حزب اللہ مسلح طاقت

حزب اللہ درمیانے درجے د‏‏ی فوج د‏‏ی مسلح طاقت ا‏‏ے۔ حزب اللہ نو‏‏ں عام طور اُتے دنیا د‏‏ی سب تو‏ں طاقتور غیر سرکاری ریاستی طاقت ، تے لبنانی فوج تو‏ں زیادہ مضبوط سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اک ہائبرڈ فورس ، گروپ "مضبوط روايتی تے غیر روايتی فوجی صلاحیتاں" نو‏‏ں برقرار رکھدا ا‏‏ے۔ 2006 د‏‏ی لبنان جنگ دے بعد تو‏ں پارٹی د‏‏ی لڑائی د‏‏ی صلاحیت وچ کافی حد تک اضافہ ہويا ا‏‏ے۔ .  حزب اللہ حزب اللہ اپنی افرادی قوت نو‏‏ں ظاہر نئيں کردا اے تے تخمینے وڈے پیمانے اُتے مختلف ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ 2017 وچ ، جین دا اندازہ اے کہ حزب اللہ دے پاس 25،000 تو‏ں زیادہ کل وقتی جنگجو نيں تے شاید 20،000 تو‏ں 30،000 تحفظ پسند ني‏‏‏‏ں۔ انہاں د‏‏ی مالی اعانت ایران دے ذریعہ کيتی جاندی ہے تے ایران د‏‏ی اسلامی انقلابی گارڈ کور دے ذریعہ تربیت حاصل کيتی جاندی ا‏‏ے۔ حزب اللہ دا فوجی بجٹ ہر سال اک ارب ڈالر دے حساب تو‏ں چلدا ا‏‏ے۔ .

حزب اللہ د‏‏ی فوجی طاقت کسی حد تک انہاں دے پاس موجود راکٹ د‏‏ی مقدار تے معیار اُتے مبنی اے ، جو اوہ اپنے بنیادی دشمن اسرائیل دے خلاف استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل دے خلاف گروپ د‏‏ی حکمت عملی وچ راکٹاں نو‏‏ں جارحانہ ہتھیاراں دے طور اُتے استعمال کيتا گیا اے جو ہلکی انفنٹری تے اینٹی آرمر یونٹاں دے نال مل ک‏ے جنوبی لبنان وچ اپنی فائرنگ د‏‏ی پوزیشناں دا دفاع کردے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ دے کل راکٹ گنت‏ی دا تخمینہ 40،000 تو‏ں لے ک‏ے ڈیڑھ لکھ تک اے ، جو زیادہ تر ملکاں دے مقابلے وچ کافی زیادہ اے ۔ورےرےروےصورےورےورےورےھورےورے ورےورےصروےصروے

حزب اللہ دے پاس محدود تعداد وچ اینٹی ایرکرافٹ تے اینٹی شپ میزائل نيں ، نال ہی ہزاراں اینٹی ٹینک میزائل وی موجود نيں ، جنہاں نو‏ں استعمال کرنے وچ اوہ ہنر مند ني‏‏‏‏ں۔ اس گروپ دے پاس لبنان وچ ہوائی جہاز ، ٹینک یا بکتر بند گاڑیاں نئيں نيں ، کیونجے اوہ اسرائیلی فضائی بالادستی دا مقابلہ نئيں کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، حزب اللہ پڑوسی ملک شام وچ کوچ نو‏‏ں برقرار رکھدا اے ، جس وچ ٹی 55 تے ٹی 72 ٹینک شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس گروپ نے جنوبی لبنان وچ وڈی تعداد وچ ہتھیاراں دے ذخیرے ، سرنگاں ، تے بنکر بنائے نيں تے اس دے پاس انٹیلیجنس آلات دا اک بہت وڈا سامان اے ۔ورےرےروےصورےورےورےورےھورےورے ورےورےصروےصروے

حزب اللہ د‏‏ی تدبیراندی قوتاں کور تے پوشیدہ ، براہ راست فائر تے لڑائی دے پوزیشناں د‏‏ی تیاری نيں ، جدو‏ں کہ انہاں د‏‏ی کمزوریاں وچ تدبیر د‏‏ی جنگ ، چھوٹے ہتھیاراں دا نشانہ بنانے ، تے فضائی دفاع شامل ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ حزب اللہ ہلکی انفنٹری تے اینٹی ٹینک اسکواڈ نو‏‏ں اچھی طرح تو‏ں سمجھیا جاندا اے ، مجموعی طور اُتے حزب اللہ اسرائیل د‏‏ی دفاعی فورسز دے مقابلے وچ "مقداری تے معیاری" کمزور ا‏‏ے۔ ورےرےروےصورےورےورےورےھورےورے ورےورےصروےصروے

ذرائع عام طور اُتے اس گل اُتے متفق نيں کہ روايتی جنگ وچ حزب اللہ د‏‏ی طاقت دا موازنہ عرب دنیا وچ ریاستی عسکریت پسنداں تو‏ں ہے ۔ 2009 دے جائزے وچ ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا اے کہ حزب اللہ "اک تربیت یافتہ ، اچھی طرح تو‏ں مسلح ، انتہائی محرک ، تے انتہائی ترقی یافتہ جنگ لڑنے والی مشین" سی تے "واحد عرب یا مسلما‏ن وجود وچ کامیابی دے نال اسرائیلیاں دا مقابلہ کرنا۔ ورےرےروےصورےورےورےورےھورےورے ورےورےصروےصروے

حزب اللہ عام طور اُتے انہاں دے فوجی آپریشناں اُتے گل نئيں کردا اے تے انہاں د‏‏ی طاقت تے صلاحیتاں دے بارے وچ درست تے قابل اعتماد معلومات اکثر نہ ہونے یا درجہ بند رہندی ا‏‏ے۔ حزب اللہ ، اسرائیل تے ہور دے پاس تحریک د‏‏ی صلاحیتاں نو‏‏ں غلط انداز وچ لیانے د‏‏ی وجوہات ہوسکدی ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ د‏‏ی مجموعی طاقت تے افرادی قوت دا تخمینہ وڈے پیمانے اُتے مختلف ا‏‏ے۔ .

تریخ

پس منظر

لبنان وچ شیعہ آبادی د‏‏ی تقسیم۔

1975 وچ لبنان خانہ جنگی دا شکار ہوئے گیا۔ تن سال بعد ، فلسطین لبریشن آرگنائزیشن نے فوج نو‏‏ں اکٹھا کرنے تے ریاست اسرائیل نو‏‏ں تباہ کرنے د‏‏ی کوشش وچ لبنان دے زیادہ تر جنوبی علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ اسرائیل نے سن 1982 وچ حملہ کيتا تے پی ایل او نو‏‏ں تباہ کردتا ، لیکن اس نے جنوبی لبنان اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اس علاقہ اُتے قبضہ کرنے دے لئی اک عیسائی پراکسی ملیشیا ، ساؤتھ لبنان آرمی (ایس ایل اے) تشکیل دی۔ اسرائیلی سرحد د‏‏ی لمبائی وچ چلنے والے اس تنگ پٹی نو‏‏ں ، "سیکیورٹی زون" کہیا گیا۔ گوریلا تے حامیاں نے قبضہ کرنے والےآں اُتے حملہ کيتا۔ "لبنانی شیعہ ، جو جنوبی لبنان اُتے اسرائیلی قبضے تو‏ں لڑنے دے لئی فوجاں اکٹھا کرنے د‏‏ی خواہش تو‏ں کارفرما اے ، نے 1982 وچ حزب اللہ (پارٹی آف گاڈ) د‏‏ی بنیاد رکھی ،" اس تنظیم دا ناں 1985 وچ رکھیا گیا سی تے تنظیم نو کيتی گئی سی۔ .

1980 د‏‏ی دہائی

سن 1980 د‏‏ی دہائی وچ حزب اللہ دے نعرے دے نال جنوبی لبنان وچ اک پردہ شیعہ خاتون۔

سن 1982 وچ ، سیکڑاں ایرانی پاسداران دستےآں نے لبنان د‏‏ی ناہموار وادی بیکاہ دا سفر کيتا تے اسلامی عمال تے دعو پارٹی سمیت مختلف بنیاد پرست شیعہ گروہاں د‏‏ی تربیت شروع کيتی۔ جنوبی لبنان اُتے جاری خانہ جنگی تے اسرائیل دے قبضے نے اک بنیاد پرستی دا ماحول جتھ‏ے حزب اللہ د‏‏ی مذہبی جنونیت پروان چڑھ گئی۔ "شام تے ایران دونے د‏‏ی رسد ، مالی تے فوجی مدد کيت‏ی وجہ تو‏ں اس تحریک نے تیزی تو‏ں زور پھڑ لیا" تے اسرائیل نو‏‏ں گوریلا جنگ وچ شامل کيتا۔ جنوبی لبنان دا جسمانی جغرافیہ سبز تے پہاڑی اے جو گہری وادیاں دے نال اے ، جو محافظ دے حق وچ اے تے حزب اللہ د‏‏ی "کلاسک" گوریلا جنگ دے لئی مثالی سی۔ حزب اللہ دے ابتدائی حکمت عملی وچ انسانی لہر دے حملے شامل سن ، جداں ایران - عراق جنگ وچ ایران نے استعمال کيتا سی ، جس وچ حزب اللہ دے کچھ عناصر نے حصہ لیا سی ، تے اغوا ، ہوائی جہاز دے اغوا ، تے وڈے پیمانے اُتے خودکش حملےآں جداں دہشت گردانہ تدبیر۔ اسرائیل دے جنگ دے عزم نو‏‏ں مجروح کيتا۔ حزب اللہ ہراساں کرنے تے مارنے دے لئی مختصر چھاپےآں وچ مصروف سی تے اس نے علاقے اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش نئيں کيتی۔ اگرچہ ابتدا وچ بہت ہی کامیاب ، انہاں انتخابات نے ہلاکتاں تے عوام د‏‏ی رائے وچ تنظیم نو‏‏ں بھاری لاگت پائی۔ سنٹرل انٹیلیجنس ایجنسی (سی آئی اے) نے سن 1985 وچ کہیا سی کہ گروپ د‏‏ی کمان تے کنٹرول "عملی طور اُتے عدم موجود اے " تے اس تنظیم نو‏‏ں درجہ بندی نئيں بلکہ ذا‏تی وفاداریاں ، ذا‏تی دشمنیاں تے خاندانی تعلقات تو‏ں تعبیر کيتا ا‏‏ے۔ اس وقت ، بیروت وچ متعدد علما تے ائمہ دے ذریعہ آپریشنل فیصلے غیر موثر طریقے تو‏ں منظور کیتے گئے ، جو اگلے خط تو‏ں دور سن ۔ حزب اللہ دے پاس فوجی ڈھانچہ تے آپریشن ، رسد ، مواصلات ، انٹلیجنس ، تربیت تے بھرتیاں د‏‏ی وکھ ذمہ داری سی۔ درجہ بندی د‏‏ی ایہ کمی عصری کھبے بازو د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریکاں د‏‏ی طرح سی۔ 1985–1986 دے آس پاس دے حربے بنیادی طور اُتے بارودی سرنگاں لگاندے ، IEDs نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑاندے تے کدی کدائيں اسرائیلیاں اُتے فائرنگ دے لئی مسلح افراد دے گروہاں نو‏‏ں جمع کردے سن ۔ حزب اللہ اس وقت اسنیپنگ دا استعمال نئيں کر پایا سی۔ آئی ڈی ایف دے اک انٹلیجنس افسر نے 1980 د‏‏ی دہائی دے وسط وچ حزب اللہ نو‏‏ں "راگ ٹیگ گروپ" دے طور اُتے بیان کيتا جو "ہر بار ناکا‏م رہیا ،" تے 2014 دا جائزہ اس مدت دے دوران اس گروپ د‏‏ی تدبیراندی کارکردگی نو‏‏ں ناقص تے "انتہائی شوقیہ" سمجھدا ا‏‏ے۔ سی آئی اے دا کہنا اے کہ 1986 دے موسم بہار تو‏ں پہلے پارٹی دے حملے فوجی کارروائیاں د‏‏ی بجائے "مایوسی د‏‏ی غیر اعلانیہ حرکت" سن ۔ .

سیکیورٹی زون وچ حزب اللہ د‏‏ی دراندازی دا نقشہ۔

ان پریشانیاں دے باوجود ، پارٹی دا سائز بڑھدا ہی چلا گیا ، تے 1986 وچ سی آئی اے نے اپنی فوجی طاقت نو‏‏ں لبنان د‏‏ی وڈی ملیشیاواں دے مقابلے دا سمجھیا۔ حزب اللہ تے نیڑے تو‏ں وابستہ گروپاں د‏‏ی کل رکنیت 1983 وچ "کئی سو" تو‏ں ودھ ک‏ے 1984 وچ 2،000 تو‏ں 3،000 ہوئے گئی تے 1985 وچ کچھ ہزار ، تے 1986 دے وسط وچ اس گروپ نے 5،000 جنگجوواں نو‏‏ں اک تقریب وچ شامل کيتا۔ وادی بیکا دے قصبے بعلب وچ ۔ 1986 وچ حزب اللہ عددی اعتبار تو‏ں چھوٹا سی ، لیکن رجحانات حزب اللہ دے حق وچ سن ۔ اس وقت ، تنظیم دے بوہت سارے پارٹ ٹائم جنگجو سن تے بوہت گھٹ کل وقتی ممبر سن ، جس تو‏ں اوہ ہلاکتاں اُتے حساس سن ۔ تنظیم د‏‏ی "اسرائیلی فوج تے اسرائیل د‏‏ی پراکسی ملیشیا فورسز تو‏ں لڑنے وچ مہارت" ، ہور حزب اللہ دے حریف امل د‏‏ی بدعنوانی تے نا اہلی ، اعتبار تے عوامی حمایت وچ اضافے دے لئی اہ‏م سی۔ جنوبی لبنان وچ ، عمال نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے "انتہائی اعتدال پسند" تے اسرائیل دے رہنے د‏‏ی جگہ دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بوہت سارے بنیاد پرست شیعہ حزب اللہ د‏‏ی حمایت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ حزب اللہ نو‏‏ں امل دے حزب اللہ نواز دھڑاں د‏‏ی حمایت حاصل سی جو امل د‏‏ی اعلیٰ قیادت تو‏ں وکھ ہوگئے سن ۔ اس وقت حزب اللہ د‏‏ی حیثیت دا اندازہ مختلف ا‏‏ے۔ سی آئی اے نے اس وقت اس گل دا اندازہ کيتا کہ "حزب اللہ د‏‏ی اسرائیل تے اس دے سرجناں تو‏ں مقابلہ کرنے د‏‏ی پالیسی کم کر رہ‏ی اے " تے حزب اللہ نے ایس ایل اے تے امل دے خلاف جنگ وچ "کوالٹی ایج" حاصل کيتا ، جدو‏ں کہ اک آزاد جائزہ وچ کہیا گیا اے کہ 1987 تک حزب اللہ د‏‏ی تزویراندی حیثیت خراب ہُندی جارہی سی۔ 18 اپریل 1987 نو‏‏ں ، ایس ایل اے د‏‏ی اک مضبوط چوکی اُتے حزب اللہ د‏‏ی انسانی لہر دا حملہ ناکا‏م ہوگیا تے اس دے نتیجے وچ 24 افراد ہلاک ہوگئے ، جس وچ اک ہی دن وچ تنظیم دے کل وقتی جنگجوواں وچو‏ں 5 فیصد ہلاک ہوگئے۔ اس دھچکے دے نتیجے وچ تے دوسرے اسنو‏ں پسند کردے نيں ، حزب اللہ اپنی حکمت عملی تبدیل کرنے اُتے مجبور ہوگئی۔ اسرائیلیاں دے زیر اثر تے لبنان دے متعدد فرقےآں تے سیاسی جماعتاں دے زیر اثر ، حزب اللہ نو‏‏ں تیزی تو‏ں سیکھنے تے اپنی تدبیراں ، حکمت عملی تے تنظیم نو‏‏ں دوبارہ استعمال کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ .

خودکش حملےآں نے "نفیس ، مربوط ، تے وقتی حملےآں" تے مختصر ، فوری گھات لگانے والےآں نو‏‏ں راستہ فراہ‏م کیہ۔ مئی 1987 وچ ، حزب اللہ نے مشترکہ ہتھیاراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں پیادہ تے توپخانے نو‏‏ں مربوط کرنا شروع کيتا تے "اسرائیلی ہیلی کاپٹراں اُتے حملہ کرنے د‏‏ی اپنی صلاحیت نو‏‏ں بہتر بنایا ، تے میدان جنگ تو‏ں زخمیاں نو‏‏ں نکالنے وچ بہتری دا مظاہرہ کيتا۔" ایہ گروپ 1986 دے آس پاس اسکواڈ دے سائز دے حملےآں تو‏ں پلاٹون تے کمپنی دے سائز دے حملےآں وچ منتقل ہويا تے اس نے ستمبر 1987 وچ متعدد اہداف اُتے بیک وقت حملہ کيتا۔ 1980 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ پارٹی دے حملے بہتر منصوبہ بند بن گئے تے پیچیدگی وچ تیار ہويا ، خاص طور اُتے اگ د‏‏ی مدد کرنے وچ ۔ حزب اللہ نے سن 1980 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ زیادہ تر درمیانے درجے دے کمانڈراں نو‏‏ں ہٹا دتا ، تے انہاں دا اختیار مقامی کمانڈراں نو‏‏ں سونپ دتا ، جس تو‏ں آپریشنل کارکردگی تے سلامتی دونے وچ بہتری آئی۔ تنظیم نے اپنے ڈھیلے تو‏ں منسلک تحفظ پسنداں د‏‏ی صفاں نو‏‏ں تراش دتا تے اپنی تدبیراں IEDs ، گھاتاں تے بالواسطہ اگ د‏‏ی طرف وی تبدیل کردتی۔ اصل وچ حزب اللہ اسرائیلیاں دے خلاف برسرپیکار کئی ملیشیاواں وچو‏ں صرف اک سی ، لیکن 1985 تک ایہ اہمیت دا حامل سی تے 1980 د‏‏ی دہائی دے آخر تک ایہ واضح طور اُتے غالب سی۔ .

جنوبی بیروت وچ مسلح حزب اللہ جنگجو اک محلے وچ گشت کردے ني‏‏‏‏ں۔

1987 وچ حزب اللہ دا نقشہ تے بیروت اُتے شامی کنٹرول۔

مئی 1988 وچ ، کئی سالاں د‏‏ی دشمنی تے جھڑپاں دے بعد ، حزب اللہ نے بیروت دے جنوبی نواحی علاقےآں نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے لئی عمال دے نال اک مختصر لیکن شدید جنگ لڑی ، جس وچ اس وقت ملک د‏‏ی تقریبا of اک چوتھائی آبادی سی۔ چونکہ امل دا شام تو‏ں اتحاد سی ، حزب اللہ د‏‏ی اس وقت لبنان اُتے قابض شامی فوج دے فوجیاں دے نال وی جھڑپ ہوئی۔ حزب اللہ نے اسٹریٹ فائٹنگ وچ کامیابی حاصل کيتی تے ہدف بنا ک‏ے قتل کرنے تے بدنامیاں د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ جدو‏ں تو‏ں امل تے حزب اللہ اتحادیاں تو‏ں بھیک منگ رہے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ حزب اللہ نے عسکری طور اُتے فتح حاصل کيتی ، لیکن جلد ہی انہاں نے اپنی سرزمین اُتے سخت شرعی قانون نافذ کيتا ، جداں کافی تے غیر منحرف خواتین اُتے پابندی عائد کردتی ، تے اپنے لوکاں دے دل و دماغ ضائع کردتے ۔ زیادہ تر لبنانی شیعہ نئيں نيں ، تے ایتھ‏ے تک کہ لبنان دے بیشتر شیعہ وی اسلامی ریاست وچ رہنا نئيں چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ سخت گیر شیعہ مذہبی قانون د‏‏ی حمایت تو‏ں حزب اللہ د‏‏ی حمایت بہت زیادہ ا‏‏ے۔ عوامی حمایت وچ کمی تے سیاحت نو‏‏ں گرنے دے نال ، حزب اللہ نو‏‏ں اک اسلامی جمہوریہ د‏‏ی اپنی بیان بازی چھڈنے تے 1992 وچ لبنانی سیاست وچ آنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ اس واقعے دے بعد تو‏ں ہی حزب اللہ "لبنانائزنگ" تے لبنانی معاشرے وچ ہور مربوط ہُندا جارہیا ا‏‏ے۔ بعد وچ حزب اللہ د‏‏ی جانب تو‏ں معاشرتی ادارے بنانے ، لڑائی تو‏ں تباہ شدہ مکانات د‏‏ی تعمیر نو ، تے شیعہ علاقےآں وچ گند نکاسی ، نوکریاں تے بجلی لیانے دیاں کوششاں عوامی حمایت وچ اضافے دے لئی اہ‏م سن۔ 1989 وچ طائف معاہدے نے لبنانی خانہ جنگی دا خاتمہ کيتا تے حزب اللہ نو‏‏ں اسرائیلی دفاعی افواج(IDF )کے خلاف اپنی فوجی کوششاں تیز کرنے د‏‏ی اجازت دی۔ .

1990 د‏‏ی دہائی

1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ اس گروہ وچ تیزی تو‏ں بہتری آئی ، جس وچ 1990 وچ ہلاک ہونے والے ہر اسرائیلی فوجی دے پنج جنگجوواں دے ہارنے تو‏ں ودھ ک‏ے 1993 وچ 1.5 ہوئے گیا سی ، جو تناسب تقریبا دہائی دے آخر تک برقرار رہے گا۔ حزب اللہ نے 1990 وچ انسانی لہر دے حملےآں دا خاتمہ کيتا تے دو یونٹاں دے نال حملہ کرنا شروع کيتا: اک حملہ ٹیم تے فائر سپورٹ ٹیم 81 دے نال   ملی میٹر مارٹر۔ حکمت عملی د‏‏ی مہارت وچ اس بہتری دے لئی جنگی تجربے نو‏‏ں جمع کرنا اہ‏م سی ، تے 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل تک حزب اللہ دے حملےآں نو‏‏ں "محتاط منصوبہ بندی تے اچھی طرح تو‏ں چلنے والی پیشہ ورانہ مہارت د‏‏ی خصوصیت دتی گئی۔" حزب اللہ نے 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ اپنے اسرائیلی مخالفین نو‏‏ں آئینہ دار کردے ہوئے عملے دے کماں نو‏‏ں سرشار انجام دتا۔ بہتر ذہانت تے بحالی د‏‏ی صلاحیتاں مجموعی طور اُتے لڑنے د‏‏ی بہتر صلاحیت دے وی وڈے محرک سن ۔ 1992 وچ ، حسن نصراللہ نے حزب اللہ دا کنٹرول سنبھال لیا ، تے عام طور اُتے ایہ سمجھیا جاندا اے کہ اوہ مضبوط قیادت فراہ‏م کردا سی۔ 1980 د‏‏ی دہائی دے آخر تے 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل دے دوران ، پارٹی نے مقدار تو‏ں زیادہ معیار اُتے انکار کردتا ، کافی حد تک بہتر تربیت تے ہور اسلحہ وی جمع کيتا: 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل تک ، انہاں نے "اک اہ‏م اسلحہ جمع کيتا سی۔" اس وقت انہاں دے چھوٹے ہتھیاراں وچ اے دے 47 تے ایم 16 رائفلز ، بنگلور ٹارپیڈو ، ہینڈ گرنیڈ ، آر پی جی ، تے ایم 40 ریکولیس رائفل شامل سن ۔ اس ہتھیاراں وچ اضافے دے لئی ایران وڈی حد تک ذمہ دار سی تے اس نے ہر مہینے دمشق وچ اسلحہ تے بارود دے طیارے اڑائے۔ حزب اللہ نے 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ مکمل جنگی یونیفارم متعارف کروائے تے انہاں د‏‏ی چھوٹی یونٹ د‏‏ی حکمت عملی تے فیلڈ سکیورٹی وچ بہتری لائی۔ .

1990 د‏‏ی دہائی دے دوران ، حزب اللہ نے آئی ڈی ایف دے نال بلیاں دا ماؤس چھیڑا ، حزب اللہ دے نال تیزی تو‏ں جدید ترین IEDs تے IDF دا مقابلہ ہويا۔ ہوسکدا اے کہ حزب اللہ نے 1995 دے اوائل وچ ہی آئی ڈی ایف دے خلاف سیل فون تو‏ں پھٹنے والے آئی ای ڈیز دا استعمال کيتا ہوئے۔ قبضے د‏‏ی مدت دے دوران اسرائیلی ہلاکتاں دا بنیادی ذریعہ IEDs ہون گے ، تے 1995 تو‏ں لے ک‏ے 2000 تک ہر سال تقریبا 50٪ IED حملےآں وچ اضافہ ہويا۔ ستمبر 29 ، 1992 نو‏‏ں ، تنظیم نے متعدد چوکیو‏ں اُتے اپنا پہلا مربوط حملہ کيتا۔ 1993 وچ حزب اللہ نے اسرائیل دے نال ست دن د‏‏ی تیز لڑائی وچ مصروف رہیا ، جس دے نتیجے وچ لبنانی انفراسٹرکچر تے عام شہریاں نو‏‏ں بہت زیادہ نقصان پہنچیا لیکن حزب اللہ یا اسرائیل وچو‏ں کسی نو‏‏ں وی دیرپا فوجی نقصان نئيں پہنچیا۔ اس تنازعہ وچ حزب اللہ دے ذریعہ سویلین اسرائیلی علاقےآں اُتے داغے گئے کتیوشا راکٹاں دا پہلا وڈا استعمال وی دیکھیا گیا ، ایہ اک تدبیر اے جو پی ایل او نے اک دہائی پہلے استعمال کيتا سی تے ایہ مستقب‏‏ل وچ حزب اللہ د‏‏ی اک تعریفی عمل بن جائے گا۔ حزب اللہ دے اس دے پہلے استعمال کيتا AT-3 Sagger ستمبر 9، 1992 نو‏‏ں اینٹی ٹینک گائیڈڈ میزائل (ATGM) تے اس دے سب تو‏ں پہلے استعمال کيتا AT-4 spigot دے 1997 وچ میزائل، ايس‏ے سال حزب اللہ دے طاقتور امریکی حاصل کيتی ٹو ATGM. پارٹی دے ذریعہ اینٹی ٹینک ہتھیاراں دا استعمال شورش د‏‏ی مدت دے دوران معیار وچ مستقل اضافہ ہويا۔ 1998 تک حزب اللہ نے انہاں میزائلاں تو‏ں تن مرککوا ایم دے 3 اہ‏م جنگی ٹینک تباہ کردتے سن ۔ حزب اللہ نے سن 1997 1997.. وچ سنجیدگی تو‏ں اینٹی ٹینک حکمت عملی تیار کرنا شروع کيت‏ی سی ، جس وچ اس گل اُتے توجہ دتی جارہی سی کہ اوہ اسرائیل دے جدید ترین رد عمل دا شکار ہتھیاراں نو‏‏ں شکست دینے دے لئی متعدد بار اک ٹینک اُتے ايس‏ے جگہ تو‏ں ٹکراسک‏‏ے ، ایہ حربہ جو اج وی حزب اللہ دے ذخیرے دا اک حصہ ا‏‏ے۔ اگرچہ اس وقت حزب اللہ د‏‏ی اے ٹی جی ایم ہتھیاراں - تے اج وی - IDF دے سپائیک سسٹم تو‏ں کدرے کمتر اے ، لیکن مرکاوا ٹینک نو‏‏ں تباہ کرنے وچ کامیاب ہونا اک نفسیا‏‏تی فتح سی۔ حزب اللہ نے اس دوران مارٹر تے توپ خانہ استعمال کرنے د‏‏ی انہاں د‏‏ی صلاحیت وچ وی بہتری لائی۔ اُتے ، حزب اللہ دے تمام ہتھیار اِنّے کامیاب نئيں سن ۔ اگرچہ حزب اللہ نے SA-7 'Grail' اینٹی ائیرکرافٹ میزائل حاصل کیتے تے نومبر 1991 وچ انہاں نو‏ں پہلے فائر کيتا ، لیکن انہاں نو‏ں اسرائیلی طیارےآں اُتے حملہ کرنے وچ تقریبا کوئی کامیابی نئيں ہوئے گی۔ حزب اللہ د‏‏ی طیارہ تو‏ں بچنے د‏‏ی صلاحیتاں اس گروپ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی کمزوری وچو‏ں اک ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ جنگجوواں نے اس عرصے وچ "بنیادی لائٹ انفنٹری حکمت عملی" استعمال کیتے ، جداں IED ، مارٹر ، تے چھوٹے گھاتیاں۔ .

