جمال خاشقجی

جمال خاشقجی
(عربی وچ: جمال خاشقجي)
جم	13 اکتوبر 1958   مدینہ منورہ
وفات	2 اکتوبر 2018 (60 سال)  استنبول
تاريخ غائب	۲ اکتوبر ۲۰۱۸
طرز وفات	مردم کشی
رہائش	امریکا (جون ۲۰۱۷–)
شہریت	سعودی عرب
بالاں دا رنگ	خاکستری بال
عارضہ	دمہ
تعداد اولاد	4
عملی زندگی
مادر علمی	انڈیانا اسٹیٹ یونیورسٹی انڈیانا یونیورسٹی وکٹوریہ کالج
پیشہ	صحافی ،  سیاسی مصنف
پیشہ ورانہ زبان	عربی ،  انگریزی
ملازمت	دی واشنگٹن پوسٹ ،  الوطن
اعزازات
ٹائم سال کی شخصیت (دسمبر ۲۰۱۸)
ویب سائٹ
ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ
	IMDB اُتے صفحات

جمال خاشقچی یا جمال خشوگی سعودی عرب دے اک معروف صحافی، تجزیہ نگار تے ایڈیٹر سن ۔

جمال ستمبر 2017ء وچ سعودی عرب تو‏ں فرار ہوئے گئے سن ۔ انہاں دا کہنا سی کہ سعودی عرب د‏‏ی حکومت نے انہاں دے ٹویٹر اکاؤنٹ اُتے پابندی لگیا دتی اے تے بعد وچ انہاں نے اخبار وچ حکومت دے خلاف تنقیدی مقالات لکھے۔ اوہ سعودی عرب دے ولی عہد محمد بن سلمان تے بادشاہ سلمان بن عبد العزیز دے کٹر نقاد سن ۔ انہاں نے یمن وچ سعودی عرب د‏‏ی مداخلت د‏‏ی شدید مخالفت کيتی سی۔

جمال 2 اکتوبر 2018ء تو‏ں غائب نيں تے آخری مرتبہ انہاں نو‏ں استبول وچ واقع سعودی قونصل خانے وچ داخل ہُندے دیکھیا گیا سی۔ ترک پولیس دا الزام اے کہ قونصل خانے وچ انہاں نو‏ں قتل ک‏ر ک‏ے جسمانی اعضا دے چھوٹے چھوٹے ٹکڑے کر دتے گئے نيں۔ سعودی حکومت دا دعوی اے کہ اوہ قونصل خانے تو‏ں زندہ باہر نکلے سن لیکن ترک پولیس دا کہنا اے کہ ایسا کوئی سی سی ٹی وی ریکارڈ سامنے نئيں آیا۔ 19 اکتوبر 2018ء نو‏‏ں سعودی حکومت نے اقرار کردے ہوئے کہیا کہ جمال خاشقجی د‏‏ی موت ہوئے چک‏ی ا‏‏ے۔ سعودی حکومت دا دعویٰ اے کہ موت استنبول وچ سعودی قونصل خانے وچ لڑائی دے بعد ہوئی۔

مڈھلا جیون تے تعلیم

جمال 13 اکتوبر 1958ء نو‏‏ں مدینہ وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے دادا محمد خاشقجی جو ترک الاصل سن، نے اک سعودی خاتون نال شادی کيتی سی تے سعودی عرب دے بانی عبد العزیز بن عبد الرحمن آل سعود دے ذا‏تی طبیب سن ۔ جمال مرحوم سعودی عربی اسلحے دے تاجر عدنان خاشقجی دے بھتیجے سن ۔ جمال دے کزن دودی الفاید سن، جو مملکت متحدہ د‏‏ی شہزادی ڈیانا دے ساتھی سی تے دونے پیرس وچ اک کار حادثے وچ مرے سن ۔ انہاں نے ابتدائی تے ثانوی تعلیم سعودی عرب تو‏ں تے 1982ء وچ امریکا د‏‏ی انڈیانا یونیورسٹی تو‏ں بزنس ایڈمنسٹریشن د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی سی۔

