بغداد دی تریخ

بغداد دی تریخ
انتظامی تقسیم
ترمیم

بغداد دی تریخ بوہت پرانی اے ۔ دجلہ دریا دے کنارے بغداد نامی بستی کافی عرصہ توں آباد سی جس دے بارے وچ دسیا جاندا اے کہ ایہ ’’بغ‘‘ نامی اک بت توں منسوب سی جدونکہ ’’داد‘‘ فارسی دا لفظ اے جس دا معنی ’’عطیہ‘‘ اے۔ اس طرح اس دا معنٰی بنتا اے ’’بغ دا عطیہ‘‘۔ بعض مؤرخین نے لکھیا اے کہ ’’بغ‘‘ دا لفظ اللہ تعالیٰ دے لئی وی بولا جانے لگیا سی اس لئی ایہ ’’اللہ تعالیٰ دا عطیہ‘‘ دے معنی وچ اے۔ تے بعض مؤرخین دی نکتہ رسی نے اسنوں ’’باغ داد‘‘ دی صورت وچ پیش کیتا اے تے دسیا اے کہ نوشیرواں عادل اس جگہ باغ وچ بیٹھ کے داد انصاف دتا کردا سی اس لئی اس دے حوالہ توں ایہ ’’بغداد‘‘ کہلانے لگیا۔ لیکن جدو‏‏ں عباسی خلفاء نے اپنی سلطنت و خلافت دے لئی اک نویں دارالحکومت دی تعمیر دا پروگرام بنایا تے ’’مدینۃ السلام‘‘ دے ناں توں خلیفہ منصور عباسی نے اک عظیم الشان شہر دی بنیاد رکھی جو سرکاری کاغذات وچ ’’مدینۃ السلام‘‘ کہلاندا سی لیکن اس دا روایتی تے تاریخی ناں ’’بغداد‘‘ ای رہیا۔

بغداد اک زمانہ وچ ’’عروس البلاد‘‘ کہلاندا سی۔ اسلامی سلطنت و خلافت دا پایۂ تخت ہونے دی وجہ توں اسنوں عالمی سطح اُتے اوہی حیثیت حاصل سی جو اج کل واشنگٹن ڈی سی نوں حاصل اے۔ ایتھے بیٹھ کر ہارون الرشید تے مامون الرشید جداں باسطوت حکمراناں نے دنیا دے اک وڈے حصے اُتے حکومت کیتی اے۔

بغداد شہر اٹھويں صدی دے وسط وچ امویاں اُتے عباسیاں د‏‏ی فتح دے بعد تے اس خاندان دے راجگڑھ دے طور اُتے تعمیر کيتا گیا سی۔ اس شہر نے بغداد دے جنوب مغرب وچ ساسانی شہر تیسوفون د‏‏ی جگہ لے لی، جس نے اٹھويں صدی دے آخر تک اپنی بوہت‏ے آبادی کھو دتی۔ بغداد ۹ويں تے ۱۰ويں صدی وچ اسلامی خلافت دا راجگڑھ سی تے اسلامی سنہری دور دے دوران، تے ۱۰ويں صدی دے آغاز وچ ، ایہ دنیا دا سب تو‏ں وڈا شہر بن گیا۔ بغداد ۱۰ويں صدی وچ کمزور ہو گیا ایتھ‏ے تک کہ ۱۲۵۸ وچ منگولاں دے حملے تو‏ں تباہ ہو گیا۔