ایم 16 رائفلز دے نال حزب اللہ دے جنگجوواں نے 1996 وچ "اپریل د‏‏ی جنگ" دے دوران BM-21 Grad "Katyusha" راکٹ لانچر فائر کيتا سی۔

1995 دے آس پاس ، جنگجوواں دا اک چھوٹا گروہ خانہ جنگی وچ مسلماناں د‏‏ی تربیت دے لئی بوسنیا گیا۔ ایہ شاید حزب اللہ د‏‏ی پہلی مہم جوئی کوشش سی۔ حزب اللہ نو‏‏ں اخلاقی طور اُتے قابل قبول خودکش حملےآں دا پتہ چلدا رہیا ، لیکن انہاں دا استعمال مرحلہ وار اس لئی نکلیا کہ اوہ ہن تکتیلی طور اُتے موثر نئيں سن ۔ اس گروہ نے 1990 د‏‏ی دہائی وچ صرف چار خودکش حملے کیتے سن ۔ ایہ عدم تشدد د‏‏ی شکلاں د‏‏ی طرف پارٹی دے طویل مدتی رجحان دا اک حصہ ا‏‏ے۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے دوران حزب اللہ نے خاص طور اُتے ایس ایل اے وچ شیعہ دستےآں نو‏‏ں انحراف ، ویران ، یا انٹیلی جنس دے لئی نشانہ بنایا۔ تنظیم دے PSYOPS تے پروپیگنڈا وار دے استعمال دے نال نال ، اس SLA دے اندر حوصلے پست کرنے دا باعث بنی۔ شورش دا سلسلہ چلدے ہی ایس ایل اے دے حوصلے پست ، تے حتی کہ IDF دے حوصلے پست ہوگئے۔ اگرچہ شورش 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ کدی کدی "پیچیدہ" دکھادی دیندی سی ، لیکن 1996 دے آپریشن انگور آف وراٹ نے تشدد د‏‏ی سطح وچ بہت اضافہ کيتا۔ حزب اللہ تے اسرائیل سولہ روزہ مہم وچ شامل سن جنہاں اُتے ہزاراں راکٹ تے توپ خانے تو‏ں حملہ ہويا سی تے لڑائی تیز ہوگئی سی۔ حزب اللہ نے تنازعات دے دوران اسرائیل اُتے سیکڑاں راکٹ داغے ، تے انہاں د‏‏ی "راکٹ د‏‏ی کارکردگی [خاص طور اُتے 1993 تو‏ں 1996 دے درمیان] بہتر ہوئی سی۔" اس مہم دا اختتام اپریل دے تحریری تفہیم دے نال ہويا ، جس نے "کھیل دے قواعد" نو‏‏ں اچھی طرح تو‏ں سمجھیا تے جے دونے طرف تو‏ں "سرخ لکیراں" عبور کيتیاں گئیاں تاں ، خاص طور اُتے عام شہریاں اُتے حملےآں د‏‏ی جوابی کارروائی کيت‏‏ی اجازت دتی گئی۔ اس دے بعد تو‏ں ، حزب اللہ نے ایکسیلریشن تے ڈیٹرنینس دے مخصوص اسٹراٹیجک نظریے اُتے عمل کيتا ا‏‏ے۔

حزب اللہ گوریلا 1998 وچ کٹیوشا راکٹ دے نال کھڑے ني‏‏‏‏ں۔

1990 د‏‏ی دہائی دے دوران حزب اللہ دے حملےآں د‏‏ی تعداد وچ خاطر خواہ اضافہ ہويا۔

اسرائیلی قبضے دے خاتمے دے بعد حزب اللہ پریڈ۔

1996 دے تنازعہ دے بعد جنگ دا مختصر طور اُتے خاتمہ ہويا جدو‏ں حزب اللہ لڑائی تو‏ں باز آیا ، لیکن اس تحریک د‏‏ی رسد "لچکدار" سی تے اس دے بعد اس گروپ نے ڈرامائی انداز وچ تشدد د‏‏ی سطح نو‏‏ں ودھیا دتا۔ جدو‏ں کہ حزب اللہ نے 1985–1989 تک 100 تے 1990 تو‏ں 1995 تک دے چھ سالہ عرصہ وچ 1،030 حملے کیتے ، اس نے 1996–2000 دے دوران 4،928 حملے کیتے جنہاں وچ تن سال تک ہر ماہ گھٹ تو‏ں گھٹ 50 حملے تے اس تو‏ں زیادہ سن ۔ صرف 1999 وچ 1500 حملے ہوئے۔ 1987 دے آس پاس ایس ایل اے تے آئی ڈی ایف چوکیو‏ں اُتے لٹل حملےآں دے ہتھکنڈے نو‏‏ں ترک کرنے دے بعد ، حزب اللہ نے اک دہائی دے بعد یکسر تبدیل شدہ ہتھکنڈاں دے نال اس مشق دا آغاز کيتا۔ 18 ستمبر 1997 نو‏‏ں ، حزب اللہ نے بیک وقت 25 چوکیو‏ں اُتے حملہ کيتا تے کمک نو‏‏ں نشانہ بنانے دے لئی اے ٹی جی ایم ٹیماں دا استعمال کيتا۔ قبضے دے اختتام تک ، حزب اللہ بھاری ہتھیاراں دا استعمال کر رہیا سی تے دشمن دے نال گھنٹےآں طویل فائر فائٹرز وچ مصروف رہیا۔ اکتوبر 1998 وچ ، حزب اللہ نے سب تو‏ں پہلے دھماکہ خیز مواد تو‏ں تیار کردہ اک گھسنے والا ، اک ایسا نفیس تے طاقتور IED تعینات کيتا جو تقریبا کسی وی بکتر نو‏‏ں گھس سکدا ا‏‏ے۔ حزب اللہ 1998 ، 1999 تے 2000 نو‏‏ں شورش دا اپنا کامیاب ترین سال سمجھدی اے ، تے 1997 تے 1998 وچ مشترکہ اسرائیلی تے ایس ایل اے د‏‏ی ہلاکتاں حزب اللہ د‏‏ی نسبت ودھ گئياں۔ تجزیہ کار آئیور گبریئلسن دا اک تحقیقی مقالہ ایہ دلیل پیش کردا اے کہ 1990 د‏‏ی دہائی دے آخر تک حزب اللہ "حکمت عملی تو‏ں ماہر" تنظیم بن چک‏ی ا‏‏ے۔ شناخت تے اسرائیل دے کمزور پہلو نو‏‏ں ہدف بنانے د‏‏ی طرف تو‏ں، جانی نقصان، حزب اللہ د‏‏ی جنگ جیتنے دے لئی قابل سی چھڈنے . بڑھدے ہوئے تشدد ، کمزور حوصلے تے گھر وچ شدید سیاسی دباؤ دے درمیان ، لبنان وچ جنگ اسرائیل دے لئی بہت زیادہ ہوگئی۔ 24 مئی 2000 د‏‏ی صبح 6:48 بجے ، آئی ڈی ایف 18 سالاں وچ پہلی بار جنوبی لبنان تو‏ں روانہ ہويا ، تے ایس ایل اے ملیشیا فوری طور اُتے گر گیا۔ اگرچہ حسن نصراللہ نے اک بار ایس ایل اے دے ممبراں نو‏‏ں انہاں دے بستراں اُتے "ذبح" کرنے دا وعدہ کيتا سی ، لیکن بدلہ لینے د‏‏ی کوئی واردات نئيں ہوئی۔

2000 د‏‏ی دہائی

2000 تو‏ں 2006 تک ، حزب اللہ نے لتانی ندی دے جنوب وچ جنوبی لبنان وچ وڈے پیمانے اُتے فوجی انفراسٹرکچر د‏‏ی تعمیر دے لئی اک تزویراندی انتخاب کيتا۔ اس دے علاوہ ، حزب اللہ نے اے ٹی 14 کورنیٹ جداں جدید اینٹی ٹینک میزائلاں دے حصول دے ذریعہ انہاں دے ہتھیاراں د‏‏ی مقدار تے معیار وچ بے حد اضافہ کيتا۔ اسرائیلی انخلا تو‏ں عین پہلے حزب اللہ نے جنوبی لبنان وچ اہ‏م فوجی انفراسٹرکچر تعمیر کيتا سی۔ IDF تے آزاد مبصرین جاندے سن کہ حزب اللہ نے کچھ بنیادی ڈھانچہ تعمیر کيتا اے ، لیکن اس دا پیمانہ متوقع نئيں سی۔ بین المذاہب د‏‏ی مدت محدود ، چھڑپھڑ لڑائی تے دونے طرف تو‏ں کچھ ہلاکتاں د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی تھی: 2001 تے 2004 دے درمیان حزب اللہ نے صرف 16 حملے کیتے۔ حزب اللہ اسرائیل دا مطالعہ کردا رہیا تے سیکھے گئے اسباق نو‏‏ں اپناندا رہیا ، تے اس گروپ نے اسرائیل دے بارے وچ معلومات اکٹھا کرنے وچ وڈی تعداد وچ کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اعلیٰ نقل و حرکت د‏‏ی اپنی حکمت عملی نو‏‏ں تبدیل کردے ہوئے ، حزب اللہ پہلے تو‏ں تعمیر شدہ بنکر ، ذخیرہ اندوزی ، تے لڑائی پوزیشناں دے نال نسبتا طے ہوگیا۔ اس دوران ، حزب اللہ نے ایران تو‏ں اپنی پہلی یو اے وی وی حاصل کيتیاں تے عسکریت پسنداں نو‏‏ں عراق وچ بھیجیا تاکہ اوہ امریکیو‏ں دے خلاف گوریلا جنگ لڑنے دے لئی " خصوصی گروپ " د‏‏ی تربیت کرن۔

جنوبی لبنان وچ حزب اللہ دے دفاعی نظام دا نقشہ۔

2006 وچ ، حزب اللہ نے اسرائیل دے اندر اک اسرائیلی سرحدی گشت اُتے گھات لگیا کر حملہ کيتا ، اٹھ اسرائیلی فوجی ہلاک تے دو اسرائیلی فوجیاں نو‏‏ں اغوا کرلیا ، قید حزب اللہ دے قیدیاں د‏‏ی رہائی دے لئی سودے بازی د‏‏ی ناکا‏م کوشش وچ ۔ اسرائیل نے زبردست طاقت دے نال جواب دتا ، تے 34 روزہ 2006 د‏‏ی لبنان جنگ نو‏‏ں جنم دتا۔ جنگ دے دوران ، حزب اللہ نو‏‏ں "اک منظم ، تربیت یافتہ تے اچھی طرح تو‏ں سازوسامان د‏‏ی طاقت" تے "سخت جدوجہد" دے طور اُتے بیان کيتا گیا سی۔ 2006 وچ حزب اللہ نے غیر متناسب ، مربوط اسٹینڈ آف تے اگ تو‏ں انکار د‏‏ی حکمت عملی اپنائی۔ حزب اللہ نے جنوبی لبنان دے دفاع تے آئی ڈی ایف اُتے حملہ کرنے دے لئی ہلکی انفنٹری ، بنکر ، تے اینٹی ٹینک ٹیماں دا استعمال کردے ہوئے آبادی والے اسرائیلی علاقےآں تے شہراں اُتے راکٹ داغے۔ اس گروپ نے دیہات وچ مقیم چھوٹے خود کفیل یونٹاں اُتے توجہ مرکوز کيت‏ی سی ، جو کسی حد تک موثر کمانڈ اینڈ کنٹرول ڈھانچے تے کم نقل و حرکت دے نال گھریلو محاذ نو‏‏ں بڑھاوا دیندے ني‏‏‏‏ں۔ 2006 وچ ، حزب اللہ نے "کمپلیکس ویب ڈیفنس" استعمال کيتا۔ "یہ باہمی طور اُتے دفاعی پوزیشناں د‏‏ی حمایت کرنے د‏‏ی خصوصیت اے ، لچکدار ، بے کار مواصلات تو‏ں باہ‏م جڑے ہوئے تے ذخیرہ اندوز تے چھپی ہوئی فراہمی دے ذریعہ برقرار رہندی ا‏‏ے۔ جنگجو اکثر اوقات بے قاعدہ سن ، لیکن اوہ اچھی طرح تو‏ں تربیت یافتہ سن تے بہت اچھے تو‏ں اعلیٰ آن لائن اینٹی ٹینک تے اینٹی پرسنل ہتھیاراں تو‏ں لیس سن ۔ اوہ لچکدار ، پہلے تو‏ں ترتیب والے منصوبےآں اُتے عملدرآمد کرنے د‏‏ی اہلیت رکھدے سن تے نچلے تاکتیکی سطح اُتے چستی دا مظاہرہ کردے سن ۔ " حزب اللہ دیہات تے ہور سویلین علاقےآں تو‏ں لڑنے دے لئی راضی سی ، جو جنگ دے قوانین د‏‏ی خلاف ورزی دے باوجود ، حکمت عملی تو‏ں فائدہ مند سی۔ خطے تے آب و ہو‏‏ا نے بکتر بند تے تدبیر د‏‏ی جنگ وچ اسرائیل دے فائدے د‏‏ی نفی د‏‏ی تے پیدل چلنے د‏‏ی مہارت دا تجربہ کيتا ، جتھ‏ے حزب اللہ سب تو‏ں مضبوط سی۔ حزب اللہ د‏‏ی تدبیراں ، ہلکی انفنٹری ، اینٹی ٹینک ہتھیاراں تے اسرائیل اُتے راکٹ فائر سمیت ، 1990 دے عہد دے حکمت عملی دا تسلسل سی۔

یہ گروپ زیادہ روايتی بن گیا سی ، جو گوریلا تنظیم تو‏ں ہائبرڈ ایکٹر وچ تبدیل ہوئے گیا سی ، جس وچ نقصان نو‏‏ں جذب کرنے تے وقت گزرنے دے نال اعلیٰ شدت تو‏ں لڑنے نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی صلاحیت موجود سی۔ اس جنگ دا اختتام اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد 1701 تے غیر نتیجہ نتیجہ سی۔ کسی وی فریق نے اپنے مقاصد حاصل نئيں کیتے۔ حزب اللہ نے "الہی فتح" دا دعوی کيتا۔ حزب اللہ نے 2006 د‏‏ی جنگ وچ انہاں د‏‏ی بنیادی کوتاہی نو‏‏ں انہاں دے فضائی دفاع د‏‏ی کمی د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی ، جس نو‏‏ں انہاں نے اک "سنجیدہ مسئلہ" تے اس دا ازالہ کرنا انہاں دا بنیادی کم سمجھیا۔ نشاندہی ، چھوٹی یونٹ د‏‏ی تدبیراں ، تے میدان جنگ دے ہتھکنڈاں ، اسلحے دے ڈپواں ، تے لڑائی دے تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی نمائش د‏‏ی جانے والی ہور کمزوریاں۔ ہور ایہ کہ ، اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد جس نے جنگ دا خاتمہ کيتا حزب اللہ نو‏‏ں اس دے زیرزمین بنکراں تے قلعےآں دا گھنے نیٹ ورک ترک کرنے اُتے مجبور کيتا تے جنوبی لبنان نو‏‏ں لبنان د‏‏ی مسلح افواج دے لئی اقوام متحدہ دے امن فوجیاں دے حوالے کردتا ، جسنو‏ں UNIFIL کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اگرچہ اس گروہ دے اسلحہ سازی ، آپریشنل سیکیورٹی تے انٹیلیجنس نے سن 2000 تے 2006 دے درمیان بہت زیادہ بہتری لیائی ، لیکن گروپ د‏‏ی قوت دے ڈھانچے یا تزویراندی قابلیت وچ واضح طور اُتے بہتری آئی ا‏‏ے۔ اس بارے وچ حالے تک کوئی اجماعی اتفاق رائے نئيں اے کہ آیا جنگ حزب اللہ دے لئی حکمت عملی تو‏ں فائدہ مند سی۔ گروپ د‏‏ی شیعہ برادری ، مجموعی طور اُتے لبنان تے اس جنگ دے بعد مشرق وسطی وچ مقبولیت پائی۔

2006 دے بعد

2006 د‏‏ی جنگ دے بعد پریڈ اُتے حزب اللہ جنگجو

2006 د‏‏ی جنگ دے بعد ، حزب اللہ نے انہاں دے ہتھیاراں تے تدبیراں دے بعد ایکشن جائزہ لیا ۔ حزب اللہ نے اپنے بنکراں د‏‏ی کارکردگی دا مظاہرہ کيتا تے پینڈو علاقےآں وچ "سیکیورٹی جیباں" تو‏ں باڑ پھاڑ کر فائرنگ کيتی۔ حزب اللہ دے جائزے تو‏ں معلوم ہويا اے کہ اس گروہ دے "پنڈ دے محافظ" محافظاں ، تقریبا شورش تو‏ں وابستہ سابق فوجیاں نے عمدہ کارکردگی دا مظاہرہ کيتا ا‏‏ے۔ اطلاعات دے مطابق حزب اللہ دے جنگجو اپنے مقامی خطہ نو‏‏ں گہرائی تو‏ں جاندے سن ، انہاں دے مشن نو‏‏ں سمجھدے سن ، تے انہاں نو‏ں فتح اُتے مکمل اعتماد سی۔ اسلامی انقلابی گارڈ کارپس قدس فورس (IRGC-QF) نے حزب اللہ دے لئی اک سبق سکھیا ہويا جائزہ وی لکھیا ، جس نے مبینہ طور اُتے اس د‏ی متعدد سفارشات نو‏‏ں اپنایا سی۔ جنگ دے بعد ، IRGC-QF نے مٹریئل ، فنڈنگ ، ٹریننگ ، تے انٹیلیجنس شیئرنگ د‏‏ی منتقلی وچ اضافہ کيتا۔ جنگ دے بعد شمالی اسرائیل اُتے عملی طور اُتے حالے تک کوئی راکٹ فائر نئيں ہويا اے تے حزب اللہ انہاں چند حملےآں تو‏ں انکار کردا اے جو اس طرح ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

2006 د‏‏ی جنگ دے بعد تو‏ں ، حزب اللہ نے اپنے ہتھیاراں دے ہتھیاراں ، افرادی قوت تے انٹیلیجنس آلات د‏‏ی خاطر خواہ اضافہ کيتا ا‏‏ے۔ اس گروپ نو‏‏ں روايتی تے غیر روايتی جنگی صلاحیتاں دے نال ہائبرڈ اداکار د‏‏ی درسی کتاب د‏‏ی تعریف دے طور اُتے وسیع پیمانے اُتے استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اک ہائبرڈ اداکار د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، حزب اللہ د‏‏ی بنیادی کمزوری آبادی دے درمیان چھپنے دے لئی شہریاں د‏‏ی مدد نو‏‏ں برقرار رکھنا اے جدو‏ں کہ جنگ شروع ہوئی تاں عام شہریاں نو‏‏ں بہت زیادہ نقصان پہنچیا۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں حزب اللہ عوامی حمایت نو‏‏ں برقرار رکھنے تے جنگ تو‏ں بچنے دے لئی اپنے اقدامات نو‏‏ں جواز بنائے۔ 2011 وچ شام وچ خانہ جنگی دے آغاز دے بعد تو‏ں ہی حزب اللہ نے اپنی افرادی قوت د‏‏ی اک خاصی رقم ملک وچ تعینات کردتی اے ، جتھ‏ے ایہ گروپ انسداد بغاوت تے وڈے پیمانے اُتے کارروائیاں وچ مصروف ا‏‏ے۔ زیادہ تر ذرائع متفق نيں کہ اس تعینا‏‏تی تو‏ں حزب اللہ دے حوصلے تے عوامی شبیہہ نو‏‏ں نقصان پہنچیا اے جدو‏ں کہ اس تنظیم د‏‏ی اتحادی افواج دے نال وڈے پیمانے اُتے ہتھکنڈاں تے باہمی تعاون د‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں بہتر بنایا گیا ا‏‏ے۔ 2017 تک ، حزب اللہ د‏‏ی فوجی کارروائیاں وچ شام وچ اسد حکومت کیت‏‏ی پشت پناہی دے لئی تعینات ہزاراں جنگجو شامل نيں ، عراق وچ شیعہ اکثریت‏ی پاپولر موبلائزیشن فورسز د‏‏ی تربیت حاصل کرنے والے عراق وچ تقریبا 250 250 تو‏ں 500 جنگجوواں تے یمن وچ اک خفیہ ٹرین اینڈ سپورٹ اُتے تقریبا 50 جنگجو شامل ني‏‏‏‏ں۔ حوثی باغیاں دے لئی مشن

35 سالاں دے دوران ، حزب اللہ "لبنان د‏‏ی سب تو‏ں طاقتور تے مقبول تنظیم" دے طور اُتے "انقلاب اُتے مبنی سازشی سازاں دے اک نسبتا چھوٹے گروہ" تو‏ں تیار ہويا۔ ایہ گروپ "عسکریت پسنداں دے اک چھوٹے تو‏ں کیڈر" تو‏ں بدل ک‏ے اک نیم فوجی تنظیم تے اک علاقائی فوجی اداکار بن گیا۔ پروفیسر آگسٹس رچرڈ نورٹن دا کہنا اے کہ حزب اللہ د‏‏ی طویل المدت کامیابی د‏‏ی بنیادی وجوہات اسرائیلی قبضہ ، ادارہ سازی ، مغرب مخالف عالمی نظریہ ، تقویٰ ، عملیت پسندی تے ایرانی حمایت دے خلاف مزاحمت سن۔ اسکالر ایوار گیبریلسن دا کہنا اے کہ حزب اللہ د‏‏ی فتح د‏‏ی سب تو‏ں وڈی وجوہات اس د‏ی "عملیت ، معاشرتی خدمات تے سیاسی شرکت" سن۔ اینڈریو ایکوم دا کہنا اے کہ حزب اللہ متحرک (متشدد) تے غیر متحرک لائن آف آپریشن نو‏‏ں جوڑ دے جیت گیا۔ اس د‏ی تریخ وچ ، تنظیم نے شورش ، سب ریاستی تنازعہ ، ہائبرڈ وارفیئر تے انسداد شورش سمیت متعدد طرح د‏‏ی جنگ لڑی ا‏‏ے۔

حزب اللہ نو‏‏ں بے رحم تے متکبر دے طور اُتے بیان کيتا جاندا اے ، اوہ سیاسی تبدیلی نو‏‏ں متاثر کرنے تے سخت طاقت نو‏‏ں ترجیح دینے دے لئی جسمانی طاقت استعمال کرنے دے لئی تیار ا‏‏ے۔ پارٹی د‏‏ی حکمت عملی وچ انتہا پسندانہ بیان بازی ، تدبیر احتیاط تے طویل مدتی رسک لینے نو‏‏ں ملایا گیا ا‏‏ے۔ دلیل ، اس د‏ی طاقت دا بنیادی وسیلہ اس دا موثر ، مستقل تشدد ا‏‏ے۔ متعدد ذرائع دا کہنا اے کہ حزب اللہ د‏‏ی لڑائی د‏‏ی طاقت اک ایسی بنیاد اے جس د‏‏ی بنیاد اُتے اس د‏ی سیاسی طاقت ، عوامی حمایت تے قانونی حیثیت موجود ا‏‏ے۔ جداں کہ 2017 وچ حزب اللہ دے اک جنگجو نے کہیا سی ، "یا تاں آپ مضبوط نيں یا آپ کمزور نيں ، تے جے آپ کمزور نيں تاں آپ کھا جاندے ني‏‏‏‏ں۔ ہن ، حزب اللہ مضبوط ا‏‏ے۔ "

تربیت

عمومی طور اُتے ، حزب اللہ اپنے بیشتر تربيت‏ی کیمپ چلاندے نيں ، ایران د‏‏ی اسلامی انقلابی گارڈ کور خاص طور اُتے قدس فورس نے لازمی کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔ آئی آر جی سی لبنان وچ تربيت‏ی کیمپ چلا رہیا اے ، جدو‏ں کہ حزب اللہ دے جنگجو ہور اعلیٰ تربیت دے لئی ایران گئے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ اپنے بوہت سارے کیمپ وی چلاندا اے ، خاص طور اُتے تعارفی تربیت دے لئی۔ اس گل دا اندازہ کہ حزب اللہ د‏‏ی ایران وچ کِنّی تربیت ہُندی اے لیکن ایہ زیادہ تر تربیت لبنان وچ ہُندی ا‏‏ے۔ حزب اللہ دے وڈے پیمانے اُتے دے مقابلے وچ لبنان وچ ہونے والا کيتا جا سکدا اے زیادہ اعلیٰ درجے د‏‏ی تربیت دے لئی ایران نو‏‏ں اراکین نو‏‏ں بھیجنے دے لئی کہ کیہ جاندا اے، لیکن کِنے حزب اللہ دے حامیاں د‏‏ی اندازےآں فوجی تربیت دے لئی بیتہاشا مختلف ہُندیاں نيں، 2006 ء تو‏ں "سینکڑاں" تو‏ں لے ک‏ے ایران اُتے کيتا گیا اے د‏‏ی سینکڑاں ہزاراں۔ عام طور اُتے ، حزب اللہ نو‏‏ں مسلح تے تربیت دینے وچ IRGC د‏‏ی ڈگری اُتے کوئی ماہر اتفاق رائے نئيں ا‏‏ے۔

ڈیزائن دے لحاظ تو‏ں ، حزب اللہ دے تربيت‏ی کیمپ اسرائیلی تربيت‏ی کیمپاں د‏‏ی تشکیل تے متاثر نيں ، جنہاں دا مطالعہ حزب اللہ کردا ا‏‏ے۔ تربيت‏ی کیمپ حزب اللہ دے کنٹرول وچ لبنان دے دور دراز علاقےآں وچ واقع نيں تے وردی دار محافظاں اُتے مشتمل چوکیو‏ں دے ذریعہ انہاں د‏‏ی حفاظت کيتی جاندی ا‏‏ے۔ سہولیات وچ عام طور اُتے فائرنگ د‏‏ی حداں ، حملہ آور کورسز تے شہری جنگی تھ‏‏اںو‏اں شامل نيں تے بعض اوقات ڈرائیونگ د‏‏ی پٹریاں تے IED حدود وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں وڈا کیمپ ، جو وادی مغرب وچ واقع اے ، وادی بیقہ وچ واقع اے ، جس وچ لبنانی گائاں تے مرکزی گلیاں اُتے اک مذاق اڑایا گیا اے ۔ انتظامی علما سمیت تمام ممبراں نو‏‏ں 45 دن دے نیم فوجی دستے تو‏ں فارغ التحصیل ہونا پڑدا ا‏‏ے۔ اس د‏ی میزبانی لبنان وچ کيتی گئی اے تے لڑنے دے لئی اوہ بنیادی مہارتاں سکھاندے نيں ، جدو‏ں کہ کل وقتی جنگجو آخر کار دھماکا خیز مواد یا اے ٹی جی ایم جداں میدان وچ مہارت حاصل کرن گے۔

