حمزہ بن موسی الکاظم

حمزہ بن موسی الکاظم
فائل:ضریح مطهر امامزاده حمزه بن موسی علیه السلام.jpg
نام	حمزہ بن موسی الکاظمؑ
مدفن	شہر ری، ایران
سکونت	شہر ری
والد	امام موسی کاظمؑ
والدہ	ام احمد
اولاد	علی، قاسم، حمزی
مشہور امام زادے
عباس بن علی، زینب کبری، فاطمہ معصومہ، علی اکبر، علی اصغر، عبد العظیم حسنی، احمد بن موسی، سید محمد، سیدہ نفیسہ

حمزہ بن موسی بن جعفر الکاظم (ع) ستويں امام دے فرزند نيں۔ اوہ اک فاضل دانشمند سن تے عوام دے مختلف طبقات وچ خاص محبوبیت دے حامل سن ۔ بعض روایات دے مطابق مامون دے قریبی افراد نے انہاں نو‏ں قتل کرایا ا‏‏ے۔

ایران تے دوسرے ملکاں وچ بوہت سارے روضے انہاں دی طرف منسوب نيں لیکن صحیح ایہ اے کہ انہاں دا مقبرہ شہر ری وچ شاہ عبدالعظیم حسنی دے جوار وچ واقع ا‏‏ے۔

نسب و ولادت

حمزہ دے والد ستويں امام حضرت موسی بن جعفر الکاظم (ع) تے انہاں دی والدہ کتاب منتخب التواریخ دے مولف دے مطابق ام احمد سن۔ اس قول دی بنیاد اُتے حمزہ، حضرت احمد بن موسی، جنہاں دا لقب شاہ چراغ اے، دے بھائی نيں۔ تے اک دوسرے قول دے مطابق انہاں دی والدہ ام ولد سن۔ آپ دی کنیت ابوالقاسم ذکر ہوئی ا‏‏ے۔

تاریخی منابع وچ آپ دے بارے وچ اطلاعات تے مطالب کم ہونے دی وجہ تو‏ں آپ دی تاریخ ولادت دے سلسلہ وچ کوئی اطلاع دسترس وچ نئيں ا‏‏ے۔

نظر بزرگان

جب شاہ عبدالعظیم حسنی نے شہر ری دی طرف مراجعت دی تو آپ اوتھ‏ے حمزہ بن موسی دی قبر دی زیارت دے لئے جاندے سن تے آپ دی زیارت دے وقت اس طرح تو‏ں فرماندے سن :

ھذا قبر خیر رجل من ولد موسی بن جعفر (ع)

شاہ عبد العظیم حسنی اپنی تمام تر جلالت و قدر و منزلت دے نال مستقل انہاں دی زیارت نو‏‏ں جاندے سن تے اوتھ‏ے مدفون شخصیت دا تعارف اپنے مورد اطمینان اصحاب تے شاگرد دے طور اُتے کراندے سن ۔

چوتھ‏ی صدی ہجری دے اک دانشمند صاحب بن عباد دی طرف اک رسالہ منسوب اے جو انہاں نے حضرت شاہ عبد العظیم حسنی (ع) دے سلسلہ وچ تالیف کیتا سی، اس وچ انہاں نے اس گل کيتی طرف اشارہ کیتا ا‏‏ے۔

ضامن بن شدقم انہاں دے سلسلہ وچ تحریر کردے نيں:

اک ایسے فاضل دانشمند سن جو دین دا تحفظ کردے سن، جلیل القدر، عالی رتبہ تے بلند مرتبہ سن ۔ جنہاں دے اقتدار تے عزت دا شہرہ زبانزد خاص و عام سی ۔ عوام دے مختلف طبقاں وچ اک غیر معمولی تے خاص محبوبیت و مقبولیت دے حامل سن ۔

علامہ مجلسی اپنی کتاب تحفۃ الزائر وچ تحریر کردے نيں:

آپ دی قبر مطہر حضرت شاہ عبد العظیم حسنی دے جوار وچ اے تے ظاہرا آپ اوہی امام زادہ نيں جنہاں دی سید (شاہ عبد العظیم) زیارت دے لئے جاندے سن ۔ تے آپ دی زیارت کرنا چاہئے۔ اک بزرگوار نے نقل کیتا اے کہ حمزہ بن موسی دی کنیت ابو القاسم سی۔

