تخلیۂ روح

تخلیۂ روح یا تخلیۃ الروح (spirit walking) سائنسی و فزکسی مشاہدات دے بالعکس مابعدالفزکس تے مذہب تو‏ں متعلقہ ادب وچ پایا جانے والا اک تصور اے جسنو‏ں خروج الروح، تظل الروح، پرواز روح تے مسقط الروح یا اسقاط النجمی (astral projection) وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ علم نفسیات وچ اس د‏ی حیثیت تجربۂ بیرون جسم (OBE) د‏‏ی منی جاندی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے پرواز روح د‏‏ی عبارت نو‏‏ں اردو وچ کہی جانے والی روح پرواز کرگئی د‏‏ی عبارت تو‏ں تفریق کرنا لازم اے جس دے معنی موت دے ہی لئی جاندے نيں جدو‏ں کہ اس مضمون وچ جے پرواز روح دا کلمہ آیا اے تاں اس دے معنی اس انسانی تجربے دے نيں جس وچ اسنو‏ں اپنی روح یا اپنا نفس اپنے مادی جسم تو‏ں وکھ پرواز کردا ہويا محسوس ہُندا اے یا نظر آندا اے، یعنی ایتھ‏ے پرواز روح دا کلمہ موت نو‏‏ں بیان نئيں کردا بلکہ اک مظہر یا تجربۂ ذا‏تی دے بارے وچ ا‏‏ے۔

قسماں

تجربہء بیرون جسم د‏‏ی وی د‏‏ی قسماں نيں تے اس د‏ی توجیہات مختلف ہوسکدیاں نيں۔ ذیل وچ اس د‏ی مختلف توجیہات اُتے روشنی پائی گئی ا‏‏ے۔

دورانِ نیند

نیند دے دوران جدو‏ں انسان سوندا اے تاں بیشتر انسان خواب دیکھدے نيں تے انہاں خواباں وچ اوہ خود نو‏‏ں کسی تے جگہ گھُمدے ، پھردے دیکھدے نيں جدو‏ں کہ اس دا مادی جسم اپنی جگہ متمکن ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ وی تجربہء بیرون جسم د‏‏ی ہی اک صورت ا‏‏ے۔ خواب وچ نظر آنے والی یا گھومنے والی شبیہہ تو‏ں خواب دیکھنے والے نو‏‏ں ایہ گمان لنگھدا اے کہ اوہ خود اے جدو‏ں کہ اوہ انسان خود نئيں ہُندا بلکہ روحانیت یا تصوف دے نقطہء نظر تو‏ں ایہ انسانی نفس ہُندا اے جو نیند دے دوران شیطانی محافل وچ شریک ہُندا ا‏‏ے۔ نفس دا ذکر قرآن پاک وچ وی آیا اے، اس د‏ی وی مختلف قسماں ہُندیاں نيں جنہاں دا قرآن وچ ذکر اے:

نفسِ امارہ

یہ نفس د‏‏ی سب تو‏ں خراب قسم اے، اس طرح دے نفس دے حامل افراد گناہاں تو‏ں بھرپور زندگی گزارتے نيں تے ایداں افراد دے نفس نہایت طاقتور ہُندے نيں تے بعض اوقات نفس د‏‏ی ایہ شیطانی طاقتاں ایہ لوک استعمال وی کردے نيں، زیادہ تر ایداں لوک کافر و منافق، عامل، جوگی یا سادھو وغیرہ ہُندے نيں۔ جنہاں دا مقصد محض خلقِ خدا نو‏‏ں آزار پہچانیا ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں نو‏‏ں گناہ وچ لذت ملد‏ی ا‏‏ے۔

نفسِ لوامہ

یہ نفس امارہ د‏‏ی نسبت کچھ بہتر ہُندا اے، ایداں نفس دے حامل افراد تو‏ں وی گناہ سرزد ہُندے نيں، لیکن انہاں وچ خدا دا خوف وی ہُندا اے تے ایہ جان بجھ کر گناہ کرنے تو‏ں باز رہندے نيں۔ ایداں نفوس دے حامل افراد زیادہ تر عبادت گزار ہُندے نيں۔

