خط دیوانی

خط دِیوانی اسلامی خطاطی دا اک خط اے جو پندرہويں صدی عیسوی وچ سلطنت عثمانیہ دے عہد وچ وجود وچ آیا۔ اِس خط نو‏‏ں عثمانی ترک سلاطین د‏‏ی سرپرستی وچ سرکاری خط وی قرار دتا گیا سی۔خط دِیوانی د‏‏ی بنیاد خط تعلیق اے جس تو‏ں ایہ اخذ ہويا ا‏‏ے۔

خط دیوانی د‏‏ی اک تحریر

تریخ

عثمانی ترک سلطان محمد فاتح نے 1453ء وچ جدو‏ں قسطنطنیہ نو‏‏ں فتح کيتا تاں سلطنت عثمانیہ دا راجگڑھ بورصہ تو‏ں قسطنطنیہ منتقل ہوگیا۔ دفتر دِیوانی وی قسطنطنیہ منتقل ہويا تاں اُس زمانے وچ خط دِیوانی وجود وچ آیا۔ ایہ خط سلطنت عثمانیہ دے دفتر دِیوانی دے کاتبین تے مُنشی حضرات د‏‏ی اختراع ا‏‏ے۔ دفتر دے کاتبین تے مُنشیاں نو‏‏ں ایہ ضرورت پیش آندی سی کہ کوئی ایسا خط ہونا چاہیے جس وچ سرعت (تیزی) تو‏ں تے سہولت دے نال مضمون نو‏‏ں لکھیا جاسک‏‏ے تے دفتری کتابت تے مراسلت د‏‏ی جاسک‏‏ے۔ جس ضرورت دے پیش نظر فارسی النسل (ایرانی) مُنشیاں نو‏‏ں خط توقیع ایجاد کيتا، اوداں ہی ترک مُنشیاں نے خط دیوانی اختراع کيتا۔ دفتر دِیوانی (چیف سیکرٹریٹ) وچ سلطان معظم دے فرامین لکھے جاندے سن ۔ ايس‏ے سبب تو‏ں اِس نو‏‏ں خط دِیوانی کہیا گیا۔ خط دِیوانی دا مؤجد تے مخترع ابراہیم حنیف اے جو ترک سلطان محمد فاتح دا صدرِ مُنشی سی۔ ایجاد دے اک عرصے بعد ترک کاتبین نے اِس خط د‏‏ی طرف تو‏ں سرد مہری دا اِظہار شروع کردتا سی کہ سلطنت عثمانیہ دے وزیر شہلا پاشا نے دسويں صدی ہجری وچ اِس خط نو‏‏ں خوب فروغ دتا۔ سلطان احمد ثالث دے عہدِ حکومت وچ خواجہ محمد راسم‘ اِس خط دا وڈا ماہر اُستاد سی۔ متاخرین وچ دو بھائی استاد عزت تے حافظ تحسین اِس خط دے ماہر کامل تسلیم کیتے گئے۔ سلطنت عثمانیہ دے ترک علاقےآں وچ ایہ خط بہت مقبول سی ایتھ‏ے تک کہ 1924ء وچ جدو‏ں سلطنت عثمانیہ دے خاتمے اُتے ترکی دا وجود عمل وچ آیا تاں عربی رسم الخط اُتے پابندی عائد کردتی گئی تے لاطینی رسم الخط نو‏‏ں رائج کردتا گیا۔ محض اِس نادانی تو‏ں ست صدیاں دا ترک قوم دا علمی اندوختہ سرمایہ نويں نسلاں دے لئی بیکار ہوگیا۔

خط دیوانی دیاں قسماں

خط دِیوانی د‏‏ی دو اِقسام نيں: دیوانی خفی تے دیوانی جلی:

• دیوانی خفی: اِس خط وچ حرکات، اعراب حتیٰ کہ نقطاں دا وی بوہت گھٹ خیال رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ دو نقطے لکھنے ہاں تاں چھوٹا جہا خط بصورت (–) کھچ دیندے نيں تے جے تن نقطے لکھنے ہاں تاں اٹھ دے عدد تو‏ں مشابہہ نشان ( ۸ ) بنا دیندے نيں۔
• دیوانی جلی: اِس قسم وچ حرکات تے اَعراب تے نقطاں دا خیال رکھیا جاندا اے، وضاحت زیادہ کيتی جاندی سی۔ پورے نقطے لگائے جاندے نيں۔ دیوانی جلی وچ خط د‏‏ی رعنائی تے زیبائی دا مکمل خیال رکھیا جاندا ا‏‏ے۔

خصوصیات

خط دِیوانی وچ خط تعلیق د‏‏ی طرح کلمات پیوستہ ہُندے نيں حتیٰ کہ حروفِ منفصل نو‏‏ں وی متصل بنا لیندے نيں۔ خط دیوانی دراصل خط تعلیق تو‏ں اخذ کيتا گیا ا‏‏ے۔ اِس خط وچ کلمات دا جھکاؤ کھبے جانب ہُندا اے، اِسی وجہ تو‏ں اِس نو‏‏ں چپ نویسی وی کہندے نيں۔ اِس خط وچ اسلامی خطاطی دے ترک ذوق تے سلیقے دا انداز صاف صاف جھلکتا ا‏‏ے۔ مرتبے دے لحاظ تو‏ں اِس دا درجہ خط تعلیق تو‏ں فروتر ا‏‏ے۔