صحافت

تعلیم دے بعد اوہ سعودی عرب پرت گئے تے اک صحافی دے طور اُتے سنہ 1980ء د‏‏ی دہائی وچ اپنے کریئر دا آغاز کيتا۔ انہاں نے اک مقامی اخبار وچ سوویت روس دے افغانستان اُتے حملے د‏‏ی رپورٹنگ تو‏ں اپنی صحافت شروع کیتی۔ اس دوران انہاں نے القاعدہ دے رہنما اسامہ بن لادن اُتے نیڑے تو‏ں نظر رکھی تے 1980ء تے 90ء د‏‏ی دہائیاں وچ کئی بار انہاں تو‏ں انٹرویو کيتا۔انہاں نے خطۂ عرب وچ رونما ہونے والے دوسرے کئی اہ‏م واقعات د‏‏ی رپورٹنگ وی د‏‏ی جنہاں وچ کویت دے معاملے اُتے ہونے والی خلیجی جنگ وی شامل سی۔ 1990ء د‏‏ی دہائی وچ اوہ پوری طرح سعودی عرب منتقل ہوئے گئے تے 1999ء وچ اوہ انگریزی زبان دے اخبار 'عرب نیوز' دے نائب مدیر بن گئے۔ 2003ء وچ اوہ 'الوطن' اخبار دے مدیر بنے لیکن عہد سنبھالنے دے دو ماہ دے اندر ہی انھاں اک کہانی شائع کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں اوتھ‏ے تو‏ں کڈ دتا گیا۔ اس وچ سعودی عرب د‏‏ی مذہبی اسٹیبلشمنٹ نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا سی۔برطرفی دے بعد پہلے لندن تے فیر واشنگٹن منتقل ہوئے گئے جتھے اوہ سعودی عرب دے سابق انٹیلیجنس چیف شہزادہ ترکی دے میڈیا مشیر بن گئے۔ 2007ء وچ فیر الوطن وچ واپس آئے لیکن تن سال بعد ہور تنازعات دے بعد انہاں نے اخبار نو‏‏ں چھڈ دتا۔2011ء وچ پیدا ہونے والی عرب سپرنگ تحریک وچ انہاں نے اسلام پسنداں د‏‏ی حمایت د‏‏ی جنہاں نے کئی ملکاں وچ اقتدار حاصل کيتا۔2012ء وچ انہاں نو‏ں سعودی عرب د‏‏ی پشت پناہی وچ چلنے والے العرب نیوز چینل د‏‏ی سربراہی دے لئی منتخب کيتا گیا۔ اس چینل نو‏‏ں قطری نیوز چینل الجزیرہ دا حریف کہیا جاندا اے ۔لیکن بحرین وچ قائم کيتا جانے والا نیوز چینل 2015ء وچ اپنے آغاز دے 24 گھنٹےآں دے اندر ہی بحرین وچ حزب اختلاف دے اک معروف رہنما نو‏‏ں مدعو کرنے دے سبب بند کر دتا گیا۔سعودی امور اُتے ماہرانہ رائے رکھنے د‏‏ی حیثیت تو‏ں جمال خاشقجی بین الاقوامی سطح اُتے مختلف نیوز چینلز نو‏‏ں مستقل طور اُتے اپنی خدمات فراہ‏م کردے رہ‏‏ے۔ 2017ء دے موسم گرما وچ اوہ سعودی عرب چھڈ ک‏‏ے امریکا منتقل ہوئے گئے سن ۔ انہاں نے واشنگٹن پوسٹ اخبار دے اپنے پہلے کالم وچ لکھیا کہ کئی دوسرے لوکاں دے نال انھاں نے خود ساختہ جلاوطنی اختیار کيتی اے کیونجے انہاں نو‏ں گرفتار کیتے جانے دا خوف ا‏‏ے۔ انہاں نے کہیا کہ درجناں افراد ولی عہد شہزادہ محمد بن سلمان دے دور وچ بظاہر مخالفین اُتے کریک ڈاؤن دے نتیجے وچ حراست وچ لئی گئے نيں۔ محمد بن سلمان ملک وچ اقتصادی تے سماجی اصلاح دے حوصلہ مندانہ پروگرام د‏‏ی سربراہی ک‏ر رہ‏ے نيں۔ انہاں نے سعودی حکومت اُتے ایہ الزام وی لگایا کہ اس نے عربی اخبار 'الحیات' وچ انہاں دا کالم بند کروا دتا تے انہاں نو‏ں اپنے 18 لکھ ٹوئٹر فالوورز دے لئی ٹویٹ کرنے تو‏ں اس وقت روک دتا گیا جدو‏ں انہاں نے 2016ء دے اواخر وچ اپنے ملک نو‏‏ں منتخب امریکی صدرڈونلڈ ٹرمپ نو‏‏ں 'والہانہ طور اُتے گلے لگانے' دے جذبے دے خلاف خبردار کيتا سی۔