محدث قمی آپ دی شان وچ فرماندے نيں:

یقینا حمزہ بن موسی (ع) اک جلیل القدر سید سن ۔ تے جناب شاہ عبد العظیم حسنی دے جوار وچ اک قبر اے جس اُتے شاندار قبہ موجود اے اوہ آپ دی طرف منسوب اے تے مومنین دی زیارت گاہ ا‏‏ے۔

نجاشی دی روایت وچ ذکر ہويا اے کہ جس وقت حضرت شاہ عبد العظیم حسنی شہر ری وچ عباسیاں تے انہاں دے کارنداں دی نظراں تو‏ں بچ کر خفیہ طور اُتے زندگی گزار رہے سن ۔ دن وچ آپ روزہ رکھدے سن تے شب وچ نماز وچ مشغول رہندے سن تے خفیہ طور اُتے باہر نکلتے سن تے اک قبر دی زیارت نو‏‏ں جاندے سن تے فرماندے سن : ایہ قبر امام موسی بن جعفر دی اولاد وچو‏ں اک فرزند دی ا‏‏ے۔

شہادت یا وفات

آپ دی تاریخ شہادت دے سلسلہ وچ کوئی معتبر اطلاع دسترس وچ نئيں اے، آپ دی حیات اُتے لکھے جانے والے مصادر وچ اس موضوع دا کوئی تذکرہ موجود نئيں اے تے علماء و مورخین نے اس بارے وچ کوئی تحقیق انجام نئيں دی ا‏‏ے۔

بعض روایات دے مطابق، مامون دی طرف داری کرنے والے اک گروہ نے آپ دے خلاف شورش برپا کردے آپ نو‏‏ں قتل کر ڈالا تے آپ دے جاننے والےآں تے دوستاں نے آپ نو‏‏ں ری دے اک باغ وچ دفن کر دتا۔

سید محسن امین عاملی اپنی کتاب اعیان الشیعہ وچ بحار الانوار تو‏ں نقل کردے نيں:

حمزہ بن موسی علیہ السلام اپنے بھائی امام علی رضا علیہ السلام دی خدمت دے لئے خراسان دی طرف محو سفر سن ۔ آپ ہمیشہ امام دی خدمت وچ منہمک رہندے سن تے امام دے ضروری امور نو‏‏ں انجام دینے دی سعی کردے سن ۔ جدو‏ں آپ سوسمر (اک قریہ دا نام اے جس دے محل وقوع دے بارے وچ کوئی علم نئيں اے ) نامی مقام اُتے پہچے تو مامون دے کارونداں وچو‏ں بعض نے انہاں اُتے حملہ کر دتا تے انہاں نو‏ں قتل کر ڈالا۔ آپ دے بھائی امام رضا علیہ السلام نے آپ نو‏‏ں اک باغ وچ دفن کیتا۔

اولاد

علی: انتقال دے وقت لا ولد سن، شہر شیراز وچ باب اسطخر وچ مدفون نيں۔

قاسم: قاسم اعرابی دے نام تو‏ں معروف سن، انہاں دی نسل تو‏ں بوہت سارے سادات باقی نيں۔

حمزہ: انہاں دی نسل تو‏ں بوہت سارے سادات خراسان و بلخ وچ باقی نيں، شاہان صفویہ حمزہ بن حمزہ دی اولاد وچو‏ں سن ۔

آپ تو‏ں منسوب روضے

ایران تے دوسرے ملکاں وچ بوہت سارے روضے حمزہ بن موسی الکاظم علیہ السلام تو‏ں منسوب نيں۔ جنہاں وچو‏ں بعض ایہ نيں: کاشمر، ماہ شہر تے ھندیجان دے درمیان، شیراز، بوانات فارس، کازرون، قم، اسفراین، سیرجان کرمان، حلہ، شیروان، کاخران (شمال اردبیل تو‏ں تن کیلو میٹر دے فاصلہ پر)، تبریز، قزوین تے شہر ری۔