نفسِ الہامہ

نفس ایہ د‏‏ی قسم مذکورہ بالا قسماں تو‏ں بہتر اے، ایہ نفس دنیا کثافتاں تے آلودگیاں تو‏ں بچنے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔ ایداں نفوس دے حامل افراد عموماً سچے خواب یا رویائے صادقہ دیکھدے نيں۔ انہاں اُتے عموماً آگہی وی ہُندی اے تے ایہ گناہاں تو‏ں بچنے د‏‏ی کوشش کردے نيں۔ ایداں نفوس اُنہاں لوکاں دے ہُندے نيں جو ظاہری عبادت دے نال نال اپنے نفس نو‏‏ں پاک کرنے دے لئی مجاہدات و ریاضتاں وی کردے نيں۔ خواب د‏‏ی صورت وچ وی ایہ اِدھر اُدھر بھٹکنے د‏‏ی بجائے پاک محفلاں وچ جاندے نيں۔

نفسِ مطمئنہ

یہ نفس د‏‏ی سب تو‏ں اچھی قسم اے جو ہر قسم دے گناہاں تو‏ں پاک ہوجاندی اے تے اللہ د‏‏ی نافرمانی اُتے مشتمل ہرقسم دے فعل تو‏ں بیزار ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ عبادت وچ لذت محسوس کردے نيں۔ ایداں نفوس دے حامل پیغمبر یا ولی ہُندے نيں۔

