جودھ سنگھ
 | |
|---|---|
| فائل:Bhai jodh singh.jpg | |
| جم | رنبیر سنگھ اتے رشپال سنگھ 31 مئی 1882 راولپنڈی، پنجاب (ہن لیہندے پنجاب وچ) |
| موت | ۴ دسمبر ۱,۹۸۱ (عمر 99 سال) |
| کم کِتہ | معلمی، ساہتی رچنا، اڈیٹنگ اتے ترجمہ |
| بولی | پنجابی |
| قومیت | بھارتی |
| نسل | پنجابیت |
| شہریت | بھارت |
| تعلیم | ایم اے فارسی، ایم اے پنجاب ، ایم او ایل، آنرز پرشیئن، پنجابی وچ پی ایچ ڈی |
| مادر علمی | خالصہ کالج امرتسر، فارمن کرسچیئن کالج لاہور |
| صنف | وارتک |
بھائی جودھ سنگھ (31 مئی 1882 – 4 دسمبر 1981) ویہویں صدی دے پرمکھ سکھ ودوان، دھرم-گرو، فلسفی، پربندھک تے ویاکھیاکار وجوں ابھر کے ساہمنے آئے۔ آپ دا جم اس ویلے ہویا جدوں سنگھ سبھا لہر چل رہی سی۔ آپ نے نہ صرف اس لہر دا اثر قبولیا سگوں لوڑ پین تے یوگ اگوائی وی دتی۔ ڈاکٹر۔ گردیال سنگھ پھلّ ‘کھوج پترکا دے سمرتی انک’ وچ لکھدے ہن کہ بھائی صاحب دے جم توں پہلاں سکھی، پنجابی بولی تے تعلیم پرچارن والی سنگھ سبھا نوں سال دی ہو گئی سی۔[۱]
جم
سودھوبھائی جودھ سنگھ دا جم بھائی رام سنگھ دے گھر 31 مئی، 1882 نوں مغربی پنجاب دے ضلع راولپنڈی، تحصیل گجرخان دے پنڈ گھنگرالا وکھے ہویا۔ آپ دے پہلے نام رنبیر سنگھ تے رشپال سنگھ سن پر بعد وچ سوکھا نام سنت سنگھ رکھ دتا گیا۔ جدوں آپ نے امرت دی دات حاصل کر لئی تاں نام بدل کے جودھ سنگھ رکھ دتا گیا اتے اسے نام نال ہی آپ نے ہریک کھیتر وچ پراپتیاں کیتیاں ہن۔
پڑھائی
سودھوبھائی جودھ سنگھ جی دی رچی سائنس دی پڑھائی کرن وچ سی پر مشن کالج، راولپنڈی وچ سائنس دے سامان دیاں سہولتاں مہیا نہ ہون کارن آرٹس موضوع وچ ہی ایف۔اے۔ جس وچ اک موضوع گنت دا وی سی، پاس کر لئی۔ سکھ پنتھ عالمی کوش حصہ دوجا وچ ڈاکٹر۔ رتن سنگھ جگی لکھدے ہن کہ سن 1902 وچ س۔ سندر سنگھ مجیٹھیا نے ایہناں نوں اپنے پتراں دا استاد لگایا۔ ایہناں نے سن 1904 وچ خالصہ کالج امرتسر توں بی۔اے۔ اتے سن 1906 وچ فارمن کرسچیئن کالج لاہور توں ایم۔اے۔ (گنت) دے امتحان پاس کیتے اتے دوناں امتحاناں وچ پنجاب یونیورسٹی وچ اول راے تے میڈل اتے انعام لئے۔ ڈاکٹر۔ گردیال سنگھ پھلّ دے مطابق آپ دیاں تعلیمی پراپتیاں توں خوش ہو کے مہاراجہ ہیرا سنگھ نے ہور انعاماں دے نال آپ نوں خاص انعام وجوں سونے دی انگوٹھی دتی۔
امرت دی دات
سودھوجدوں سنگھ سبھا لہر دا پرچار شروع ہو گیا اتے دوجے دھرماں دے لوک وی اس دھرم توں متاثر ہو کے، سکھ دھرم وچ داخلہ کر کے، امرت دی دات حاصل کرن لگے تدوں پنج پیاریاں وچ بھائی جودھ سنگھ دا نام وی شامل سی۔ بھائی جودھ سنگھ نے کئی سال گیانی ببیک سنگھ جی توں، جنہاں دا ڈیرہ چونک کروڑی، سری امرتسر وکھے سی، گربانی دے معنےآں دا علم حاصل کیتا۔ آپ نے کدے موسم دی پرواہ نہ کیتی تے لگاتار جا کے سری گرو گرنتھ صاحب دے معنےآں توں بعد دسم گرنتھ، بھائی گرداس دیاں واراں اتے کبتّ سوئیاں دے معنےآں دی وی جانکاری حاصل کیتی۔ آپ نے کدے وی اپنے عہدے دا ہنکار نہیں کیتا، سگوں ہمیشاں نمرتا والا سبھاء ہی رکھیا۔ آپ اپنی تنخواہ وچوں دسوندھ ضرور کڈھدے۔ دیش-پیار دی بھاونا تے سچائی تے اڑن کرکے آپ نوں کئی واری انگریز سرکار دیاں ودھیکیاں دا وی ساہمنا کرنا پیا سی، پر آپ نے کدے حونصلہ نہیں سی ہاریا۔
سیوا-کم
سودھوآپ نے ستمبر 1914 توں فروری 1920 تک خالصہ ہائی سکول دے ہیڈماسٹر دے طور تے سیوا-کم سمبھالیا جتھے آپ نے سکھی تے دھرم-تعلیم دے پرچار دا اہم رول ادا کیتا پر 1920 وچ اس عہدے توں تیاگ-پتر دے کے گرو نانک خالصہ کالج، گجراں والہ دے پرنسپل دا عہدہ سنبھال لیا۔ اتھے آپ نے تعلیمی ادارے وچ کافی سدھار لیاندے اتے دھرم پرچار دا کم وی نالو-نالو جاری رکھیا۔ اتھے آپ سنگھ سبھا گردوارے وچ کہانی اتے گربانی دی وضاحت کردے۔ اکتوبر 1921 وچ پرنسپل دے عہدے توں تیاگ-پتر دے کے امرتسر آ گئے۔ امرتسر وکھے دو سال آپ نے چیف خالصہ دیوان ولوں جاری پنجابی اخبار ‘خالصہ’ تے انگریزی دے ہفتہ وار ‘خالصہ ایڈووکیٹ’ دے ایڈیٹر دے طور تے کم کیتا۔
خطاب
سودھو1 جنوری 1926 نوں بھائی جودھ سنگھ پنجاب یونیورسٹی دے فیلو نامزد کیتے گئے۔ 8 دسمبر 1938 نوں بھائی جودھ سنگھ دے چھوٹے لڑکے کاکا ہربنس سنگھ دا انتقال ہون تے بھائی صاحب نے واہگرو دا بھانا منّ کے آخری ارداس آپ ہی کیتی تے چتا نوں اگّ وی آپ ہی دتی۔ “تعلیمی کھیتر وچ آپ دیاں پراپتیاں ویکھ کے سرکار نے 1943 وچ آپ نوں ‘سردار بہادر’ دا خطاب بخشیا۔ آپ نرے پرنسپل ہی نہیں سن آپ پنجاب یونیورسٹی دے دماغ سن۔ آپ پنجاب یونیورسٹی دیاں بہت ساریاں کمیٹیاں دے مکھی سن۔ اس توں چھٹ آپ بھاوک ایکتا کمیٹی، قومی ایکتا کمیٹی، ریڈیو صلاح کار کمیٹی، بولی ڈیپارٹمنٹ دی صلاح کار کمیٹی، بولی دے جھگڑے نجٹھن لئی بنی کمیٹی، پنجابی صوبے لئی بنی کمیٹی، گرودوارہ ایکٹ بناؤن والی کمیٹی، خالصہ پنتھ ولوں بنائی گئی کمیٹی، پنتھک جھگڑے نجٹھن والی کمیٹی تے ننکانہ صاحب دیاں چابیاں لین والی کمیٹی آدی دے آپ جاں مکھی جاں سیکٹری جاں میمبر سن۔ تدے پنڈت دیوان چند شرما کیہا کردے سی کہ آپ بہت ودھیا کمیٹیکار سن۔ کوئی کمیٹی ایسی نہیں سی جس دے آپ میمبر نہیں سن۔
پنجابی بولی تے گورمکھی لپی
سودھوبھائی جودھ سنگھ اس گل دے حق وچ سن کہ ہر صوبے وچ اتھے بولی جاندی بولی وچ ہی دفتری کم کاج ہونا چاہیدا اے۔ اس متعلق آپ نے کئی ٹریکٹ لکھے، کئی لیکھ لکھ کے اخباراں وچ چھپن لئی بھیجے تاں جو پنجابی بولی تے گورمکھی لپی دا پرچار کیتا جا سکے۔
وائس-چانسلر
