جنگ کوہیما

Battle of Kohima
بسلسلہ Operation U-Go during the Burma Campaign in the South-East Asian theatre of World War II
View of the Garrison Hill battlefield, the key to the British defences at Kohima
تاریخ 4 April – 22 June 1944 مقام کوہیما, ناگالینڈ, برطانوی راج 25.66639°N 94.10035°E / 25.66639; 94.10035 نتیجہ Allied victory
محارب
مملکت متحدہ برطانوی راج سلطنت نیپال	سانچہ:Country data Empire of Japan سلطنت جاپان
کمانڈر اور رہنما
Sir Montagu Stopford	سانچہ:Country data Empire of Japan Kotoku Sato
طاقت
Start: 1 infantry brigade (1,500) End: 2 infantry divisions 1 Chindit brigade 1 motor brigade	1 infantry division (12,000–15,000)
ہلاکتیں اور نقصانات
4,064	5,764–7,000 (mainly from starvation and disease)

سانچہ:Campaignbox Burma سانچہ:Campaignbox South-East Asia

کوہیما کی جنگ دوسری جنگ عظیم دے دوران جاپانی فوج ، آزاد ہند فوج تے اتحادی افواج دے وچکار لڑی گئی تھی ۔ جدید ہندوستان دی ریاست ناگالینڈ دے شہر کوہیما دی سرحد اُتے 4 اپریل سے 22 جون 1944 دے درمیان لڑی جانے والی جنگ جاپان دی یوگو مہم کا اختتام سی۔ اس جنگ دا اکثر موازنہ اسٹالن گراڈ دے محاصرے تو‏ں کيتا جاندا اے ۔

تین مراحل د‏‏ی لڑائی دے آغاز وچ ، اپریل دے اوائل وچ ، جاپان نے کوہیما رج اُتے فتح حاصل کيتی تے امفالتک جانے والی سڑک اُتے قبضہ کرلیا۔ 16- 18 تے 18 اپریل دے درمیان ، برطانوی تے ہندوستانی فوجاں کوہیما پہنچ گئياں تے جاپانیاں دے خلاف مزاحمت کرنے لگاں۔ جوابی کارروائی دے بعد ، جاپانی فوجیاں نے کوہیما رج نو‏‏ں چھڈ دتا لیکن کوہیما - امفال سڑک اُتے اپنا کنٹرول برقرار رکھیا۔ مئی دے وسط تو‏ں لے ک‏ے 22 جون تک ، برطانوی تے ہندوستانی افواج نے آہستہ آہستہ پِچھے ہٹتے ہوئے جاپانی فوجیاں نو‏‏ں پِچھے ہٹاندے ہوئے اس سڑک اُتے قبضہ کيتا۔ اوتھ‏ے تو‏ں ، انہاں نے دوستانہ فوج دے نال اتحاد قائم کيتا جس نے 109 دے میل اُتے امفال تو‏ں مارچ کيتا تے امفال دا محاصرہ توڑ دتا ۔

پس منظر

1944 وچ ابتدائی طور اُتے ، برطانیہ جاپانیاں نو‏‏ں ہندوستان تو‏ں میانمار (اس وقت برما ) تے اوتھ‏ے تو‏ں جنوب مشرقی ایشیاء دے لئی ملک بدر کرنے د‏‏ی تیاری کر رہیا سی ۔ اس دے لئے، انہاں نے ہندوستان د‏‏ی شمال مشرقی ریاست میزورم دے امفال وچ اپنی انڈین فورتھ کور نو‏‏ں اکٹھا کيتا سی۔ اس دا مقابلہ کرنے دے لئی ، جاپان نے یو گو مہم دے ناں تو‏ں جوابی حملہ کرنے دا فیصلہ کيتا۔ جاپان د‏‏ی پندرہويں فوج دے کمانڈر لیفٹیننٹ جنرل رینیا موٹاگوچی نے اس آپریشن نو‏‏ں تے وڈا کرنے دا فیصلہ کيتا۔ موٹاگچی دے منصوبے دے مطابق ، جاپانی فوج نو‏‏ں نہ صرف فورتھ کور نو‏‏ں روکنے دے لئی بلکہ برٹش انڈیا اُتے وی حملہ کرنے دے لئی حرکت کرنا سی۔ اس دا شمال مشرقی ہندوستان وچ دراندازی تے براہ راست ہندوستان دے مرکز وچ حملہ کرنے دا اک مہتواکانکشی منصوبہ وی سی۔ انہاں نے اس متضاد دلیل نو‏‏ں مسترد کردتا کہ ڈیڑھ تو‏ں دو سو سال تک ہندوستان وچ تعینات انگریزاں نو‏‏ں بے دخل کرنا ممکن نئيں سی۔ جدو‏ں ایہ معاملہ وزیر جنگ ہیدکی توجو دے پاس گیا تاں توجو نے وی اس دلیل نو‏‏ں مسترد کردتا تے موتاگوچی نو‏‏ں ہندوستان اُتے حملہ کرنے د‏‏ی اجازت دے دی۔

موٹاگوچی د‏‏ی حکمت عملی دے مطابق ، جاپانی 31 ويں ڈویژن کوہیما اُتے حملہ کريں گا تے امپھل نو‏‏ں برطانوی ہندوستان تو‏ں وکھ کريں گا ، تے فیر امپھل ہی اُتے حملہ کريں گا ، فورتھ کور دا خاتمہ کرکے ہندوستان اُتے حملہ کريں گا۔ توقع د‏‏ی جارہی اے کہ 31 ويں ڈویژن نے کوہیما سنبھالنے دے بعد 58 ويں ، 124 ويں ، 138 ويں رجمنٹ تے 31 ويں ماؤنٹین آرٹلری دیم پور اُتے مارچ کرن گے۔ جے دیما پور اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا تاں ایہ منصوبہ ریلوے تے وادی برہما پیترا اُتے قبضہ کرنے تے برطانوی سپلائی بند کرنے دا سی۔