تربیت وچ لمبی مارچ ، ہتھیاراں تو‏ں واقفیت ، جاسوسی تے مشاہدہ ، تے نیویگیشن د‏‏ی مہارتاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ مبینہ طور اُتے جنگجوواں نو‏‏ں پہلے تو‏ں دیکھنے والے مارٹر ، بالواسطہ اگ ، تے ATGM ، خاص طور اُتے TOW میزائلاں ، AT-3 سیگرز تے کورنیٹس دے استعمال وچ اچھی طرح تربیت حاصل ا‏‏ے۔ جنگجو بلیک آؤٹ وین وچ تربيت‏ی کیمپاں وچ منتقل کیتے جانے تے انہاں دے استاداں یا ساتھیاں د‏‏ی شناخت دے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ اسنیپنگ تے لائٹ انفنٹری د‏‏ی حزب اللہ د‏‏ی صلاحیتاں دا احترام کيتا جاندا اے ، ممبراں دے نال ، "میدان وچ جاسوسی تے انٹیلیجنس جمع کرنے وچ انتہائی ہنر مند۔" حزب اللہ سنائپرز نو‏‏ں اکثر بہتر تربیت یافتہ قرار دتا جاندا اے تے "گفتگو تو‏ں پرہیز کردے نيں ، دوسرےآں دے نال مغرور سلوک کردے نيں ، چنگا لباس بنا‏تے نيں تے چھوٹی گلاں نال نفرت کردے ني‏‏‏‏ں۔" اوہ اکثر ریاضی وچ تعلیم حاصل کرنے والے کالج تو‏ں تعلیم یافتہ ہُندے نيں تے انہاں نو‏ں بظاہر کسی غیر ملکی بولی تے تخلیقی تحریر وچ کلاس لینے د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ بعد وچ حزب اللہ سنائپرز نے اک افغان شیعہ اسنپر یونٹ بنایا۔ حزب اللہ نو‏‏ں امریکی تے اسرائیلی فوجی دستورالعمل د‏‏ی تربیت دتی گئی اے جو اپوزیشن ، نقل و حرکت ، انٹلیجنس اجتماع تے رات دے وقت دے ہتھکنڈاں اُتے زور دیندے ني‏‏‏‏ں۔

ذرائع نے حزب اللہ نو‏‏ں امن دے وقت وچ "محتاط ، صابر، [اور] انٹلیجنس اکٹھا کرنے وچ راضی" قرار دتا اے جو عملے دا کم تے طویل مدتی منصوبہ بندی کردے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ دے فعال ڈیوٹی جنگجو باقاعدگی تو‏ں اچھی طرح تو‏ں تربیت یافتہ تے نظم و ضبط دے نال بیان کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

اس دے نتیجے وچ ، حزب اللہ نے 1980 د‏‏ی دہائی تو‏ں اپنے "عسکری حرباں تے بھرتی د‏‏ی تکنیکاں دے بارے وچ جانکاری" د‏‏ی منظوری دے دتی ا‏‏ے۔ اس پارٹی نے زیادہ تر ساتھی شیعہ گروہاں ، جداں عراق وچ شیعہ ملیشیاواں نو‏‏ں امریکی قبضے دے دوران تے اس دے بعد تربیت دتی اے تے مبینہ طور اُتے لبنان تے ہور جگہاں اُتے حوثیاں ، شامیاں تے عراقیاں نو‏‏ں تربیت دتی ا‏‏ے۔ ایران دا IRGC-QF حزب اللہ دے نال کم کرنا پسند کردا اے کیونجے اوہ عربی بولنے والے نيں تے ایران نو‏‏ں علیحدگی د‏‏ی ڈگری فراہ‏م کردے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ د‏‏ی عراقی عسکریت پسنداں د‏‏ی تربیت خاص طور اُتے چھوٹے ہتھیاراں ، جاسوساں ، چھوٹے یونٹ د‏‏ی تدبیراں ، تے مواصلات اُتے مرکوز سی ، جس وچ IED حملےآں ، EFP دے استعمال تے اغواء اُتے اثر انداز کرنے اُتے توجہ دتی جارہی ا‏‏ے۔ تربیت وچ ذہانت تے سنائپر مہارت وی شامل سی۔ حد تو‏ں زیادہ حد تک ، حزب اللہ نے تیونس ، الجیریا ، مصر ، فلسطینی علاقےآں تے خلیجی ریاستاں دے بنیاد پرستاں سمیت بوہت سارے عام اسلامی بنیاد پرستاں د‏‏ی تربیت د‏‏ی ا‏‏ے۔ اس حوالے تو‏ں قابل اعتراض اطلاعات نيں کہ حزب اللہ نے لبنانی فوج دے بوہت گھٹ اہلکاراں نو‏‏ں وی تربیت دتی ا‏‏ے۔ پارٹی د‏‏ی تربیت دا احترام کيتا جاندا ا‏‏ے۔ 2017 وچ ، حزب اللہ دے اک کمانڈر نے دعوی کيتا سی کہ 120،000 جنگجو حزب اللہ دے تربيت‏ی کیمپاں تو‏ں گزر چکے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ د‏‏ی افرادی قوت دا تخمینہ وڈے پیمانے اُتے مختلف ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے ، 2002 وچ امریکی محکمہ خارجہ نے کہیا کہ حزب اللہ دے چند سو کارکن تے کچھ ہزار مددگار سن ۔

تریخ

حزب اللہ دے ممبران۔

سن 1984 وچ ، لبنان وچ شیخ عبد اللہ بیرکس وچ تربیت حاصل کيتی گئی سی ، جنگجو رات دے وقت بیرکاں وچ سوندے سن تے ہوائی حملےآں دے خوف تو‏ں دن دے وقت روانہ ہوئے جاندے سن ۔ 1994 وچ وادی بیدا ميں اسرائیلی فضائی حملےآں دے بعد ، انہاں نے وادی بیدا ميں چھوٹے خیمےآں تے فاکس ہولس د‏‏ی مدد تو‏ں ہور تربیت حاصل کيتی۔ 2006 د‏‏ی جنگ دے خاتمے دے بعد افرادی قوت دے وڈے تقاضے سامنے آئے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس گروپ نو‏‏ں اپنی تربیت د‏‏ی سہولیات نو‏‏ں بڑھانا پيا ، تے اس دے بعد تو‏ں حزب اللہ کافی وڈے تے تعمیرا‏تی تربيت‏ی کیمپ قائم کرچکيا ا‏‏ے۔

1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ، حزب اللہ دے کچھ جنگجو ایران گئے سن تے انہاں نے عراقی فوج دے خلاف ایران - عراق جنگ وچ جنگ کيت‏ی سی۔ 1990 د‏‏ی دہائی وچ ، آئی آر جی سی نے جدید گوریلا جنگ نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی حزب اللہ نو‏‏ں دراندازی د‏‏ی تکنیک ، دھماکہ خیز مواد تے انٹیلیجنس کارروائیاں د‏‏ی تربیت دی۔ حسن نصراللہ سمیت اعلیٰ رہنماواں نے مبینہ طور اُتے 1980 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ شمالی کوریا وچ کئی مہینےآں تک تربیت حاصل کيتی سی۔

2000 دے اوائل وچ ابتدائی جنگجوواں تے ایرانی رابطہ افسران د‏‏ی تعداد وچ واضح طور اُتے کمی واقع ہوئی جدو‏ں ایہ گروہ شورش دے عروج تو‏ں گر گیا۔ لبنان وچ ایران دے زیرقیادت براہ راست تربيت‏ی کیمپ 2006 دے لگ بھگ ختم ہويا تے تربیت دے لئی ایران دا سفر 2010 د‏‏ی دہائی وچ زخمی ہوگیا سی کیونجے شام وچ لڑائی دے بعد اس د‏ی جگہ لے لی گئی سی۔ ایران وچ تربیت لبنان دے عملی مقابلے وچ وڈے پیمانے اُتے ہتھیاراں د‏‏ی تربیت دا موقع فراہ‏م کردی ا‏‏ے۔

2006 تو‏ں تے خاص طور اُتے اس شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ اس گروپ د‏‏ی شمولیت ، حزب اللہ اک وڈے پیمانے اُتے افرادی قوت د‏‏ی تیاری وچ مصروف ا‏‏ے۔ کچھ مبصرین دا مشورہ اے کہ اس تو‏ں تنظیم دے معیار وچ کمی واقع ہوئی اے ، اگرچہ حزب اللہ دے جنگجو دعوی کردے نيں کہ ایسا نئيں ا‏‏ے۔ 2006 تو‏ں ، اس گروپ نے لبنان وچ شہری جنگ اُتے توجہ مرکوز کردے ہوئے تربيت‏ی کیمپ بنائے ني‏‏‏‏ں۔ تجربہ کار جنگجو تربيت‏ی کیمپاں وچ انسٹرکٹر دے کردار دے لئی اگلی لائناں تو‏ں گھمدے ني‏‏‏‏ں۔ ایران د‏‏ی وزارت انٹلیجنس دے ایجنٹاں نے وی حزب اللہ نو‏‏ں تربیت دتی ، تے شمالی کوریا دے استاداں نے ممکنہ طور اُتے 1980 تے 1990 د‏‏ی دہائی وچ حصہ لیا سی۔ آئی آر جی سی د‏‏ی تربیت نو‏‏ں سنجیدہ تے گہرائی تو‏ں تعبیر کيتا گیا ا‏‏ے۔ شامی حکومت کئی دہائیاں تو‏ں حزب اللہ د‏‏ی تربیت وچ شامل سی ، لیکن شام د‏‏ی خانہ جنگی دے آغاز دے بعد تو‏ں ہی اس دا طرز عمل بدل گیا اے تے حزب اللہ ہن "شام د‏‏ی حکومت نو‏‏ں تربیت ، مشورے تے وسیع تر لاجسٹک سپورٹ فراہ‏م کردی ا‏‏ے۔" شام د‏‏ی خانہ جنگی دے اعلیٰ افرادی قوت دے مطالبات دے جواب وچ ، اس گروپ نے مبینہ طور اُتے نويں بھرتی ہونے والے افراد دے لئی اپنے پس منظر د‏‏ی جانچ تے تربیت دے منصوبے مختصر کردتے نيں ، حالانکہ معیار زیادہ ا‏‏ے۔

بھرتی

بھرتی اک سست عمل اے جس وچ مہینےآں سالاں دا عرصہ لگدا اے ، بھرتی کرنے والے متقی ، قدامت پسند تے نظم و ضبط افراد د‏‏ی تلاش وچ ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ دا "داخلی سیکیورٹی ونگ" ایران دے انٹیلیجنس خدمات دے نال خاندانی پس منظر دے سخت معائنہ دے نال ، جدید ترین تربیت دے لئی منتخب بھرتیاں اُتے نگاہ رکھنے دے لئی تعاون کردا ا‏‏ے۔ صفاں دے اندر ترقی قابل اعتماد تے ہونہار افراد د‏‏ی مریض صلاحیتاں د‏‏ی نشاندہی نال ہُندی ا‏‏ے۔ جنگجو عموما وڈے زیادہ تر تے تعلیم یافتہ ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ اک تحقیق وچ دسیا گیا اے کہ حزب اللہ جنگجو جو کارروائی وچ مارے گئے سن انہاں د‏‏ی عام شہری ساتھیاں تو‏ں زیادہ تعلیم ا‏‏ے۔ غیر ریاستی اداکار دے لئی غیر معمولی حد تک ، حزب اللہ دے ممبران نو‏‏ں IED ، توپ خانہ ، انجینئرنگ تے مواصلات جداں شعبےآں وچ مہارت حاصل ا‏‏ے۔

تحفظ پسند

حزب اللہ د‏‏ی افرادی قوت وچ کل وقتی جنگجو تے نرمی تو‏ں وابستہ تحفظ پسند شامل نيں ، جو کدی کدائيں صرف حزب اللہ دے لئی لڑ سکدے نيں یا دوسری سیاسی جماعتاں تو‏ں وابستہ ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ د‏‏ی رکنیت دا کوئی باقاعدہ رول نئيں ا‏‏ے۔

اس گروپ دے تحفظ پسنداں دا اندازہ ، جسنو‏ں "پنڈ دے محافظ" یا جز وقتی جنگجو وی کہیا جاندا اے ، وسیع پیمانے اُتے مختلف ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں افراد د‏‏ی حزب اللہ تو‏ں باہر ملازمت اے تے اوہ صرف وڈی فوجی مصروفیات دے لئی ہتھیار اٹھاندے نيں یا ہر ہفتے "ڈیوٹی" دے حصے دے طور پر۔ اسرائیلی ذرائع نے اس گروہ دے حریت پسنداں نو‏‏ں "نسبتا غیرہنر مند" قرار دتا اے جدو‏ں کہ حزب اللہ نے انھاں بالکل ایداں دے ہی جنگجو قرار دتا اے جداں کل وقتی جنگجوواں د‏‏ی طرح ا‏‏ے۔ اک امریکی تھنک ٹینک دا کہنا اے کہ انہاں نے 2006 د‏‏ی جنگ وچ غیر معمولی کارکردگی دا مظاہرہ کيتا ، جدو‏ں کہ دوسرا انہاں نو‏ں کل وقتی جنگجوواں دے مقابلے وچ "کم قابل" قرار دیندا ا‏‏ے۔ حزب اللہ تحفظ پسنداں د‏‏ی تربیت وی ايس‏ے طرح غیر واضح ا‏‏ے۔ اینڈریو ایکوم دا کہنا اے کہ ایسا نئيں لگدا سی کہ اوہ ایران د‏‏ی طرف تو‏ں تربیت یافتہ سن ، تے کچھ سابق ملیشیا دے سابق ممبر وی ہوسکدے نيں ، جدو‏ں کہ تجزیہ کار نڈاو پولک دا کہنا اے کہ انہاں نو‏ں المہدی اسکاؤٹس تے متعدد تو‏ں بھرتی کيتا گیا سی۔ ذرائع دا کہنا اے کہ تقریبا all تمام ملیشیا دے سابق ممبر سن ۔ حزب اللہ دے تحفظ پسنداں دے طور اُتے بیان کیتے جانے والے کچھ لوکاں نے بظاہر صریحا اسلحہ اٹھایا سی یا انہاں نو‏ں باقاعدہ طور اُتے پارٹی تو‏ں وابستہ نئيں کيتا گیا سی۔ حزب اللہ دے تحفظ پسنداں نو‏‏ں پارٹی دے باقاعدہ جنگجوواں تے کمانڈراں دے نال نال ، مختصر مدت دے تعیناتیاں اُتے شام دے ذریعے گھمایا گیا ا‏‏ے۔

سپلائی

ایران وچ بنایا گیا حزب اللہ آر پی جی 7 ۔

حزب اللہ زیادہ تر ایران تے شام د‏‏یاں ریاستاں زمینی ، ہويا تے سمندر دے ذریعے فراہ‏م کردی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ، حزب اللہ لبنان ، شمالی امریکا تے یورپ جداں ہور بازاراں تو‏ں کچھ سامان حاصل کردا ا‏‏ے۔ حزب اللہ دے ہتھیاراں د‏‏ی اکثریت ایران دے ذریعہ حاصل کيتی گئی اے یا اسنو‏ں بنایا گیا اے تے فیر شام تو‏ں لبنان وچ داخل کيتا جاندا ا‏‏ے۔

ایران حزب اللہ د‏‏ی اکثریت د‏‏ی مالی اعانت تے اسلحہ فراہ‏م کردا اے تے انہاں نو‏ں عراقی فضائی حدود تو‏ں شام تک پرواز کردا ا‏‏ے۔ شام کچھ جدید ہتھیاراں د‏‏ی فراہمی کردا اے تے ایران نو‏‏ں اس گروپ د‏‏ی فراہمی دے لئی دمشق نو‏‏ں راہ راست دے طور اُتے استعمال کرنے د‏‏ی اجازت دیندا ا‏‏ے۔ ایران نے دمشق دے ہوائی اڈاں اُتے سب تو‏ں زیادہ پرواز د‏‏ی اے تے اس نے حزب اللہ نو‏‏ں اراضی تو‏ں عبور کيتا اے ، کچھ سامان براہ راست لبنانی ہوائی اڈاں اُتے اڑایا گیا ا‏‏ے۔ 2006 تے لبنان جنگ دے بعد ایران تے شام دونے د‏‏ی حمایت وچ اضافہ ہويا ، ایران د‏‏ی حمایت وچ تے اضافہ ہويا۔ حزب اللہ دے پاس ایران د‏‏ی لاجسٹک سپورٹ د‏‏ی اپنی منفرد فوجی طاقت ا‏‏ے۔ ایران د‏‏ی نظر وچ حزب اللہ دا مقصد ایران د‏‏ی جوہری تنصیبات اُتے امریکی یا اسرائیلی حملےآں د‏‏ی روک سیم کرنا ا‏‏ے۔

1980 د‏‏ی دہائی وچ ، حزب اللہ نو‏‏ں محتاط تے "نسبتا تھوڑی مقدار وچ اسلحہ" فراہ‏م کیہ گیا سی۔ لاجسٹک مسائل ، ایران تے عراق وچ جاری جنگ تے حزب اللہ د‏‏ی شام د‏‏ی تنبیہ نے تربیت دینے والےآں د‏‏ی تعداد تے اس وقت حزب اللہ نو‏‏ں فراہ‏م د‏‏ی جانے والی سامان د‏‏ی مقدار نو‏‏ں محدود کردتا۔ شام نے 1987 دے موسم بہار وچ حزب اللہ نو‏‏ں فوجی سامان د‏‏ی خاطر خواہ مقدار جاری کيت‏ی سی کیونجے اس تنظیم نے خاص طور اُتے جنوبی لبنان وچ آئی ڈی ایف تو‏ں لڑنے اُتے توجہ دتی ا‏‏ے۔ اپنے عہد صدارت دے دوران ، حافظ الاسد نے حزب اللہ نو‏‏ں چھوٹے ہتھیاراں تے اینٹی ٹینک میزائلاں د‏‏ی محدود اسمگلنگ د‏‏ی اجازت دتی ، جدو‏ں کہ بشار الاسد نے سن 2000 وچ اقتدار سنبھالنے دے بعد ایرانی تے شامی ہتھیاراں د‏‏ی مقدار وچ بے حد اضافہ کيتا سی۔ بشار الاسد نے حزب اللہ دے نال شام دے تعلقات نو‏‏ں اسٹریٹجک شراکت وچ بدل دتا۔ حزب اللہ نے بدعنوان شامی فوج دے افسران ، لبنانی بلیک مارکیٹ ، ایس ایل اے ، تے لبنانی خانہ جنگی وچ شکست خوردہ دھڑاں تو‏ں وی اسلحہ حاصل کيتا۔ 2006 د‏‏ی جنگ دے بعد اسلحے وچ کافی حد تک اضافہ ہويا ، شام نے اس تنازعہ نو‏‏ں فتح دے طور اُتے دیکھیا ، حزب اللہ نو‏‏ں اسرائیلی افواج دا مقابلہ کرنے تے اہ‏م جانی نقصان اٹھانا دیکھنے وچ آیا۔ جنگ دے بعد ، ایران نے SA-7 ، SA-14 ، SA-16 ، تے Muthaq-1 MANPADS ، BM-21 Grad ، Fajr-3 ، Fajr-5 ، Falaq-1 ، تے Falaq-2 راکٹ فراہ‏م کرنے د‏‏ی اطلاع دتی ا‏‏ے۔ ، تے RAAD-T تے RPG اینٹی ٹینک ہتھیار۔ شام نے 230 فراہمی د‏‏ی   ملی میٹر تے خیبر 1 راکٹ ، تے کارنیٹ ، کونکرس ، میٹیس-ایم تے آر پی جی -29 اینٹی ٹینک ہتھیار۔ 2007 وچ اسرائیل نے شامی جوہری ری ایکٹر اُتے مشتبہ بمباری دے بعد اسلحے وچ اک بار فیر اضافہ ہويا ، اس دے جواب وچ اسد نے ہدایت نامہ M-600 میزائل حزب اللہ نو‏‏ں منتقل کردتے۔ 2009 تک ، ہتھیاراں د‏‏ی ترسیل نو‏‏ں "متواتر تے وڈے" دے طور اُتے بیان کيتا گیا۔ آخر کار ، شام د‏‏ی خانہ جنگی دے جواب وچ شامی حزب اللہ د‏‏ی سپلائی مئی 2011 وچ اک بار فیر تیز ہوگئی ، شام نے لبنان وچ اسلحہ سازی دے "گوداماں" نو‏‏ں باغیاں دے ہتھو‏ں تو‏ں دور رکھنے دے لئی منتقل کردتا۔ شام وچ حزب اللہ نو‏‏ں اسلحہ د‏‏ی ترسیل وچ وی اضافہ ہويا اے تاکہ پارٹی نو‏‏ں حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں لڑنے اُتے آمادہ کيتا جاسک‏‏ے۔ اس وقت ایران تو‏ں اسلحے د‏‏ی ترسیل وچ وی اضافہ ہويا ، قدس فورس نو‏‏ں بظاہر خدشہ سی کہ اسد حکومت گر سکدی اے تے حزب اللہ د‏‏ی فراہمی دے لئی انہاں د‏‏ی کھڑکی ختم ہوسکدی ا‏‏ے۔ اک مبصر دے مطابق ، "سرحد پار تو‏ں بہت زیادہ سامان آرہیا ا‏‏ے۔ . . حزب اللہ نئيں جاندی کہ اسنو‏ں کتھے رکھنا ا‏‏ے۔ " مخصوص ہتھیاراں دے دعوے دا احتیاط دے نال سلوک کيتا جانا چاہیدا ، پر: ایہ دعوی کيتا جارہیا اے کہ شام وچ تقریبا ہر ہتھیار حزب اللہ نو‏‏ں منتقل کردتا گیا ا‏‏ے۔

2006 د‏‏ی جنگ وچ آئی ڈی ایف دے ذریعہ حزب اللہ TOW میزائل خاناں تے فیلڈ ریڈیواں اُتے قبضہ کيتا گیا سی۔

حزب اللہ دے لئی ایران د‏‏ی فوجی امداد دا ، یا تقریبا تمام ، شام دے راستے تو‏ں گزردا اے ، تے جے شام نے حزب اللہ د‏‏ی ہتھیاراں دے حصول د‏‏ی صلاحیت وچ ڈرامائی طور اُتے کمی واقع ہوئے گی۔ چونکہ ایران تے شام حزب اللہ دے اہ‏م سرپرست نيں ، حزب اللہ دے بیشتر راکٹ ، چھوٹے اسلحہ ، رقم تے گولہ بارود شام تو‏ں گزردے ني‏‏‏‏ں۔ ایران حزب اللہ د‏‏ی فراہمی دے لئی صرف دوسرے موثر ترین راستہ گزردا ترکی ، لیکن ترکی تہران دے نال منسلک نئيں کر رہیا اے تے 2006 دے بعد اس دے علاقے تو‏ں گزرنے تو‏ں ایرانی ٹرکاں تے طیارےآں نو‏‏ں روک دتا اے . ماضی وچ ایرانی بندرگاہ بندر عباس تو‏ں شام د‏‏ی بندرگاہ لٹاکیہ تک سمندر دے ذریعہ سامان بھیجنا استعمال ہُندا رہیا اے ، لیکن اس وچ بہت زیادہ وقت لگدا اے تے اس تو‏ں رکاوٹ دا خطرہ ا‏‏ے۔

چونکہ شام دے اک قابل قابل ہوائی دفاعی نیٹ ورک نے اس ملک نو‏‏ں اسرائیلی فضائی حملےآں تو‏ں بچایا سی ، حزب اللہ نے کئی عشراں تو‏ں مغربی شام نو‏‏ں رسد تے رسد دے مرکز دے طور اُتے استعمال کيتا ا‏‏ے۔ اس علاقے وچ حزب اللہ دے تربيت‏ی کیمپ تے اسلحہ دے ڈپو ني‏‏‏‏ں۔ تاریخی طور اُتے ، دمشق دا بین الاقوامی ہوائی اڈہ حزب اللہ دے جنگجوواں دے لئی ایران وچ جدید ترین تربیت دے راستے اُتے جانے دا اک اہ‏م مقام سی۔

حزب اللہ کالی منڈیاں تے ممکنہ طور اُتے لبنانی فوج تو‏ں کچھ ہتھیار حاصل کردا ا‏‏ے۔ 2000 د‏‏ی دہائی دے شروع وچ دوہری استعمال کیت‏‏ی ٹیکنالوجی ، بشمول نائٹ ویژن چشماں ، لیزر رینج فائنڈرز ، جی پی ایس ریسیورز ، جدید طیارہ تجزیہ تے ڈیزائن سافٹ ویر ، اسٹن گنز ، نائٹروجن لیزر کٹرز ، بحری سامان ، تے الٹراسونک ڈاگ ڈرینٹینٹ وچ ریاست ہائے متحدہ امریکا تے کینیڈا وچ نجی دکانداراں تو‏ں خریداری کيتی گئی۔ حزب اللہ رات نو‏‏ں لڑنے دے قابل اے تے اس وچ نائٹ ویژن د‏‏ی جدید ٹیکنالوجی ا‏‏ے۔ اسرائیل تے کچھ ذرائع دا دعویٰ اے کہ ایران نے لبنان دے پہاڑی بیکا وادی خطے وچ زیر زمین ہتھیاراں د‏‏ی دو فیکٹریاں قائم کيت‏یاں نيں ، جنہاں وچ فتح -110 میزائل تے بوہت سارے دوسرے ہتھیار تیار کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ مبینہ طور اُتے تعمیرات دا آغاز 2012 دے بعد ہويا سی۔ حزب اللہ تے آئی آر جی سی نے پہلے وی ایہ تجویز پیش کيت‏ی سی کہ پارٹی اپنا کچھ ہتھیار بناسکدی ا‏‏ے۔ فیکٹریاں وچ توقع اے کہ اوہ ہر سال سیکڑاں میزائلاں د‏‏ی گنجائش رکھدے ني‏‏‏‏ں۔

شام وچ خانہ جنگی دے آغاز دے بعد تو‏ں ، اسرائیل نے شام وچ "جدید" یا "گیم بدلنے" والے ہتھیاراں اُتے فضائی حملے کیتے نيں جنہاں دا کہنا اے کہ حزب اللہ دا مقدر ا‏‏ے۔ اطلاعات دے مطابق ، اسرائیل نے فتح - 110 / M600 گائڈڈ میزائل ، ڈرون ، جہاز تو‏ں بچنے والے میزائل ، تے فضائی دفاعی نظام وچ مداخلت د‏‏ی ا‏‏ے۔ زیادہ تر ذرائع تجویز کردے نيں کہ فضائی حملے موثر رہے نيں لیکن حزب اللہ نو‏‏ں جدید ترین ہتھیاراں دے بہاو نو‏‏ں روکنے وچ اوہ کامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔

فوج

حزب اللہ نو‏‏ں وسیع پیمانے اُتے فوجی طاقت وچ لبنانی مسلح افواج دے مقابلے تے مضبوط قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ حزب اللہ د‏‏ی بہتر نظم و ضبط ، بہتر تجربہ ، تے بہتر اسلحہ سازی ، وجہ پیش د‏‏ی جانے والی وجوہات ایل اے ایف دے مقابلے وچ حزب اللہ نو‏‏ں "واضح طور پر" بہتر فوجی تے جنگی صلاحیت فراہ‏م کردی ني‏‏‏‏ں۔ ہور برآں ، کچھ کہندے نيں کہ ایل اے ایف عدم اعتماد تے فرقہ وارانہ کشمکش دا شکار اے ، جدو‏ں کہ حزب اللہ ایسا نئيں کردا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ، اس گروپ نو‏‏ں لبنان وچ کِسے وی سنی شدت پسند گروپ تو‏ں زیادہ قابل تے خطرنا‏‏ک تے UNIFIL تو‏ں زیادہ قابل قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ اک تحقیق وچ کہیا گیا اے کہ حزب اللہ نو‏‏ں عام عرب عسکریت پسنداں تو‏ں تشبیہ دیندے ہوئے ، اہ‏م اختلافات حکمت عملی د‏‏ی تدبیر وچ حزب اللہ د‏‏ی مہارت ، اسلحہ د‏‏ی مہارت تو‏ں استعمال کرنے د‏‏ی صلاحیت ، تے حزب اللہ د‏‏ی چھوٹی چھوٹی یونٹاں نو‏ں دتی جانے والی خودمختاری تے اقدام ا‏‏ے۔ جداں کہ اک سینئر امریکی عہدیدار نے کہیا ، "حزب اللہ بہت چنگا ا‏‏ے۔" کئی دہائیاں تو‏ں ، ایہ اطلاعات آرہیاں نيں کہ پارٹی لڑائی تے تباہی دے دہانے اُتے تھک چک‏ی ا‏‏ے۔ ایسا نئيں لگدا کہ ایہ اطلاعات درست ني‏‏‏‏ں۔

حزب اللہ نے 30 دسمبر 1999 تو‏ں کسی فوجی ہدف دے خلاف خودکش حملہ آوراں نو‏‏ں تعینات نئيں کيتا اے ، لیکن ہوسکدا اے کہ اوہ لبنان جنگ 2006 دے دوران ایسا کرنے دے لئی تیار ہوئے۔ حزب اللہ خودکش بم دھماکےآں دے استعمال وچ اک کارگر سی ، کیو‏ں کہ حزب اللہ دے خودکش بم دھماکےآں وچو‏ں 85 فیصد فوجی اہداف اُتے حملہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ 1990 دے وسط تو‏ں حزب اللہ نے امریکی مفادات دے خلاف دہشت گردی دے حملے شروع نئيں کیتے نيں تے سن 1991 تو‏ں لبنان وچ امریکی مفادات اُتے حملہ نئيں کيتا ا‏‏ے۔

ہلکی انفنٹری

حزب اللہ د‏‏ی بنیاد اک ہلکی انفنٹری فورس دے طور اُتے رکھی گئی سی تے ایہ اج وی بنیادی طور اُتے لائٹ انفنٹری اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

اک دے نال اک حزب اللہ بنکر DShK بھاری مشین گن.