سودھوآپ دی تعلیمی اہلیت اتے ساہت اکیڈمی دی کامیاب قیام دیکھ آپ نوں اسی سال دی عمر وچ 30 اپریل 1965 نوں پنجابی یونیورسٹی دا وائس-چانسلر تھاپیا گیا۔ آپ نوں پنجابی یونیورسٹی دے پہلے وائس-چانسلر ہون دا مان حاصل اے۔ تن سال آپ نے ایہہ سیوا تنو-منو نبھائی۔ ڈاکٹر۔ رتن سنگھ جگی مطابق آپ نوں سن 1966 وچ پدم بھوشن دا اعزاز حاصل ہویا۔ آپ ولوں تعلیمی کھیتر وچ پائے ادتی یوگدان دی مانتا وجوں سن 1961 وچ پنجاب یونیورسٹی، چنڈی گڑھ اتے سن 1979 وچ پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ ولوں ڈی۔ لٹ۔ دیاں مان-مطلب ڈگریاں حاصل کیتیاں گئیاں۔ سکھی جیون-جاچ اپناؤن والے بھائی جودھ سنگھ نت نیمی، ویلے دے پابند، انشاسن-پریمی، سنجمی تے ربّ دا بھانا منن والے انسان سن۔ آپ دی کتھنی تے کرنی وچ کوئی انتر نہیں سی۔ آپ نوں تقریباً 50 سال دا پڑھاؤن دا تجربہ سی۔ ڈاکٹر۔ پھلّ ہوراں مطابق آپ ہر نکے توں نکا کم وی ویونت تے جگت نال کردے سن۔ آپ دا سیر دا سماں ایسا پکا سی کہ آپ دی سیر نال لوک اپنیاں گھڑیاں دا ٹائم ملا لیا کردے سن۔
‘بھائی’
سودھوکئی سرکاری اپادھیاں حاصل ہون دے باو جود وی آپ اپنے نام نال ہور کجھ لگاؤن نالوں ‘بھائی’ لگاؤنا ودھیرے ٹھیک سمجھدے سن۔ اس توں آپ دی گرمتِ متعلق عقیدت دی بھاونا دا پتہ لگدا اے۔ بھائی صاحب دی مہان شخصیت اسارن وچ آپدے دادا جی اتے دادی جی دا خاص ہتھ رہا اے۔ آپ نوں بچپن توں ہی گربانی پڑھن تے مہان ویکتیاں دیاں جیونیاں سنن، پڑھن دی لو لگ گئی سی۔ آپ گربانی مطابق اپنا جیون بتیت کرن دی جاچ سکھ گئے سن۔ آپ کسے نال ویرخلاف دی بھاونا نہیں رکھدے سن تے ہر فیصلہ نرپکھّ ہو کے کردے۔ گنجھل دار مسئلہ نوں آسان طریقے نال سلجھاؤن دی وی آپ دی خوبی رہی اے۔ آپ اپنے کم دی شروعات کرن ویلے ارداس ضرور کردے سن۔ آپ زیادہ بولن تے فضول بحث نوں ترجیح نہیں دندے سن کیونکہ اجیہا کرن نال اینرجی نشٹ ہندی اے۔
ہازرجواب
سودھوبیٹے سندر سنگھ نے آپ دے بارے لکھیا اے، “پیؤ جی دا ہازرجواب ہونا بہت مشہور سی۔ اس سلسلے وچ مینوں اوہناں دے ہم جولی نے دسیا کہ جد کرپان دے معاملے وچ کونسل وچ بحث ہون لگی تاں کئیاں نے کیہا کہ کرپان دی لمبائی چھ انچ توں ودھ نہیں ہونی چاہیدی۔ اوہناں نے دسیا کہ جد پیؤ جی دی بولن دی واری آئی تاں اوہ جواب وچ کہن لگے کہ کرپان ساڈے دھرم دا اسے طرحاں دا ہی چنہ اے جس طرحاں سناتن دھرم وچ سر دی بودی۔ اساں کدی کوئی اعتراز نہیں کیتا کہ اس دی لمبائی مقرر ہونی چاہیدی اے، اسے طرحاں کرپان دے سائیز اتے وی کوئی پابندی نہیں ہو سکدی۔”2 بھائی جودھ سنگھ جی نوں پنجابی تے انگریزی بولیاں توں علاوہ سنسکرت، فارسی بولیاں تے بھارتی فلسفہ دا وی کافی علم سی۔ پرو۔ تیجا سنگھ، بھائی صاحب سنگھ، بھائی ویر سنگھ تے بھائی جودھ سنگھ نے گربانی دی وضاحت دی پرانے تکنیک وچ کئی لوڑیندے اسارو پرورتن کر کے، نویں ڈھنگ نال گربانی دی وضاحت کیتی اے کیونکہ ایہناں ساریاں نوں انگریزی بولی دا علم حاصل سی۔