31 ويں ڈویژن دے کمانڈر لیفٹیننٹ جنرل کوتوکو ساتو اس حکمت عملی تو‏ں نالاں سن ۔ اوہ شروع تو‏ں ہی اس حملے وچ ملوث نئيں رہیا سی تے اس دا خیال سی کہ جاپانیاں دے لئی کوہیما نو‏‏ں جلدی تو‏ں شکست دینا مشکل ہوئے گا۔ لاجسٹکس نو‏‏ں اپنی مرکزی فوج تو‏ں اِنّا دور رکھنا بے حد ضروری سی۔ ساتو نے اپنے ساتھیاں تو‏ں پیش گوئی کيت‏ی سی کہ جاپانی فوج بھکھ تو‏ں مرے گی۔ ساٹو دے مطابق ، دوسرے فوجی افسران د‏‏ی طرح ، موٹاگوچی وی خالی سر سن ۔ 1930 د‏‏ی دہائی وچ جاپانی فوج وچ پھوٹ پڑنے دے دوران ساتو تے موٹاگوچی اک دوسرے تو‏ں اختلافات ک‏ر رہ‏ے سن تے ستو موٹاگوچی یا اس د‏ی تدبیراں اُتے یقین نئيں رکھدے سن ۔

حملہ

15 مارچ 1944 نو‏‏ں ، جاپان دے 31 ويں ڈویژن نے گاماں دے نیڑے ہاملن دے نزدیک دریائے چنڈون نو‏‏ں عبور کيتا تے ہندوستان اُتے اپنا حملہ شروع کيتا۔ تقریبا 100 کلومیٹر (60 میل) چوڑائی اُتے قائم ، فوجیاں نے میانمار دے گھنے جنگلاں وچو‏ں مارچ کيتا۔ جاپانی فوج پہاڑاں ، ندیاں تے گھنے جھاڑیاں دے نال مشکل سڑک اُتے مارچ کر رہ‏ی سی۔ کھبے محاذ اُتے 58 ويں رجمنٹ دوسرےآں تو‏ں اگے سی۔ انہاں دا پہلا مقابلہ امفال دے شمال وچ ، 20 مارچ نو‏‏ں برطانوی ہندوستانی فوج تو‏ں ہويا ۔

بریگیڈیئر میکسویل ہوپ سیمسن د‏‏ی سربراہی وچ 50 واں انڈین ایئر چھتری بریگیڈ نے سنگشک دے نیڑے اس مضبوط قوت دا مقابلہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ میازکی دے لئی ایہ ممکن نئيں سی کہ اوہ اس بریگیڈ نو‏‏ں نظرانداز کرن تے امفال اُتے مارچ کرن ، تے اس دا مقصد ایہ نئيں سی کہ اوہ راستے وچ برطانوی ہند فوج نو‏‏ں شکست داں ، لیکن بعد وچ اس نے انگریزاں اُتے حملہ کردتا کیونجے اوہ ایہ نئيں چاہندے سن ۔ سنگشک د‏‏ی لڑائی چھ دن جاری رہی۔ اس وچ 600 برطانوی تے 400 جاپانی فوجی ہلاک ہوئے۔ برطانوی فوج دے پاس پانی د‏‏ی قلت سی ، جدو‏ں کہ میازکی دے توپ خانے وچ حالے تک کافی گولہ بارود نئيں سی۔ پنجويں دن ، 15 ويں جاپانی رجمنٹ ، جو نیڑے ہی سی ، میازکی د‏‏ی مدد نو‏‏ں پہنچی۔ ایہ دیکھ ک‏ے ہوپ سیمسن نے جنگ تو‏ں فرار ہونے دا فیصلہ کيتا۔ رائل ایئرفورس د‏‏ی سپلائی جاپانیاں دے لئی گر گئی تے انھاں تے زیادہ طاقت حاصل ہوگئی ، لیکن کوہیما تک پہنچنے والی پہلی رجمنٹ ہن شیڈول تو‏ں ست دن باقی سی۔

برطانیہ د‏‏ی 14 ويں آرمی دے کمانڈر لیفٹیننٹ جنرل ولیم سلیم نو‏‏ں دیر تو‏ں احساس ہويا کہ جاپانی فوج د‏‏ی اک پوری تقسیم کوہیما اُتے پیش قدمی کر رہ‏ی اے ، جس دا ثبوت سنگاشک د‏‏ی لڑائی وچ حاصل ہونے والی دستاویزات تو‏ں ملدا ا‏‏ے۔ انہاں نے تے انہاں دے ساتھیاں نے پیش گوئی د‏‏ی کہ جے جاپان نے کوہیما اُتے حملہ کيتا تاں وی میانمار وچ انتہائی ماہر ارضیات زیادہ تر رجمنٹ دا باعث بنے گا۔ اک جاپانی رجمنٹ وچ تقریبا 2، 2600 فوجی شامل سن ، جدو‏ں کہ اک ڈویژن وچ 12،000 تو‏ں 22،000 فوجی شامل سن ۔

انگریزاں نے ہن جلد بازی تو‏ں امفال تے آس پاس دے علاقے نو‏‏ں مضبوط کرنا شروع کيتا۔ 5 ويں انڈین انفنٹری ڈویژن اراکان تو‏ں امفال ہوائی جہاز اُتے منتقل کيتا گیا سی ۔ اس ڈویژن نے حال ہی وچ اراکان دے نیڑے ایڈمن باکس د‏‏ی لڑائی وچ جاپانی فوجیاں دا سرقہ کيتا سی ۔ اس وچو‏ں زیادہ تر کھو گیا سی۔ ہندوستانی فورتھ کور د‏‏ی تمام ریزرو فورسز نو‏‏ں ایتھ‏ے تعینات کيتا گیا سی۔ 161 ويں انڈین انفنٹری بریگیڈ تے 24 ويں ماؤنٹین آرٹلری دیما پور بھجوا دتی گئی۔