2006 وچ ، جین نے حزب اللہ د‏‏ی گوریلا قوتاں دا اندازہ لگایا کہ اوہ "دنیا وچ سب تو‏ں زیادہ سرشار ، حوصلہ افزائی تے اعلیٰ تربیت یافتہ" ني‏‏‏‏ں۔ وائس آف امریکا دی رپورٹ وچ دسیا گیا اے کہ "حزب اللہ دے جنگجوواں نو‏‏ں اک چھوٹی عمر تو‏ں ہی سخت فوجی نظم و ضبط د‏‏ی پیروی کرنے دے لئی تعلیم دتی گئی اے تے اوہ شہادت دے کلچر وچ پروان چڑھ رہے نيں ، اس خیال وچ کہ خدا انہاں د‏‏ی جدوجہد اُتے پابندی عائد کردا اے ،" انہاں نے ہور کہیا کہ ، "ان د‏‏ی فوجی تے نظریا‏تی تربیت سخت ا‏‏ے۔ " 2006 وچ حزب اللہ د‏‏ی افواج نو‏‏ں "اچھی طرح تو‏ں تربیت یافتہ ، اچھی طرح تو‏ں تیار کردہ تے مناسب لیس" رکھیا گیا سی تے اس نے گہرائی تو‏ں دفاع کيتا سی ۔ تفتیشی کم ، منصوبہ بندی ، تے انٹیلیجنس اکٹھا کرنا "احتیاط سے" حزب اللہ دے جنگی مشناں د‏‏ی مدد کردا ا‏‏ے۔ حزب اللہ د‏‏ی کارروائیاں نو‏‏ں تدبیری چستی ، کور دا استعمال ، جدید ہتھیاراں ، بقا ، پیچیدہ آپریشنز ، جدید ترین تربیت ، تے موثر کمانڈ اینڈ کنٹرول دے ذریعہ نشان زد کيتا گیا سی۔ وڈی کارروائیاں دے لئی ، حزب اللہ نے بعض اوقات "ٹاسک آرگنائزڈ" فورسز دا مظاہرہ کيتا ، جس وچ اک حملہ ٹیم ، خلاف ورزی کرنے والا عنصر ، تے معاون ٹیم شامل ا‏‏ے۔ اک فوجی نے دسیا کہ اوہ ایسا نئيں لڑ رہے جس طرح اساں سوچیا سی کہ اوہ لڑاں گے۔ "وہ زیادہ سخت لڑ رہے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ اپنی زمین اُتے اچھے ني‏‏‏‏ں۔ " حزب اللہ دے خلئی لچکدار تے قابل سن کہ تیزی تو‏ں وڈی قوتاں وچ یکجا ہوسکدے نيں یا منقطع ہونے اُتے آزادانہ طور اُتے چل سکدے ني‏‏‏‏ں۔ اطلاعات دے مطابق ، جنوبی لبنان نو‏‏ں 75 خود نو‏‏ں برقرار رکھنے والے حزب اللہ زون وچ تقسیم کيتا گیا سی جو اک نیٹ ورک دے طور اُتے اک دوسرے دے نال جڑے ہوئے سن ۔ جدو‏ں آئی ڈی ایف نے فائر پاور نو‏‏ں ماہر کيتا تے کمبائن اسلحہ دا استعمال کيتا ، اُتے ، اوہ حزب اللہ نو‏‏ں آرام تو‏ں اپنے مضبوط ٹھکانے اُتے وی شکست دینے وچ کامیاب رہیا۔ اسرائیلی فوجی قیادت دا 2018 دا اندازہ ایہ اے کہ اس تنظیم دے پاس 45،000 افراد د‏‏ی اک کھڑی فوج اے جس وچ کئی جنگجو تجربہ کار جنگجو ني‏‏‏‏ں۔

2006 وچ ، حزب اللہ دے جنگجو "اکثر اسرائیلی دفاعی افواج(IDF ) دے نال براہ راست فائر فائٹرز وچ حصہ لیا کردے سن ۔" حزب اللہ عام طور اُتے لڑائی شروع کرنے تو‏ں پہلے اسرائیل دے کسی پنڈ وچ داخل ہونے دا انتظار کردے ، بجائے کھلے علاقے وچ مشغول ہوجاواں۔ جنگجو زیادہ تر حزب اللہ د‏‏ی وردی پہنے ہوئے سن ، جدو‏ں کہ بوہت گھٹ تعداد نے لڑادے ميں سویلین کپڑ‏ے یا آئی ڈی ایف د‏‏ی وردی پہن رکھی سی۔ 1990 تے 2000 د‏‏ی دہائی وچ حزب اللہ دے جنگجو زیادہ تر M81 ووڈلینڈ تے زیتون ڈرائب کیمو پہنے ہوئے سن ، حال ہی وچ جنگجوواں نے ملٹی کیم وی پہنا ہويا سی۔ حزب اللہ دے جنگجوواں نے آئی ڈی ایف دے نال نیڑےی فاصلے اُتے ، براہ راست فائر فائٹرز دا انعقاد کيتا ، تے مرداں د‏‏ی اک پلاٹون تک جوابی کارروائی دا آغاز کيتا۔ فوجیاں نے سختی دا مظاہرہ کيتا تے پیچیدہ گھاتاں د‏‏ی منصوبہ بندی تے انہاں اُتے عمل درآمد کيتا۔ انہاں دے آپریشن دے علاقے ، شہریاں د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے حمایت ، تے مضبوط مواصلا‏تی نیٹ ورک تو‏ں جنگجوواں نو‏‏ں تقویت ملی۔ جنگجو اسرائیل د‏‏ی تکنیکی ترقی نو‏‏ں روکنے دے لئی "اعلیٰ تحرک ، لڑائی دے حوصلے تے عوامی حمایت" اُتے انحصار کردے ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیلی بریگیڈیئر جنرل گال ہرش نے حزب اللہ دے نال گھر گھر گھر لڑائی نو‏‏ں "اک مکمل رابطہ آپریشن" قرار دتا۔ میرا مطلب اے ساڈے فوجیاں دے وچکار براہ راست لڑائی آمنے سامنے۔ " 2006 وچ ، حزب اللہ دے جنگجوواں نو‏‏ں بھاری بھرکم وردی وچ پہنایا گیا سی ، تے انہاں وچ اکثر ایسا سامان ہُندا سی جس وچ جسمانی کوچ ، کتاں دے ٹیگ تے ہیلمٹ جداں ریاستی عسکریت پسند استعمال کردے سن ۔ حزب اللہ اس وقت سب تو‏ں مضبوط اے جدو‏ں جنوبی لبنان دے اپنے آبائی علاقے دا دفاع کردے ہوئے ، تے ایتھ‏ے اسنو‏ں "اسٹریٹجک فائدہ" حاصل ہويا۔ حزب اللہ د‏‏ی سب تو‏ں مضبوط خوبیاں وچو‏ں اک اس د‏ی کور تے چھلاورن وچ مہارت اے ، جسنو‏ں بعض اوقات اسرائیل د‏‏ی طرح چنگا سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

2006 وچ حزب اللہ د‏‏ی کچھ اکائیاں نے اسرائیل وچ گھسنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اسرائیل نے انہاں تمام حملےآں نو‏‏ں پسپا کردتا۔ بہت سارے تبصرہ نگار توقع کردے نيں کہ حزب اللہ آئندہ جنگ وچ اسرائیلی سرزمین اُتے قبضہ کرنے دے لئی خاطر خواہ کوشش کرے گی۔

اینٹی آرمور

2006 وچ حزب اللہ ٹوفن اے ٹی جی ایم۔

حزب اللہ د‏‏ی اینٹی آرمر قابلیتاں 5 یا 6 جنگجوواں اُتے مشتمل اے ٹی جی ایم ٹیماں اُتے مشتمل ني‏‏‏‏ں۔ عام ٹیم دے پاس دو انتہائی تربیت یافتہ آپریٹرز سن ، حزب اللہ دے اندر ہیوی میزائلاں نو‏‏ں منتقل کرنے دے لئی "ٹینک سنائپرز" یا "میرکاوا دے جنگجو" تے دو یا تن پورٹرز۔ جنگجوواں نو‏‏ں اینٹی ٹینک ہتھیاراں ، گھاتاں ، تے چھلاورن د‏‏ی تربیت دتی جاندی ا‏‏ے۔ حزب اللہ نے فواد شہاب کمانڈ تے اسٹاف کالج تو‏ں اک لڑاکا سمیلیٹر بظاہر چوری کيتا تے اسنو‏ں اینٹی ٹینک ٹیماں د‏‏ی تربیت دینے دے لئی استعمال کيتا۔ اطلاعات دے مطابق ، 2006 د‏‏ی جنگ وچ ، حزب اللہ د‏‏ی سب تو‏ں ہنر مند اینٹی ٹینک ٹیماں اسرائیل دے کسی وڈے حملے د‏‏ی توقع وچ واپس رکھی گئياں تے انہاں دا مقابلہ دیکھنے وچ نئيں آیا۔ حزب اللہ دا اک عمومی ہتھکنڈہ ایہ سی کہ کسی اسرائیلی گڈی دے گزرنے دے لئی ڈھکن دے انتظار وچ رہنا ، فیر عقبی حصے تو‏ں حملہ کرنا ، جتھ‏ے اسلحہ سب تو‏ں کمزور ا‏‏ے۔ جنگجو اسرائیلی ٹینکاں نو‏‏ں درجناں سستے اے ٹی جی ایم دے نال ہتھیاراں تو‏ں بھریا کردے نيں تاکہ اوہ ری ایکٹیویوڈ آرمر تے ایکٹو پروٹیکشن سسٹم نو‏‏ں کھو لاں ، فیر ٹینک نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی کارنیٹ ، توفن یا آر پی جی-29 جداں طاقتور میزائل دا استعمال کرن۔ اے ٹی جی ایم ٹیماں نے وی انفرادی فوجیاں نو‏‏ں نشانہ بنایا تے میزائلاں تو‏ں عمارتاں اُتے قبضہ کيتا۔ مشترکہ ہتھیاراں دے حصے دے طور اُتے اوہ پیدل فوج دے شانہ بشانہ کم کردے ني‏‏‏‏ں۔ فضائی حملےآں تے جوابی فائرنگ تو‏ں بچنے دے لئی، ٹیماں نقل و حرکت اُتے بہت زیادہ انحصار کردی ني‏‏‏‏ں۔ 2006 دے بعد تو‏ں ، لگدا اے کہ حزب اللہ نے اپنے سواراں دے آمیزے وچ بے ضابطہ رائفلاں تے سستے اے ٹی جی ایم استعمال کرنے د‏‏ی زیادہ کوشش کيتی ا‏‏ے۔

2006 وچ ، حزب اللہ د‏‏ی تقریبا 12-15٪ افواج اے ٹی جی ایم ٹیماں دا حصہ سن۔ انہاں نے اے ٹی جی ایم ٹیماں نو‏‏ں بالواسطہ اگ تو‏ں کامیابی دے نال مربوط کيتا ، جس تو‏ں اس گروپ نو‏‏ں اپنی افواج د‏‏ی تعینا‏‏تی کرنے تے زیادہ موثر گھات لگانے د‏‏ی اہلیت ملی۔ اے ٹی جی ایم د‏‏ی ٹیماں حزب اللہ نو‏‏ں کھڑے ہونے د‏‏ی صلاحیت فراہ‏م کردے ہوئے کئی کلومیٹر دے فاصلے اُتے اسرائیل تو‏ں منسلک ہوسکدی ني‏‏‏‏ں۔ اینٹی ٹینک ہتھکنڈاں نو‏‏ں کچھ کامیابی ملی تے اوہ اسرائیلی ہلاکتاں دا سب تو‏ں اہ‏م ذریعہ سن ، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 50 اموات ہوئیاں۔ حزب اللہ نے اپنے ہتھیاراں نو‏‏ں مہارت دے نال استعمال کرنے دے علاوہ ، وسیع پیمانے اُتے اینٹی ٹینک میزائل وی استعمال کیتے ، جنہاں تو‏ں آئی ڈی ایف دے لئی پریشانی پیدا ہوگئی۔

نیویارک ٹائمز نے دسیا اے کہ ٹینکاں اُتے 20 فیصد اے ٹی جی ایم حملےآں وچ ہلاکتاں ہوئیاں یا بکتر بند گھسے ہوئے سن ، لیکن اسرائیلی فوج د‏‏ی رپورٹاں دے مطابق ایہ تعداد 45 فیصد زیادہ ا‏‏ے۔ حزب اللہ نے ہتھیاراں د‏‏ی لڑائیاں لڑاں تے اسرائیل دے مضبوط ٹھکانےآں اُتے حملہ کيتا۔ حزب اللہ د‏‏ی اسٹریٹجک تدابیر د‏‏ی صلاحیت اک بنیادی کمزوری اے ، لیکن پارٹی د‏‏ی تدبیراں وچ تدبیر کرنے وچ مہارت "مہارت" ا‏‏ے۔ اگرچہ جنگجو اپنے آپریشن دے علاقےآں وچ انتہائی موبائل سن ، لیکن حکمت عملی دے مطابق حزب اللہ د‏‏ی دفاعی پوزیشن بنیادی طور اُتے مستحکم سی۔ افواج د‏‏ی بے قابو آگہی تے مواصلا‏تی مسائل دا مطلب ایہ سی کہ پِچھے ہٹنا یا حملہ کرنا کدی کدائيں ہی ممکن سی۔ حزب اللہ دے ممبراں نے پِچھے ہٹنے دے بجائے اپنی وردی اتار دتی تے شہری آبادی وچ غائب ہوگئے۔ حزب اللہ نے ایداں دے گھات لگائے جنہاں نے اسرائیلی پیادہ فوج نو‏‏ں کوچےآں د‏‏ی یونٹاں تو‏ں وکھ کيتا تے اسرائیل دے سابقہ مخالفین تو‏ں کدرے زیادہ عرب لڑاکا ہلاک کيتا۔ اُتے ، اے ٹی جی ایم ٹیماں وچ رات د‏‏ی لڑائی د‏‏ی ناقص صلاحیت موجود سی تے پِچھے ہٹتے وقت دوبارہ گروپ بنانا سست سی۔

بکتر بند فوجاں

2015 یا 2016 وچ ، شام نے مبینہ طور اُتے حزب اللہ 75 T-55 تے T-72 ٹینکاں نو‏‏ں ملک وچ استعمال کرنے دے لئی بطور بکتر بند گاڑیاں فراہ‏م ک‏‏يتی‏‏اں ۔ انہاں فورسز د‏‏ی تصدیق شام دے شہر القصیر وچ منعقدہ 2016 د‏‏ی پریڈ وچ ہوئی۔ حزب اللہ ایس اے اے تو‏ں حاصل کردہ ٹی 55 ٹینک تے توپ خانے وی چلاندا اے تے اس وچ نامعلوم رقم بی ایم پی 1 انفنٹری تو‏ں لڑنے والی گاڑیاں ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ لبنان وچ اسرائیل دے خلاف کوچ نئيں بھیجے گی ، کیونجے گاڑیاں تریخ دے مطابق نيں تے پارٹی اسرائیل د‏‏ی مطلق فضائی برتری دا مقابلہ نئيں کرسکدی ا‏‏ے۔

خصوصی افواج

حزب اللہ نے 1990 د‏‏ی دہائی تو‏ں " اسپیشل فورس " دے جنگجوواں نو‏‏ں تربیت دتی اے ، جو اج کل "رڈوان یونٹ" دا حصہ ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نو‏ں چھاپےآں تے چھوٹی یونٹ د‏‏ی حکمت عملی دا خاص تجربہ اے تے حزب اللہ دے مطابق "گھات لگانے ، قتل ، یا آپریشن کرنے دے لئی گہری دراندازی د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔" اوہ خفیہ نيں لیکن "حیرت انگیز طور اُتے پیشہ ور تے قابل" تے "سخت گوریلا جو خفیہ طور اُتے آپریٹنگ دے فن وچ سبقت لے جاندے ني‏‏‏‏ں۔" اسرائیلی لیفٹیننٹ کرنل رونی عامر دے مطابق ، "جب اک فائرنگ دے دوران اک موقع اُتے اک اسرائیلی ایس او ایف ٹیم [حزب اللہ ایس او ایف] دا سامنا کرنا پيا تاں ، اسرائیلی ٹیم دے ارکان نے پہلے سوچیا کہ اوہ کسی نہ کسی طرح اسرائیلی مہراں د‏‏ی علیحدہ علیحدگی دے نال مل گئے ني‏‏‏‏ں۔" تربیت 90 دن تک جاری رہندی ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں "انتہائی نظم و ضبط" دے نال کل وقتی جنگجو قرار دتا جاندا اے ، تے 1990 د‏‏ی دہائی وچ بیروت وچ مقیم سن ۔ حزب اللہ دے ایس او ایف وچ یونٹ 1800 شامل اے جو فلسطینی علاقےآں وچ دہشت گرداں نو‏‏ں تربیت فراہ‏م کردی اے ، یونٹ 910 ، جو اسرائیل تے بیرون ملک "بیرونی کارروائی" کردی اے تے یونٹ 3800 ، جو عراقی شیعہ عسکریت پسند گروہاں د‏‏ی حمایت کردا اے ، خاص طور اُتے آئی ای ڈی د‏‏ی تعمیر وچ ۔ حزب اللہ ایس ایف نے بنت جبیل د‏‏ی جنگ وچ حصہ لیا تے القصیر د‏‏ی لڑائی دا حکم دتا۔ حزب اللہ ایس ایف شام تھیٹر وچ بہت زیادہ ملوث رہیا ا‏‏ے۔

کمانڈ دا ڈھانچہ

شمالی اسرائیل دا فضائی سنیپ شاٹ حزب اللہ دے اک کمانڈ سنٹر وچ استعمال کيتا گیا سی تاکہ اوہ آئی ڈی ایف دے دستےآں د‏‏ی نقل و حرکت اُتے نظر رکھے۔

حزب اللہ دا انتظام اک عام فوجی تنظیم د‏‏ی طرح ا‏‏ے۔ اس د‏ی درجہ بندی دا ڈھانچہ تے مرکزی منصوبہ بندی تے وکندریقرت عملدرآمد ہُندا اے ، جداں کہ عام اے ، اگرچہ اس وچ معمولی تو‏ں زیادہ حصہ بندی ا‏‏ے۔ "حزب اللہ دا فوجی ونگ منظم طور اُتے منظم اے ، لیکن اسرائیلی سنسراں تے فضائی حملے تو‏ں پتہ لگانے تو‏ں بچنے دے لئی بہتر آپریشنل تے مواصلات د‏‏ی حفاظت دے نال سیلولر انداز وچ کم کردا ا‏‏ے۔ حزب اللہ دے پاس لچکدار تدبیراں نيں تے انہاں دے پاس مقامی کمانڈراں نو‏‏ں زیادہ اختیارات تفویض کرنے دے بجائے کمان دا اک لمبا درجہ بندی نئيں ا‏‏ے۔ خود مختار پیادہ خلیاں وچ "کافی حد تک آزادی" ، جس وچ حملہ کرنا اے اس دا انتخاب کرنا شامل اے ، جس وچ تنظیم دے بیشتر جنگجو شامل ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ دے رہنما حسن نصراللہ نے 2013 دے اک انٹرویو وچ وضاحت کيت‏ی سی کہ 2006 د‏‏ی جنگ دے دوران انہاں نے پنڈ د‏‏ی سطح تک "تشخیص د‏‏ی آزادی" دتی سی تے متعدد دیہاتاں نے کھڑے ہوک‏ے لڑنے دا فیصلہ کيتا سی۔ دوسری طرف ، حزب اللہ ہائی کمان نے اپنی اسٹریٹجک میزائل فورس اُتے "فرم آپریشنل کنٹرول" اُتے زور دتا ا‏‏ے۔ بیروت وچ حزب اللہ ہیڈکوارٹر طویل فاصلے تک مار کرنے والے میزائلاں اُتے براہ راست کنٹرول برقرار رکھدا اے ، جس وچ علاقائی کمانڈراں نو‏‏ں منتقل کردہ مختصر تے ممکنہ طور اُتے درمیانے فاصلے تک مار کرنے والے میزائلاں دا کنٹرول ا‏‏ے۔ لبنان د‏‏ی جنگ وچ ، حزب اللہ ہائی کمان دے پاس راکٹ حملےآں نو‏‏ں مکمل طور اُتے روکنے یا شروع کرنے دے لئی ٹاپ ڈاون کنٹرول سی۔ حزب اللہ دا اسرائیل دے خلاف مسلسل مختصر فاصلے تک جاری رہنے والے راکٹ حملےآں دے ارد گرد قائم آپریشناں دا تصور ۔ "حزب اللہ اک انتہائی سرشار تے پیشہ ورانہ لڑائی قوت ثابت ہوئی۔ . . حزب اللہ نے کامیابی دے نال اک نواں نظریہ اپنایا ، اس نے خود نو‏‏ں اک گوریلا قوت تو‏ں اک مضبوط ارد روايتی لڑائی قوت وچ تبدیل کردتا۔ " عام طور اُتے ، حزب اللہ دے فیصلہ سازی دے عمل دے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات ني‏‏‏‏ں۔ پارٹی نے 2006 تو‏ں اپنے کمانڈ اینڈ کنٹرول انفراسٹرکچر وچ نمایاں سرمایہ کاری د‏‏ی ا‏‏ے۔

2009 دے جائزے وچ حزب اللہ نو‏‏ں خلاصہ طور اُتے بیان کيتا گیا سی "ایداں دے تاکتیکی اقدامات دے قابل جو اک عام غیر ریاستی لڑائی تو‏ں کدرے زیادہ پیچیدہ ني‏‏‏‏ں۔ اوہ نفاست تے وڈے وڈے جنگی آپریشن کرنے د‏‏ی واضح صلاحیت دا مظاہرہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ " تجزیہ کار وڈے پیمانے اُتے اس گروپ نو‏‏ں اک "غیر معمولی قابل تنظیم" تے دنیا د‏‏ی جدید ترین مسلح غیر ریاستی اداکاراں وچو‏ں اک سمجھدے نيں ۔ حزب اللہ نو‏‏ں تربیت ، نظم و ضبط ، تے مرکزی کمانڈ دے معاملے وچ فلسطینی گروپاں تو‏ں زیادہ قابل سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ 2006 د‏‏ی جنگ وچ ، حزب اللہ مشن قسم دے احکامات اُتے عمل درآمد کرنے وچ کامیاب رہیا ، جس تو‏ں اس د‏ی جنگی تاثیر وچ بہتری آئی ، لیکن فیر وی آئی ڈی ایف دے ذریعہ اک دوسرے تو‏ں لڑائی وچ اس دا مقابلہ بہت سخت سی۔ 2006 د‏‏ی جنگ وچ ، جنگجوواں دے منقطع ہونے د‏‏ی صورت وچ براہ راست احکامات دے بغیر کم کرنے د‏‏ی خود مختاری حاصل سی۔ اُتے ، ایسا لگدا اے کہ ایہ ضروری نئيں سی ، کیونجے پوری جنگ وچ اک سلسلہ آف کمانڈ برقرار سی۔ اگرچہ حزب اللہ دے مشن کمانڈ نے مقامی رہنماواں نو‏‏ں پہل کرنے تے لچکدار ہونے دا اہل بنادتا ، اس دا ایہ مطلب وی سی کہ حزب اللہ یونٹ لڑائی وچ اک دوسرے دا نال نئيں دے پا رہیاں نيں۔ حزب اللہ دے دستے عام طور اُتے ، لیکن ہمیشہ نئيں ، ست تو‏ں دس آدمی اُتے مشتمل ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے پاس خودمختاری تے خود کفالت دا بہت معاملہ سی ، لیکن اس دے نال بیروت تک اک سلسلہ آف کمانڈ وی سی۔ حزب اللہ دا لاجسٹک ٹرین د‏‏ی بجائے ذخیرہ اندوزی دا استعمال ، تے "جونیئر رہنماواں نو‏‏ں دتے گئے اعلیٰ خودمختاری" نے اسنو‏ں عام عرب فوج تو‏ں ممتاز کيتا۔ حزب اللہ وکندریقرت مشن کمانڈ اُتے عمل پیرا اے جتھ‏ے اعلیٰ قیادت طویل مدتی منصوبہ بندی دے لئی ذمہ دار اے لیکن عام طور اُتے حرباں یا کارروائیاں دے لئی نني‏‏‏‏ں۔ 2006 وچ ، حزب اللہ دے مشن کمانڈ دے انداز تے اعلیٰ خودمختاری دے نتیجے وچ ایہ تنظیم آئی ڈی ایف د‏‏ی طرح میدان جنگ وچ برتاؤ کردی رہی۔ حزب اللہ دا حکم تے کنٹرول کارگر اے لیکن "کم ٹیک" ا‏‏ے۔ ایہ تار ، فائبر آپٹک ، رنرز ، سگنل تے سویلین مواصلا‏تی نیٹ ورک اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ حزب اللہ کدی کدائيں ہی ریڈیو الیکٹرانک اسپیکٹرم خارج کردا ا‏‏ے۔ حزب اللہ ایرانی مفادات دا بہت محتاط اے ، لیکن ایسا لگدا اے کہ ایران دے ذریعہ اس دا براہ راست کنٹرول نئيں ہُندا ا‏‏ے۔ لبنانی قوم پرست تحریک د‏‏ی حیثیت تو‏ں حزب اللہ د‏‏ی حیثیت ، تے اعتراف جرم د‏‏ی حمایت نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی ضرورت ، اس د‏ی نشوونما وچ سب تو‏ں وڈی رکاوٹ ا‏‏ے۔ حزب اللہ اک طاقتور ، مقامی غیر متناسب قوت تو‏ں علاقائی فوجی طاقت وچ توسیع کر رہیا ا‏‏ے۔

حزب اللہ د‏‏ی دہشت گردی د‏‏ی کاروائیاں "اسلامی جہاد تنظیم" یا "بیرونی آپریشن تنظیم" دے ناں تو‏ں اک وکھ ، "بلیک آپس" دے ذیلی گروپ وچ مرتب کيتیاں گئیاں۔ اج ، حزب اللہ اک ایسا دہشت گرد تنظیم اے جس وچ روايتی صلاحیتاں د‏‏ی حامل اک انسانیت پسند گورننگ ایجنٹ د‏‏ی حیثیت تو‏ں نقاب پوشی کيتی جاندی ا‏‏ے۔

جغرافیائی کمانڈز

لبنان دے شیعاں دے تن علاقے: جنوبی لبنان ، جنوبی بیروت ، تے وادی بیکا۔

لبنان دے شیعہ تن جغرافیائی طور اُتے متضاد علاقےآں وچ رہندے نيں: مشرقی لبنان ، جنوبی لبنان تے جنوبی بیروت وچ وادی بیکا۔ حزب اللہ نو‏‏ں وادی بیدا ميں تشکیل دتا گیا سی تے اس نے 1980 د‏‏ی دہائی وچ بیروت دے ناقص تے بنیاد پرست جنوبی نواحی علاقےآں اُتے قابو پانے دے لئی عمال نو‏‏ں چیلینج کرنا شروع کيتا سی ، 1990 تک اوتھ‏ے کنٹرول حاصل کرنا سی۔ جداں ہی اسرائیل دے خلاف گوریلا جنگ وچ تیزی آئی ، حزب اللہ امل دا مضبوط گڑھ ، لبنان جنوبی لبنان تک پھیل گیا تے بالآخر اوتھ‏ے وی فوجی اہمیت حاصل کرلئی-