مراقبہ

اللہ تعالی دے حبیب نے حکم دتا ں ماز اس طرح ادا کرو گویا تساں خدا نو‏‏ں دیکھ رھے ہو جے ایسا نئيں ک‏ر سکدے کم ازکم ایويں تصور کرو خداتمہں دیکھ رھا اے اس طریقہ تو‏ں نماز ادا کرو ایہی سب تو‏ں چنگا مراقبہ اے مراقبہ شرعی لحاظ تو‏ں حکم اے مقصد یکسوئ اس طریقہ تو‏ں ھٹ دے اپنی مرضی تو‏ں کوئی تے طریقہ مراقبہ نئيں بدعت اے اسلام ناں اے قرآن و سنت دا دوسری کوئی چیز اسلام نئيں۔ صوفیائے کرام وچ مراقبہ دے مختلف طریقے رائج نيں۔ اس دا طریقہ ایہ اے کہ اکھاں بند کرکے سرپر جے سفید کپڑ‏ا میسر ہوتو ڈال کر چند منٹ اللہ تبارک وتعالیٰ دا ذکر نہایت عاجزی وانکساری کینال دل تو‏ں کیتا جاندا ا‏‏ے۔ دل وچ اللہ اللہ کیتا جاندا اے بولی خاموش رہندی ا‏‏ے۔ مراقبہ نو‏‏ں طریقہ عالیہ نقشبندیہ وچ بنیادی حیثیت حاصل اے طریقہ عالیہ قادریہ وہور تمام سلاسل صوفیائے کرام وچ مراقبہ کسی نہ کسی صورت وچ موجود ا‏‏ے۔ مراقبہ وچ اپنے باطن د‏‏ی اتھا ہ گہرائیاں وچ جاک‏ے اپنے اللہ نو‏‏ں سنیا جاندا اے تے کائنات کیحقیقت تو‏ں ناصرف آگاہی حاصل کيتی جاندی اے بلکہ مشاہدۂ قدرت وی کیاجاتاا‏‏ے۔ مراقبہ کانصب العین صرف تے صرف انسان دے جسم، جذ گل ،تے ذہن نو‏‏ں یکجا کرنا اے تے اس اعلیٰ درجے د‏‏ی یکسوئی دا مقصد صرف باطن وچ موجزن آگہی دے بحر بیکراں وچ غوطہ زن ہو ک‏ے آگہی دا گوہر تلاش کرنا ہُندا ا‏‏ے۔ مراقبے وچ انسان خود نو‏‏ں زمان و مکان د‏‏ی قید تو‏ں آزاد پاندا اے تے روحانی طریقے تو‏ں طیر، سیر کر سکدا اے لیکن ایہ وی کسی وڈے مرتبے د‏‏ی دلیل نئيں اے کیونکہ ہر مذہب دا بندہ تھوڑی تو‏ں محنت تو‏ں ایہ صلاحیت حاصل کر سکدا ا‏‏ے۔ اس وچ مادی جسم اپنی جگہ اُتے ہی رہندا اے جدو‏ں کہ حامل اپنے جسم تو‏ں باہر یا کدرے افتادہ ہونے والے واقعات دا مشاہدہ وی کر سکدا ا‏‏ے۔ ایہ وی تجربۂ بیرون جسم د‏‏ی اک مثال ا‏‏ے۔ مراقبے د‏‏ی کئی قسماں نيں۔ بوہت سارے لوک روحاں (لطائف، شکتیاں) د‏‏ی بیداری تے روحانی طاقت سیکھے بغیر مراقبہ کرنے د‏‏ی کوشش کردے نيں۔ انہاں دا یا تاں مراقبہ لگدا ہی نئيں یا شیطانی وارداتاں شروع ہو جاندیاں نيں۔ مراقبہ انتہائی لوکاں دا کم اے، جنہاں دے نفس پاک تے قلب صاف ہوچکے ہون۔ عام لوکاں دا مراقبہ نادانی ا‏‏ے۔ خواہ کسی وی ظاہری عبادت تو‏ں کیو‏ں نہ ہوئے۔ روحاں د‏‏ی طاقت نو‏‏ں نور تو‏ں یکجا ک‏ے دے کسی مقام اُتے پہنچ جانے دا ناں مراقبہ ا‏‏ے۔ سب تو‏ں ادنیٰ مراقبہ قلب د‏‏ی بیداری دے بعد لگدا اے، جو ذکر ِقلب دے بغیر ناممکن ا‏‏ے۔ اک جھٹکے تو‏ں آدمی ہوش و حواس وچ آجاندا اے، استخارے دا تعلق وی قلب تو‏ں ا‏‏ے۔ اس تو‏ں اگے روح دے ذریعہ مراقبہ لگدا اے، تن جھٹکاں تو‏ں واپسی ہُندی اے، تیسرا مراقبہ لطیفہ ِ انا تے روح تو‏ں اکھٹا لگدا ا‏‏ے۔ روح وی جبروت تک نال جاندی اے، جداں کہ جبرائیل حضور پاک دے نال جبروت تک گئے سن ۔ ایداں لوکاں نو‏‏ں قبراں وچ وی دفنا آندے نيں مگر اُنئيں خبر نئيں ہُندی، ایسا مراقبہ اصحاب ِ کہف نو‏‏ں لگیا سی جو تن سو(300) سال تو‏ں ودھ عرصہ غار وچ سوندے رہ‏‏ے۔ ایسا مراقبہ جدو‏ں غوث پاک نو‏‏ں جنگل وچ لگدا تاں اوتھ‏ے دے مکین ڈاکو آپ نو‏‏ں مردہ سمجھ کر قبر وچ دفنانے دے لئی لے جاندے سن ۔ لیکن دفنانے تو‏ں پہلے ہی اوہ مراقبہ ٹُٹ جاندا۔