ایہ شہر ایلخاناں دے دور حکومت وچ دوبارہ تعمیر کيتا گیا سی، لیکن اس نے اپنی سابقہ شان کدی حاصل نئيں کيت‏‏ی۔ ایہ شہر تیمور لنگ نے ۱۴۰۱ وچ دوبارہ فتح کيتا تے ترک سلطاناں دے زیر تسلط آگیا۔ بغداد ۱۵۰۸ وچ صفویاں دے قبضے وچ چلا گیا تے فیر ۱۵۳۴ وچ سلطنت عثمانیہ نے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ بغداد اُتے برطانوی محافظت دا آغاز ۱۹۲۰ وچ ہويا تے فیر ۱۹۳۲ وچ اسنو‏ں مملکت عراق تے بعد وچ جمہوریہ عراق دے راجگڑھ دے طور اُتے متعارف کرایا گیا۔در دوران معاصر، بغداد درگیر جنگ داخلی عراق بوده و در آن بمب‌گذاری‌هایی رخ داده است

جدید عراق دے راجگڑھ دے طور پر، بغداد اک میٹروپولیس بن گیا اے تے اس د‏ی آبادی تقریباً ۷٬۰۰۰٬۰۰۰ افراد اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس شہر دے اٹھ ضلعے تے بوہت سارے محلے نيں۔ بغداد عراق دا سب تو‏ں وڈا شہر اے، عرب ملکاں دا دوسرا وڈا شہر ( قاہرہ دے بعد) تے جنوب مغربی ایشیا دا دوسرا وڈا شہر ( تہران دے بعد)۔ عصر حاضر وچ بغداد عراقی خانہ جنگی وچ ملوث سی تے اوتھ‏ے بم دھماکے ہوئے۔

هر که [بغداد] را ندید، دنیا را ندید ..
— ابن خلدون

بغداد علم دا مرکز سی، فنون دا گہوارہ سی تے دنیا بھر دے اہل علم و دانش دا مرجع سی، مگر عباسی خلفاء تے انہاں دی سلطنت دے زوال دا اثر بغداد اُتے وی پیا۔ جدو‏‏ں فروری ۱۲۸۵ء وچ منگول سردار ہلاکو خان نے سلطنت عباسیہ دے آخری تاجدار معتصم باللہ نوں شکست دے کے قتل کر دتا تے نا صرف عظیم الشان عباسی سلطنت و خلافت تریخ دے دھندلکاں وچ گم ہو گئی بلکہ ہلاکو خان نے بغداد دی وی اِٹ توں اِٹ بجا دتی۔ مؤرخین لکھدے نیں کہ اس موقع اُتے اس قدر وحشیانہ قتل عام ہویا کہ بغداد دی بیس لکھ آبادی وچوں پندرہ لکھ دے لگ بھگ اس قتل عام دی بھینٹ چڑھ گئے۔ کتب خانے جلا دتے گئے، علما و دانشور تہہ و تیغ کر دتے گئے، تے علم و تہذیب دے نشانات تک مٹا دتے گئے۔

اس دے بعد بغداد فیر آباد ہویا تے اس دیاں رونقاں کسے حد تک بحال ہونے لگیاں، اگرچہ اوہ ہن اسلامی خلافت دا پایۂ تخت نئی‏‏ں رہیا سی مگر اپنے شاندار ماضی دے حوالے توں اس دی عظمت دی روایات موجود سن۔ مگر ۱۴۰۱ء وچ اسنوں امیر تیمور لنگ دی یلغار دا سامنا کرنا پیا تے اس نے وی بغداد اُتے قبضہ دے بعد قتل عام دا بازار گرم کر دتا جس وچ بغداد دی اک آبادی دا اک وڈا حصہ نشانہ بنا۔ فیر بغداد نے تقریباً اک صدی سکون نال گزاری تے اوہ حالے سنبھل ای رہیا سی کہ ۱۵۰۸ء وچ ایران دے صفوی حکمران شاہ اسماعیل نے اس اُتے چڑھائی کر دتی۔ صفویاں نے بغداد اُتے قبضہ کر لیا، عام باشندیاں تے سرکردہ سنی رہنماواں نوں قتل عام کیتا، تے حضرت امام ابوحنیفہؒ تے حضرت شاہ عبد القادر جیلانیؒ سمیت بوہت سارے بزرگاں دے مزارات اجاڑ دتے۔ مگر انہاں دا قبضہ زیادہ دیر تک قائم نہ رہ سکیا کیونجے ہن ترکاں دی خلافت عثمانیہ اس طرف متوجہ ہو گئی سی تے بغداد اُتے صفویاں دے قبضہ توں اسنوں خطرہ محسوس ہونے لگیا سی۔ چنانچہ خلیفہ عثمانی سلطان سلیمان نے ۱۵۳۴ء وچ اک وڈے معرکہ دے بعد بغداد اُتے قبضہ کر لیا تے اسنوں سلطنت عثمانیہ دا حصہ بنا لیا۔ سلطان سلیمان نے حضرت امام ابوحنیفہؒ تے حضرت شاہ عبد القادر جیلانیؒ سمیت بوہت سارے بزرگاں دے مسمار شدہ مزارات دوبارہ تعمیر کرائے تے بغداد دے ’’سنی تشخص‘‘ نوں بحال کیتا۔