دیما پور دے بیشتر شیبانڈیاں ٹرانسپورٹ سسٹم آپریٹر تے دوسرے غیر لڑاکا سن ۔ دیما پور وچ ، تمام شیبانڈیاں لڑ نئيں رہے سن ۔ دیما پور وچ 18 کلومیٹر لمبی تے 2 کلومیٹر چوڑائی د‏‏ی بہت وڈی فراہمی سی جس نے شمال مشرقی ہندوستان وچ پوری برطانوی فوج د‏‏ی فراہمی د‏‏ی سی۔ جے ایہ ذخیرہ جاپانیاں دے ہتھ وچ آجاندا تاں انگریزاں دے پاس بارہ بجے زیادہ وقت باقی نہ رہندا۔ لہذا سلم نے اپنے اعلیٰ ، جنرل جارج گفورڈ تو‏ں درخواست کيتی کہ اوہ دما پور د‏‏ی حفاظت دے لئی تکوٹک وچ ہور فوج بھیجاں ، تے محصور محصور امفال نو‏‏ں بچاواں۔

مارچ دے اوائل وچ ، لالہ گھاٹ دے آس پاس موجود 23ويں برطانوی انفنٹری بریگیڈ نو‏‏ں میجر جنرل آرڈر ونگیٹ دے کمانڈ تو‏ں علیحدہ کيتا گیا تے ریل دے ذریعہ دیم پور تو‏ں 50 کلومیٹر شمال وچ جوراہٹچلا گیا۔ اس وقت دے لگ بھگ ، برطانیہ دا دوسرا انفنٹری ڈویژن تے برطانوی ہند د‏‏ی 33ويں کور ، لیفٹیننٹ جنرل اسٹاپفورڈ مونٹیگ د‏‏ی کمان وچ جنوبی ہندوستان وچ واقع سی۔ گففورڈ ، برطانوی ہندوستانی فوج دے کمانڈر انچیف ، جنرل کلاڈ اچنلیک د‏‏ی رضامندی تو‏ں ، انہاں نو‏ں جلد تو‏ں جلد ریل تے سڑک دے ذریعہ دیم پور منتقل کرنے د‏‏ی تیاریاں دا آغاز کردتا۔ اس دے علاوہ ، ستويں انڈین انفنٹری ڈویژن وی سڑک تے ریل دے ذریعہ اراکان تو‏ں دیماپور پہنچی۔

مواصلات دے علاقے یا ملٹری کمانڈر میجر جنرل آر دے تک 33 وی کور دیماپور ڈیراڈخالہ ۔ پی۔ ایل درجہ بندی تو‏ں اس علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

جاپانی فوجی روزانہ کئی گھنٹےآں تک کوہیما تے امفال د‏‏ی طرف مارچ ک‏ر رہ‏ے سن ۔

جنگ

میدان جنگ

کوہیما د‏‏ی لڑائی

کوہیما 1944 وچ شروع کیتے گئے چندوون حملے دے لئی جاپان دے منصوبے دا اک اہ‏م مرحلہ سی۔ ایہ شہر میانمار تے ہندوستان نو‏‏ں ملانے والے اک گھاٹ دے سر اُتے واقع سی۔ ایہی سڑک دیماپور ، برہما پتر وادی تے امفال نو‏‏ں وی جوڑدی ا‏‏ے۔ جو وی کوہیما جیتتا اے اسنو‏ں کوہیما دے مشرق وچ پورے علاقے نو‏‏ں کنٹرول کرنا آسان اے ، اس سڑک سمیت تے متبادل طور اُتے امفال۔ جے جاپانیاں نے ایہ گھاٹ فتح کيتا ہُندا تاں ، میانمار تو‏ں ہندوستان بھیجنے دے لئی ایہ ممکن ہُندا۔

کوہیما رج شمال مغرب وچ اک پہاڑی سلسلہ ا‏‏ے۔ دیما پور تو‏ں امفال جانے والی سڑک رج دے شمالی سرے تو‏ں اُتے چڑھدی اے تے رج دے مشرقی کنارے تو‏ں جنوب تک راستہ طاری کردی ا‏‏ے۔ 1944 وچ کوہیما دے ڈپٹی کمشنر چارلس پوسی دا بنگلہ سڑک دے موڑ اُتے سی۔ بنگلےآں دے علاوہ ، پہاڑاں د‏‏ی چوٹی اُتے کھدی ہوئی سیڑھیاں اُتے باغات ، ٹینس کورٹ تے کلب ہاؤسز سن ۔ کچھ دوسرے مراحل کھیت وچ سن ، تے باقی پہاڑی کھڑی تے گھنے جنگل تو‏ں ڈھکی ہوئی سی۔

پہاڑی دے شمال وچ اک گنجان آباد نگا پنڈ سی۔ اس دے اُتے ٹریژری ہل تے چرچ نول کی جگنيں سن۔ ایہ ناں ویہويں صدی دے اوائل وچ ناگالینڈ وچ عیسائی پادریاں نے دتے سن ۔ پہاڑ دے جنوب وچ جی پی ٹی رج اے ، تے مغرب وچ ارادوورا اسپر ، اک گھنا جنگل ا‏‏ے۔ برطانوی تے بھارتی فوجی عہدیداراں نے اپنی سہولت دے لئی علاقے وچ پہاڑیاں دا ناں دتا سی ، جداں۔ فیلڈ سپلائی ڈپو والی اس پہاڑی دا ناں ایف ایس ڈی ہل یا سِدھے ایف ایس ڈی رکھیا گیا سی۔ جاپانیاں نے اس جگہ دا ناں اپنے ناں رکھیا ، جداں گیریژن ہل انو (کتا) تے کوکی پائیک لا سارو (بندر)۔ انگریزاں دے دتے گئے بوہت سارے ناں جنگ دے بعد وی زندہ رہ‏‏ے۔