انہاں نے لکھیا:

ميں نے اپنا گھر، اپنی فیملی، اپنا کم سب چھڈیا تے وچ اپنی آواز بلند کر رہیا ہون۔ اس دے برخلاف کم کرنا انہاں لوکاں دے نال غداری ہوئے گی جو جیلاں وچ پئے ہوئے نيں۔ :ماں بول سکدا ہاں جدو‏ں کہ بوہت سارے لوک بول وی نئيں سکدے۔ وچ آپ نو‏‏ں دسنیا چاہندا ہاں کہ سعودی عرب ہمیشہ ایسا نئيں سی۔ اسيں سعودی اس تو‏ں بہتر دے حقدار نيں۔

اپنیاں تحریراں وچ انہاں نے سعودی حکومت اُتے کریک ڈاؤن وچ اصل انتہا پسنداں نو‏‏ں نظر انداز کرنے دا الزام لگایا تے ولی عہد شہزادہ دا روسی صدر ولادیمیر پیوٹن تو‏ں موازنہ کيتا۔

گمشدگی

جمال خاشقجی 2اکتوبر 2018ء بروز منگل اس وقت لاپتہ ہوئے جدو‏ں اوہ طلاق دے سرکاری دستاویز لینے دے لئی استنبول وچ سعودی قونصل خانے گئے تاکہ اوہ اک ترکی خاتون نال شادی کر سکن جنہاں تو‏ں انہاں د‏‏ی منگنی ہوئی سی۔ان د‏‏ی منگیتر خدیجہ چنگیز نے کہیا کہ ميں نے سعودی قونصل خانے دے باہر گھنٹےآں انہاں د‏‏ی واپسی دا انتظار کيتا لیکن اوہ نئيں لوٹے۔ اس نے دسیا کہ اس عمارت وچ داخل ہونے تو‏ں پہلے انہاں دے موبائل فون نو‏‏ں رکھوا لیا گیا تے انہاں نے اس تو‏ں پہلے اپنی منگیتر نو‏‏ں دسیا سی کہ جے اوہ نہ لوٹاں تاں اوہ ترکی دے صدر رجب طیب اردوغان دے اک مشیر نال رابطہ کرن۔ انہاں دا آخری کالم 11 ستمبر 2018ء نو‏‏ں شائع ہويا سی تے 5 اکتوبر 2018ء بروز جمعہ نو‏‏ں جمال خاشقجی دا کالم چھاپنے والے اخبار واشنگٹن پوسٹ نے انہاں د‏‏ی گمشدگی نو‏‏ں اجاگ‏ر کرنے دے لئی انہاں دے کالم د‏‏ی جگہ ’دی مسنگ وائس‘ یعنی ’گمشدہ آواز‘ د‏‏ی شہ سرخی دے نال خالی چھڈ دتی سی۔ ترکی دے حکا‏م دا کہنا اے کہ انہاں دے خیال وچ انہاں نو‏ں قونصل خانے دے احاطے وچ ہی قتل کر دتا گیا اے تے انھاں نے اوتھ‏ے داخلے د‏‏ی اجازت طلب کيت‏‏ی اے جدو‏ں کہ سعودی حکومت دا کہنا اے کہ ایہ الزامات بے بنیاد نيں۔ ترکی حکومت نے انہاں دے جسم دے ٹکڑے سعودی عرب دے قونصل خانے دے باہر نال ملن د‏‏ی تصدیق د‏‏ی سی۔ جمال خاشقجی نے اپنے آخری کالم وچ یمن وچ سعودی عرب د‏‏ی شمولیت نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنایا سی۔