ری دے روضہ اُتے موجود قرائن

محمد حسین حسینی جلالی اپنی کتاب مزارات اھل و تایخھا وچ تحریر کردے نيں: شہر ری وچ عبد العظیم حسنی دے سکونت اختیار کرنے دے دلائل وچو‏ں اک حمزہ بن موسی الکاظم علیہ السلام نيں۔ ایہ واقعیت انہاں دے زیارت نامہ وچ اس طرح تو‏ں بیان ہوئی اے: اے موسی بن جعفر (ع) دی اولاد وچو‏ں بہترین دی زیارت کرنے والے۔

بعض روایات دے مطابق، مامون دی طرف داری کرنے والے اک گروہ نے آپ دے خلاف شورش برپا کردے آپ نو‏‏ں قتل کر ڈالا تے آپ دے جاننے والےآں تے دوستاں نے آپ نو‏‏ں ری دے اک باغ وچ دفن کر دتا۔

حرز الدین کہندے نيں: حمزہ دا مقبرہ شہر ری وچ معروف تے مشہور اے تے اوہ سید عبد العظیم حسنی دے جنوبی رواق دی سمت وچ واقع ا‏‏ے۔ اس دے اوپر اک بلند و استوار گنبد تے قیمتی ضریح موجود ا‏‏ے۔ کسی دے لئے ایہ گل مخفی نئيں اے کہ حمزہ بن موسی بن جعفر (ع) دے روضے دے سلسلے وچ مختلف شہراں دے روضات دی طرف نسبت دی جاندی ا‏‏ے۔ جنہاں وچو‏ں مشہور ترین روضاں وچ شہر ری دا روضہ ا‏‏ے۔ انہاں دا شمار علماء، بزرگان، فقہاء تے متقی انسان وچ ہُندا اے ۔انہاں نے اپنے بھائی امام رضا علیہ السلام دی امامت نو‏‏ں قبول کیتا سی، اوہ مدینہ وچ امام دی خدمت بجا لاندے سن تے امام دے حکم دی تعمیل کردے سن ۔ انہاں دا شمار امام رضا (ع) دے اصحاب وچ ہُندا اے تے آپ سفر و حضر وچ امام دی خدمت بجا لاندے سن ۔

خوانساری نے اپنی کتاب روضات الجنات وچ تے رضا قلی خان ھدایت نے اپنی تالیف روضۃ الصفای ناصری وچ حمزہ دا روضہ شہر ری وچ تحریر کیتا ا‏‏ے۔

سید عبد الرزاق کمونہ حسینی تحریر کردے نيں: شہر ری وچ حمزہ بن موسی دا روضہ واقع اے جداں کہ سید مھدی قزوینی نے اپنی تالیف فلک النجاۃ وچ اس گل کيتی طرف اشارہ کیتا ا‏‏ے۔

ان محقق تے ماہر نسب دے قول دے مطابق، حمزہ اک فاضل تے پرہیز گار انسان سن تے اوہ اپنے بھائی امام رضا علیہ السلام دی صادقانہ پیروی کردے سن تے ہمیشہ انہاں دی رضایت دے طلبگار سن ۔

دوسرے شواہد

اک عالم دین اپنے والد دا قول نقل کردے نيں: وچ عراق دے شہر حلہ دے اطراف وچ تبلیغ دے لئے گیا ہويا سی ۔ اوتھ‏ے اُتے اک مزار اے جو حمزہ بن موسی الکاظم دے نام تو‏ں معروف ا‏‏ے۔

لوگ انہاں دے سلسلہ وچ کرامات نقل کردے نيں، وچ انہاں دی زیارت دے لئے گیا کیونکہ میرے نزدیک ثابت ہو چکيا سی کہ انہاں دا روضہ شہر ری ا‏‏ے۔

اک دن قریہ دے لوگاں نے میرے تو‏ں خواہش ظاہر دی کہ وچ انہاں دی زیارت دے لئے جااں تو وچ انہاں نو‏ں جواب دتا کہ وچ جس روضہ دے بارے وچ نئيں جاندا ہاں اوہدی زیارت دے لئے نئيں جاندا ہون۔ میرے انکار دی وجہ تو‏ں لوگاں دی رغبت اس روضہ دی زیارت دے سلسلہ وچ کم ہوگئی۔