۱۶۲۲ء وچ ایرانی حکمراناں نے اک بار فیر قسمت آزمائی دی تے شاہ عباس اول نے بغداد اُتے قبضہ کر لیا۔ لیکن ۱۶۳۸ء وچ عثمانی خلیفہ سلطان مراد چہارم نے فیر بغداد اُتے قبضہ کر لیا تے اس دے بعد مسلسل تن صدیاں تک بغداد تے عراق خلافت عثمانیہ دا حصہ رہیا۔ ایہ علاقہ ’’میسور پوٹیما‘‘ دے ناں توں عثمانی سلطنت دا اک نیم خود مختار صوبہ سی جتھے عثمانی خلیفہ دا نمائندہ انہاں دا حکمران تصور ہُندا سی۔ البتہ زیادہ تر اختیارات مقامی گروہاں تے مقتدر طبقات دے کول ای رہدے سن۔

ویہویں صدی عیسوی دے آغاز وچ پہلی جنگ عظیم دے موقع اُتے قسطنطنیہ (استنبول) دی خلافت عثمانیہ نے یورپی اتحادیاں دے مقابلہ وچ جرمنی دا ساتھ دتا جس وچ جرمنی دے نال خلافت عثمانیہ وی شکست توں دوچار ہوئی۔ اس دوران یورپی اتحادیاں نے خلافت عثمانیہ دی حدود دے اندر ترک قومیت تے عرب قومیت دے درمیان منافرت دا طوفان کھڑا کر دتا سی تے برطانوی جاسوس میجر لارنس نے اک عرب دانشور دے روپ وچ عرباں نوں ترکاں دے خلاف ابھارنے دا سلسلہ شروع کر رکھیا سی۔ اس نے مکہ مکرمہ اُتے خلافت عثمانیہ دے نمائندہ گورنر شریف مکہ حسین بن علی نوں اس لالچ اُتے خلافت عثمانیہ دے خلاف بغاوت اُتے اکسایا کہ اس دی خلافت قائم کر دتی جائے گی تے اس دے ہاشمی تے عرب ہونے دی وجہ توں دنیائے اسلام اسنوں آسانی دے نال ’’امیر المومنین‘‘ تسلیم کر لے گی۔ مگر میجر لارنس نے شریف مکہ حسین بن علی دے بیٹیاں دے نال الگ الگ ساز باز وی کر رکھی سی۔ چنانچہ جدو‏‏ں شریف مکہ نے خلافت عثمانیہ دے خلاف مسلح بغاوت کر کے ترک فوج نوں حجاز مقدس توں کڈ دتا تو میجر لارنس نے ستمبر ۱۹۱۸ء وچ انہاں شریف مکہ دے بیٹے فیصل دے نال مل کے شام اُتے یلغار دتی تے دمشق اُتے قبضہ کر کے شام وچ فیصل دی بادشاہت دا اعلان کر دتا۔ مگر جولائی ۱۹۲۰ء وچ فرانس نے دمشق اُتے قبضہ کر لیا تے فیصل نوں جلا وطن کر دتا۔

