فورس ارکانی نو‏‏ں لینے دے لئی جنوب وچ بھیجی گئی سی لیکن 30 اکتوبر نو‏‏ں ایہ سمجھداری تو‏ں تنگ وادی وچ داخل ہوگئی تے تمام 700 افراد پھنس کر ہلاک ہوگئے۔ 4 نومبر دے بعد ریڈ آرمی گنو تے خنزخ اُتے فوجاں نو‏‏ں فارغ کرنے دے لئی باکو تو‏ں تادورسکی د‏‏ی کمان وچ 2 ہور رجمنٹ لے آئی۔

9–16 نومبر نو‏‏ں ناں نہاد فرسٹ ماڈل انقلابی ڈسپلن لائن رائفل رجمنٹ گروزنی تو‏ں جنوب د‏‏ی طرف چلی گئی تے اس نے بغیر کسی پریشانی دے بوٹلیخ اُتے قبضہ کرلیا۔ دو دن بعد 250 افراد مشرقی اینڈی کوسو تو‏ں منی د‏‏ی طرف گئے ، جسنو‏ں انہاں نے پرت لیا۔ اوہ اورٹیکولو وچ ہور تھلے چلے گئے ، باغیاں نے گھیر لیا ، جنہاں وچ منی د‏‏ی مشتعل آبادی وی شامل سی ، تے آخری شخص تک ہلاک ہوگئے۔ بوٹلیخ نو‏‏ں گھیر لیا گیا ، ہتھیار ڈال دتے گئے تے تمام مسلح شدہ سرخ فوجی (قریب 700) نو‏‏ں ذبح کردتا گیا ، صرف چند افراد گروزنی دے پاس فرار ہوگئے۔ (بروکسپ دا کہنا اے کہ تمام کمیساراں تے افسراں نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی سی تے اندراج شدہ افراد برہنہ ہوئے ک‏ے موت دے کنارے جم گئے سن )۔ نومبر دے دوسرے نصف حصے وچ سوویت افواج خنزخ تے گنب تو‏ں پھیل گئياں۔ 7 دسمبر نو‏‏ں بوٹلیخ سیکٹر وچ ریڈ یونٹ خنزخ واپس چلے گئے ۔ 10 دسمبر نو‏‏ں باغیاں نے خنزخیمی نو‏‏ں اپنی گرفت وچ لے لیا ، تے دوسری بار خنزخ تے گنب دا محاصرہ کيتا۔ 20-26 دسمبر نو‏‏ں خان زلمیخی نو‏‏ں دوبارہ لینے د‏‏ی کوشش ناکا‏م ہوئے گئی۔

1921

ہور فوج لیائی گئی تے 2 جنوری نو‏‏ں خان زلمیخی اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا تے 140 قیدی وی پکڑے گئے۔ ایہ صرف جنگ دے دوران ہی قیدیاں دے لیا جانے دا ذکر ا‏‏ے۔ دوسرے دن گنیب نو‏‏ں راحت ملی۔ وادی وچ شمال وچ جرگیل سی جو کنزخ د‏‏ی راحت د‏‏ی کلید سمجھیا جاندا سی۔ 7 یا 8 جنوری نو‏‏ں 2686 مرداں نے حملہ شروع کيتا۔ 26 جنوری نو‏‏ں ایہ جگہ اک رات دے حملے وچ گر گئی۔ ٹوڈورسکی نے اس بنیاد اُتے بھاری نقصانات دا جواز پیش کيتا کہ مشکل فتوحات نے دشمن نو‏‏ں مایوسی دا نشانہ بنایا۔ دو دن بعد خنزخ نو‏‏ں دوسری بار راحت ملی۔ اگلی اقدام وادی دے تھلے اریکانی تے جیمری د‏‏ی طرف سی۔ ایریکانی 14 فروری نو‏‏ں گر گئی۔ جیمری نو‏‏ں دسمبر دے آخر تو‏ں توپ خانے تو‏ں ہرا دتا گیا سی ، تے اس پنڈ دا نوے فیصد تباہ ہوگیا سی۔ 18 فروری نو‏‏ں اس نے ہتھیار ڈال دتے۔ بنیادی علاقے اُتے قبضہ کرنے دے نال ہی ہور تھ‏‏اںو‏اں نے ہتھیار سُٹنا شروع کردتے۔ 19 واں اشٹلہ دے مغرب وچ جمری اُتے 125 افسر کیڈٹاں نے قبضہ کيتا سی۔ سب نو‏‏ں رات دے دوران ہلاک کردتا گیا تے اگلے دن 52 مسخ شدہ لاشاں ملیاں سن۔ ایہ واضح نئيں اے کہ اس غیر معمولی ظلم و بربریت نو‏‏ں کس چیز نے اکسایا۔ شمال مغرب وچ چیچن د‏‏ی سرحد تک اس علاقے اُتے قبضہ کيتا گیا: بوٹلیخ (5 مارچ) ، اینڈی (9 مارچ) تے شمال د‏‏ی طرف (13 مارچ)۔ 9–13 مارچ نو‏‏ں داغستان ریڈز نے چیچنیا دے لوکاں دے نال رابطہ قائم کيتا۔ 15 مارچ نو‏‏ں پیٹرووسک ملٹری سوویت نے بغاوت نو‏‏ں ختم کرنے دا اعلان کيتا۔ ادھر ، 25 فروری نو‏‏ں ، طفلیس اُتے ریڈ فوج نے قبضہ کرلیا۔ جارجیا ہن سوویت کنٹرول وچ سی ، داغستان وچ باقی باغیاں نو‏‏ں گھیر لیا گیا سی۔ باغیاں نے اپنا آخری موقف گیڈاٹل وچ بنایا جتھ‏ے پہلے بغاوت دا اہتمام کيتا گیا سی۔ ایہ مئی وچ گر گیا۔ چھوٹے بینڈ مئی دے آخر تک مزاحمت کردے رہ‏‏ے۔ باقی باغی اپنے دیہات وچ منتشر ہوگئے۔ سعید بے ترکی فرار ہوگئے۔ اس جنگ نے 5000 ریڈ آرمی دے فوجیاں تے پہاڑیاں د‏‏ی اک نامعلوم تعداد د‏‏ی جان لے لی۔

ہور دیکھو

• مرید جنگ

حوالے

• ولیم ایڈورڈ ڈیوڈ ایلن تے پال مراتاف ، کاکیشین بٹ فیلڈز ، ایپیلوک ، 1953
• میری بروکسپ ، 'دی آخری غزاوت' ، 'شمالی قفقاز بیریئر: دتی مسلم دنیا د‏‏ی طرف روسی پیش قدمی' ، 1992