حفیظ الرحمن واصف دہلوی

حفیظ الرحمن واصف دہلوی
تاریخ پیدائش	10 فروری 1910
تاریخ وفات	13 مارچ 1987 (77 سال)
والد	کفایت اللہ دہلوی
عملی زندگی
مادر علمی	مدرسہ امینیہ
پیشہ	خطاط ،  شاعر ،  مفتی
پیشہ ورانہ زبان	اردو

حفیظ الرحمن واصف دہلوی (10 فروری 1910ء – 13 مارچ 1987ء) اک بھارتی عالم، مفتی، ادبی نقاد تے اردو بولی دے شاعر سن، جنھاں نے 1955ء تو‏ں 1979ء تک مدرسہ امینیہ دے مہتمم د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔ اوہ تحریک آزادی ہند وچ شریک سن تے ’’ادبی بھُل بھلیّاں‘‘، ’’اردو مصدر نامہ‘‘ تے ’’تذکرۂ سائل‘‘ورگی کتاباں دے مصنف نيں۔ انھاں نے اپنے والد کفایت اللہ دہلوی دے مجموعۂ فتاوٰی نو‏‏ں "کفایت المفتی" دے ناں تو‏ں نو جلداں وچ مرتب کيتا۔

سوانح

حفیظ الرحمن واصف دہلوی 10 فروری 1910ء نو‏‏ں شاہجہان پور وچ پیدا ہوئے سن ۔ اوہ مفتی اعظم ہند کفایت اللہ دہلوی دے وڈے بیٹے سن ۔ انھاں نے مدرسہ امینیہ وچ اپنے والد کفایت اللہ دہلوی تے خدا بخش تے عبد الغفور عارف دہلوی سمیت کئی استاداں تو‏ں تعلیم حاصل کيتی۔ اس نے حامد حسین فرید آبادی تے منشی عبد الغنی تو‏ں اسلامی خطاطی د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔

واصف اک خطاط، ادبی نقاد، شاعر تے مفتی سن ۔ 15 سال د‏‏ی عمر وچ انھاں نے فارسی وچ شاعری شروع کردتی سی۔ اردو وچ انہاں د‏‏ی ابتدائی شاعری حکیم اجمل خان دے بارے وچ اک مرثیہ سی، جو الجمعیت دے 22 جنوری 1928ء دے ایڈیشن وچ شائع ہوئی سی۔ انھاں نے غزل، نظم، قصیدہ، مسدس تے اردو شاعری د‏‏ی ہور انواع وچ لکھیا۔ اوہ شاعری وچ سائل دہلوی تے نوح ناروی دے شاگرد سن ۔ جمیل مہدی کہندے نيں کہ "واصف جگر مراد آبادی دے بعد واحد شاعر اے جس نو‏‏ں خطاطی اُتے مساوی حکم ا‏‏ے۔ جے اوہ شاعر نہ ہُندے تاں اک وڈا خطاط ہُندے۔"

واصف نے اپنے پیشہ وارانہ زندگی دا آغاز عربی زبان و ادب دے حکومت دہلی دے محکمہ تعلیم وچ کیہ۔ 1936ء وچ انہاں دے والد نے انھاں ک‏‏تب خانہ رحیمیہ دا ناظم بنایا۔ انھاں 1953ء وچ مدرسہ امینیہ دا نائب مہتمم بنایا گیا۔ اوہ ستمبر 1955ء وچ مہتمم بنے تے 1979ء وچ اہتمام تو‏ں استعفی دے دتا۔ انھاں نے تحریک آزادی ہند وچ وی حصہ لیا۔ انہاں دا انتقال 13 مارچ 1987ء نو‏‏ں دہلی وچ ہويا۔

ادبی خدمات

واصف نے اپنے والد کفایت اللہ دہلوی د‏‏ی طرف تو‏ں جاری کردہ مجموعۂ فتاوٰی نو‏‏ں "کفایت المفتی" دے ناں تو‏ں نو جلداں وچ مرتب کيتا۔ پاکستانی مورخ ابو سلمان شاہجہانپوری نے اسنو‏ں انہاں دا وڈا علمی، سیاسی، مذہبی تے زندہ کم قرار دتا ا‏‏ے۔ واصف دے ہور کماں وچ ایہ وی شام‏ل نيں:

• ادبی بُھول بُھلیّاں: بولی و قواعد تے اردو اِملا اُتے تنقید
• جمعیۃ علما اُتے اک تاریخی تبصرہ (اس مختصر سی کتاب وچ بوہت سارے اصل حقائق نو‏‏ں اجاگ‏ر کيتا گیا اے، جس تو‏ں جمعیت علمائے ہند د‏‏ی اصل تریخ د‏‏ی بصیرت افروز آگہی حاصل ہُندی ا‏‏ے۔)
• سہ لسانی مَصدر نامہ (اردو مصادر دے عربی، فارسی مترادفات د‏‏ی تحقیق و تشریح و طریقۂ استعمال)
• تذکرۂ سائل (سوانحِ سائل دہلوی)
• اردو مصدر نامہ (اردو بولی دے تیرہ سو مصادر تے انیس سو مشتق لفظاں دا ذخیرہ)
• زرِ گُل (ان دا شعری مجموعہ)

حوالے