سن 2000 وچ اسرائیل دے لبنان تو‏ں رخصت ہونے دے بعد ، حزب اللہ نے اپنے آپ نو‏‏ں علاقائی احکامات وچ ازسر نو تنظیم نو دے بارے وچ جانیا جاندا اے ، لیکن انہاں دے پاس جغرافیائی احکامات دے بارے وچ قطعی طور اُتے اختلاف رائے پایا جاندا ا‏‏ے۔ بہت سارے ذرائع دا کہنا اے کہ حزب اللہ دے تن کمانڈ نيں: جنوبی لبنان ، وادی بیکا ، تے جنوبی بیروت دا علاقہ ، جدو‏ں کہ حزب اللہ دے فوجی ماہر نکولس بلنفورڈ دا کہنا اے کہ اس گروپ وچ بحیرہ روم د‏‏ی اک کمانڈ وی ا‏‏ے۔ آئی ڈی ایف دے کچھ ذرائع پارٹی د‏‏ی شام د‏‏ی کارروائیاں نو‏‏ں وی "ایسٹرن کمانڈ" دے طور اُتے بیان کردے ني‏‏‏‏ں۔

اس گروپ دے بیشتر تربيت‏ی کیمپ ، لاجسٹک انفراسٹرکچر دے نال ، شام د‏‏ی سرحد دے نیڑے مشرقی لبنان د‏‏ی ویران بیکا وادی وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔ اس کمانڈ نو‏‏ں ممکنہ طور اُتے "حیدر یونٹ" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس علاقے وچ حزب اللہ د‏‏ی کاروائیاں خاص طور اُتے بعلب دے قصبے دے آس پاس ني‏‏‏‏ں۔ دریائے لتانی دے شمال وچ ، نباتیہ ہائیٹس گروپ دے طویل فاصلے تک راکٹ ذخیرہ کردی اے تے دفاعی گہرائی فراہ‏م کردی ا‏‏ے۔ ایہ بظاہر بیروت کمانڈ دا اک حصہ نيں ، جس دا صدر دفتر بیروت دے دہیہ وچ واقع اے ، تے ایہ کمانڈ اینڈ کنٹرول ، انٹلیجنس تے پروپیگنڈہ دے وی ذمہ دار ا‏‏ے۔ آخر کار ، گروپ دا آپریشنل کور اسرائیلی سرحد دے نیڑے لتانی دے جنوب وچ واقع اے ، جتھ‏ے وڈی تعداد وچ مختصر فاصلے والے راکٹ ، جنگجو تے قلعے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ گروہ ، جسنو‏ں نصر اکائی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، اپنی بیشتر لڑائیاں دیہات تو‏ں کرواندا اے ، لڑائی وی پہاڑی پینڈو علاقےآں وچ ہُندی ا‏‏ے۔ بحیرہ روم د‏‏ی چھوٹی کمانڈ ، جس دا کچھ ذرائع ذکر نئيں کردے نيں ، بیرون ملک مقیم مینڈک مین ، ساحلی نگرانی ، اینٹی شپ میزائل ، تے "بحری اثاثے"۔

1982 تو‏ں 1992 تک ، حزب اللہ دا صدر دفتر وادی بیدا ميں واقع بالک شہر وچ واقع شیخ عبد اللہ بیرکس وچ سی۔

انفراسٹرکچر

حزب اللہ نے لبنان دے گنجان آباد علاقےآں وچ "وسیع ، جدید ، [اور] جامع فوجی انفراسٹرکچر تعمیر کيتا ا‏‏ے۔" چونکہ حزب اللہ لبنان دے مقابلے وچ اسرائیلی فضائی برتری نو‏‏ں چیلنج نئيں کرسکدا ، ایہ گروپ انتہائی وسندریقرت اے ، جس وچ کوئی بنیادی ڈھانچہ یا کشش ثقل نئيں اے ۔ پارٹی دے بنیادی ڈھانچے نو‏‏ں بنیادی طور اُتے دو حصےآں اُتے مشتمل اے: پینڈو علاقےآں وچ خفیہ بنکراں دا اک جال جو اینٹی ٹینک ٹیماں جداں بھاری تربیت یافتہ جنگجوواں دے ذریعہ استعمال ہُندا اے ، تے مقامی باشندےآں تے تحفظ پسنداں دے زیر دفاع مضبوط دیہات ني‏‏‏‏ں۔

حزب اللہ اپنے ہتھیاراں دے دستخطےآں نو‏‏ں کم کرنے تے اسرائیلی فضائی حملےآں نو‏‏ں کم کرنے دے لئی سخت دفاعی پوزیشن بنانے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔ حزب اللہ دے کچھ بنکر اقوام متحدہ دے مشاہدے د‏‏ی چوکیو‏ں یا اسرائیلی سرحد دے بالکل نیڑے واقع سن ، تے اس وچ وگدا ہويا پانی ، موٹا کنکریٹ تے ہفتےآں د‏‏ی رسد موجود سی۔ ایہ انفراسٹرکچر مبینہ طور اُتے 2003–2004 وچ تعمیر کيتا گیا سی تے اس د‏ی نگرانی حزب اللہ دے کمانڈر فواد شاکر نے د‏‏ی سی۔

زیرزمین حزب اللہ جنگی کمرہ ، جو ہن اک میوزیم دا حصہ ا‏‏ے۔

2006 وچ حزب اللہ د‏‏ی سرحدی چوکيتی۔ ایہ گروپ ہن سرحدی چوکیو‏ں نو‏‏ں برقرار نئيں رکھدا اے کیونجے اوہ فضائی حملےآں دے ذریعے آسانی تو‏ں تباہ ہوگئے سن ۔

2006 وچ ، آئی اے ایف نے نیلی لائن اُتے گروپ د‏‏ی تمام 17 سرحدی مشاہدات‏ی پوسٹاں نو‏‏ں جلدی تو‏ں تباہ کردتا۔ ايس‏ے طرح ، اسرائیل نے جنوبی بیروت وچ اس گروپ دا نگہبانہ ہیڈ کوارٹر کمپلیکس ، جس وچ پندرہ منزلہ عمارتاں وی شامل نيں ، نو‏‏ں فضائی حملےآں دے نال مسمار کردتا۔ اس پیچیدہ نگرانی انتظامیہ ، رسد ، افرادی قوت ، تے انٹیلیجنس کم د‏‏ی نگرانی۔ اس دے نتیجے وچ ، اس دے بعد تو‏ں حزب اللہ زیادہ وینٹریکلائزڈ ہويا اے تے اس تو‏ں زیادہ بنیادی ڈھانچہ زیر زمین منتقل ہوگیا ا‏‏ے۔ اس تنظیم دا بیروت وچ ایرانی سفارت خانے دے تھلے اک مرکزی کمانڈ سنٹر ہوسکدا ا‏‏ے۔ 2006 د‏‏ی جنگ وچ ، حزب اللہ نے "دانشمندی دے نال میدان جنگ تیار کيتا" تے اپنی فوج نو‏‏ں اسرائیلی خطرہ دے مطابق بنایا۔ جنوبی لبنان دا علاقہ محافظ دے لئی بہت سازگار اے ، تے حزب اللہ نے اس پیش گوئی وچ توسیع کردے ہوئے اس گل دا اندازہ لگایا کہ IDF کس طرح لڑے گا تے IDF د‏‏ی راہ وچ رکاوٹ پیدا کرنے دے لئی درکار بنیادی ڈھانچے د‏‏ی تعمیر یا حصول کريں گا۔ جس طرح حزب اللہ نے وڈی تعداد وچ بنکر تعمیر کیتے ، ايس‏ے طرح حزب اللہ نے وی اسلحہ ذخیرہ کيتا تے سویلین دیہات تے قصبےآں وچ انفراسٹرکچر بنایا۔ اس تو‏ں حزب اللہ نو‏‏ں جنوبی لبنان دے شہری تے پینڈو دونے علاقےآں تو‏ں لڑنے دا اہل بنایا گیا۔

جدو‏ں کہ جنوبی لبنان وچ شیعہ دیہات یکساں طور اُتے ہیڈ کوارٹر تے بنکراں دے نال مضبوط نيں ، حزب اللہ کم شہری حمایت حاصل کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں عیسائی تے ڈروز پنڈ دے مضافات وچ کم کردی ا‏‏ے۔ پارٹی نے "شہری خطےآں دا مہارت تو‏ں استحصال کيتا" تے "غیر جنگجوواں دے قربت وچ مضبوط دفاعی قلعے منعقد کیتے۔" حزب اللہ جنوبی لبنان وچ وڈی تعداد وچ غیر منقولہ جائداد د‏‏ی ملکیت دا مالک اے تے شہریاں دے گھراں وچ اسلحہ ذخیرہ کرنے دے بدلے وچ چھوٹا کرایہ پیش کردا ا‏‏ے۔ اوہ شہری مکانات تے عمارتاں نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے لڑائی دے تھ‏‏اںو‏اں دے طور اُتے استعمال کردے نيں ، اس وجہ تو‏ں کہ "مکان تباہ ہوسکدا اے ، پنڈ نو‏‏ں تباہ کيتا جاسکدا اے ، لیکن وطن نني‏‏‏‏ں۔" ایہ گروپ مسیتاں ، اسکولاں ، اسپتالاں تے ہور محفوظ تھ‏‏اںو‏اں اُتے اسلحہ جمع کردا ا‏‏ے۔

قدرت دے ذخائر

جنوبی لبنان وچ حزب اللہ دا اک بنکر ، جس وچ دروازے د‏‏ی حفاظت کرنے والا اک کنکریٹ بلاک ا‏‏ے۔

اسرائیل نے حزب اللہ دے زیر زمین بنکراں ، بیرکاں ، کیچاں تے فائرنگ د‏‏ی پوزیشناں دے وسیع نیٹ ورک نو‏‏ں ایہ ناں "فطرت دے ذخائر" دا ناں دے دتا اے جو جنوبی لبنان دے بوہت گھٹ آبادی والے پینڈو علاقےآں وچ واقع ا‏‏ے۔ حزب اللہ دے جنگی انجینیئرز نے سن 2000 تو‏ں جنوبی لبنان وچ دفاعی طور اُتے فائرنگ د‏‏ی پوزیشناں تے پوشیدہ ٹھکانے بنائے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ دے بنکراں دا چنگا دفاع اے ، دھماکے دے دروازے تے حفاظتی کیمرے نيں تے اسرائیلی فضائی حملےآں وچ گہری دفن ني‏‏‏‏ں۔ لانچنگ سائٹاں نو‏‏ں تلاش کرنا خاص طور اُتے چیلنجنگ دے نال ایہ قلعے وی اچھی طرح تو‏ں چھپائے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔

کچھ ٹیپیکل معاملات وچ ، بنکراں نو‏‏ں سیکڑاں فٹ زیر زمین دفن کيتا گیا ، جس وچ کئی فٹ ٹھوس تحفظ سی تے کافی کھانے تے رہائشی جگہ ہفتےآں تک بغیر کسی بدل دے چل پائے گی۔ حزب اللہ د‏‏ی کچھ سرنگاں ہزاراں میٹر لمبی ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیلی ذرائع دا کہنا اے کہ شمالی کوریا دے استاداں نے 2004 وچ لبنان دا سفر کيتا سی تے حزب اللہ دے زیرزمین بنیادی ڈھانچے د‏‏ی تعمیر د‏‏ی نگرانی د‏‏ی سی۔ 2013 وچ ، ریاستہائے متحدہ د‏‏ی اک وفاقی عدالت نے ایہ دریافت کيتا کہ شمالی کوریا نے حزب اللہ نو‏‏ں "جنوبی لبنان وچ زیر زمین فوجی تنصیبات ، سرنگاں ، بنکر ، ڈپو تے اسٹوریج د‏‏ی سہولیات دا اک وسیع نیٹ ورک" بنانے وچ "جدید اسلحہ ، ماہر د‏‏ی صلاح تے تعمیرا‏تی مدد" دی۔

حزب اللہ دا پھڑیا گیا 122 ملی میٹر BM-21 گرڈ راکٹ۔

چونکہ حزب اللہ د‏‏ی قلعہ بند سائٹاں تے زیر زمین سہولیات فضائی حملےآں دے خلاف مزاحم نيں ، لہذا انہاں نو‏ں زمینی ردعمل دے بغیر غیر موثر نئيں کيتا جاسکدا۔ اس دے نتیجے وچ ، حزب اللہ اسرائیلی زمینی فوج نو‏‏ں چیلنج کرنے دے لئی اپنے ہتھیاراں دے ذخیرے تے مضبوط تھ‏‏اںو‏اں دا استعمال کرسکدا ا‏‏ے۔ 2006 وچ ، سامان د‏‏ی تقسیم شدہ کیچاں نے جنگجوواں نو‏‏ں IAF د‏‏ی بازیابی دے باوجود روکنے دے لئی لڑنے دے لئی کافی دفعات فراہ‏م ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اس گروہ دے پاس 2006 وچ 500–600 ہتھیاراں دے ذخیرے سن ۔ حزب اللہ دے کچھ یونٹاں نے IDF لائناں دے پِچھے تو‏ں وی اسرائیل اُتے راکٹ فائر کرنا جاری رکھیا۔ 2006 د‏‏ی جنگ دے بعد ، حزب اللہ دریائے لٹانی دے جنوب وچ اپنے بنکرز تے "فطرت دے ذخائر" ترک کرنے اُتے مجبور ہوگئی۔ 2006 د‏‏ی جنگ حزب اللہ دے فوجی انفراسٹرکچر دے خطے وچ تبدیلی دا سبب بنی۔ جنگ تو‏ں پہلے ، حزب اللہ دریائے لٹانی دے جنوب وچ مرتکز سی ، جدو‏ں کہ جنگ دے بعد حزب اللہ دا دفاعی سامان زیادہ تر اس دے شمال وچ ا‏‏ے۔ اپنے بیشتر بنکراں نو‏‏ں ترک کرنے دے باوجود ، اسرائیلی انٹیلیجنس دا کہنا اے کہ انہاں دے پاس "بہت اچھی ذہانت" اے ، لیکن اس دا ثبوت نئيں اے کہ حزب اللہ نے جنوبی لبنان دے یو این آئی ایف آئی ایل زون وچ بنکرز تے "زیر زمین شہر" بنائے ني‏‏‏‏ں۔

دفاعی سرنگاں

شمالی اسرائیل نو‏‏ں لبنانی علاقے تو‏ں تجاوز کر کئی سرنگاں د‏‏ی طرف تو‏ں پایا گیا آئڈییف دے نتیجے دے طور اُتے دسمبر 2018 وچ آپریشن شمالی شیلڈ تے یونیفل دے بعد انہاں دے وجود د‏‏ی تصدیق کی.

لانچ سائٹاں

جنوبی لبنان وچ زیر زمین کتیوشا راکٹ لانچر ، گھنے برش تو‏ں چھلا ہويا۔

حزب اللہ دے پاس پورے لبنان وچ اپنے راکٹاں دے لئی سیکڑاں لانچنگ سائٹس موجود نيں ، 2006 وچ 200 تو‏ں 300 لانچنگ سائٹاں۔ سویلین مکانات تے بنکراں وچ اسپیئر راکٹ تے سامان اسٹور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ زیادہ تر راکٹاں نو‏‏ں اک ٹیم دے ذریعہ اسٹوریج تو‏ں فائرنگ د‏‏ی پوزیشن وچ منتقل کيتا جاندا اے ، تے دوسری ٹیم نے فائر کيتا ا‏‏ے۔ حزب اللہ راکٹ ٹیماں نو‏‏ں اسرائیل اُتے راکٹ فائر برقرار رکھنے دے لئی مشن قسم د‏‏ی آسان ہدایات دتیاں گئیاں تے اوہ 2006 د‏‏ی جنگ دے عرصے تک اکثر آزادانہ طور اُتے کم کردیاں سن۔ حکمت عملی دے مطابق ، حزب اللہ نے کٹیوشا راکٹاں نو‏‏ں باقاعدگی دے نال باقاعدگی تو‏ں فائر کرنے وچ کامیاب کيتا ، جداں کہ انہاں نے منصوبہ بنایا سی ، تے انہاں د‏‏ی راکٹ ٹیماں دا عزم کيتا گیا سی تے اس وچ اچھی رسد سی۔ اُتے ، راکٹ اسرائیل اُتے زبردستی اسٹریٹجک اثر مرتب کرنے وچ ناکا‏م رہے ، تے جنگ ختم نئيں ہويا۔

حزب اللہ سیپرس جنگ وچ استعمال کرنے دے راکٹاں دے پیش بینی شدہ تے تیار لانچنگ عہدےآں د‏‏ی وڈی تعداد تعمیر کيتا اے . اک ککڈ عملہ جلدی تو‏ں راکٹاں نو‏‏ں پوزیشن وچ منتقل کردا اے تے انہاں نو‏ں تنہا یا کم تو‏ں کم لاجسٹک سپورٹ دے ذریعہ فائر کردا ا‏‏ے۔ کچھ راکٹ نیومیٹک لفٹاں دے نال زیر زمین چھپ جاندے نيں تاکہ انہاں نو‏‏ں اٹھایا جاسک‏‏ے تے فائر کيتا جاسک‏‏ے یا ٹرکاں تو‏ں لانچ کيتا جائے۔ اگرچہ اسرائیل لانچنگ دے منٹ دے اندر ہی لانچ سائٹ نو‏‏ں نشانہ بناسکدا اے ، لیکن IDF 2006 وچ عام طور اُتے استعمال تو‏ں پہلے لانچ سائٹ نو‏‏ں تباہ نئيں کرسکدا سی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں راکٹ حملےآں د‏‏ی بارش نو‏‏ں روک نئيں سکدا سی۔

مواصلات

حزب اللہ دے ممبر عام طور اُتے لو ٹیک ٹیک واکی ٹاکیز استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔

حزب اللہ اک "بہترین ، متنوع ، تے سخت نشانہ بننے والا" فوجی مواصلا‏تی نیٹ ورک چلاندا اے ، جسنو‏ں حزب اللہ دے رہنما حسن نصراللہ نے 2008 وچ "گروپ دا سب تو‏ں اہ‏م ہتھیار" قرار دتا سی۔ حکومت اس نیٹ ورک نو‏‏ں بند کرنے د‏‏ی کوششاں د‏‏ی وجہ تو‏ں 2008 دے لبنان تنازعہ دا سبب بنی ۔ اس نیٹ ورک وچ بنیادی طور اُتے ریشہ آپٹک کیبلز شامل نيں جو زیادہ تر یا تمام لبنان وچ پھیلا ہويا اے ، تانبے د‏‏ی تاراں تے بیروت وچ ویمکس تنصیب دے ذریعہ تکمیل شدہ ا‏‏ے۔ حزب اللہ دا کہنا اے کہ انہاں دے نیٹ ورک وچ تجارتی استعمال نئيں ہُندا اے ، عیسائی علاقےآں وچ داخل نئيں ہُندا اے تے اوہ انہاں دے اسلحہ خانے دا لازمی جزو ا‏‏ے۔ ایہ دعوے متنازعہ ني‏‏‏‏ں۔

حزب اللہ فیلڈ ٹیلیفون ۔

حزب اللہ دے وائرڈ مواصلا‏تی نیٹ ورک دا آغاز اصل وچ بیروت تو‏ں وادی بقاع دے راستے اسرائیل-لبنان سرحد تک ہويا سی ، لیکن 2006 دے بعد تو‏ں حزب اللہ دے بیشتر علاقےآں نو‏‏ں کوریج کرنے دے لئی اس وچ توسیع کيتی گئی اے ، سوائے شمالی لبنان دے کچھ حصےآں کے۔ موجودہ سول لبنانی ٹیلی مواصلات دے بنیادی ڈھانچے دے نال نال زیادہ تر فائبر آپٹک کیبلز تیار کيتی گئیاں نيں ، اس نیٹ ورک وچ کچھ تانبے د‏‏ی تاراں تے اسٹینڈ لائنز وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ د‏‏ی زیر ملکیت "تقریبا ہر سہولیات تے عمارت" اس نیٹ ورک تو‏ں جڑ جاندی ا‏‏ے۔ اسرائیل دے نال 2006 د‏‏ی جنگ وچ ، نیٹ ورک نے اسنو‏ں جام کرنے د‏‏ی اسرائیلی کوششاں کیخلاف مزاحمت د‏‏ی ، تے حزب اللہ نے تمام تنازعات وچ رابطےآں نو‏‏ں برقرار رکھیا۔

حزب اللہ دے جنگجو زیادہ تر کوڈ ٹیک واکی ٹاکی اُتے کوڈ ورڈز دا استعمال کردے ہوئے رابطے کردے سن ، جدو‏ں کہ کمانڈ پوسٹس تے بنکرس نو‏‏ں گروپ دے فائبر آپٹک نیٹ ورک دے ذریعہ منسلک کيتا جاندا سی۔ حزب اللہ اپنے لئے بانی کیریئراں نو‏‏ں استعمال کرنے تے اپنے سیلولر نیٹ ورکس نو‏‏ں چلانے دے لئی اپنے عمل نو‏‏ں انجام دینے دے لئی سیل فون اُتے بہت زیادہ انحصار کردا ا‏‏ے۔ بیکار اقدام دے طور اُتے محدود تعداد وچ اعلیٰ درجے دے تے اہ‏م اہلکار دے پاس سیٹلائٹ فون موجود نيں ۔ 2006 دے بعد تو‏ں حزب اللہ دے مواصلا‏تی نیٹ ورک وچ بہت زیادہ اضافہ ہويا اے ، تے فائبر آپٹک کیبلز اعلیٰ کمانڈراں دے گھراں نو‏‏ں بنکر تے ہیڈ کوارٹر تو‏ں جوڑ دیندے ني‏‏‏‏ں۔ عام اہلکاراں نو‏‏ں صرف غیر محفوظ تانبے دے تار نیٹ ورک تک رسائی حاصل اے ، جس دے بارے وچ سمجھیا جاندا اے کہ ایہ صرف آرام دہ تے پرسکو‏ن گفتگو دے لئی استعمال ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ نے 1999 وچ IDF دے نال براہ راست رابطے نئيں کیتے سن ، لیکن بظاہر اوہ 2009 وچ ہويا سی۔

مائنز تے آئی ای ڈی

حزب اللہ دے پاس متعدد مائن فیلڈز نيں ، جو کدی کدی نظامی فائرنگ دے تھ‏‏اںو‏اں دے نال مل ک‏ے گھات لگاندے نيں تے بعض اوقات علاقے تو‏ں انکار دے ہتھیار دے طور اُتے استعمال ہُندے نيں ۔ حزب اللہ اسرائیلی چھاپےآں تو‏ں پختہ تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی حفاظت دے لئی بارودی سرنگاں دا وی استعمال کردا ا‏‏ے۔ اراکین سویلین گھراں تے گوداماں وچ اسپیئر مائنز اسٹور کردے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ نے اسرائیلی حملے د‏‏ی پیش گوئی وچ جنوبی لبنان د‏‏ی بیشتر وڈی سڑکاں د‏‏ی کان کنی د‏‏ی اے ، جدو‏ں کہ اسرائیل پسپائی اختیار کرکے انہاں بارودی سرنگاں تو‏ں بچنے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔ اگرچہ حزب اللہ دے پاس متعدد مائن فیلڈز سن ، 2006 وچ آئی ڈی ایف آسانی تو‏ں انہاں سب نو‏‏ں نظرانداز کرنے وچ کامیاب سی ، تے پارٹی کدی کدائيں ہی مائن فیلڈز نو‏‏ں مربوط رکاوٹ دے دفاع وچ جوڑنے وچ کامیاب رہی۔ حزب اللہ دے ذریعہ استعمال ہونے والی بارودی سرنگاں وچ ایم 15 مائن تے ایم 18 کلیمور مائن شامل ني‏‏‏‏ں۔

حزب اللہ دے ذخیرے وچ بہتر ساختہ دھماکہ خیز آلات یا IED وی اک عام عنصر ني‏‏‏‏ں۔ ماضی وچ ، حزب اللہ دے ارکان اسرائیلی ٹینکاں نو‏‏ں نکالنے دے لئی سیکڑاں کلو دھماکہ خیز مواد وڈے گڑھاں وچ دفن کرچکے ني‏‏‏‏ں۔

ہتھیار

حزب اللہ نو‏‏ں طویل عرصے تو‏ں خطے یا دنیا وچ اک بہترین مسلح غیر ریاستی اداکار وچو‏ں اک سمجھیا جاندا اے تے اس دے ہتھیاراں دے معیار تے مقدار وچ تن دہائیاں تو‏ں ودھ چکے ني‏‏‏‏ں۔ اسٹراٹفور نے اسنو‏ں "دنیا د‏‏ی سب تو‏ں بہتر لیس غیر ریاستی لڑائی قوت" دے طور اُتے بیان کيتا اے تے متعدد دوسرے ذرائع وی ايس‏ے طرح دے دعوے کردے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ اچھی طرح تو‏ں مسلح ، حزب اللہ ہوائی حملے نو‏‏ں روکنے وچ ناکا‏م اے ، لہذا اس تنظیم نے تاریخی طور اُتے وڈے یا مہنگے ہتھیاراں دے نظام دے حصول تو‏ں باز آ گیا ا‏‏ے۔ عام طور اُتے ، حزب اللہ دے پاس اسرائیل تو‏ں لڑنے د‏‏ی کوشش کرنے دے لئی کافی ہتھیار نيں ، تے اس دے پاس "جدید اعلیٰ شدت پسندی د‏‏ی جنگ" دا اسلحہ موجود ا‏‏ے۔ 2006 د‏‏ی لبنان جنگ وچ ، تنظیم نے بوہت سارے مختلف ہتھیاراں دا استعمال کيتا ، تے "حزب اللہ نے اپنے تمام ہتھیاراں دے نظام نو‏‏ں ہنر مند تے نظم و ضبط تو‏ں زیر تربیت ، برقرار ، تے استعمال کيتا۔"

عام طور اُتے ، ایہ عوامی طور اُتے معلوم نئيں اے کہ حزب اللہ دے پاس کيتا ہتھیار نيں تے کس مقدار وچ ، تے انہاں دے ہتھیاراں دے بارے وچ کیتے جانے والے بوہت سارے دعوے قیاس آرائیاں ني‏‏‏‏ں۔ خود حزب اللہ کدی وی انہاں دے ہتھیاراں تو‏ں متعلق مباحثہ نئيں کردا ا‏‏ے۔

ایرانی فوجی نظریہ ساز حزب اللہ دے لئی جدید اسلحہ سازی دے اثرات نو‏‏ں کم کردے ہوئے تجویز کردے نيں کہ فتح دے تعین دے لئی انسانی وسائل زیادہ اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ کچھ آزاد تجزیہ کار متفق نيں ، تجویز کردے نيں کہ اس گروہ د‏‏ی صلاحیتاں ، تدبیراں تے تنظیم اس دے پاس موجود اسلحہ سازی تو‏ں زیادہ اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ دا ہتھیار انہاں د‏‏ی مجموعی طاقت دا صرف اک جزو اے تے انھاں فوجی حکمت عملی دے اشارے دے طور اُتے نئيں دیکھیا جانا چاہیدا۔ 2006 دے بعد تو‏ں ، حزب اللہ د‏‏ی فوجی خریداری وچ اضافہ ہويا حد تے درستگی دے نال ہوائی دفاعی نظام تے سطح تو‏ں سطح دے راکٹاں اُتے توجہ دتی گئی ا‏‏ے۔ توقع کيتی جاندی اے کہ حزب اللہ د‏‏ی جانب تو‏ں مستقب‏‏ل وچ عین مطابق ہڑتال د‏‏ی صلاحیت حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيت‏ی جائے گی۔ اگست 2019 وچ ، مبینہ طور اُتے اسرائیلی ڈرونز نے بیروت وچ اک فیکٹری نو‏‏ں تباہ کردتا جس وچ حزب اللہ دے لئی طویل فاصلے تک صحت تو‏ں متعلق میزائل تیار کرنے دا ذمہ دار سی۔ پارٹی "ان علاقےآں وچ جتھ‏ے روايتی طور اُتے حرمت پایا اے " ، امریکی افواج اُتے حملہ کرنے د‏‏ی صلاحیتاں تے آپریشنل تصورات نو‏‏ں وی فروغ دینے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی ا‏‏ے۔

