بیلگہ خاقان
بلگہ خاقان (Bilge Qaghan, جنم: ٦٨٣ یا ٦٨٤ عیسوی، موت: ٧٣٤ عیسوی) گوک ترک خاقانت دا اک خاقان (سرواچ خان بادشاہ) سی۔ اسدے کارنامےآں دا ذکر مشہور اورخون شلالیکھ وچ ملدا ہے۔
نام سودھو
جداں کہ اس زمانہ دے ترک بادشاہاں وچ رواج سی ، بلگہ دا اصل نام کچھ ہور تے تے حکمران بنن دے بعد کچھ ہور رکھیا گیا۔ اسدا نام چینی سورتراں دے حوالے نال اشینہ موجلیان (阿史那默棘連, Ashǐnà mòjílián) سی لیکن خاقان بن جان دے بعد اسدا پورا خاقانی نام 'تینگرتیگ تینگردے بولمش ترک بلگے خاگان' بنا، جو پرانی ترکی لپی وچ 
(Teŋiriteg Teŋiride bolmuš Türük Bilge qaγan) لکھا جاتا تھا۔[۱] دھیان دیو کہ اس نام وچ منگولاں دے روایتی دیوتا تینگری دا نام وی شامل ہے۔
راج ویلہ سودھو
٧١٦ وچ گوکترکاں دے دوسرے خاقان، خاپاگان خاقان (Qapaghan Qaghan) نوں توقز اوغز (Toquz Oghuz) ناں دے نو ترک قبیلےآں دے وفاق نے مار دتا تے اسدا کٹیا ہوا سر چینی سفیر دے نال چین دے چانگان شہر بھیجا۔[۲] اسدے بعد اسدا پتر انیل خاقان ( Inel Qaghan ) گدی اتے بیٹھیا حالانکہ ایہہ حق اسدے چچیرے بھرا موجلن دا بندا سی ۔ موجلن دے بھرا اتے فوج دے سپہ سلار کول تیگن ( Kul Tegin ) نے انیل دے خلاف بغاوت کیتی اتے اسنوں مارکے موجلن نوں گدی اتے بیٹھایا ۔ اسدا نواں راجسی نام بیلگہ خاقان رکھیا گیا جسدا مطلبّ سمجھدار مکھی سی ۔
بیلگہ دا راج کیسپیئن سمندر توں منچوریا دے وڈے گیاہستان علاقے اتے پھیلیا سی ۔ اسنے چین دے لہندے علاقیاں اتے وی حملہ کرکے انھاننوں ہتھیا لیا ۔ لیکن اسنے پھر چین دی تانگ سلطنت نال امن بحال کرنا چاہیا اتے چینی بادشاہ توں اک چینی شہزادی کیتی منگ کیتی تانکِہ دوناں دیساں وچّ تعلقات قایم ہو سکن ۔ چینی بادشاہ راضی ہو گیا لیکن اس دوران بلگہ نوں بوئرک چور ( Buyruk Chor ) نامی آدمی نے زہر دے دتا جس نال بیلگہ مرن لگا ۔ تریخی سروتاں توں ایہہ معلوم نہیں ہے کہ اسنے بیلگہ نوں زہر کیوں دتا لیکن ایہہ پتہ ہے کہ بوئرک سفیر بنکے چین اک توں زیادہ دفعہ گیا سی تاں ہو سکدا ہے کہ چینیاں نے چھپکے چال چلی ہوۓ ۔ بیلگہ مر گیا لیکن مردے - مردے اسنے بوئرک دے پورے پروار نوں وی مروا کے سزا دتی ۔ [۲]
بیلگہ لئی یادگاری روپ وچّ اورخون دریا دے کول پتھر دے ستوں کھڑے کیتے گئے جس اپر اتہاس دے سبھتوں پرانی معلوم ترکی بولی دے لیکھ ہن اتے جنہاں نوں اورخون شلالیکھ دے نام توں جانیا جاندا ہے ۔
ایہ وی ویکھو سودھو
حوالے سودھو
- ↑ Ethno Cultural Dictionary, TÜRIK BITIG
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ The Turks: Early agesVolume 1 of The Turks, Cem OÄŸuz, ISBN 975-6782-55-2, 9789756782552The Turks: Early ages, Hasan Celāl Güzel, Cem Oğuz, Osman Karatay, Yeni Türkiye, 2002, ... His cut head was taken to China by Ho Ling-ch'iian, the Chinese envoy, who was with the Bayirkus at the time ... Bilge repeatedly stated his wish to marry a Chinese princess. When the Emperor Hsiiang-tsung accepted, he sent Ko-chie-li-pi to thank, and offered to begin the marriage preparations ... There are no records in the sources as to why he poisoned Bilge. However, Buyruk Chor has gone to China a few times as an envoy ...