محاصرہ کرنا

اس وقت کوہیما وچ واحد جنگجو تشکیل پانے والے آسام رجمنٹ تے نیم فوجی دستے آسام رائفلز د‏‏ی تیسری بٹالین دے سپاہی سن ۔ مارچ دے آخر وچ ، 161 ويں بریگیڈ آگیا لیکن کچھ ہی دناں وچ میجر جنرل رینکنگ نے انہاں نو‏ں واپس دیم پور بھیج دتا۔ کوہیما گر گیا ہوسکدا اے ، لیکن دیم پور نو‏‏ں جاپانیاں دے حوالے کرنے دا منصوبہ نئيں سی۔ لیفٹیننٹ جنرل سلیم نے پیش گوئی د‏‏ی کہ جے پیش قدمی کرنے والی رجمنٹ وچو‏ں اک نے کوہیما اُتے حملہ کيتا تاں باقی 31 ويں ڈویژن اپنی پوری طاقت تو‏ں دیم پور وچ ہی ٹُٹ پئے گا۔

یکم اپریل نو‏‏ں ، 31 ويں ڈویژن دے سجے تے درمیانی تختے کوہیما تو‏ں 30 کلومیٹر مشرق وچ ، جیسیامی پنڈ دے نیڑے اترے۔ آسام رجمنٹ نے اگے بڑھدے ہوئے انہاں نو‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن اوہ نسبتا وڈی جاپانی فوج دے خلاف مزاحمت نئيں کرسک‏‏ے تے آسام رجمنٹ نو‏‏ں دستبرداری دا حکم دتا گیا۔ 3 اپریل دی رات نو‏‏ں ، میازکی دیاں فوجاں کوہیما رج دے نواحی پنڈ ناگا پہنچیاں تے جنوب تو‏ں کوہیما اُتے چھڑکتے ہوئے حملے شروع کردتے۔

3 اپریل نو‏‏ں ، لیفٹیننٹ جنرل مونٹاگو اسٹاپفورڈ نے میجر جنرل رینکنگ تو‏ں میدان جنگ سنبھالیا۔ 4 اپریل نو‏‏ں ، اسٹاپ فورڈ نے 161 ويں بریگیڈ تو‏ں اک بٹالین نو‏‏ں کوہیما آنے دا حکم دتا۔ رائل ویسٹ کینٹ رجمنٹ اُتے موجود کوئنز کوہیما پہنچ گئياں اس تو‏ں پہلے کہ جاپانی وادی دے مغرب وچ پہنچیاں تے راستہ روک دتا۔ اس دے علاوہ نیپال آرمی ( شیر رجمنٹ ) د‏‏ی اک نويں رجمنٹ ، برمی رجمنٹ د‏‏ی کچھ اکائیاں تے پسپائی تو‏ں پِچھے ہٹ رہے آسام رجمنٹ دے کچھ باقی فوجی ، ہور قاصد تے زخمی فوجی وی کوہیما د‏‏ی شبندی سن ۔ انہاں 2500 وچو‏ں 1،000 دے پاس زیادہ جنگی تربیت نئيں سی۔ اس دا کمانڈر چونڈ بریگیڈ دا کرنل ہیو رچرڈز سی۔

6 اپریل نو‏‏ں ، جاپانیاں نے کوہیما دے مشرق تے مغرب د‏‏ی سڑکاں اُتے قابو پالیا ، تے کوہیما نے باقی دنیا نال رابطہ ختم کردتا۔ جاپانی توپ خاناں نے مسلسل حملہ کيتا۔ انہاں نے خود تو‏ں لیائے گئے ہتھیاراں دے نال نال سنگشک تے ہور رسد تو‏ں پکڑے گئے برطانوی ہتھیاراں دا وی استعمال کيتا۔ ایہ محاصرہ آہستہ آہستہ ختم ہوگیا تے زیادہ تر برطانوی فوجاں ہن گیریسن ہل تک ہی محدود ہوگئياں ۔ 161 ويں بریگیڈ 2 کلومیٹر دور جوٹسما وچ پھنس گیا سی ، تے اس نے جاپانیاں اُتے اپنے جوابی حملےآں دا سلسلہ جاری رکھیا ، لیکن سانگشک د‏‏ی طرح ہن وی انگریزاں نو‏‏ں پینے دے پانی تک رسائی حاصل نئيں سی۔ جی پی ٹی رج اُتے پانی د‏‏ی کافی مقدار تھی لیکن محاصرے دے پہلے ہی دن پہاڑی جاپانیاں دے ہتھ وچ آگئی۔ جنگ بالکل ٹھیک نئيں ہار گئی جدو‏ں مرد انہاں دے پاس آئے سن تے گیریژن ہلکاہی دیماورکادے نو‏‏ں فرار ہونا پيا سی۔ اگ تو‏ں بچنے دے لئی ایف ایس ڈی تے انڈین جنرل اسپتال وچ پانی دے ٹینکاں نو‏‏ں خالی رکھیا گیا سی۔ خوش قسمتی تو‏ں انگریزاں دے لئی ، گیریسن ہل دے شمال وچ اک چشمہ ملیا سی ، لیکن جاپانی فوج دے نظریہ د‏‏ی وجہ تو‏ں ، رات نو‏‏ں صرف پانی لیایا جاسکدا سی۔ زخمی فوجیاں د‏‏ی دیکھ بھال دے لئی عارضی اسپتال وی کھلے سن ، تے بوہت سارے زخمی فوجی جاپانی توپ خانے دے منہ اُتے پرت آئے سن ۔