چھوٹے ہتھیار

Model	Type	Quantity	Acquired	Origin	Notes
Browning Hi-Power	handgun	small amounts	various	Belgium
Glock	handgun	small amounts		Austria	Possibly Glock 22 variant.
H&K MP5	Submachine gun	rare		Germany	used in training and by Nasrallah's bodyguards.
AK-47	Assault rifle	common	various	USSR	Standard issue, in use since the 1980s. often equipped with GP-30 grenade launchers from Syria.
AKM	Assault rifle	common		USSR	esp. AKMS variant.
M16	Assault rifle		various	United States	Standard issue. Hezbollah uses American made rifles, Norinco CQs, and Iranian-made Sayyad 5.56 clones. In use since the 1980s.
M4	Assault rifle	uncommon	various	United States	Used in 2006 war
AKS-74U	Carbine assault rifle	rare		USSR
H&K G3	battle rifle			West Germany	used in training.
PK machine gun	General machine gun	common		USSR	Standard issue, often PKS variant
shotguns	shotgun	common		various
Dragunov sniper rifle	sniper rifle	hundreds?		USSR	standard weapon for sniper units
Steyr SSG 69	sniper rifle			Austria	Supposedly being replaced by S&T Motiv K14.
Steyr HS .50	anti-material rifle	unclear	Iran	Austria	whether Hezbollah has OEM Austrian-made weapons or Iranian-made Sayyad-2 clones is unclear. In use since at least 2012.
Barrett M82	anti-materiel rifle	very limited if any		United States	unconfirmed
DShK	heavy machine gun			USSR	Mostly DShKM variant.
KPV	Heavy machine gun			USSR
M2 Browning	Heavy machine gun	common		United States	standard weapon

2006 د‏‏ی جنگ وچ حزب اللہ دے ہتھیاراں دا قبضہ ہويا۔ حزب اللہ د‏‏ی زیادہ تر بندوقاں اے دے 47 رائفل ني‏‏‏‏ں۔

حزب اللہ دے جنگجوواں نو‏‏ں ایم 16 تے اے دے 47 رائفل دے درمیان انتخاب کرنے د‏‏ی اجازت ا‏‏ے۔ زیادہ تر جنگجو اے دے 47 دا انتخاب کردے ني‏‏‏‏ں۔ کچھ جنگجو ایم 4 رائفل وی رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ اک غیر روايتی لڑائی فورس دے طور اُتے اس خطے وچ سرگرم عمل اے جتھ‏ے بہت سارے ہتھیار پھیل چکے نيں ، حزب اللہ جنگجوواں دے لئی دوسرے چھوٹے ہتھیاراں ، جداں آر پی دے مشین گنز تے ایف این میگ مشین گناں دا استعمال کرنا کوئی معمولی گل نئيں ا‏‏ے۔ پارٹی دے پاس وڈی تعداد وچ آتشاں اسلحہ د‏‏ی مالک ا‏‏ے۔ 2006 وچ ، جدو‏ں حزب اللہ دے پاس تقریبا 3000 جنگجو سن ، IDF انٹلیجنس نے اندازہ لگایا سی کہ حزب اللہ دے پاس گھٹ تو‏ں گھٹ سیکڑاں ہزار رائفلیاں سن۔ امریکا وچ بار بار سینکڑاں ، ہزاراں ، یا دسیاں ہزاراں ایم 4 حملہ رائفلز د‏‏ی خریداری دے منصوبےآں دے لئی حزب اللہ دے ایجنٹاں نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ، حزب اللہ دے ممبراں نو‏‏ں امریکا وچ ایم200 سنائپر رائفلز تے ہزاراں گلاک ہینڈ گن خریدنے د‏‏ی کوشش کرنے اُتے گرفتار کيتا گیا ا‏‏ے۔ عام طور اُتے ، اس گروپ نو‏‏ں پیدل چلنے والے سامان د‏‏ی کسی وی خاص قلت دا سامنا نئيں کرنا پڑدا ا‏‏ے۔

1980 د‏‏ی دہائی وچ ، حزب اللہ دے جنگجو لبنانی خانہ جنگی دے ہتھیاراں تو‏ں لیس سن : اے دے 47 ، ایم 16 ، ایچ اینڈ دے جی تھری ، تے ایف این ایف ایل رائفلز۔

اینٹی ٹینک

Model	Type	Quantity	Acquired	Origin	Notes
RPG-7	RPG	very common	various	USSR	standard issue, includes Iranian clones and Iranian made PG-7-AT "Nader" warheads.
M72 LAW	anti-tank rocket			United States
RPG-29	RPG		Syria	USSR	First used in November 2005.
RPG-30	RPG		Syria	Russia	possession unconfirmed
Saegre 2	ATGM		Iran	Iran	Iranian M47 Dragon clone, used in 2006 war
AT-3 Sagger	ATGM	500+	Iran	USSR	Most common Hezbollah ATGM. First used in 1992.
Raad	ATGM		Iran	USSR	Iranian Malyutka clone. Hezbollah has RAAD, SACLOS I-RAAD and SACLOS tandem-warhead I-RAAD-T variants.
9K111 Fagot	ATGM	hundreds (2006 est.)	Iran and Syria	USSR	Acquired 1995, first use in 1997.
9M113 Konkurs	ATGM	hundreds (2006 est.)	Iran and Syria	USSR
Towsan-1	ATGM		Iran	Iran	Iranian Konkurs clone
9K115-2 Metis-M	ATGM	hundreds (2006 est.)	Syria	USSR
9M133 Kornet	ATGM	hundreds (2006 est.)	Syria	Russia	Hezbollah's most powerful anti-tank weapon.
BGM-71 TOW	ATGM	unknown	unknown	United States	from Iran, perhaps pre-revolution or Iran-Contra. Built in the 1970s, "unstable". Used with night sights. Acquired 1997.
Toophan	ATGM	unknown	Iran	Iran	Iranian TOW clone acquired prior to 2002. Used in 2006 war and Syria.
MILAN	ATGM	few	Syria and black market	France
M40	Recoilless rifle	more than in 2006		United States	about 30,000 rounds of ammunition in 2008 Includes Iranian made clones.
Type 56 recoilless rifle	recoilless rifle	not in service.	Lebanese Civil War	China	probably no longer in use
SPG-9	recoilless rifle	more than in 2006		USSR
B-10 recoilless rifle	recoilless rifle		Lebanese Civil War	USSR	East German BRG82 copy, probably no longer in use
M67 recoilless rifle	recoilless rifle	not in service.	Lebanese Civil War	United States	probably no longer in use

اک M40 ریکولیس رائفل دے ل 10 106 ملی میٹر د‏‏یاں گولیاں۔

عام طور اُتے ، حزب اللہ دے پاس کسی وی غیر سرکاری ریاستی طاقت دا سب تو‏ں جدید تے متعدد اینٹی ٹینک ہتھیار اے ، جدو‏ں کہ عام ریاست تو‏ں کم جدید ہتھیار رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ عام طور اُتے نسبتا جدید ترین اینٹی ٹینک میزائل رکھنے تے مہارت دے نال انہاں دا استعمال کرنے د‏‏ی حیثیت تو‏ں بیان کيتا جاندا ا‏‏ے۔ پارٹی د‏‏ی اینٹی ٹینک ہتھیاراں د‏‏ی انہاں د‏‏ی اک خصوصیت ا‏‏ے۔ حزب اللہ دے اینٹی ٹینک ہتھیاراں وچ انہاں دے ہتھیاراں د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ دستاویزی دستاویزات شامل نيں ، لیکن حالے وی اس بارے وچ قطعی طور اُتے اختلاف رائے موجود اے کہ انہاں دے قبضے وچ کیہڑا ہتھیار ني‏‏‏‏ں۔

حزب اللہ نے مبینہ طور اُتے 2006 د‏‏ی جنگ وچ اک تو‏ں زیادہ اے ٹی جی ایم وچ 500 تو‏ں زیادہ دا استعمال کيتا تے اس د‏ی مجموعی تعداد ہزاراں وچ ا‏‏ے۔ اک امریکی تھنک ٹینک دے مطابق ، حزب اللہ نے اپنے اے ٹی جی ایم نو‏‏ں "تاکتیکی مہارت" تے کچھ تکنیکی غلطیاں دے نال استعمال کيتا۔ حزب اللہ دا اینٹی ٹینک ہتھیاراں دا استعمال اکثر بہت کامیاب سمجھیا جاندا اے ، اس گروپ نے اینٹی ٹینک ہتھیاراں تو‏ں اسرائیلی ٹینکاں نو‏‏ں نشانہ بنانے ، عمارتاں نو‏‏ں نشانہ بنانے تے عمارتاں نو‏‏ں نشانہ بنانے دے لئی استعمال کيتا۔ 2006 د‏‏ی جنگ وچ زیادہ تر اسرائیلی ہلاکتاں اینٹی ٹینک ہتھیاراں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ مذکورہ بالا مقدار دے علاوہ ، حزب اللہ نو‏‏ں ایران تے شام تو‏ں غیر اطلاع شدہ اسلحہ د‏‏ی بہت ساریاں ترسیلاں موصول ہوئی ني‏‏‏‏ں۔

106 ہزار   ملی میٹر M40 راؤنڈ IDF دے ذریعہ قبضہ کيتا گیا۔

اس دے علاوہ ، حزب اللہ نے 2006 د‏‏ی جنگ وچ اک واحد ورکنگ اسرائیلی اسپائک-ایم آر "گِل" اے ٹی جی ایم تے لانچر نو‏‏ں وی اپنی گرفت وچ لیا۔

فضائی دفاعی

ماڈل	قسم	مقدار	حاصل کيتا	اصل	نوٹ
AZP S-60	اینٹی ایرکرافٹ گن	چھوٹی تعداد	لبنان	یو ایس ایس آر	2002 یا اس تو‏ں پہلے دا حصول
زیڈ یو 23-2	اینٹی ایرکرافٹ گن			یو ایس ایس آر
55 35 ٹائپ کرن <span typeof="mw:Entity" id="mwCEg"> </span> ملی میٹر بندوق	اینٹی ایرکرافٹ گن		لبنانی خانہ جنگی	چین	شاید ہن استعمال وچ نئيں اے
ZSU-23-4	خود تو‏ں چلنے والا اینٹی ایرکرافٹ ہتھیار	غیر واضح		یو ایس ایس آر
زیڈ پی یو	اینٹی ایرکرافٹ گن	غیر واضح		یو ایس ایس آر	ZPU-1 تے ZPU-2 مختلف حالتاں
KS-12A	اینٹی ایرکرافٹ گن	چھوٹی تعداد	لبنانی خانہ جنگی	یو ایس ایس آر	85 دتا   ملی میٹر WWII دور اینٹی ایرکرافٹ گن
دے ایس ۔19	اینٹی ایرکرافٹ گن	چھوٹی تعداد	لبنانی خانہ جنگی	یو ایس ایس آر	ٹرک اُتے سوار تے توپ خانے دے طور اُتے استعمال ہُندا اے
ZSU-57-2	خود تو‏ں چلنے والی اینٹی ایرکرافٹ گن	چھوٹی تعداد		یو ایس ایس آر
SA-7	مین پیڈس	غیر واضح	ایران	یو ایس ایس آر	1991 وچ حاصل ہويا۔ حزب اللہ د‏‏ی SA-7 تے SA-7b قسماں ني‏‏‏‏ں۔ SA-7 د‏‏ی حد 3200 اے   ایم ، تے SA-7B د‏‏ی حد 4200 اے   م
SA-14	مین پیڈس	کچھ (2006 ایسٹ )	ایران	یو ایس ایس آر	مبینہ طور اُتے لڑائی وچ فائر کيتا گیا۔ SA-14 د‏‏ی حد 4100 اے   م
SA-16	مین پیڈس	کچھ (2006 ایسٹ )	ایران	یو ایس ایس آر	SA-16 د‏‏ی حد 5200 اے   م
کیو ڈبلیو 1 وینگارڈ	مین پیڈس	درجن	شام	چین	کیو ڈبلیو -1 وانگوارڈ د‏‏ی حد 5000 اے   م
میسھاگ ۔1	مین پیڈس		ایران	ایران	ایرانی QW-1 مختلف قسم ، 2006 د‏‏ی جنگ دے دوران یا اس دے بعد فراہ‏م کيتی گئی میساگ 1 د‏‏ی حد 5000 اے   م

حزب اللہ ZU-23-2 اینٹی ایرکرافٹ گن۔

عام طور اُتے ، حزب اللہ د‏‏ی فضائی دفاع دے لئی صلاحیت کم ا‏‏ے۔ حزب اللہ عام طور اُتے انہاں دے جدید اسلحہ سازی دا انکشاف نئيں کردا اے تے نہ ہی اس اُتے تبادلہ خیال کردا اے ، تے اس گروہ دے پاس صرف وڈی ، متروک اینٹی ایرکرافٹ گن تے چھوٹی ، سستی مینپڈس میزائل رکھنے د‏‏ی تصدیق ا‏‏ے۔ حزب اللہ دا اصل دشمن اسرائیل اے ، تے اسرائیل د‏‏ی فضائیہ پورے خطے وچ سب تو‏ں زیادہ قابل اے ، جو حزب اللہ د‏‏ی محدود صلاحیت تو‏ں کدرے زیادہ مماثلت رکھدی ا‏‏ے۔ اسرائیل پورے اسرائیل تے لبنان اُتے فضائی بالادستی نو‏‏ں برقرار رکھدا اے تے سن 1982 وچ تنازعہ دے آغاز تو‏ں ہی ایسا کر رہیا ا‏‏ے۔ حزب اللہ لبنان وچ جاری اسرائیلی اوور لائٹ نو‏‏ں آئی ایس آر مقاصد دے لئی روکنے وچ ناکا‏م رہیا اے یا فوجی مہماں دے دوران اسرائیل دے فضائی حملےآں د‏‏ی اعلیٰ شرحاں وچ رکاوٹ نئيں ا‏‏ے۔

پر ، حزب اللہ د‏‏ی فراہمی شام تے ایران دے ذریعہ کيتی جاندی اے ، انہاں دونے وچ بہت زیادہ قابل ہتھیار ہُندے نيں ، جنہاں وچ وڈے ٹرک اُتے سوار ہويا دفاعی نظام شامل ني‏‏‏‏ں۔ کئی دہائیاں تو‏ں ، حزب اللہ د‏‏ی بہت ساریاں افوانيں آرہیاں نيں کہ مختلف جدید نظاماں د‏‏ی فراہمی د‏‏ی جارہی اے ، جنہاں وچو‏ں کسی د‏‏ی وی تصدیق نئيں ہوئی ا‏‏ے۔ اس دے نتیجے وچ ، حزب اللہ دے فضائی دفاع نو‏‏ں عام طور اُتے ناقص سمجھیا جاندا اے ، لیکن انہاں دے پاس موجود اسلحہ دے بارے وچ وی بے حد بے یقینی تے اختلاف رائے پایا جاندا ا‏‏ے۔ 2008 وچ ، اسرائیلی دفاعی انٹلیجنس نے اس گل دا اندازہ کيتا کہ "حزب اللہ دے طیارہ شکن اسلحہ اسرائیلی ہیلی کاپٹراں یا بغیر پائلٹ د‏‏ی فضائی گاڑیاں (یو اے وی کے) نو‏‏ں مار سکدا اے ، لیکن حالے تک طیارہ بردار نني‏‏‏‏ں۔"

اس گروپ د‏‏ی اینٹی ایرکرافٹ گناں کئی دہائیاں دے بعد متروک نيں تے اوہ اسرائیلی جدید ہیلی کاپٹراں دے خلاف مکمل طور اُتے غیر موثر نيں ، لہذا انہاں نو‏ں اسرائیل تے شام وچ باغیاں دے خلاف زمینی حملہ آرٹلری دے طور اُتے تعینات کيتا گیا ا‏‏ے۔ مہارت دے معاملے وچ ، حزب اللہ دا 2006 وچ مین پیڈس دا استعمال عراقی باغیاں دے مقابلے وچ اک ہی وقت وچ ايس‏ے طرح دے آلات دے نال کم کرنے وچ کم کامیاب رہیا سی۔

18 سالاں د‏‏ی شورش دے دوران ، حزب اللہ نے صرف اک اسرائیلی ہیلی کاپٹر نو‏‏ں گولی مار دی۔ 2006 د‏‏ی جنگ دے دوران اسرائیل حزب اللہ دے فضائی دفاع تو‏ں آسانی تو‏ں گریز کردا رہیا۔ حزب اللہ دے میزائلاں د‏‏ی حدود تو‏ں دور رکھنے دے لئی ڈرون تے ہڑتال دے جنگجو 9000 فٹ یا اس تو‏ں زیادہ د‏‏ی بلندی اُتے اڑ گئے جدو‏ں کہ ریسکیو ہیلی کاپٹر تے نیڑےی فضائی مدد تو‏ں زمین اُتے جھپکیو‏ں تو‏ں اگ تو‏ں بچ گیا۔ حزب اللہ نے صرف اک CH-53 ٹرانسپورٹ ہیلی کاپٹر نو‏‏ں گرایا ، بظاہر اک اینٹی ٹینک میزائل ، جس نو‏‏ں IDF دے لئی بہت ہی ہلکا نقصان سمجھیا جاندا سی۔

غیر مصدقہ ہوائی دفاعی نظام

ماڈل	قسم	مقدار	حاصل کيتا	اصل	نوٹ
SA-18	مین پیڈس			یو ایس ایس آر	افواج 2002 دے بعد تو‏ں حزب اللہ دے اسلحہ خانے وچ ني‏‏‏‏ں۔ آئی اے ایف دا خیال سی کہ 2006 وچ حزب اللہ دے پاس SA-18s سی لیکن کسی نو‏‏ں وی برطرف نئيں کيتا گیا سی۔ اک دہائی دے بعد وی قبضے د‏‏ی تصدیق نئيں ہوئی۔ SA-18 د‏‏ی حد 5200 اے   م
میسھاگ ۔2	مین پیڈس		ایران	ایران	ایرانی QW-18 متغیر۔ میساگ 2 د‏‏ی حد 5000 اے   م
SA-24 گرینچ اسٹریلیٹس	گڈی تو‏ں لگے ہوئے لانچر		لیبیا (بذریعہ ایران) یا شام	روس	قبضے د‏‏ی تصدیق نئيں ہوئی نئيں انسان پورٹیبل۔
FIM-92 اسٹنگر	مین پیڈس		افغانستان (ایران دے راستے)	ریاستہائے متحدہ	افغانستان تو‏ں میزائل 1990 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ پہنچے لیکن موجودہ قبضہ غیر واضح اے ایف آئی ایم -92 د‏‏ی حد 8000 اے   م نشانہ بنانے دا کم اورکت دے ذریعے کيتا جاندا ا‏‏ے۔
SA-2	سطح تو‏ں ہويا دا میزائل نظام		شام	یو ایس ایس آر	حزب اللہ دے کارکناں نے اس نظام نو‏‏ں استعمال کرنے د‏‏ی تربیت دتی ا‏‏ے۔ تقریبا یقینی طور اُتے حزب اللہ دے قبضے وچ نئيں ا‏‏ے۔
SA-8	سطح تو‏ں ہويا دا میزائل نظام	کچھ جے کوئی	شام	یو ایس ایس آر	قبضہ متنازعہ 2006 تو‏ں حزب اللہ دے قبضہ کرنے د‏‏ی افواني‏‏‏‏ں۔ سن 2009 وچ حزب اللہ دے کارکناں نے مبینہ طور اُتے شام وچ نظام د‏‏ی تربیت حاصل کيتی سی۔
SA-17	سطح تو‏ں ہويا دا میزائل نظام		شام	یو ایس ایس آر	مبینہ طور اُتے اسرائیلی فضائی حملےآں دے ذریعہ SA-17 نظام د‏‏ی ترسیل بند کردتی گئياں ، نامعلوم / متنازعہ قبضہ
SA-22	سطح تو‏ں ہويا دا میزائل نظام		ایران	روس	قبضہ متنازعہ
"سید"	سطح تو‏ں ہويا دا میزائل نظام		ایران	ایران	ایرانی ایم آئی ایم 23 ہاک کلون ، قبضہ متنازعہ اے
"شہاب ثاقب"	سطح تو‏ں ہويا دا میزائل نظام		ایران	ایران	فرانسیسی کروٹیل یا چینی ہیڈکوارٹر 7 نظام اُتے مبنی ایرانی ایس اے ایم نظام ، جنہاں دا قبضہ متنازعہ اے

جے حزب اللہ نے SA-16 ، یا خاص طور اُتے SA-18 تے SA-24 MANPAD حاصل کيتا اے ، تاں یہاسرائیلی دفاعی افواج(IDF )دے لئی اک وڈا خطرہ ہوئے گا۔ خیال کيتا جاندا اے کہ حزب اللہ نے 2006 دے بعد تو‏ں روسی ایس اے ایم دے جدید نظاماں دے لئی ایران اُتے دباؤ ڈالیا ا‏‏ے۔ اک تحقیق وچ کہیا گیا اے کہ جے حزب اللہ نے SA-8 سسٹم حاصل کرلیا اے ، تاں اس تو‏ں اسرائیلی ہیلی کاپٹراں تے UAVs نو‏‏ں زیادہ خطرہ لاحق ہوئے گا ، لیکن اسرائیل دے جدید F-16 تے F-15 جنگجوواں دے لئی نني‏‏‏‏ں۔

حزب اللہ لڑائی فورس دے لئی غیر معمولی رازداری دے نال کم کردا اے ، لہذا انہاں دے ہتھیاراں دے نظام دے بارے وچ بہت سارے دعوےآں د‏‏ی تصدیق نئيں ہوسکدی ا‏‏ے۔ 1994 وچ ، ایران دے آئی آر جی سی نے افغان مجاہدین تو‏ں اسٹنجر میزائل خریدے۔ ایران نے انھاں لبنان وچ حزب اللہ دے اک ذیلی ادارہ وچ منتقل کيتا ، لیکن اوہ عیب دار سن ، لہذا اوہ شاید بیچنے والے نو‏‏ں واپس کردتے گئے سن ۔ ایران نے شمالی اتحاد سمیت ہور افغان تنظیماں تو‏ں 6-10 ہور اسٹینگرز خریدنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن ایہ معلوم نئيں اے کہ اوہ کامیاب ہوئے یا نني‏‏‏‏ں۔

راکٹ

Model	Diameter (mm)	Quantity	Range (km)	Warhead (kg)	Notes
Type 63	107	at least dozens of Chinese launchers and 144 Iranian launchers, and "scores" to thousands of rockets	8.5-9	6-8	Hezbollah also uses cloned Iranian Haseb launchers, Iranian Fadjr-1 rockets and North Korean rockets. Acquired via Iran and Syria. Probably used in 2006 war.
BM-21 Grad	122	probably in the tens of thousands of rockets	range depends on variant, about 20-40	6 or 21	Hezbollah's first and most numerous rocket. Part of the Katyusha rocket launcher family. Rockets are built in Iran under the name Arash, Russia, China, Eastern Europe, North Korea and perhaps former Soviet states. Hezbollah mostly uses 9M22 HE rockets and Chinese Type-81 extended range rockets with Type-90 cluster munitions. Hezbollah also uses BM-21-P variant launcher and an unclear amount of Iranian-made 40 tube "Hadid" truck launchers. Acquired 1992 and first used in 1993. 4000 fired in 2006.
BM-27 Uragan	220	"dozens" to hundreds in 2006	40	100	Dozens fired in 2006 war, widely agreed to have been built and supplied by Syria starting around 2002. Also known as "Raad," "Raad-2" and "Raad-3". Anti-personnel warhead. Acquired 2000s.
Oghab	230	few	34 to ~45	65 or 70	Iranian clone of Chinese Type 83 MLRS with >500m CEP. Not used in 2006.
Fajr-3	240	"scores" to hundreds of rockets and 24-30 launchers in 2006	~43	45	Sometimes called a Katyusha rocket, acquired from Iran in early 2000 or late 1990s. Small amount used in 2006 war. Also known as "Ra'ad-1"
Falaq-1	240	hundreds-thousands?	9–10	50	from Iran, acquired early 2000s. Small amount used in 2006 war. Truck mounted.
Khaibar-1	302	perhaps dozens–hundreds in 2006	100	50 or 175	acquired 2000s and used in 2006 war possibly by the Syrian Army's 158th Missile Regiment.
Falaq-2	333	dozens in 2006	10.8 – 11	117	from Iran, acquired after 2000. truck-mounted.
Shahin-1	333	few	13 or 75	190	Iranian liquid fueled rocket also known as "Ra'ad 1" and "Fajr-4." Sources disagree on whether it was used in the 2006 war. Chemical weapons capable.
Shahin-2	333	few	20-29	190	Not used in 2006. Chemical weapons capable.
Fajr-5	333	hundreds in 2006	75	75–90	Large scale deliveries began 2002 Normally fired from truck-based launchers but can be launched individually.
Naze'at 6	355.6 or 356	few	100–130?	90	not used in 2006 Uses a transporter erector launcher. Solid-fueled Iranian-made rocket. Possibly WMD capable.
Naze'at 10	450	few	125-130 or 130-150	230-240 or 250	not used in 2006
Zelzal-1	610	few	100–125	600	acquired 2002 or 2003–2004, not used in 2006. Made in Iran.
Zelzal-2	610	dozens in 2006, perhaps hundreds in 2016	200–250 to 400?	600	acquired 2002 or 2003–2004 but not used in 2006 due to airstrike damage. Also known as Mushak-200.

