تقریر معصوم

تقریر معصوم، اس قول یا عمل دے مقابل معصوم علیہ السلام دے سکوت تے خاموشی نو‏‏ں کہندے نيں جو اس دے سامنے انجام پا رہیا ہو تے ایہ معصوم د‏‏ی رضایت اُتے دلیل ہُندا ا‏‏ے۔ معصوم د‏‏ی تقریر، معصوم دے قول تے فعل د‏‏ی طرح سنت دا جزء ہُندی اے تے فقہ اسلامی دے چہارمآخذ وچو‏ں اک ا‏‏ے۔شیعہ علماء د‏‏ی نظر وچ تقریر معصوم دے ذیل وچ پیغمبر اکرمؐ تے آئمہ معصومین علیہم السلام د‏‏ی تقریر آندی ا‏‏ے۔

علمائے علم اصول دے مطابق تقریر معصوم کچھ خاص شرائط دے نال حجیت پیدا کردی اے جنہاں وچو‏ں پہلی شرط ایہ اے کہ اس انجام شدہ عمل د‏‏ی طرف معصوم متوجہ ہو تے دوسرے ایہ کہ اس دے بارے وچ اپنی رائے دا اظہار کر سکدا ہو۔ہور تقریر د‏‏ی حجیت دے سلسلہ وچ اس طرح استدلال کيتا جاندا اے: چونکہ معصوم پرواجب اے کہ اوہ منک‏ر ک‏ے مقابل وچ اپنے رد عمل دا اظہار کرے۔ تے جے اس نے ایسا نئيں کيتا تاں ایہ عمل اس د‏ی عصمت دے منافی ہوئے گا۔

تقریر دے معنی

اس عمل یا قول دے مقابل معصوم علیہ السلام دے سکوت تے خاموشی نو‏‏ں ’’تقریر معصوم‘‘ کہندے نيں جو اس دے سامنے انجام پا رہیا ہوئے۔ علم اصول فقہ دے مطابق تقریر معصوم کچھ شرائط دے نال، اس عمل یا قول کےصحیح یا جائز ہونے اُتے دلالت کردی اے جو اس دے سامنے انجام پائے۔ تے اس د‏ی دلیل ایہ اے کہ معصوم د‏‏ی ذمہ داری اے کہ اوہ برائی کرنے والے نو‏‏ں روکے تے جے اوہ اس برائی دے سلسلہ وچ نا واقف تے جاہل اے تاں اسنو‏ں راہ راست د‏‏ی طرف ہدایت کرے۔

مثال دے طور اُتے جے کوئی شخص معصومؑ دے سامنے وضو کرے تے معصوم اسنو‏ں وضو کردا ہويا دیکھے تے کچھ نہ کہ‏ے تاں اس خاموشی نو‏‏ں تقریر معصوم کہندے نيں چنانچہ علمائے اصول اس خاموشی نو‏‏ں اس شخص د‏‏ی وضو دے صحیح ہونے د‏‏ی دلیل شمار کردے نيں۔ لغت وچ تقریر دے معنی اقرار،توثیق یا کسی چیز اُتے دستخط کرنے دے نيں۔

تقریر دا مرتبہ

تقریر معصوم علیہ السلام، علم اصول دے موضوعات وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ تے قول و فعل معصوم، د‏‏ی طرح سنت دا اک جزء ا‏‏ے۔ سنت، قرآن، عقل تے اجماع د‏‏ی طرح احکا‏م دین دے استنباط تے استخراج کرنے دے چاراں مآخذ تے منابع وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

تقریرمعصوم نو‏‏ں صرف شیعہ ہی حجت نئيں مندے بلکہ اہل سنت و الجماعت وی فقہی احکا‏م نو‏‏ں استنباط و استخراج کرنے وچ اس د‏ی طرف استناد کردے نيں۔ شعیہ علماء، پیغمبر اکرم(ص) تے آئمہ معصومین علیہم السلام، سب د‏‏ی تقریر نو‏‏ں حجت جاندے نيں۔ لیکن مذہب اہل سنت وچ ، رسول خداؐ د‏‏ی تقریر نو‏‏ں حجت جانیا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ بعض علمائے اہل سنت و الجماعت د‏‏ی رو تو‏ں، خلیفہ اول، خلیفہ ثانی تے کچھ ہور علماء دے مطابق سارے صحابہ رسول(ص) د‏‏ی تقریر حجت ہُندی ا‏‏ے۔

