جام مینار
جام مینار جہڑا افغانستان وچّ واقعّ اے نوں دلی دے قطب مینار دا جٹھیرا آکھیا جا سکدا اے۔ یونیسکو ولوں ایہہ عالمی ثقافتی ورثہ اعلانیا ہویا اے۔ دریا کنڈھے بنیا ہون کارن اس دی نیہہ نوں سیلاب توں نقصان پہنچ رہا اے۔
تریخ
سودھوجام مینار دی اساری لہندے افغانستان وچّ ہرات توں نیڑے تریڈے 100 کلومیٹر چڑھدے ولّ 2400 میٹر دی اچائی تک جاندے رپڑ پہاڑاں وچّ دریا ہریرود کنڈھے سلطان غیاث الدین (1113-1203) نے کروائی سی۔ پکیاں اٹاں نال بنے اس مینار دی اچائی 65 میٹر جاں 200 فٹّ اے۔ اس مینار دی نیہہ بھاویں اٹھکونی اے پر اس دی اپرلی اساری گولاکار اے جو اپر نوں ودھدیاں گھٹدی جاندی اے اتے گول سکھر اتے اک وڈی لالٹین روپ وچّ بنی اے۔ اس دے اندر چکردار پوڑھیاں بنیاں نیں جنہاں راہیں سکھر اتے پہنچیا جا سکدا اے۔ مینار دے کیندر (مرکز) وچّ بنے مضبوط دھرے جاں لٹھّ دے نال-نال کئی تھاواں اتے چھجے اتے بالکونیاں بنیاں نیں۔ قطب الدین ایبک نے 12ویں صدی دے انت وچّ دلی وکھے قطب مینار دی اساری کروائی سی تاں اس دا ارادہ افغانستان وچّ کجھ سماں پہلاں اسارے گئے جام مینار توں ودھ اچائی والا مینار اسارنا سی۔ بھاویں قطب مینار دی اساری قطب لدین ایبک دے مرن مگروں دلی دے بعد دے سلطاناں ولوں مکمل کروائی گئی سی پر اوہناں نے قطب مینار دی اچائی نوں افغانستان دے جام مینار توں ستّ میٹر زیادہ رکھ کے قطب الدین ایبک دے دلی ارادے نوں پورا کر دتا سی۔
انوکھی میناکاری
سودھوجام مینار دے باہرلے پاسے کئی پرکار دی انوکھی مینا کاری دے نال-نال شاندار خطاطی دا کم ہویا اے۔ اس کارن اس علاقے وچّ اس نوں اسلامی بھون کلا (فن تعمیر)دا پرمکھ (اہم) نمونہ منیا گیا اے۔ اٹاں نوں جٹل روپ وچّ چن کے بنائے ریکھا-گنت اتے پھلّ-پتیاں دے ڈزائین بہروپتا بھرے ہن۔ شیشے دے روغن دا چمکیلا کم فروزی رنگ وچّ کیتا گیا اے۔ اس وچّ ریکھا-گنت نمونے، کوفی خط چ قرآن دیاں آیتاں لکھیاں ہوئیاں نیں۔
دوجے نمبر اتے مینار
سودھو11ویں صدی توں 13ویں صدی دوران وسطی ایشیا، ایران اتے افغانستان وچّ لگپگ 60 مینار اسارے گئے سن جنہاں وچوں سبھ توں اچا دلی دا قطب مینار اے۔ دوجے نمبر اتے جام مینار آؤندا اے۔ کئی اس نوں ‘فتح برج’ سمجھدے ہن، جس توں بھاوَ اسلام دی اس کھیتر(علاقی) وچّ فتح ہونا اے۔ اس مینار دے نیڑے قلعے اتے محلاں وغیرہ دے آثار لبھے ہوئے نیں پر افغانستان دی ڈاوانڈول سیاسی ستھتی (صورتحال)نے اس دے پرانے آثاراں دیَ کھوج دے کم نوں سرے چڑھن توں روکیا ہویا اے۔ آثار قدیمہ دے ماہراں دا اندازہ اے کہ اتھے شہر ورگی وسوں سی اتے اس شہر نوں منگول دھاڑوی چنگیز خان نے برباد کر دتا سی۔