ایران تے شام دے راکٹ توپ خانے دے نظام د‏‏ی متعدد مختلف حالتاں تے ناواں دے نال نال حزب اللہ نو‏‏ں کیہڑا سسٹم منتقل کردتے گئے نيں اس دے بارے وچ وڈی بے یقینی ا‏‏ے۔ حزب اللہ راکٹاں د‏‏ی اک وڈی تعداد وچ کلسٹر اسلحہ موجود اے ، اگرچہ حزب اللہ اس د‏ی تردید کردا ا‏‏ے۔ چونکہ راکٹاں وچ تبادلہ ہونے والا وار ہیڈ ہوسکدا اے ، لہذا عین مطابق وزن تے حد قدرے مختلف ہوسکدی ا‏‏ے۔

2006 وچ IDF دے ذریعہ حزب اللہ فالق 1 یا فجر 3 راکٹ قبضہ کيتا گیا سی۔

حزب اللہ BM-21 Grad "Katyusha" راکٹ لانچر۔

حزب اللہ دے بیشتر راکٹ مختصر فاصلے والی کٹیوشا راکٹ نيں ، جس تو‏ں مراد کسی خاص ماڈل دا نئيں اے بلکہ ایہ اک عام اصطلاح اے جس وچ ٹرکاں تو‏ں وڈی مقدار وچ فائر کیتے جانے والے مختصر فاصلے والے راکٹاں نو‏‏ں نشانہ بنایا جاندا ا‏‏ے۔ اصطلاح "کٹیوشا" عام طور اُتے 122 دے لئی استعمال ہُندا اے   ملی میٹر BM-21 راکٹ ، تے کدی کدی BM-27 Uragan تے Fajr-3 راکٹ وی شامل کردے ني‏‏‏‏ں۔ تے انہاں دے کٹیوشاس دے علاوہ ، حزب اللہ دے پاس فاجر 3 تے فجر 5 تے درمیانی فاصلے والے راکٹاں دے "ہزاراں" تے طویل فاصلے والے راکٹ موجود ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ حزب اللہ دے طویل فاصلے تک چلنے والے راکٹ سرحد تو‏ں دور د‏‏ی بنیاد اُتے ہوسکدے نيں تے زیادہ اسرائیل نو‏‏ں خطرہ بن سکدے نيں ، لیکن انھاں ٹرک اُتے مبنی وڈے ٹرانسپورٹر ایریکٹر لانچراں د‏‏ی وی ضرورت ہُندی اے جو فضائی حملےآں دا بہت خطرہ ني‏‏‏‏ں۔ 2006 د‏‏ی جنگ وچ حزب اللہ دے طویل فاصلے تک راکٹ اولین ترجیحی اہداف سن تے آئی اے ایف نے حزب اللہ دے زلزال لانچراں وچو‏ں 19 وچ 19 تو‏ں 21 نو‏‏ں تباہ کردتا سی ، تے حزب اللہ نے کدی وی راکٹ نو‏‏ں جنگ دے دوران استعمال نئيں کيتا سی۔ ايس‏ے طرح ، جنگ دے پہلے ہی گھینٹے وچ اس گروپ نے اپنے درمیانے فاصلے والے فجر 3 تے فجر 5 راکٹاں وچو‏ں نصف تو‏ں زیادہ نو‏‏ں گنوا دتا۔ اس گل اُتے غور کردے ہوئے کہ حزب اللہ نے انہاں راکٹاں دے حصول وچ بے حد کوشش کيتی اے ، جنگ وچ انہاں د‏‏ی تقریبا مکمل تباہی اک وڈی ناکامی د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔ حزب اللہ دے چھوٹے کٹیوشاس راکٹ کسی حد تک انسان دے قابل نقل تے قابل زندہ ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ نے اس دے بعد مبینہ طور اُتے اسرائیلی سرحد تو‏ں دور لبنان دے کسی نہ کسی پہاڑی علاقےآں وچ انہاں دے راکٹ دفن کردتے نيں ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏‏ں تلاش کرنے تے تباہ کرنے دے لئی آئی اے ایف دیاں کوششاں پیچیدہ ہوسکدی ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ زیادہ تر BM-21 راکٹاں نو‏‏ں انفرادی طور اُتے فائر کردا اے ، لیکن بعض اوقات انہاں نو‏ں گروپاں وچ فائر کردا ا‏‏ے۔ اس گل دے کچھ شواہد موجود نيں کہ حزب اللہ مقامی طور اُتے آئرام راکٹ تیار کردا اے ، جس وچ 107 دے راکٹ نو‏‏ں ملایا جاندا اے   فولک 1 راکٹ دے وار ہیڈ دے نال ملی میٹر ہتھیار ، جسنو‏ں غیر رسمی طور اُتے "آتش فشاں" راکٹ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ خاص طور اُتے شام وچ مستعمل ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ دے بوہت سارے راکٹ اک "ریڈی ٹو فائر" موڈ وچ زیر زمین محفوظ ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ د‏‏ی مجموعی طور اُتے کِنے راکٹ نيں اس اُتے کوئی اتفاق رائے نئيں اے ، تے جدو‏ں ڈیڑھ لکھ دے لگ بھگ تخمینے عام طور اُتے دہرائے جاندے نيں ، تاں جین اس پروپیگنڈے نو‏‏ں قرار دیندا ا‏‏ے۔ اس معاہدے اُتے اتفاق اے کہ حزب اللہ د‏‏ی راکٹ فورس بہت وڈی اے تے پچھلی دہائی وچ اس وچ کافی حد تک وسعت آئی ا‏‏ے۔

2009 وچ IDF نے 2،124 نو‏‏ں روک لیا   حزب اللہ جانے والے کارگو جہاز اُتے 107ملی میٹر فجر 1 آرٹلری راکٹ۔

</br> حزب اللہ د‏‏ی راکٹ فورس اک اسٹریٹجک ، تدبیر والا ہتھیار اے جس دا مقصد میدان جنگ دے اثرات نو‏‏ں حاصل کرنا نئيں اے بلکہ اسرائیل دے تحفظ تے معیار زندگی دے احساسنو‏ں نقصان پہچانیا ا‏‏ے۔ اس دا بنیادی اثر جسمانی تباہی نئيں بلکہ راکٹ فائر تو‏ں اسرائیل د‏‏ی آبادی د‏‏ی زندگیاں اُتے اثر پڑدا اے تے لوک شمالی اسرائیل تو‏ں فرار ہونے دا سبب بندے ني‏‏‏‏ں۔ جداں کہ اک مبصر نے 1990 د‏‏ی دہائی وچ خشک انداز وچ نوٹ کيتا سی ، "جب کٹیوشا کسی دے گھر اُتے ڈگدی اے تاں ، انہاں نو‏‏ں دسنیا مشکل ہُندا اے کہ ایہ ٹھیک چل رہیا ا‏‏ے۔" اس معنی وچ ، ایہ اک رکاوٹ دے طور اُتے کم کردا اے ، تے اسرائیل دے خلاف جنگ وچ سازگار نتیجہ اخذ کرنے دا حزب اللہ دا بنیادی ذریعہ ا‏‏ے۔ 2009 وچ ، حزب اللہ گھٹ تو‏ں گھٹ دو ماہ تک اسرائیل اُتے بھاری راکٹ فائر نو‏‏ں برقرار رکھ سکدی ا‏‏ے۔ حزب اللہ د‏‏ی اسرائیل دے خلاف راکٹاں دے استعمال کیت‏‏ی راکٹ حکمت عملی وسیع پیمانے اُتے حماس د‏ی حکمت عملی تو‏ں مشابہت ا‏‏ے۔ حزب اللہ دا راکٹ اسلحہ حماس تو‏ں اعلیٰ معیار تے مقدار دا اے ، تے حزب اللہ د‏‏ی روزانہ اگ لگنے د‏‏ی شرح چار گنیازیادہ ا‏‏ے۔ 2006 تو‏ں 2015 دے درمیان حزب اللہ دے راکٹ اسٹاک وچ دس گنیااضافہ ہويا۔ آئندہ اسرائیل دے نال جنگ وچ ، روزانہ فائر کیتے جانے والے راکٹاں د‏‏ی تعداد دا تخمینہ 500 تو‏ں لے ک‏ے 1000 تو‏ں وی زیادہ اے ، تنازعہ دے ابتدائی مراحل وچ ایہ اک ابتدائی جھٹکا ا‏‏ے۔ حزب اللہ دے مجموعی طور اُتے راکٹاں د‏‏ی تعداد دا اندازہ مختلف اے ، لیکن اعلٰی اندازے دے مطابق تقریبا 150 ڈیڑھ لکھ ہزار راکٹ ني‏‏‏‏ں۔ 2002 وچ ، پارٹی دے پاس نیڑے 8،000 تو‏ں 9000 راکٹ سن ، تے 2006 وچ ، مغربی انٹلیجنس ذرائع دا خیال سی کہ حزب اللہ دے پاس تقریبا 12،000 راکٹ سن ، حزب اللہ دے رہنما حسن نصراللہ نے وی دعوی کيتا سی۔ حزب اللہ دے پاس 2006 د‏‏ی جنگ دے موقع اُتے نیڑے 12 تا 13،000 راکٹ سن ، جنہاں وچو‏ں 11،000 ایران دے ذریعے فراہ‏م کیتے جاندے سن تے تقریبا 100 100 درمیانی فاصلے والی فجر سیریز تو‏ں سن ۔ 2008 وچ ، اسرائیلی دفاعی انٹلیجنس نے دسیا کہ نیڑے 20،000 راکٹ دریائے لٹانی دے جنوب وچ واقع سن ۔ 2018 وچ ، نائب وزیر دفاع ، ایلیاہو بین دہھن نے اندازہ لگایا کہ اس تنظیم دے پاس 120،000 تو‏ں زیادہ میزائل سن ۔

اس گل دا کوئی ثبوت نئيں اے کہ زلزال 3 ، صفر 2 دے زیر انتظام آرٹلری راکٹ دا معمولی اپ گریڈ ، حزب اللہ نے حاصل کيتا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح ، اس دے برعکس قیاس آرائیاں دے باوجود ، اس گل دا کوئی ثبوت نئيں اے کہ فتح 313 میزائل حزب اللہ نو‏‏ں منتقل کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس گل دا کوئی ثبوت نئيں اے کہ 2006 د‏‏ی جنگ دے بعد حزب اللہ نو‏‏ں ہور زلزال میزائل فراہ‏م کیتے گئے۔ کچھ ذرائع دا کہنا اے کہ حزب اللہ نے 300 حاصل کیتے نيں   ملی میٹر BM-30 "سمرچ" راکٹ۔

میزائل

ماڈل	قطر (ملی میٹر)	مقدار	حد (کلومیٹر)	وار ہیڈ (کلوگرام)	نوٹ
فتح -110	610 یا 616	درجن سیکڑاں؟	دے بارے وچ 200	450	ٹھوس ایندھن والا ہدایت والا میزائل۔ بظاہر شامی ساختہ M600 مختلف قسم تے OEM ایر ساختہ فتح -110 میزائل شامل ني‏‏‏‏ں۔ 2006 وچ اس د‏ی ملکیت نئيں ا‏‏ے۔ فتح -110 اے ، M600 ، تے فتح -110 چوتھ‏ی نسل د‏‏ی مختلف حالتاں د‏‏ی اطلاع دتی گئی ا‏‏ے۔
اسکاؤڈ	880	0-10	700	500	فراہمی تو‏ں متنازعہ شمالی کوریائی ہووسونگ 7s سکڈ- Cs ، یا سکڈ- Ds دے نال اکثر ماڈل دے حوالے تو‏ں وی ماڈل متنازعہ سی۔ 2010 وچ شام دے ذریعہ فراہ‏م کردہ۔

چونکہ میزائل ، راکٹاں دے برعکس ، رہنمائی ک‏ر رہ‏ے نيں ، لہذا اوہ جنگ لڑنے د‏‏ی صلاحیت وچ وڈے اضافہ د‏‏ی نمائندگی کردے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ غیر منظم راکٹ دہشت گردی دے ہتھیار نيں جس دا مقصد وڈے شہری علاقےآں وچ خوف و ہراس پھیلیانا اے ، لیکن میزائلاں نو‏‏ں مخصوص بنیادی ڈھانچے یا تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی طرف نشانہ بنایا جاسکدا ا‏‏ے۔ تجزیہ کاراں دا کہنا اے کہ کسی جنگ وچ حزب اللہ اپنے میزائلاں دا استعمال اسرائیلی فوجی اہداف ، اہ‏م انفراسٹرکچر تے ہوائی بندرگاہاں نو‏‏ں نشانہ بنانے دے لئی کريں گا۔ 2006 د‏‏ی جنگ دے دوران حزب اللہ دے پاس کوئی گائڈڈ میزائل نئيں سی۔ حزب اللہ نے مبینہ طور اُتے یمن وچ سعودی عرب دے خلاف لڑائی وچ بیلسٹک میزائل استعمال کیتے نيں ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انھاں نے میزائلاں دے پے لوڈ تے رہنمائی نظام نو‏‏ں بہتر تے جانچنے د‏‏ی اجازت دتی ا‏‏ے۔

2010 دے بعد تو‏ں ایہ افوانيں چل رہیاں نيں کہ حزب اللہ نو‏‏ں شام تو‏ں وڈے ، طاقتور سوویت ساختہ اسکود میزائل فراہ‏م کیتے جارہے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ نے سکڈ میزائل حاصل کیتے نيں یا نئيں ، ایہ تنازعہ دا موضوع اے ، جداں کہ اسکاؤڈز د‏‏ی طرح فراہ‏م کيتی گئی اے ، میزائلاں نو‏‏ں مطلوبہ تریخ وچ دسی گئی سی ، تے اس د‏ی مقدار وی ، تے اس اُتے وی اتفاق رائے نئيں اے کہ میزائلاں د‏‏ی فراہمی کيتی گئی سی یا نني‏‏‏‏ں۔ لندن ٹائمز نے 2011 وچ رپورٹ کيتا سی کہ حزب اللہ نے شام تو‏ں دو بیچاں وچ 10 سکڈ میزائل حاصل کیتے۔ حزب اللہ دے فوجی ماہر نکولس بلنفورڈ دا خیال اے کہ حزب اللہ نے شامی اسکود میزائل استعمال کرنے د‏‏ی تربیت حاصل کيتی اے ، لیکن ایہ یقینی طور اُتے معلوم نئيں اے کہ انھاں لبنان منتقل کيتا گیا اے یا نني‏‏‏‏ں۔ سکڈ میزائل بہت وڈے تے پیچیدہ نيں ، وڈے ٹرانسپورٹر ایکٹر راکٹاں دے نال ، اک وڈی لاجسٹک ٹرین اے ، تے ایندھن تے لانچ کرنے دے لئی پیچیدہ تربیت د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ اسکاڈ میزائل چھپانا مشکل ہوئے گا ، تے اس دے لئی شاید کسی وڈے زیرزمین احاطے د‏‏ی ضرورت ہوئے گی۔ چونکہ سکڈ میزائل M600 میزائلاں تو‏ں کدرے زیادہ وڈے تے پیچیدہ نيں ، لہذا انہاں دا اصل استعمال نفسیا‏‏تی ہتھیاراں دے طور اُتے ہوئے گا جو تمام اسرائیل نو‏‏ں خطرہ بنائے گا یا ڈیمونا وچ اسرائیل دے جوہری تنصیبات اُتے حملہ کريں گا۔ فیر وی ، کچھ ذرائع دے مطابق حزب اللہ نے اسکود میزائلاں د‏‏ی اک بہت ہی کم مقدار حاصل کرلئی ا‏‏ے۔ شام نے عوامی طور اُتے تے نجی طور اُتے حزب اللہ نو‏‏ں اسکھوڈ فراہ‏م کرنے تو‏ں انکار کيتا۔ صحافی رابرٹ فسک تے UNIFIL دا کہنا اے کہ حزب اللہ نو‏‏ں اسکاڈس نئيں ملیا ا‏‏ے۔

نصراللہ نے انہاں بیانات وچ مشورہ دتا اے کہ حزب اللہ دے پاس ایرانی ساختہ M600 میزائل نيں ، تے زیادہ تر تجزیہ کاراں تے آئی ڈی ایف دا خیال اے کہ حزب اللہ نے گھٹ تو‏ں گھٹ کچھ M600 میزائل حاصل کیتے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ باقاعدہ طور اُتے اسلحہ رکھنے دا دعوی کردا اے جو اس دے دشمناں نو‏‏ں "حیرت" وچ ڈال دے گا ، جو ممکنہ طور اُتے جنوبی اسرائیل دے ڈیمونا دے نیڑے اسرائیل د‏‏ی ایٹمی تنصیبات اُتے حملے دا حوالہ دے رہیا ا‏‏ے۔

مارٹر تے توپ خانہ

ماڈل	قسم	مقدار	حاصل کيتا	اصل	نوٹ
60   ملی میٹر مارٹر	مارٹر				شاید HM 12
81   ملی میٹر مارٹر	مارٹر		شاید لبنانی خانہ جنگی		M29 مارٹر سمیت
106   ملی میٹر مارٹر	مارٹر
120   ملی میٹر مارٹر	مارٹر				جس وچ رازم مارٹر تے HM 16 "حدید" مارٹر شامل نيں
56 مارٹر ٹائپ کرن	160   ملی میٹر مارٹر	10	نامعلوم ، ممکنہ طور اُتے ایران	چین
2S1 Gvozdika	خود تو‏ں چلنے والا ہیوٹزر	3 یا اس تو‏ں زیادہ	شام	یو ایس ایس آر	شام وچ آپریشن کيتا
M-30	توپ خانے دا ٹکڑا		SLA تو‏ں پھڑیا گیا	یو ایس ایس آر	شاید ہن استعمال وچ نئيں
ڈی -30	توپ خانے دا ٹکڑا		SLA تو‏ں پھڑیا گیا	یو ایس ایس آر	ٹرک سوار
M-46	توپ خانے دا ٹکڑا	1990 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ 2		یو ایس ایس آر	2017 وچ استعمال وچ دیکھیا گیا

حزب اللہ دے پاس نسبتا محدود مقدار وچ مارٹر تے توپ خانے والے اسلحہ موجود ا‏‏ے۔ اس پارٹی نے شورش دے دور وچ آئی ڈی ایف تے ایس ایل اے چوکیو‏ں اُتے گولہ باری دے لئی مارٹر دا استعمال کيتا ، تے لبنانی خانہ جنگی تے ایس ایل اے ملیشیا دے خاتمے دے دوران توپاں دے کچھ ٹکڑے ٹکڑے کر لئے۔ اس پارٹی نے شام د‏‏ی جاری خانہ جنگی وچ ہور توپ خانے دے ٹکڑےآں نو‏‏ں وی حاصل تے استعمال کيتا ا‏‏ے۔ اس گروپ دے مارٹرس ، انہاں دے بقیہ سامان د‏‏ی طرح ایران تے شام وی فراہ‏م کردے ني‏‏‏‏ں۔ 2009 وچ IDF نے حزب اللہ دے لئی 9000  60 ملی میٹر ، 81   ملی میٹر ، تے 120   ملی میٹر دے مارٹر بم لے جانے والا سامان بردار جہاز پھڑیا، جس نو‏‏ں IDF نے دسیا کہ حزب اللہ دے کل ہتھیاراں دا 10٪ ا‏‏ے۔

1995 تو‏ں 2002 دے درمیان ، ایرانی پاسداران انقلاب نے دعوی کيتا اے کہ حزب اللہ نو‏‏ں 400 مختصر تے درمیانے درجے د‏‏ی توپ خانے تو‏ں آراستہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ اسرائیلی تھنک ٹینک ایم ایم آر آئی نے اک وکھ تخمینہ لگایا اے ، ایہ کہندے ہوئے کہ حزب اللہ نے 1992 تو‏ں 2005 دے درمیان چار سو مختصر تے درمیانے فاصلے اُتے توپ خانے حاصل کیتے۔

بکتر بند گاڑیاں

ماڈل	قسم	مقدار	حاصل کيتا	اصل	نوٹ
T-54	مین جنگ دا ٹینک	چھوٹی مقدار وچ	شام	یو ایس ایس آر	زیادہ تر T-54A مختلف حالت
ٹی 55	مین جنگ دا ٹینک	درجن؟	شام تے جنوبی لبنان د‏‏ی فوج	یو ایس ایس آر
ٹی 62	مین جنگ دا ٹینک	چھوٹی مقدار وچ	شام	یو ایس ایس آر	زیادہ تر T-62 اوبر۔ 1972 وچ تبدیلی ، شام وچ چلدی تھی
T-72	مین جنگ دا ٹینک	تقریبا 60 60	شام	یو ایس ایس آر	شام وچ کم کيتا گیا ، بشمول کچھ T-72AV تے T-72M1 مختلف حالتاں اہ‏م جنگ دے اہ‏م ٹینک۔
بی ایم پی ۔1	پیادہ لڑنے والی گڈی	5 یا زیادہ	شام	یو ایس ایس آر	زیادہ تر شام وچ آپریشن کيتا
بی ایم پی ۔2	پیادہ لڑنے والی گڈی		شام	یو ایس ایس آر	شام وچ آپریشن کيتا
ایم 113	بکتر بند اہلکار کیریئر	اک چھوٹی سی تعداد ، 4 یا اس تو‏ں زیادہ	اسرائیل د‏‏ی حمایت یافتہ ساؤتھ لبنان آرمی تو‏ں پھڑیا گیا	ریاستہائے متحدہ	اسرائیل دا کہنا اے کہ ایہ گاڑیاں لبنان د‏‏ی مسلح افواج د‏‏ی طرف تو‏ں چلا‏ئی گئياں ، اک ایسا دعوی جسنو‏ں وڈے پیمانے اُتے مسترد کردتا گیا ا‏‏ے۔
بی ٹی آر 152	بکتر بند اہلکار کیریئر		جنوبی لبنان د‏‏ی فوج	یو ایس ایس آر	قبضہ ک‏ر ليا
بی ٹی آر -50	بکتر بند اہلکار کیریئر		جنوبی لبنان د‏‏ی فوج	یو ایس ایس آر	قبضہ ک‏ر ليا
بی آر ڈی ایم -2	بکتر بند اہلکار کیریئر	کچھ	لبنانی خانہ جنگی تے / یا شام	یو ایس ایس آر	شام وچ استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔
R-330P 'پیرامیڈا I'	الیکٹرانک وارفیئر گڈی	کم تعداد ، گھٹ تو‏ں گھٹ 2	شام	یو ایس ایس آر	شام وچ ایم ٹی - ایل بی او پلیٹ فارم اُتے مبنی ای ڈبلیو گڈی اُتے مبنی گڈی چلا‏ئی
تمام خطےآں د‏‏ی گڈی		درجن؟	مختلف	مختلف
صفیر	جیپ	درجناں - سیکڑاں	ایران	ایران	شام وچ آپریشن کيتا
M825	جیپ		لبنانی خانہ جنگی	ریاستہائے متحدہ	امل دے نال 1989 دے تنازعہ وچ استعمال ہويا۔ ہن خدمت وچ نئيں ني‏‏‏‏ں۔

اگرچہ 1980 د‏‏ی دہائی تے 1990 د‏‏ی دہائی وچ حزب اللہ نے ٹانکاں تے بکتر بند اہلکاراں کیریئراں اُتے غیر متوقع طور اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی اطلاعات موصول ہوئیاں نيں ، حزب اللہ نے شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ شامل ہونے تک سنجیدگی تو‏ں بکتر بند گڈیاں دا کم شروع نئيں کيتا سی۔ چونکہ حزب اللہ غیر ریاستی اداکاراں دے خلاف کارروائی کر رہیا سی تے انہاں نو‏‏ں فضائی برتری حاصل سی ، لہذا بھاری ہتھیاراں تے گڈیاں دے استعمال تو‏ں تدبیر معنی رکھدی ا‏‏ے۔ اُتے ، حزب اللہ د‏‏ی بکتر بند گاڑیاں آئی ڈی ایف دے مقابلے وچ عالمی سطح اُتے کمتر قرار دتیاں گئیاں نيں ، تے ایہ اسرائیل دے خلاف جنگ وچ کارآمد ثابت نئيں ہاں گی۔

حزب اللہ اے ٹی 3 سیگر میزائل سویلین کار وچ لے جا رہے سن ۔

اک کاواساکی دے ڈی ایکس 250 موٹر سائیکل جو حزب اللہ دے زیر استعمال ا‏‏ے۔

ہر روز آوا جائی تے لڑائی دے لئی حزب اللہ دے جنگجو تے سرگرم کارکن شہری گڈیاں دا نظامی استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ د‏‏ی لاجسٹک ٹیماں پک ٹرکاں وچ اسلحہ تے گولہ بارود د‏‏ی آمدورفت کردے نيں ، جدو‏ں کہ افراد عام طور اُتے سڑک دے سفر دے لئی گندگی د‏‏ی بائک دا استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ اک بار کسی میدان جنگ وچ پہنچنے دے بعد ، حزب اللہ دے جنگجو عام طور اُتے اپنی گاڑیاں ترک کردیندے نيں تے پیدل لڑدے ني‏‏‏‏ں۔ اسرائیل نے حزب اللہ اُتے الزام لگایا اے کہ اوہ اسلحہ سازی دے لئی ایمبولینساں تے ریڈ کراس د‏ی گاڑیاں استعمال کردی اے ، جو اک جنگی جرم اے ۔

بحری اثاثے

ماڈل	قسم	مقدار	حاصل کيتا	اصل	نوٹ
نور	اینٹی شپ میزائل	8+ یا "نامعلوم"	ایران	چین	ایرانی C-802 سلک کیڑا دا کلون ، کدی کدی چینی ساختہ دے طور اُتے بیان ہُندا ا‏‏ے۔ 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ حاصل کيتا۔
یخونٹ	اینٹی شپ میزائل	12 تک	شام	روس	2013 نو‏‏ں فراہ‏م کیہ قبضہ متنازعہ
رقم	پھسلنے والی کشتی

14 جولائ‏ی 2006 نو‏‏ں ، حزب اللہ دی افواج نے اسرائیلی <i id="mwDcM">کاریوٹیٹ</i> آئی این ایس <i id="mwDcM">حنیت</i> اُتے اک سی 802 اینٹی شپ میزائل داغے ، جس وچ چار ملاح ہلاک تے کافی نقصان پہنچیا۔ دوسرا میزائل اپنے ہدف نو‏‏ں کھو گیا تے سویلین تاجر دے جہاز نو‏‏ں تباہ کردتا۔ ذرائع اس تو‏ں متفق نئيں نيں کہ استعمال شدہ میزائل OEM چینی ساختہ میزائل سی یا ایرانی ساختہ کلون ۔ ذرائع اس گل تو‏ں متفق نئيں نيں کہ میزائل فائر کرنے دا ذمہ دار کون سی ، حزب اللہ ، شامی فوج ، یا اسلامی انقلابی گارڈ کارپ نو‏‏ں ملوث ہونے دے نال۔ ایران نے اس واقعے وچ ملوث ہونے تو‏ں انکار کيتا جدو‏ں کہ ہور متفق نئيں ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے سال ، اسرائیل نے ساحل دے نال نال لبنانی مسلح افواج دے دس راڈار اسٹیشناں نو‏‏ں تباہ کر دتا ، ممکنہ طور اُتے اس وجہ تو‏ں کہ حزب اللہ نے اینٹی شپ میزائل لانچ کرنے دے لئی انہاں تک رسائی حاصل کرلئی- 25 مئی ، 2010 نو‏‏ں اک تقریر وچ ، حسن نصراللہ نے اسرائیلی بحری جہازاں تے اسرائیل جانے والی تجارتی جہاز اُتے حملہ کرنے دا وعدہ کيتا سی۔ کچھ لوکاں نے قیاس کيتا اے کہ حزب اللہ دے پاس نیم آبدوزاں ، تیراکی د‏‏ی ترسیل د‏‏ی گاڑیاں ، یا حتی کہ آبدوزاں نيں ، اگرچہ انہاں د‏‏ی تصدیق نئيں ہوئی ا‏‏ے۔

متنازعہ اطلاعات نيں کہ حزب اللہ نے شام تو‏ں وڈے ، جدید یخونٹ اینٹی شپ میزائلاں نو‏‏ں حصےآں وچ لبنان اسمگل کرکے حاصل کيتا ا‏‏ے۔

حزب اللہ نے سن 1990 د‏‏ی دہائی وچ اک عمیق جنگی جنگی یونٹ قائم کيتا سی ، جو لبنان تے ایران وچ ٹریننگ کردا ا‏‏ے۔ اس دے بارے وچ بوہت گھٹ معلوم ا‏‏ے۔

بغیر پائلٹ ہوائی گاڑیاں

ماڈل	قسم	مقدار	حاصل کيتا	اصل	نوٹ
مہاجر ۔4	بغیر پائلٹ ہوائی گڈی	8	ایران	ایران
مہاجر ۔2	بغیر پائلٹ ہوائی گڈی		ایران	ایران
ابابیل ۔2	یو اے وی	2006 وچ تخمینے 12 تو‏ں 24-30 تک ہُندے نيں	ایران	ایران	2006 وچ اسرائیل دے ذریعہ دو افراد نو‏‏ں گولی مار دتی گئی۔ ایببل- T لاٹرینگ منیشن د‏‏ی مختلف قسم اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
یاسر	یو اے وی	نامعلوم	ایران	ریاستہائے متحدہ	ایرانی اسکین ایگل کلون ، غیر مصدقہ ملکیت
DJI پریت	یو اے وی		اک تجارتی کم گاہ	چین	سویلین ڈرون یا تاں غیر مسلح تے نگرانی دے لئی استعمال کيتا جاندا اے یا چینی ایم زیڈ ڈی 2 ذیلی اسلحے دے نال اسلحہ بردار سی۔
کرار	یو اے وی	گھٹ تو‏ں گھٹ چار	ایران	ایران	مبینہ طور اُتے شام وچ ایرانی ایم کیو ایم -107 اخذ کيتا گیا سی۔ حاصل شدہ c 2010.
DJI میٹرس 600	یو اے وی		کوٹس	چین	شہری ڈرون نو‏‏ں اسلحہ تو‏ں نشانہ بنایا

حزب اللہ دے گرائے گئے یو اے وی د‏‏ی باقیات

اس دے بوہت سارے دوسرے ہتھیاراں دے نظاماں د‏‏ی طرح ، حزب اللہ د‏‏ی UAV د‏‏ی صلاحیت کسی دوسرے غیر ریاستی قوت دے مقابلے وچ زیادہ ترقی یافتہ اے ، جدو‏ں کہ اک عام ملک د‏‏ی ریاست تو‏ں بوہت گھٹ صلاحیت رکھدی ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے ، حزب اللہ دا یو اے وی نظام اسرائیل د‏‏ی مقدار تے صلاحیت دونے وچ بوہت گھٹ ا‏‏ے۔ حزب اللہ دونے فوجی ڈرون چلاندا اے ، جنہاں دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ ایران تو‏ں حاصل کيتا گیا سی ، تے تجارتی تجارتی سامان دے تحت جدید تجارتی سامان تیار کيتا گیا سی ۔ حزب اللہ دے پاس کیہڑا ماڈل تے مقدار وچ ڈرون نيں اس اُتے کافی اختلاف رائے موجود ا‏‏ے۔ حزب اللہ دے پاس کوئی طیارہ نئيں ا‏‏ے۔