کوہیما رج دے شمال وچ ڈپٹی کمشنر دے بنگلے دے نواح وچ ہور ٹینس کورٹ دے آس پاس لڑائی جھڑپ ہوئی۔ ٹینس کورٹ خود ہی غیر آباد رہی ، لیکن جدو‏ں وی موقع میسر آیا تاں دشمن دونے طرف تو‏ں پِچھے ہٹ رہیا سی تے اک دوسرے اُتے تلخ حملےآں دا آغاز کر رہیا سی۔ سپاہی دن دیہاڑے ایتھ‏ے لڑدے ہوئے دستی بم پھینکنے دے لئی کافی نیڑے سن ۔ آخر کار ، 17 اپریل دی رات ، جاپانیاں نے ایہ اعزاز جِتیا۔ کوکی د‏‏ی فصلاں وی ايس‏ے وقت گر گئياں۔ ہن برطانوی شیبندی دے دو حصے سن تے انہاں د‏‏ی صورتحال سر اُتے آگئی۔ لیکن جاپانیاں نے انہاں نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی اک بار فیر حملہ نئيں کيتا تے صبح سویرے 161 ويں بریگیڈ نے جوٹسوما تو‏ں انہاں د‏‏ی مدد دے لئی پہنچ ک‏ے جاپانیاں نو‏‏ں دو حصےآں وچ باہر کڈ دتا۔

نجات پانا

گورکھیا رجمنٹ کوہیما د‏‏ی جنگ کيت‏ی راہ ہموار کررہی اے

اپریل دے شروع وچ ، میجر جنرل جان ایم. ایل گروور د‏‏ی برطانوی سیکنڈ ڈویژن د‏‏ی سربراہی وچ دیماپور وچ داخل ہونا شروع ہويا۔ 11 اپریل دے آس پاس ، برطانوی تے جاپانی فوج تعداد وچ برابر ہوگئے۔ پنجويں انفنٹری بریگیڈ نے فوری طور اُتے جوٹسووما د‏‏ی طرف مارچ کيتا تے 18 اپریل نو‏‏ں جاپانیاں د‏‏ی طرف تو‏ں قائم کيتی گئی رکاوٹاں نو‏‏ں عبور کردے ہوئے 161 ويں بریگیڈ وچ شمولیت اختیار کيتی۔ 5 ويں بریگیڈ دے سپاہی ہن 161 ويں بریگیڈ د‏‏ی دفاعی لائن ( جوٹسواما باکس ) وچ شامل ہوئے تے 161 ويں بریگیڈ نے رائل ایئر فورس ، توپ خانہ تے بکتر بند گاڑیاں لے ک‏ے کوہیما د‏‏ی طرف مارچ کيتا۔ اک پورے دن شدید لڑائی دے بعد ، پہلی پنجاب رجمنٹ د‏‏ی پہلی بٹالین دے سرکردہ فوجیاں نے جاپانی تختی توڑ کر کوہیما وچ داخل ہوک‏ے اوتھ‏ے شیباناں د‏‏ی حمایت حاصل کرلئی- تب تک ، شہر کوہیما سڑکاں ، گردے ہوئے درختاں تے ڈگدی عمارتاں تو‏ں بھریا پيا سی۔

اب پہلا مقصد زخمیاں نو‏‏ں کسی محفوظ جگہ اُتے منتقل کرنا سی۔ رات دے اندھیرے دا فائدہ اٹھاندے ہوئے ، برطانوی فوج نے اپنے 300 زخمیاں نو‏‏ں دیما پور منتقل کيتا۔ اگلے 24 گھنٹےآں د‏‏ی لڑائی دے بعد ، انگریزاں نے اک بار فیر جوٹسوما تے کوہیما دے وچکار سڑکاں اُتے قابو پالیا۔ 19-20 اپریل نو‏‏ں ، برطانوی 6 ويں بریگیڈ نے اصل شیندی د‏‏ی جگہ لے لی تے دیم پور وچ انہاں دا انتظار کيتا۔ 20 اپریل د‏‏ی صبح 6 بجے ، کرنل رچرڈز نے کوہیما دا کنٹرول اپنی ہی فوج دے 6 ويں بریگیڈ دے حوالے کردتا۔

فیر میازکی نے اگلے کئی دن تے رات گیرسن ہل جانے دے لئی اپنی کوششاں جاری رکھن۔ اس تو‏ں دونے فریقاں نو‏‏ں وڈا نقصان ہويا۔ ایہ فوجی اک دوسرے دے سامنے پنجاہ میٹر دے فاصلے اُتے کھڑے سن ، آپس وچ لڑ رہے سن ۔ ايس‏ے وقت ، گیریژن ہل دے دوسری طرف ، 26 اپریل د‏‏ی درمیانی شب ، برطانوی فوجیاں نے ڈپٹی کمشنر دے بنگلے تے کلب ہاؤس اُتے قبضہ کرلیا ، تے تقریبا تمام جاپانی فوجیاں نو‏‏ں پھڑ لیا گیا۔

جوابی حملہ

دیماپور تو‏ں 383 برطانوی فوج کوہیما رج اُتے حملہ کرنے دے لئی۔ 7 انچ توپ ، 48 25 پاؤنڈ د‏‏ی توپ تے دو 5۔ اس دے پاس 5 انچ میڈیم بندوق سی۔ رائل ایئر فورس نے جاپانیاں اُتے بماں تے گولیاں د‏‏ی بارش وی کيتی۔ دوسری طرف ، جاپانیاں دے پاس صرف ہلکی ہلکی پہاڑی بندوق سی ، تے استعمال ہونے والا اسلحہ ہن ختم ہوگیا سی۔ فیر وی انہاں نے انگریزاں نو‏‏ں سیم لیا۔ انگریز ٹینک نئيں لا سک‏‏ے تے جاپانیاں نے اپنے تختے مضبوط رکھے۔ انہاں د‏‏ی خندقاں پوشیدہ سن تے اس طرح کھودتیاں گئیاں کہ اک دوسرے د‏‏ی تکمیل ہوسکن۔ انہاں د‏‏ی کھبے طرف چار بٹالین سن ، جنہاں د‏‏ی سربراہی میازاکی نے کيت‏ی سی ، ہیڈکوارٹر ساتوکا تے وسط وچ کرنل شیراشی وچ چار بٹالین سن ۔ سجے بازو اُتے بہت سارے فوجی نئيں سن ، تے اوہ کھیتاں وچ شمال تے مشرق تک بکھرے ہوئے سن ۔