حوصلہ نہ چھڈنا
سودھومصیبت ویلے حوصلہ نہ چھڈنا تے اپنے آپ تے بھروسہ ایہناں دی سخسیئت دے دو وڈے گن سن۔ “اک واری کالج دی پربندھکی کمیٹی دی میٹنگ لئی جاندیاں اچانک ایہناں دا ٹانگا انگریز ڈپٹی کمیشنر دی بگھی نال ٹکرا گیا تے اوہناں نوں ایہناں دی نیت تے کجھ شکّ ہویا، جس کرکے ایہناں نوں کالج چھڈنا پیا۔ اس بھیڑے ویلے ایہناں نے بڑے ہی ٹھرمے تے حوصلے توں کم لیا۔ 1924 وچ جدوں کالج دا پربندھ انگریزاں دے ہتھاں وچوں نکل گیا تاں آپ مڑ کے خالصہ کالج جا پہنچے۔”
اصولاں دے پکے
سودھوبھائی جودھ سنگھ جی ربّ دی رضا وچ رہن والے تے اصولاں دے پکے سن۔ ایہناں نے آپ تاں سچجی جیون-جاچ نوں اپنایا ہی، اپنے بیٹے سندر سنگھ نوں وی ایہی سکھیا دندے سن۔ بیٹے سندر سنگھ دے شبداں وچ “1939 وچ میں پہلی وار نوکری تے جان لگا تاں پیؤ جی نے ایہہ اقرار کرن لئی کیہا: نہ توں آپ شراب پینی اے، نہ ہی کسے مہمان نوں اپنے گھر وچ پیاؤنی اے۔ رشوت نہیں لینی اتے کوئی ہور بھیڑی کرتوت نہیں کرنی جس توں میری تے خاندان دی بے عزتی ہووے۔ یتھا-شکت غریباں دی مدد کرنی اے تے دسوندھ کڈھنا اے۔ میں جد 1961 وچ امرتسر دا ڈپٹی کمیشنر لگا تاں کہن لگے، ویکھو واہگرو دا انصاف۔ جس کالج وچوں مینوں انگریزاں ویلے کڈھیا گیا سی تے کالج دا احاطہ چھڈن لئی 24 گھنٹے دا نوٹس ملیا سی، اسے کالج دا میں 16 سال پرنسپل رہا ہاں تے جس ضلعے دے ڈپٹی کمیشنر نے انگریزاں ویلے میرے تے قاتلانہ حملہ کرن دا مقدمہ بناؤنا چاہیا سی، توں ہن اس دی پدوی سمبھالی اے۔”
سکھ دھرم دا پرچار
سودھوآپ نے سکھ دھرم دا پرچار کردے ہوئے کدے دوجے دھرماں دی برائی نہیں کیتی، سگوں اوہناں دیاں چنگیاں گلاں نوں دھیان وچ رکھدے سن۔ پنتھ دی سیوا کرن لئی آپ ہمیشاں ططپر رہندے سن پر جدوں آپ ہورناں نوں بینتی کردے تاں دوجے وی ودھ-چڑھ کے سیوا کرن وچ حصہ لیندے تے دان دندے سن۔ سکھاں دے مذہبی استھاناں نوں مہنتاں دے قبضے وچوں چھڈاؤن لئی بھائی جودھ سنگھ نے اہم رول ادا کیتا سی۔ مصیبت ویلے سکھاں نوں بھٹکن لئی نہیں، سگوں شانت حالت وچ رہن لئی کہندے سن۔
قوم دی بھلائی
سودھوچیف خالصہ دیوان ولوں سکھ قوم دی بھلائی لئی جو وی نویں قدم اٹھائے جاندے، گرودوارہ سدھار لئی جو بلّ بنائے جاندے، اوہناں سبھ دے کھرڑے تیار کرن اتے سورما سنگھ آشرم دی شروعات کرن آدی سبھ کماں وچ بھائی جودھ سنگھ دا خاص یوگدان رہا اے۔ بھائی سنت سنگھ نے بھائی صاحب دی تعریف بڑے سندر شبداں وچ اس طرحاں کیتی اے کہ بھائی جودھ سنگھ جی دی چیف خالصہ دیوان اتے ایجوکیشنل کمیٹی لئی کیتی سیوا اک انتھکّ سیوا اے، جس نوں چیف خالصہ دیوان کدے وی نہیں بھلا سکدا۔
الوداع
سودھو4 دسمبر، 1981 نوں آپ اپنی سنسارک سفر پوری کر کے اس دنیا نوں ہمیشاں لئی الوداع کہہ گئے۔