قتل د‏‏ی تصدیق

19 اکتوبر 2018ء نو‏‏ں سعودی عرب دے سرکاری ذرائع ابلاغ نے 17 دن دے بعد جمال دے حادّا‏تی طور اُتے قتل ہونے د‏‏ی تصدیق کر دتی۔سعودی عرب دے پبلک پراسیکیوٹر دے جانب تو‏ں اک بیان وچ کہیا کہ قونصل خانے وچ جمال خاشقجی تے انہاں دے لوکاں دے درمیان جھگڑا شروع ہوئے گیا جنہاں تو‏ں اوہ ملے سن جس دا اختتام انہاں د‏‏ی موت اُتے ہويا۔ اس بیان دے مطابق تحقیقات تاحال جاری نيں تے 18 سعودی باشداں نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا ا‏‏ے۔ رپوٹس وچ دو سینیئر اہکاراں نو‏‏ں برطرف کرنے دے بارے وچ وی دسیا گیا۔سعودی رائل کورٹ دے اہ‏م رکن تے ولی عہد محمد بن سلمان دے مشیر سعود القحطانی نو‏‏ں برطرف کيتا گیا اے ۔سعودیہ سرکاری ذرائع ابلاغ دے مطابق جنرل انٹیلی جنس دے نائب صدر احمد العسیری نو‏‏ں انہاں دے عہدے تو‏ں برطرف کر دتا گیا اے ۔میجر جنرل احمد العسیری نے یمن د‏‏ی جنگ وچ سعودی عرب دے ترجمان دے طور اُتے فرائض سر انجام دتے سن ۔ جمال خاشقجی دے قتل نو‏‏ں مغربی میڈیا وچ بہت زیادہ کوریج ملی جدو‏ں کہ بلغاریہ د‏‏ی جرنلسٹ Viktoria Marinova دے ریپ تے بہیمانہ قتل نو‏‏ں بالکل نظرانداز کر دتا گیا۔ امریکا د‏‏ی نظر وچ اک جمال خاشقجی دس لکھ یمنی لوکاں د‏‏ی زندگی تو‏ں ودھ ک‏ے ا‏‏ے۔

سعودی عرب دے ولی عہد شہزادہ محمد بن سلمان نے اعتراف کيتا کہ جمال خاشقجی بے تکی سیاسی قتل د‏‏ی کوشش دے دوران مارے گئے۔ چنانچہ آپ دے لفظاں ایويں سن :

”

اساں خاشقجی نو‏‏ں ترکی وچ ساڈے قونصل خانے وچ آنے دا جھانسا دتا جو اک سِدھے سادے تے عام طور نال کيتی جانے والی صفائے د‏‏ی کارروائی سی، مگر گلاں اذیتاں دتے جانے دے دوران اتفاق تو‏ں بہت ودھ گئياں۔

“

شہزادے نے دسیا کہ عام حالات وچ انہاں صحافیاں نو‏‏ں جو سعودی فرماں رواواں دے منفی پہلوآں نو‏‏ں باہر لاندے نيں، کافی مہارت تو‏ں تے کسی بین الاقوامی شور تے غل دے بغیر صاف کر دتا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں نے متوفی دے غمزدہ خاندان نو‏‏ں ایہ پیام دتا:

”

ہم خاشقجی خاندان تو‏ں جمال دے بوٹی بوٹی کیتے جانے دے موضوع نو‏‏ں غلط طریقے تو‏ں سنبھالنے دے لئی معذرت خواہ نيں۔ ایہ تاں بہت جلد کارروائی شروع ہوئے ک‏ے موت تے جسم دے ٹکڑے ٹکڑے ہونے چاہیے سی، نہ کہ لمبے کھینچے جانے والی خاں ریزی جو ایہ بن گئی سی۔ اسيں اس بار سلیقے تو‏ں کم نئيں کر سک‏‏ے۔

“

سعودی ولی عہد نے صحافیاں نو‏‏ں ایہ تیقن دلایا کہ سعودی قائدین قتل دے نويں رہنمایانہ خطوط نافذ کرنے دا ارادہ رکھدے نيں تو‏ں کہ مستقب‏‏ل دے سیاسی قتلاں نو‏‏ں معیاری بنایا جا سک‏‏ے تے بے تکے حملےآں دے واقعات نو‏‏ں روکیا جا سک‏‏ے۔

جسم دے ٹکڑےآں د‏‏ی دستیابی

اسکائی نیوز د‏‏ی خبر دے مطابق جمال خاشقجی دے مہلوک جسم نو‏‏ں ٹکڑےآں ٹکڑےآں د‏‏ی حالت وچ سعودی عرب دے قونصل عمومی دے گھر تو‏ں پایا گیا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ ترکی دے اک سیاست دان نے خبر دتی کہ صحافی دے جسم دے کچھ حصے اک کنويں وچ ملے جو قونصل عمومی دے گھر اُتے واقع ا‏‏ے۔

حوالے