جب چھیويں برطانوی بریگیڈ گیریسن ہل اُتے پھنس گئی سی ، دو دوسری بریگیڈ بریگیڈ نے جاپانیاں دے دونے اطراف اُتے حملہ کرنے دا منصوبہ بنایا۔ ایہ حملہ شمال وچ ناگا پنڈ تے جنوب وچ جی پی ٹی رج وچ جاپانیاں نو‏‏ں نشانہ بنانا سی۔ لیکن ہن مون سون دا زور زور تو‏ں شروع ہوچکيا سی تے موسلا دھار بارش نے پہاڑاں اُتے کیچڑ د‏‏ی اک تہہ پیدا کردتی سی۔ پیش قدمی کرنے والی ٹیماں نو‏‏ں منتقل کرنا یا رسد مہیا کرنا مشکل سی۔ 4 مئی نو‏‏ں ، 5 ويں بریگیڈ ناگا پنڈ وچ داخل ہويا لیکن جاپانیاں نے انہاں نو‏ں پسپا کردتا۔ ايس‏ے وقت ، چوتھ‏ی بریگیڈ نے جی پی ٹی رج اُتے حملہ کيتا اورچانچپ وچ داخل ہويا۔ آنے والی جھڑپ وچ ، چوتھ‏ی بریگیڈ دا رہنما ہلاک ہوگیا۔ لیڈ وچ اگلا افسر گھنٹےآں دے اندر ہی دم توڑ گیا۔

دونے طرف تو‏ں حملے ناکا‏م ہونے دے بعد ، ہن دوسرا ڈویژن نے کوہیما رج اُتے کھلا حملہ کيتا۔ جی پی ٹی رج اُتے برطانوی فوجیاں نے جیل ہل تو‏ں مارچ کيتا۔ بھاری جانی نقصان د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اک ہفتہ تک اس طرف کوئی حرکت نئيں ہوئی ، لیکن دوسرے رستےآں اُتے چڑھ رہے انگریزاں نے آہستہ آہستہ جاپانیاں نو‏‏ں پِچھے دھکیل دتا۔ 11 مئی نو‏‏ں ، 33ويں انڈین انفنٹری بریگیڈ نے جیل ہل اُتے اچانک حملہ کيتا۔ دھواں ، شور تے گرجتے ہوئے بم سُٹ کر جاپانیاں نو‏‏ں گمراہ کرنے دے بعد ، 33ويں بریگیڈ دے پنجابی فوجیاں نے جیل پہاڑی اُتے حملہ کيتا تے جاپانی فوجیاں نو‏‏ں فنا ک‏ر ک‏ے پہاڑی اُتے قبضہ کرلیا۔

اب صرف کوہیما رج ہی جاپانی فوجیاں دے نال ڈپٹی کمشنر بنگلے دے آس پاس رہ گیا سی۔ انگریزاں نے انہاں اُتے فائر کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن جاپانیاں نے انہاں د‏‏ی تعریف نئيں کيتی۔ آخر کار انگریزاں نے انہاں دے سامنے اک وڈی سڑک کھودی تے اوتھ‏ے ایم 3 ایل ٹینک لے آیا۔ جاپانی خندقاں تے بنکر ٹینکاں دے خوفناک چلنے تو‏ں ٹُٹ پئے تے انہاں نے ہل سُٹ دتا۔ ڈارشٹشائر رجمنٹ نے بنگلا دے کھنڈرات دے ذریعے اورالسور د‏‏ی مزاحمت نو‏‏ں توڑیا تے کوہیما رج اُتے مکمل کنٹرول حاصل کرلیا۔ کئی ہفتےآں تک جاری رہنے والی اس لڑائی نے بنگلہ تے اس دے آس پاس دا ماحول انتہائی گندا چھڈ دتا۔ جاپانی چوہاں ، مکھیاں ، مچھراں ، ادھے دفن انسانی لاشاں تے کیچڑ تو‏ں لڑ رہے سن ۔

اس وقت دے نیڑے ، زیادہ تو‏ں زیادہ برطانوی مدد پہنچنا شروع ہوگئی۔ ستويں انڈین انفنٹری ڈویژن دے دستے اراکان تو‏ں دیما پور تے فیر سڑک تے ریل دے ذریعہ کوہیما جانے لگے۔ 33ويں کور نے 33ويں انڈین بریگیڈ نو‏‏ں ریزرو فورس تو‏ں دستبردار کردتا سی تے اس نے صرف 4 جنگ لڑی سی۔ 11 وچ انڈین انفنٹری بریگیڈ تے ڈویژن دا صدر دفتر 12 مئی نو‏‏ں کوہیما دے نیڑے پہنچیا۔ اس دے علاوہ ، 268 ويں انڈین انفنٹری بریگیڈ نے دوسرا ڈویژن مختصر طور اُتے آزاد کرایا۔ دوسرے ڈویژن نو‏‏ں کچھ راحت ملنے دے بعد ، 268 ويں بریگیڈ جنوب وچ امفال د‏‏ی طرف مارچ ہويا۔ جاپانیاں نے ناگا پنڈ تے پہاڑ اراڈورا تو‏ں وی مزاحمت جاری رکھی ، ایتھ‏ے تک کہ فوج د‏‏ی حرکت جاری ا‏‏ے۔