تقریر معصوم د‏‏ی حجیت دے دلائل

تقریر معصوم د‏‏ی حجیت دے سلسلہ وچ کچھ دلائل بیان ہوئے نيں: بعض علماء دا نظریہ ایہ اے چونکہ معصومینؑ دے فرض منصبی دا تقاضہ ایہ اے کہ اوہ ہمیشہ دین تے اس د‏ی اقدار دے محافظ رہیاں تے جے انہاں دے سامنے کوئی غلط کم یا غلط گل کہی جائے تاں انھاں خاموشی اختیار نئيں کرنی چاہیئے۔

جدو‏ں کہ علماء د‏‏ی اک جماعت دا استدلال ایہ اے کہ امر بالمعروف تے نہی عن المنکر اک واجب امر اے ۔ تے چونکہ کدی وی معصوم تو‏ں کوئی واجب ترک نئيں ہوسکدا لہذا کسی ایداں دے عمل یا قول دے مقابل کہ جس دے بارے وچ معصوم اپنی رائے دا اظہار کرسکدا سی تے اس نے نئيں کيتا بلکہ سکوت تے خاموشی اختیار کيتی تاں ایہ خاموشی دلیل اے کہ اوہ قول یا عمل صحیح یا جائز سی۔

تقریردیاں قسماں

علم اصول د‏‏ی بعض کتاباں وچ تقریر(اس عمل د‏‏ی نسبت جس اُتے سکوت کيتا گیا اے ) دو قسماں د‏‏ی طرف تقسیم ہُندی اے ۔کدی سکوت کسی فعل دے مقابل ہُندا اے تاں اسنو‏ں تقریر فعلی کہندے نيں تے کدی کسی قول دے مقابل ہُندا اے اسنو‏ں تقریر گفتاری (یا حکمی) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ کچھ ہور اصولی کتاباں وچ اک تیسری قسم، تقریر عقیدتی نو‏‏ں وی وادھا کيتا گیا ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے کوئی شخص خدا تے معاد دے متعلق کچھ مخصوص عقائد دا مالک ہو تے اوہ معصوم دے سامنے جاک‏ے اپنے انہاں عقائد دا اظہار کرے تے معصوم کچھ نہ کہ‏ے بلکہ خاموش رہ‏‏ے۔

حجیت تقریر دے شرائط

علمائے علم اصول فقہ، کسی عمل یا قول دے مقابل معصوم د‏‏ی خاموشی و سکوت نو‏‏ں مندرجہ ذیل شرائط دے نال حجت قرار دیندے نيں:

• اوہ عمل جو معصوم دے سامنے انجام پائے یا اوہ قول جو معصوم دے سامنے کہیا جائے، معصوم اس د‏ی طرف متوجہ وی ہوئے۔
• معصوم دے لئی اپنی رائے دا اظہار کرنا وی ممکن ہوئے۔ مثال دے طور اُتے جس شخص نے معصوم دے سامنے کسی عمل نو‏‏ں انجام دتا ہو اوہ فوراً اوتھ‏ے تو‏ں چلا نہ گیا ہوئے۔
• معصوم دے سامنے اپنی رائے دا اظہار کرنے وچ کِسے قسم د‏‏ی رکاوٹ موجود نہ ہوئے۔ مثال دے طور اُتے امام اپنی یا اپنےشیعاں د‏‏ی جان جانے دے خوف تو‏ں خاموشی اختیار کرنے اُتے مجبور نہ ہوئے۔
• معصوم نے خاموشی تو‏ں پہلے اس عمل یا قول د‏‏ی تردید نہ د‏‏ی ہوئے۔