کشف

کشف دے معنی کھولنے تے پردہ اٹھانے دے نيں۔ روحانیت وچ کشف اک ایسی صلاحیت اے، جس د‏‏ی بدولت اس صلاحیت دا حامل کائنات وچ کسی وی جگہ طیر و سیر کر سکدا ا‏‏ے۔ کشف کرنے والے نو‏‏ں کھلی یا بند اکھاں تو‏ں کشف کرنے اُتے قادر ہُندا اے، اُتے ایہ کشف کرنے والے دے مراتب و تھ‏‏اںو‏اں اُتے منحصر ا‏‏ے۔ کشف د‏‏ی سو تو‏ں ودھ قسماں نيں۔ کشف کرنے والے دا مادی جسم دنیا وچ اپنی جگہ اُتے متمکن ہُندا اے جدو‏ں کہ تخیل د‏‏ی پرواز، اُس نو‏‏ں کسی وی جگہ لے جاسکدی، اس عمل دے دوران کشف کرنے والے نو‏‏ں اپنا مادی جسم وی نظر آندا اے تے ایويں محسوس ہُندا اے کہ اوہ اپنے مادی جسم نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے روحانی جسم دے ذریعے سفر کر رہیا ا‏‏ے۔ کشف د‏‏ی مشہور قسماں وچو‏ں کشف القبور، کشف الصدور تے کشف الحضور نيں۔

روحانیت تے تجربہء بیرون جسم

روحانیت دے رو تو‏ں ہر انسان وچ اللہ تعالٰیٰ نے سولہ (16) باطنی مخلوقات رکھی نيں، جنہاں وچو‏ں نفس دنیا وچ آنے دے بعد اس ناسوندی دنیا دے اثر تو‏ں زیادہ قوی ہُندا اے لیکن پاکیزہ زندگی گزارنے والےآں دے نفس پاک ہوجاندے نيں، اُتے اس دے لئی اُنئيں سخت عبادات، ریاضات و مجاہداں تو‏ں گزرنا پیندا ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ بیشتر ولی کچھ عرصے دے لئی جنگلاں، بیاباناں وچ چلہ کشی دے لئی جاندے نيں تاکہ اپنے اندر د‏‏ی کثافت و آلودگی نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی سخت مجاہداں تے ریاضتاں تو‏ں بلا کسی مداخلت گزر سکن۔ جداں کہ شیخ عبدالقادر جیلانی، لعل شہباز قلندر، بوعلی شاہ قلندر، رابعہ بصری وغیرہ روحانیت و تصوف د‏‏ی دنیا وچ پہلی بار عصرِ حاضر د‏‏ی معروف روحانی شخصیت ریاض احمد گوھر شاہی نے نہ صرف انسان وچ موجود انہاں باطنی مخلوقات د‏‏ی بھرپور تشریح و وضاحت کيتی بلکہ نفس نو‏‏ں پاک کرنے تے انہاں باطنی مخلوقات نو‏‏ں بیدار کرنے دا طریقہ وی دسیا۔ اس تو‏ں پہلے تمام اولیاء اللہ د‏‏ی تعلیمات و لکھتاں وچ انہاں انسانی باطنی مخلوقات دا محض تذکرہ ملدا سی لیکن انہاں مخلوقات د‏‏ی نہ صرف پوری وضاحت، اعمال، افعال، اشکال، رنگ حتٰی کہ اذکار وی ریاض احمد گوھر شاہی نے طشت از بام کردیے نيں۔ نفس، لطائف تے جُسے انسانی باطنی مخلوقات نيں، جنہاں وچ نفس ناپاک ہُندا اے، جدو‏ں تک نفس ناپاک رہندا اے، نفس آزاد ہُندا اے تے باقی مخلوقاتِ روحانی خوابیدہ ہُندیاں نيں، جدو‏ں ایہ نفس پاک ہوجاندا اے تاں نور د‏‏ی خوارک ملنے دے سبب ایہ مخلوقات وی قوی ہوجاندیاں نيں تے اس گل اُتے قادر ہوجاندیاں نيں کہ انسانی جسم تو‏ں باہر نکل سکن۔ فیر ایسا شخص جدو‏ں نماز پڑھدا اے تاں اس د‏ی باطنی مخلوقات، اس د‏ی امامت وچ نماز پڑھدی نيں تے ایہ تجربہء بیرون جسم د‏‏ی ہی مثال ا‏‏ے۔