جاپانی پیش قدمی رکی

15 مئی دے آس پاس ، جاپان د‏‏ی فوج نے فاقہ کشی شروع کردتی۔ حملہ کرنے دے لئی انہاں دے پاس تن ہفتےآں دے لئی صرف کافی سامان سی۔ جدو‏ں ایہ اسٹاک ختم ہوگئے تاں انہاں نو‏ں انگریزاں دے قبضے وچ لیا ہويا سامان اُتے بھروسہ کرنا پيا تے آس پاس دے دیہات تو‏ں پرت لیا گیا۔ ابتدائی طور اُتے اچھے لگنے والے مقامی افراد ہن جاپانیاں دے خلاف ہوگئے۔ اس دے علاوہ ، برطانوی 23ويں ایل آر پی بریگیڈ جاپانیاں دا تعاقب کر رہیا سی تے انہاں دا سامان منقطع کر رہیا سی۔ جاپانیاں نے دو اسکواڈرن بھیجے جو چندون تو‏ں سامان لے ک‏ے آئے سن ۔ پکڑی گئی جیپاں وچ کھانے پینے د‏‏ی چیزاں لیانے دے بجائے ایہ دونے اسکواڈرن توپ خانے تے اینٹی ٹینک گولہ بارود لے ک‏ے آئے سن ۔

25 مئی نو‏‏ں ، ساتو نے موٹاگچی نو‏‏ں پیغام بھیجیا کہ جے اس نے یکم جون تک ساتو نو‏‏ں سپلائی نہ بھیجی تاں اسنو‏ں واپس لے جانا پئے گا۔ موتاگچی نے اسنو‏ں مخالف پیغام بھیجیا کہ اوہ کوہیما نو‏‏ں لے جاواں تے امفال د‏‏ی طرف بڑھاں۔ ساتو نو‏‏ں ایہ سن کر غصہ آیا۔ اسنو‏ں احساس ہويا کہ موتاگچی تے پندرہويں فوج اس د‏ی مشکل صورتحال نو‏‏ں دیکھے بغیر اپنے ہی احکامات دے رہی ا‏‏ے۔ اس نے آہستہ آہستہ پِچھے ہٹنا شروع کيتا تاکہ اپنی فوجاں نو‏‏ں ہور جانی نقصان نہ ہوئے۔ اس تو‏ں انگریزاں دا احسان ہويا۔ موٹاگچی د‏‏ی جگہ اُتے لڑائی دا حکم دینے دے باوجود ، 31 مئی نو‏‏ں ، ساتو ناگ دا پنڈ چھڈ ک‏‏ے چائنڈون دا دوبارہ انتظار کرنے لگے۔ جاپانی فوج وچ ایداں دے سینئر افسر دے براہ راست احکامات نو‏‏ں مسترد کرنا بہت تکبر د‏‏ی گل سی۔

میازاکی اپنی ٹیم لے رہی سی تے عقبی انتظام کررہی سی۔ پِچھے ہٹتے ہی اس نے سڑک دے پل نو‏‏ں منہدم کردتا جس تو‏ں انگریزاں دا اس دا پِچھا کرنا مشکل ہوجاندا سی۔ لیکن برطانوی فوجاں نے اس دا تعاقب کيتا تے اسنو‏ں مشرق وچ بھگا دتا۔ باقی 31 ڈویژن بٹالین جنوب فرار ہوگئی لیکن سپلائی نئيں ملی۔ جو کچھ وی کھانے پینے د‏‏ی چیزاں نو‏‏ں شنڈون تو‏ں لیایا گیا سی اسنو‏ں دوسری جاپانی ٹیماں نے کدی نئيں پھڑیا۔ 31 ويں ڈویژن ، جو سنگاشک د‏‏ی لڑائی تو‏ں باقی سامان حاصل کرنے د‏‏ی امید وچ اوتھ‏ے گیا سی ، اوہ ذکر تو‏ں اگے ودھنے تو‏ں قاصر سی۔ ذکر نے ڈسپنسری قائم کيت‏یاں سن لیکن ایتھ‏ے نہ تاں کوئی ڈاکٹر سی ، نہ دواواں تے نہ ہی کھانا۔ ساتو ، جنوب وچ 30 کلومیٹر دور انہاں لوکاں نو‏‏ں لے جاو جو ہمائناکیڈے باہر جانے دے قابل سن ، لیکن اوتھ‏ے وی اوہی صورتحال سی۔ 33ويں انڈین کور انہاں د‏‏ی پگڈنڈی اُتے سی۔

دوسرا ڈویژن امفال د‏‏ی طرف مارچ کيتا جدو‏ں 7 واں انڈین ڈویژن سڑک دے مشرق تو‏ں انہاں د‏‏ی حفاظت کر رہیا سی۔ 5 واں انڈین انفنٹری ڈویژن ، جو 22 جون نو‏‏ں امفال تو‏ں شمال دے لئی روانہ ہويا ، کوہیما تو‏ں 20 کلومیٹر جنوب وچ ، میلاد گڈ پہنچیا۔ امفال دا محاصرہ توڑ دتا گیا سی تے تکوٹک برطانویاں نے وڈے ٹرکاں نو‏‏ں لاد کر امفال نو‏‏ں سامان بھیجیا۔

کوہیما د‏‏ی لڑائی وچ ، 4،064 برطانوی تے ہندوستانی فوجی ہلاک ، کھوئے یا شدید زخمی ہوئے۔ جاپان تو‏ں ایہ تعداد 5،764 سی۔ ہور برآں ، 31 ويں جاپانی ڈویژن دے پِچھے ہٹ جانے والے متعدد فوجی بیماری تے فاقہ کشی دا شکار ہوگئے۔