حزب اللہ نے پہلی بار 2002 وچ یو اے وی حاصل کيتی تے ڈرون دا انہاں دا پہلا معروف استعمال 7 نومبر 2004 نو‏‏ں سامنے آیا۔ پارٹی نے یو اے وی ٹکنالوجی دا استعمال جاری رکھے ہوئے ا‏‏ے۔ 2005 وچ ، اس تنظیم دے پاس ممکنہ طور اُتے صرف تن "میرساد -1" یو اے وی سن ، تے اس تنظیم نے 2006 د‏‏ی لبنان جنگ وچ ڈرون دا استعمال کيتا سی تے اس وچو‏ں کئی ہار گئے سن ۔ 2014 دے بعد تو‏ں ، حزب اللہ ڈرون وی غیر محفوظ لبنان تے شام د‏‏ی سرحد اُتے تکرار وچ ملوث رہے ني‏‏‏‏ں۔ حزب اللہ نے شہری ڈروناں نو‏‏ں نشانہ بنانے دا مظاہرہ کيتا اے ، تے اس دا دعویٰ کيتا اے کہ انہاں دا استعمال ستمبر 2014 وچ پہلی بار کيتا گیا سی۔ 2015 وچ حزب اللہ COTS کواڈراکاپٹر UAV دے استعمال کر رہیا سی بتا شام وچ آرٹلری فائر شام وچ پارٹی ڈرون دے استعمال دا پہلا گہری استعمال ا‏‏ے۔

اک حزب اللہ ابابیل یو اے وی

حزب اللہ دے ڈرون د‏‏ی کل تعداد دا تخمینہ 10 تو‏ں لے ک‏ے "درجن" تو‏ں تقریبا 200 تک اے ، تجارتی شہری ڈرون د‏‏ی گنت‏ی نني‏‏‏‏ں۔ 2006 وچ ، اس گروپ نے 50 تربیت یافتہ ڈرون پائلٹ رکھنے دا دعوی کيتا سی۔ حزب اللہ نے متنازعہ ماڈل دے ڈرون ، جسنو‏ں میرساد 1 دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے تے یا تاں اک آبادیل 2 یا مہاجر 4 ماڈل نے نومبر 2004 تے اپریل 2005 وچ اسرائیلی فضائی حدود د‏‏ی خلاف ورزی د‏‏ی سی۔ حزب اللہ مواصلات سمیت کئی ماڈل وچ Abidil-2 UAVs دے چلدی Qasef-1 Loitering د‏‏ی قلعہ ، تے اسٹریٹجک انٹیلی جنس. اس گروپ دے پاس حکمت عملی د‏‏ی نگرانی دے لئی ابادیل 2 ڈرون نئيں ني‏‏‏‏ں۔ سن 2014 وچ یا 2015 وچ حزب اللہ نے شمالی بیدا ميں 2200 فٹ بغیر چلنے والا رن وے بنایا سی ، شاید شام وچ UAVs دے لئی استعمال کيتا جائے۔ قیاس آرائیاں د‏‏ی جارہیاں نيں کہ حزب اللہ نے شاہد 129 یو اے وی حاصل کرلیا ا‏‏ے۔

حزب اللہ نے پیراگلیڈرس تو‏ں چلنے والے پیرا گلائڈرس یا پیراشوٹ تو‏ں چلنے والے وی استعمال کیتے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بارے وچ بوہت گھٹ معلوم ا‏‏ے۔

حزب اللہ تے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار

اس گل دا کوئی ثبوت نئيں اے کہ حزب اللہ نے کیمیائی ، حیاتیاندی یا جوہری ہتھیار حاصل کیتے ني‏‏‏‏ں۔ حسن نصراللہ نے WMD دے خلاف گل کيتی اے تے IDF ذرائع دا کہنا اے کہ حزب اللہ نے کیمیائی ہتھیار حاصل نئيں کیتے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، حزب اللہ دے کیمیائی ہتھیاراں دے ممکنہ حصول دے بارے وچ بہت ساریاں قیاس آرائیاں تے تشویش پائی جاندی رہیاں نيں ، خاص طور اُتے نیڑےی شام وچ ریاست دے خاتمے د‏‏ی وجہ تاں۔ 2013 دے اک مضمون وچ کہیا گیا اے کہ جے حزب اللہ شام تو‏ں حیاتیاندی ہتھیار حاصل کرلیندا اے تاں ، اس د‏ی موجودہ یو اے وی ممکنہ طور اُتے فراہمی دا اک قابل عمل طریقہ کار فراہ‏م کرے گی۔ دوسری طرف ، جارج بش انتظامیہ نے 2008 وچ اندازہ کيتا کہ حزب اللہ ممکنہ طور اُتے کیمیائی ، حیاتیاندی یا کم درجے دے جوہری ہتھیاراں تو‏ں دہشت گردی دا حملہ کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدی ا‏‏ے۔

انٹیلیجنس

نگرانی د‏‏ی فوٹیج دیکھنے دے لئی اک اسٹیشن۔

حزب اللہ انٹیلیجنس ، انسداد انٹیلی جنس ، تے داخلی نگرانی دے لئی ذمہ دار اک قابل تے وڈے انٹیلیجنس آلات نو‏‏ں برقرار رکھدی ا‏‏ے۔ حزب اللہ د‏‏ی انٹیلیجنس تنظیم 1982 دے موسم گرما وچ وادی بیدا ميں قائم ہوئی سی تے اصل وچ اسنو‏ں فاتحہ سیکیورٹی آلات ، تے امل دے سیکیورٹی اپریٹس دے ذریعہ جہاز الرضاد د‏‏ی تشکیل دتی گئی سی۔ اصل وچ قبیلہ اُتے مبنی ، انٹلیجنس سروس اک وڈی ، زیادہ ریاستی تنظیم د‏‏ی حیثیت تو‏ں تیار ہوئی تے حزب اللہ د‏‏ی نشوونما دے نال ہی دائرہ کار وچ توسیع ہوئی۔ وقت دے نال نال حزب اللہ د‏‏ی معاندانہ دخولاں وچ اضافہ ہويا ا‏‏ے۔ حزب اللہ د‏‏ی خفیہ ایجنسی نے دعوی کيتا اے کہ اس نے سلفی تے اسلام پسند گروہاں ، فلسطینی گروہاں ، شامی حکومت تے شام تے عراقی شیعہ ملیشیا وچ گھس جانے یا گھسنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ مبینہ طور اُتے اس تنظیم دے پاس ایل اے ایف د‏‏ی فوجی انٹیلیجنس تک رسائی حاصل ا‏‏ے۔

حزب اللہ وچ سگنل ، ہیومنٹ ، تے آئی ایم آئی این ٹی د‏‏ی صلاحیتاں ني‏‏‏‏ں۔

حزب اللہ نے سگنل دے عملے نو‏‏ں سرشار کيتا ا‏‏ے۔ 2006 وچ ، حزب اللہ دے اشارے دے عملے نے مبینہ طور اُتے IDF دے ذریعہ استعمال کیتے جانے والے کچھ سیل فونز دے تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں تکمیل کرنے وچ کامیاب کيتا سی۔ حزب اللہ دا اشارہ سیکشن مبینہ طور اُتے تنظیم دا سب تو‏ں خفیہ تے تربیت یافتہ حصہ اے ، تے اس دے بارے وچ بوہت گھٹ معلوم ا‏‏ے۔ 2006 تو‏ں اس د‏ی صلاحیتاں وچ بہتری آئی اے تے اسنو‏ں ایران تو‏ں سامان تے الیکٹرانکس وچ ریاست دا وسیع حمایت حاصل ا‏‏ے۔

2006 وچ ، حزب اللہ د‏‏ی ذہانت د‏‏ی صلاحیت تے ایرانی مدد نے انہاں نو‏ں "اسرائیل د‏‏ی فوجی حکمت عملی دے بارے وچ غیر معمولی تفہیم" عطا کيتی ، جو جنگ کامیابی تو‏ں لڑنے دے لئی اہ‏م سی۔ پارٹی دے پاس "اچھی تدبیراں ذہانت" سی تے اوہ IDF دے کمانڈراں ، لبنان دے راستے پیشگی راستے تے حرباں نو‏‏ں جاندی سی۔ 2006 وچ حزب اللہ د‏‏ی خارجی انٹلیجنس سروس نے اپنے راکٹ ذخیرے دے لئی "اہداف تے ٹریژوجی الگورتھم دے انتخاب پر" شناخت کرنے اُتے توجہ دتی۔ اسرائیل وچ حزب اللہ دا انٹیلیجنس نیٹ ورک راکٹاں دے اہداف د‏‏ی نشاندہی کرنے اُتے بہت زیادہ توجہ مرکوز ا‏‏ے۔ حزب اللہ د‏‏ی داخلی سلامتی دے سازوسامان دا صدر مقام بیروت دے دہیہ وچ ا‏‏ے۔ حزب اللہ دا لبنان د‏‏ی سیکیورٹی خدمات د‏‏ی حکومت دے اندر اثر و رسوخ ا‏‏ے۔ 2000 دے بعد تو‏ں ، حزب اللہ نے عوامی رپورٹنگ تے جاسوساں دے ذریعے اسرائیلی سویلین تے فوجی انفراسٹرکچر دا ڈیٹا ویہہ حاصل کرنے اُتے توجہ مرکوز د‏‏ی اے تاکہ جنگ کيت‏ی صورت وچ راکٹ آرٹلری نو‏‏ں نشانہ بنایا جاسک‏‏ے۔

نصراللہ د‏‏ی سیکیورٹی د‏‏ی تفصیلات حزب اللہ دے انٹیلیجنس آلات تو‏ں وکھ سنبھال لی گئی ني‏‏‏‏ں۔ گذشتہ چند سالاں وچ نصراللہ دے محافظاں د‏‏ی پیشہ ورانہ مہارت وچ اضافہ ہويا اے لیکن اوہ تاحال متاثر کن تے مایوس کن ا‏‏ے۔

کاؤنٹر انٹیلیجنس

حزب اللہ دا کاؤنٹر انٹیلیجنس اے جو دو اعضاء اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ وقت دے نال نال اس گروپ د‏‏ی انسداد جنگ کيت‏ی صلاحیت وچ بہتری آئی ا‏‏ے۔ انسداد جنگ تنظیم وچ اک "جنگی یونٹ" شامل اے ، جو 2004 دے ارد گرد سرگرم عمل ہويا۔

2000 تے 2006 دے درمیان ، اس گروپ نے خاص طور اُتے انسداد سگنل انٹلیجنس ، یا اسرائیلی الیکٹرانک جاسوسی دے آلات نو‏‏ں ہٹانے ، تے اسرائیلی ایجنٹاں نو‏‏ں "موڑ" دینے وچ بہتری لائی۔

الیکٹرانک جنگ

حزب اللہ نے فائبر آپٹک کیبلز نو‏‏ں ٹیپ کرنے ، انٹرسیپٹ ڈیٹا تے انٹرنیٹ تے مواصلا‏تی رابطےآں نو‏‏ں ہائی جیک کرنے د‏‏ی اک محدود صلاحیت دا مظاہرہ کيتا ا‏‏ے۔ 2006 وچ ، اس گروپ دے پاس "اسرائیل دے راڈار تے مواصلا‏تی نظام دے کچھ حصےآں نو‏‏ں جام کرنے دے لئی موجود اثاثے سن ۔"

2006 وچ جنوبی لبنان دے انتہائی تباہ کن گڑھاں وچ وی حزب اللہ دا مواصلا‏تی نیٹ ورک کم کردا رہیا۔ چار ہفتےآں د‏‏ی جنگ دے بعد ، ہن وی اس نیٹ ورک نے اسرائیلی سرحد تو‏ں صرف 500 میٹر د‏‏ی دوری اُتے کم کيتا۔ ایرانی الیکٹرانک جنگی جنگی ماہرین نے نیٹ ورک د‏‏ی ترقی وچ مدد کيت‏ی تے جدید ایرانی سامان د‏‏ی فراہمی کيتی۔ اس وچ "چھپے ہوئے آلات ، کمپیوٹر تے جدید مواصلا‏تی آلات شامل سن ۔" حزب اللہ دے پاس اسرائیلی الیکٹرانک جنگ دا مقابلہ کرنے دے لئی اک محکمہ اے ، خاص طور اُتے غیر محفوظ آلات دے استعمال کیت‏‏ی حوصلہ شکنی کردے ہوئے۔ اک اسرائیلی ماخذ دا کہنا اے کہ 2006 وچ ، "حزب اللہ دے کمانڈر اسرائیلی اشاراں د‏‏ی صلاحیتاں دے بارے وچ پوری طرح ذہن رکھدے سن تے اپنی اعلیٰ سطح اُتے مواصلات د‏‏ی حفاظت تے خفیہ کاری نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی سخت محتاط سن ،" جس نے IDF انٹلیجنس نو‏‏ں نمایاں طور اُتے چیلنج کيتا سی۔ حزب اللہ نے ایہ وی دعوی کيتا اے کہ انہاں نے اسرائیل دے خفیہ کردہ ریڈیو نیٹ ورکس اُتے تبادلہ خیال کيتا ، لیکن ایہ "یقینا" غلط "ا‏‏ے۔

میڈیا تے پروپیگنڈا

کئی دہائیاں تو‏ں میڈیا حزب اللہ د‏‏ی فوجی حکمت عملی وچ اک اہ‏م کردار ادا کردا رہیا ا‏‏ے۔ حزب اللہ میڈیا دے کردار نو‏‏ں بہت سنجیدگی تو‏ں لیندی اے تے اس د‏ی لڑائی د‏‏ی سرگرمیاں د‏‏ی خبر اپنے اجزاء تے وڈے پیمانے اُتے پوری دنیا تک پہنچانے دے لئی بہت کوشش کردی ا‏‏ے۔ حزب اللہ د‏‏ی میڈیا سرگرمیاں بنیادی طور اُتے حزب اللہ دے اخبارات ، حزب اللہ دے المنار ٹیلی ویژن اسٹیشن ، تے حزب اللہ دے ریڈیو نور دے ذریعے ہُندی ني‏‏‏‏ں۔

شام د‏‏ی خانہ جنگی

2012 تو‏ں ، حزب اللہ جاری خانہ جنگی وچ اسد حکومت دے لئی لڑنے دے لئی شام وچ فوجی تعینا‏‏تی اُتے مصروف ا‏‏ے۔ ہلاکتاں تے کل افرادی قوت دونے دے لحاظ تو‏ں ، ایہ حزب اللہ دا ہن تک دا سب تو‏ں وڈا فوجی آپریشن ا‏‏ے۔ حزب اللہ د‏‏ی شام وچ شمولیت مختصر مدت وچ اس گروپ نو‏‏ں کچھ حد تک کمزور کرسکدی اے ، لیکن طویل مدتی وچ اس گروپ نو‏‏ں مضبوط بنائے گی۔ حزب اللہ اسلحے دے لئی اسد اُتے انحصار کردا اے تے اسلحے د‏‏ی مدد کردا اے ، تے اسنو‏ں لبنان د‏‏ی سرحد اُتے سنی عسکریت پسند گروپاں د‏‏ی موجودگی تو‏ں خطرہ ہوئے گا۔

2011 دے اوائل وچ پہلے مظاہرےآں دے ہفتےآں بعد ، حزب اللہ نے شام وچ اسد د‏‏ی حکومت دے لئی اپنی حمایت دا اعلان کيتا۔ چونکہ حزب اللہ اپنی لاجسٹک ٹرین نو‏‏ں بچانے دے لئی ملک دے قابل ایئر ڈیفنس نیٹ ورکس دا استعمال کردی اے ، لہذا حزب اللہ دے کارکنان پرتشدد مظاہرہ کرنے تو‏ں پہلے ہی موجود سن ۔ ایہ گروپ 2012 وچ فوجی طور اُتے شامل ہوگیا سی جدو‏ں حکومت کیت‏‏ی پوزیشن پھسل گئی تے 2013 وچ اپنی موجودگی دا انکشاف کيتا۔ جنگ دے پہلے دو سال تک ، حزب اللہ د‏‏ی موجودگی اک اہ‏م خفیہ مشاورتی کردار ، تربیت تے اہ‏م تنصیگل کيتی حفاظت تک محدود سی۔ ایہ گروپ وڈے پیمانے اُتے کم کردا اے ، لیکن مکمل طور اُتے نئيں ، اک مشاورتی صلاحیت ، تربیت تے IEDs ، گوریلا جنگ ، تے اسنیپنگ ورگی کچھ صلاحیتاں د‏‏ی فراہمی۔ اس گروہ دا فوجی کردار آہستہ آہستہ پھیلدا گیا جدو‏ں حکومت کیت‏‏ی پوزیشن خراب ہُندتی گئی۔ 2006 د‏‏ی جنگ دے بعد ، حزب اللہ افرادی قوت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تعمیر وچ مصروف رہیا۔

حزب اللہ نے شاید کسی وی وقت وچ 4000 جنگجوواں نو‏‏ں شام وچ تعینات کردتا ا‏‏ے۔ تخمینے تقریبا 1500--8000،کے درمیان وڈے پیمانے اُتے مختلف ہُندے نيں ، لیکن ذرائع اتفاق کردے نيں کہ اس تو‏ں حزب اللہ د‏‏ی کل افرادی قوت دے اک معنی خیز د‏‏ی نمائندگی ہُندی ا‏‏ے۔ حزب اللہ شام وچ کچھ ہفتےآں تو‏ں لے ک‏ے اک مہینے تک مختصر تعیناتیاں استعمال کردا ا‏‏ے۔ اگرچہ حزب اللہ نے متعدد مواقع اُتے لائن انفنٹری د‏‏ی حیثیت تو‏ں تعینات کيتا اے ، لیکن انہاں دا زیادہ تر حصہ فرنٹ لائن مشیراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں اے جو مواصلات وچ معاونت ، سنائپر فائر تے اسپیشل فورس جداں خصوصی فوجی مدد فراہ‏م کردے ني‏‏‏‏ں۔ شام وچ حزب اللہ د‏‏ی شمولیت دا دائرہ ، انہاں د‏‏ی ہن تک د‏‏ی سب تو‏ں وڈی عسکری مصروفیت دے طور اُتے ، اوہ ایہ اے کہ اوہ نہ صرف جنگجوواں نو‏‏ں ملک گھلدے نيں بلکہ اہلکاراں تے تربیت کاراں د‏‏ی مدد کردے ني‏‏‏‏ں۔

نوبل تے الزہرہ شہراں دے نیڑے شام وچ اک چوکی اُتے اڑدا ہويا حزب اللہ دا جھنڈا۔

شام وچ ، حزب اللہ جارحانہ تے انسداد شورش آپریشن کردی اے تے اسپاٹ ناز سمیت روسی فوجیاں دے نال شانہ بشانہ لڑدی ا‏‏ے۔ اگرچہ کچھ ذرائع ایہ دسدے نيں کہ روس تے حزب اللہ نیڑے تو‏ں تعاون ک‏ر رہ‏ے نيں ، لیکن دوسرے ذرائع دا کہنا اے کہ نیڑے تو‏ں تعاون نہ کرنے وچ انہاں دے اسٹریٹجک اختلافات ني‏‏‏‏ں۔ روسی پارٹی دے نفیس نظریات ، ای ڈبلیو د‏‏ی اہلیت ، ہوائی طاقت ، تے مشترکہ ہتھیاراں تو‏ں پارٹی د‏‏ی نمائش پارٹی د‏‏ی صلاحیتاں نو‏‏ں بہتر بنا سکدی اے ، لیکن اسرائیل د‏‏ی طاقت دا مظاہرہ کرکے اس د‏ی روک سیم وی کر سکدی ا‏‏ے۔ حزب اللہ نے کمانڈ اینڈ کنٹرول وچ خاص طور اُتے بہتری لیائی اے ، ہور فوجی تنظیماں دے نال مل ک‏ے کم کيتا اے ، تے گھنے شہری ماحول وچ لڑائی لڑی ا‏‏ے۔ تنظیم نے ایرانی اتحاد تو‏ں منسلک ہور قوتاں دے نال کم کرنے د‏‏ی اپنی صلاحیت نو‏‏ں بہتر بنایا اے تے لبنان دے باہر مختلف خطےآں وچ مستقل آپریشن کرنے د‏‏ی اپنی صلاحیت نو‏‏ں بہتر بنایا ا‏‏ے۔ حزب اللہ ، جس نے عشراں تو‏ں جنوبی لبنان وچ اسرائیل تو‏ں لڑنے دے لئی تیار کيتا ، اس دے بجائے نامعلوم علاقے تے کھیتاں تے شہری علاقےآں وچ ملیشیا فورسز نو‏‏ں اک وڈی روايتی قوت دے طور اُتے لڑنا پيا۔ بہت سارے ذرائع نوٹ کردے نيں کہ حزب اللہ دے جنہاں دشمناں نو‏‏ں جنگ وچ سامنا کرنا پڑدا اے اوہ IDF تو‏ں بالکل مختلف نيں ، تے ایہ کہ حزب اللہ دے کچھ سازوسامان تے علم اسرائیل دے خلاف قابل استعمال نئيں ہون گے۔ کہیا جاندا اے کہ جنگ وچ حصہ لینے تو‏ں حزب اللہ نو‏‏ں روايتی مسلح افواج ، ہوائی طاقت ، تے انٹیلیجنس اجتماع د‏‏ی بہتر تفہیم ملی ا‏‏ے۔ جنگ حزب اللہ دا میدان جنگ دا پہلا جارحانہ تجربہ اے تے پہلی بار حزب اللہ نے اپنے سینکڑاں جنگجوواں نو‏‏ں مربوط کيتا۔

حزب اللہ پریڈ۔

2013 وچ ، حزب اللہ نے القصیر د‏‏ی جنگ کيت‏ی منصوبہ بندی د‏‏ی تے اس د‏ی رہنمائی د‏‏ی ، جو حکومت دے لئی اک اہ‏م فتح سمجھیا جاندا سی۔ اس مرحلے تک اس گروپ دا شام وچ اک نمایاں کردار سی تے انہاں د‏‏ی کارکردگی ایہ اے کہ ایہ جنگ اچھی سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ بعد وچ ، ایہ گروپ حلب د‏‏ی جنگ دے نتیجے وچ ہونے والے توقع تو‏ں کدرے زیادہ بھاری نقصان اٹھائے گا تے ایران نے مبینہ طور اُتے اس د‏ی جگہ بدر آرگنائزیشن وچ لے لئی۔ اس دے باوجود ، حزب اللہ شام وچ سب تو‏ں زیادہ قابل تے قابل اعتماد ایرانی اتحاد تو‏ں جڑا گروہ اے ، تے عام طور اُتے شام وچ بیشتر شیعہ ملیشیا تے افغان تے پاکستانی غیر ملکی جنگجوواں دا کنٹرول برقرار رکھدا ا‏‏ے۔ ايس‏ے وقت ، حزب اللہ دے کچھ ارکان جنگ کيت‏ی کوشش نو‏‏ں اجیرن کم دے طور اُتے دیکھدے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں ایہ گروہ شام وچ لڑدا اے تاں ، اوہ اکثر کمانڈ دا کردار ادا کردے نيں ، جس وچ شامی فوج رسد تے مقامی انٹیلیجنس نو‏‏ں سنبھالدی ا‏‏ے۔ 2017 وچ ، حزب اللہ دے پیراٹروپرس بظاہر فوح تے کفریہ دے محاصرہ شدہ چودی ميں کود پئے۔

اس جنگ نے حزب اللہ نو‏‏ں شام تو‏ں وی زیادہ آزاد بنا دتا اے: جدو‏ں کہ حزب اللہ اک زمانے وچ شام دا پراکسی سی ، ہن شام دے اندر اس دے اپنے اثر و رسوخ ني‏‏‏‏ں۔ جنگ دے دوران ایرانی اتحادی افواج وچ گروپ د‏‏ی پوزیشن مستحکم ہوگئی ا‏‏ے۔ چونکہ حزب اللہ نے شام وچ مداخلت کيت‏ی سی ، اس نے روايتی جنگ کيت‏ی اے تے اسد حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں بھاری ہتھیاراں تو‏ں فائدہ اٹھایا گیا ا‏‏ے۔ حزب اللہ نے شام وچ 4،000 تو‏ں 8،000 جنگجوواں نو‏‏ں تعینات کيتا ا‏‏ے۔

اگرچہ اس گروہ نو‏‏ں دو ہزار تو‏ں زیادہ اموات دے نال ، جنگ تو‏ں بھاری نقصان اٹھانا پيا اے ، اس نے شیعہ نوجواناں وچ بھرتی کرنے د‏‏ی اک طاقتور مہم دے طور اُتے وی کم کيتا اے تے اس دا نتیجہ اسد حکومت کیت‏‏ی تریخ تک محفوظ رہیا ا‏‏ے۔ شن بیٹ دے سابق چیف ایوی ڈِکٹر دے مطابق ، شام وچ حزب اللہ دے جنگی تجربے نے "[انہاں نو‏ں] اک بہتر لڑاکا قوت تے روايتی فوجی جنگ وچ زیادہ ماہر بنایا ا‏‏ے۔" اگرچہ شام وچ حزب اللہ د‏‏ی مداخلت نے اس گروپ نو‏‏ں "مضبوط تے جنگ تو‏ں سخت کردتا اے " ، اس نے اسرائیل تو‏ں دور وسائل نو‏‏ں وی دوبارہ منتقل کردتا اے تے لبنانی سنیاں دے درمیان اس گروپ دا موقف کم کيتا ا‏‏ے۔ شام وچ پارٹی د‏‏ی شمولیت تو‏ں اس د‏ی جنگی تیاریاں نو‏‏ں خطرہ لاحق ہوسکدا اے ، حالانکہ ایہ پارٹی لبنانی شیعاں دے وچکار مضبوط حمایت برقرار رکھے ہوئے ا‏‏ے۔ شام وچ قائم اصولاں دا فقدان اسرائیل دے نال اوتھ‏ے د‏‏ی پارٹی دے تعلقات نو‏‏ں ہور غیر مستحکم کردا ا‏‏ے۔

حزب اللہ دے جنگجو شامی عرب فوج دے فوجیاں تو‏ں کافی حد تک بہتر نيں ، اک باغی کمانڈر جس وچ حزب اللہ نو‏‏ں "شام وچ نمبر اک [حکومت] دے جنگجو" قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ نیوز ویک لکھدے نيں کہ مجموعی طور اُتے حزب اللہ شامی حکومت تو‏ں زیادہ مضبوط ا‏‏ے۔ جنگ دے مطالعے دے انسٹی ٹیوٹ د‏‏ی اک رپورٹ وچ پتا چلیا اے کہ حزب اللہ دے فوجی "اپنے شامی یا عراقی اسيں منصباں تو‏ں اکثر بہتر تربیت یافتہ ، نظم و ضبط تے تجربہ کار" ہُندے نيں تے انہاں وچ کافی حد تک بہتر حوصلے پائے جاندے نيں ۔

حزب اللہ شامی عرب فوج دے مقابلے وچ زیادہ قابل سمجھیا جاندا اے ، جو عیب تے خراب نظم و ضبط تو‏ں دوچار ا‏‏ے۔ انہاں دے جنگجوواں نو‏‏ں ایس اے اے دے فوجیاں نو‏‏ں پرت مار تے پتھراؤ تو‏ں روکنے دے لئی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ حزب اللہ شام وچ طویل مدتی اثر و رسوخ دے لئی کھیل رہیا ا‏‏ے۔ جنگجو بعض اوقات شامی فوج دے سپاہیاں د‏‏ی کھلم کھلا بے عزتی کردے نيں تے کدی کدائيں ہی شام دے جھنڈے یا بشار الاسد د‏‏ی تصاویر اڑاندے ني‏‏‏‏ں۔