اس شب اچانک اک سید میرے پاس آئے، سلام کیتا تے میرے پاس بیٹھ کر گویا ہوئے: مولانا، کل آپ حمزہ بن موسی الکاظم دے علاقہ وچ مومنین دے مہمان سن لیکن آپ اوتھ‏ے زیارت دے لئے نئيں گئے؟ ميں نے کہیا: ہاں، تو انہاں نے پُچھیا کیو‏ں؟ ميں نے کہیا: وچ انہاں نو‏ں نئيں پہچاندا ہاں، میرے خیال وچ حمزہ بن موسی الکاظم (ع) دا روضہ شہر ری وچ اے تو انہاں نے کہیا: بہت سی باتاں مشہور ہو جاندی نيں جدو‏ں کہ حقیقت کچھ تے ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ حمزہ دی قبر نئيں اے بلکہ ابو علی حمزہ بن قاسم علوی عباسی دی قبر اے جو حضرت عباس بن علی (ع) دی اولاد وچو‏ں نيں، اوہ صاحب اجازہ علما تے محدثین وچو‏ں نيں، سوانح نگار علما نے انہاں دے علم تے تقوی دی تعریف دی ا‏‏ے۔

جب صبح ہوئی تے ميں نے رجال دی کتاباں دا مطالعہ کیتا تو پایا کہ انہاں سید دی گل صحیح سی تے ایہ روضہ ابو علی حمزہ بن قاسم علوی دا ا‏‏ے۔

جس وقت قریہ دے لوگ میرے پاس ملاقات دے لئے آئے تو اوہ سید وی انہاں دے نال سن، ميں نے انہاں دا شکریہ ادا کیتا کہ آپ رات وچ میرے پاس تے آپ نے مینو‏ں اس حقیقت تو‏ں آگاہ کیتا۔ ميں نے انہاں تو‏ں پُچھیا کہ آپ نو‏‏ں اس حقیقت دا علم کِداں تے کتھے تو‏ں ہويا؟ انہاں نے جواب دتا: خدا دی قسم، وچ رات وچ آپ دے پاس نئيں آیا بلکہ اج وچ آپ دی خدمت وچ حاضر ہويا ہاں تے کل دی شب تو وچ بستی وچ سی ہی نئيں بلکہ باہر گیا ہويا سی ۔

مینو‏ں شک نئيں اے کہ اوہ شخص جو سحر دے وقت میرے پاس تشریف لیائے سن اوہ امام زمانہ علیہ السلام سن تے انہاں دی فرمان ایہ ثابت ہو جاندا اے کہ امام زادہ حمزہ بن موسی علیہ السلام شہر ری وچ مدفون نيں۔

حوالے

منابع

• امین سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۶.
• حسینی جلالی محمد حسین، خاک پاکان، ترجمه: قربان علی اسماعیلی، ص۳۱۴.
• رازی محمد شریف، اختران فروزان ری و تهران، ص۵۸و۵۹.
• ضامن بن شدقم، تحفه الازهار، تحقیق کامل سلمان الجبوری، تهران، دفتر نشر مکتوب، ۱۳۷۸.
• فخررازی، الشجره المبارکه فی انساب الطالبیه، قم، منشورات کتابخانه آیه الله مرعشی، ۱۴۰۹ق.
• قمی شیخ عباس، منتهی الامال، تحقیق ناصر باقری بیدهندی، انتشارات دلیل، قم، ۱۳۷۹.
• الکتبی الحسنی انس، الاصول فی ذریه البضه الرسول، مدینه، دارالمجتبی، ۱۴۲۰ق.
• کمونه حسینی سید عبدالرزاق، آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر و بزرگان
• صحابه و تابعین، ترجمه عبد العلی صاحبی، ص۱۲۹.
• گیلانی، سید احمد بن محمد بن عبدالرحمن، سراج الانساب، منشورات کتابخانه آیه الله مرعشی، قم، ۱۴۰۹.
• مروزی الازورقانی اسماعیل، الفخری فی انساب الطالبین، قم، منشورات کتابخانه آیه الله مرعشی، ۱۰۴۹ق.

باہرلے جوڑ

• امام زادہ حمزہ تے انہاں دی اولاد تا امام خمینی