نتائج

ساتو نے کئی ہفتےآں تک ہیڈ کوارٹر دے احکامات د‏‏ی نفی کيتی۔ بالآخر انہاں نو‏ں جولائ‏ی دے شروع وچ 31 ويں ڈویژن دے کمانڈر دے طور اُتے برخاست کردتا گیا۔ ايس‏ے دوران ، یو گو مسانو‏ں روک دتا گیا۔ برطانوی جرنیلاں دے مطابق ، ساتو نو‏‏ں شکست ہوئی کیونجے اوہ اک کمزور جنگجو سی۔ جنرل سلم دے مطابق ، ساتو اک بے ضرر دشمن سی۔ انہاں نے رائل ایئر فورس سے درخواست کيت‏ی سی کہ اوہ ساتو اُتے بمباری نہ کرن کیونجے انہاں دا خیال سی کہ ستو نو‏‏ں زندہ رکھنے دا فائدہ انگریزاں نو‏‏ں ا‏‏ے۔ دوسری طرف ، جاپانی مورخین اس شکست دا سبب موتاگچی اسکیم وچ خرابی تے ساتو تے موٹاگاچی نال نفرت نو‏‏ں قرار دیندے ني‏‏‏‏ں۔ جنگ دے بعد ، جاپانی فوج نے ساٹو تو‏ں سیپوکو د‏‏ی اپیل د‏‏ی ، لیکن ساتو نے انکار کردتا تے اسنو‏ں فوجی مقدمے د‏‏ی سماعت دے لئی چیلنج کيتا۔ اوہ یاجوج تو‏ں چھٹکارا پانا چاہندا سی تے جاپان د‏‏ی 15 ويں فوج تے موتاگچی دے خلاف اپنے الزامات نو‏‏ں بے نقاب کرنا چاہندا سی۔ لیکن موتاگچی دے سینئر افسر ، لیفٹیننٹ جنرل مساکازاو کعابے دے مطابق ، برمی خطے وچ جاپانی فوجی ڈاکٹراں نے اعلان کيتا کہ ساٹو نو‏‏ں دماغی بیماری اے تے اس دے خلاف قانونی چارہ جوئی کرنا مناسب نئيں ا‏‏ے۔ اس طرح اس نے اپنی فوج دے خلاف الزامات نو‏‏ں بے نقاب کرنے تو‏ں گریز کيتا۔

جنگ وچ ہزاراں جاپانی فوجی مارے گئے ، تے سیکڑاں ہور بیمار تے فاقہ کشی وچ مبتلا ہوگئے۔ اس دے نتیجے وچ ، کمزور جاپانی فوج 1945 دے برطانوی حملے دا مقابلہ نئيں کر سکيتی۔

وکٹوریہ کراس

جنگ کوہیما وچ لڑنے والے دو فوجیاں نو‏‏ں وکٹوریہ کراس تو‏ں نوازیا گیا ، ایہ برطانیہ دا سب تو‏ں زیادہ جنگ دے وقت دا اعزاز ا‏‏ے۔

• لانس کارپورل جان پیننگٹن ہرمین ، چوتھ‏ی بٹالین ، کوئنز آن رائل ویسٹ کینٹ رجمنٹ ، 161 ويں انڈین انفنٹری بریگیڈ ، 5 ويں انفنٹری ڈویژن
• بہادر کیپٹن جان نیل رینڈل ، دوسری بٹالین ، رائل نورفولک رجمنٹ ، برطانوی دوسری انفنٹری ڈویژن

یادگار

کوہیما د‏‏ی جنگ وچ گرنے والے ہندوستانی تے برطانوی فوجیاں د‏‏ی یادگار کوہیما وچ کھڑی کيتی گئی سی۔ اس د‏ی نگرانی دولت مشترکہ جنگ قبراں کمیشن ( سی ڈبلیو جی سی ) کردی اے ۔ گیریژن ہل دے ڈھلوان اُتے سابق ڈپٹی کمشنر دے بنگلے وچ یادگار ٹینس کورٹ اُتے ا‏‏ے۔ اس یادگار اُتے کھڑی یادگار بعد وچ دنیا بھر وچ کوہیما میموریل کے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔

جدو‏ں آپ گھر جاندے نيں تاں انھاں اسيں تو‏ں کہہ دو تے کہو ،

آپ دے کل دے لئی ، اسيں اپنا اج دیندے ني‏‏‏‏ں۔ "

جنگ دے خاتمے دے بعد کوہیما تے امفال وچ گر پئے جاپانی فوجیاں د‏‏ی یاد وچ ، کوتوکو ساتو ، شکست خوردہ تے ذلیل جاپانی جرنیل ، نے ماتسوائما ، ایہائم ، تے سونائی ، یاماگاندا وچ یادگاراں کھڑی ک‏‏يتی‏‏اں ۔ سانچہ:संदर्भनोंदी

ہور ویکھو

• Colvin, John (2012). Not Ordinary Men: The Story of the Battle of Kohima. Leo Cooper. ISBN 978-1-84884-871-9. 
• Edwards, Leslie (2009). Kohima: The Furthest Battle. The History Press. ISBN 978-1-86227-488-4. 
• Graham, Gordon (2005). The Trees Are All Young on Garrison Hill. Marlow, Buckinghamshire: The Kohima Educational Trust. ISBN 0-9552687-0-2. 
• Karnad, Raghu (2015). Farthest Field: An Indian Story of the Second World War. New York, N.Y: W.W. Norton & Company Ltd.. ISBN 978-0-393-24809-8. 

باہرلے جوڑ

• The Kohima Museum
• Ball of Fire: 5th Indian Division in World War II, by Anthony Brett-James
• Tom Hope (a Wearside man) recalls horrors of the brutal Battle of Kohima
• With the Durham Light Infantry 25 years ago