دوسری طرف نومبر ۱۹۱۴ء دے دوران برطانوی فوج نے بصرہ اُتے قبضہ کر لیا سی تے تقریباً ڈھائی سال دی خونریز جنگ دے بعد جس وچ مجموعی طور اُتے اٹھانوے ہزار دے لگ بھگ افراد قتل ہوئے، انگریز جنرل ماڈ نے ۱۱ مارچ ۱۹۱۷ء نوں بغداد اُتے قبضہ کیتا۔ اس دے بعد برطانیہ تے فرانس دے درمیان اک معاہدہ دے ذریعہ بصرہ تے بغداد اُتے برطانوی حکومت جدونکہ موصل اُتے فرانس دی عملداری تسلیم کر لی گئی۔ مگر اکتوبر ۱۹۱۸ء وچ برطانیہ نے پورے عراق اُتے قبضہ کر لیا، ایوی‏‏ں‏ عراق برطانوی سلطنت وچ شامل ہو گیا۔ اسی دوران انگریز فوجاں نے یروشلم اُتے قبضہ کر دے فلسطین نوں وی برطانوی دائرہ اقتدار وچ شامل کر لیا سی۔

جنگ عظیم اول وچ جرمن حلیف دی حیثیت توں خلافت عثمانیہ دی شکست دے بعد اس دے حصے بخرے کرنے تے اپنا حصہ وصول کرنے وچ برطانیہ تے فرانس دی اس کشمکش وچ بالآخر برطانیہ نوں بالادستی حاصل ہو گئی تے اس نے مشرق وسطیٰ وچ اپنا اقتدار تے اثر و نفوذ مستحکم کر لیا۔ برطانوی حکمراناں نے عثمانی خلافت دے صوبیاں دے تسلسل وچ ترکاں توں ناراض ہونے والے عرب گروپاں نوں دام فریب وچ پھنسایا تے انہاں دی علاقائی حکمرانیاں بحال کرنے دے لالچ وچ انہاں توں الگ الگ معاہدے کیتے۔ انہاں وچوں اک معاہدہ نجد دے حکمران آل سعود دے سربراہ شاہ عبد العزیز دے نال ۱۹۱۴ء وچ لارڈ چمفورڈ دی توثیق دے نال طے پایا کہ انہاں دے دائرہ حکومت وچ توسیع کر کے اس خطہ وچ آل سعود تے انہاں دی اولاد در اولاد دی حکمرانی دا حق حکومت برطانیہ تسلیم کردی اے۔ بشرطیکہ کوئی سعودی حکمران برطانوی حکومت دا مخالف نہ ہوۓ تے سعودی حکومت کوئی بین الاقوامی معاملہ حکومت برطانیہ دی منظوری دے بغیر طے نہ کرے۔

اس پس منظر وچ مارچ ۱۹۲۱ء وچ ’’قاہرہ کانفرنس‘‘ ہوئی جس دی صدارت برطانوی وزیر اعظم نے کیتی تے اس وچ ایہ تقسیم طے پائی کہ شریف مکہ حسین بن علی دے بیٹے فیصل نوں عراق دا بادشاہ تسلیم کر لیا گیا۔ دوسرے بیٹے عبد اللہ نوں اردن دی اک نویں ریاست دا بادشاہ بنا دتا گیا۔ تے حجاز مقدس سمیت جزیرہ عرب دے وڈے حصہ دی حکمرانی ’’سعودی عرب‘‘ دے ناں توں آل سعود نوں تفویض کر دتی گئی۔ جدونکہ فلسطین نوں برطانیہ نے اپنے قبضہ وچ رکھیا۔ ۸ ستمبر ۱۹۳۳ء نوں عراق دے نویں بادشاہ فیصل دے انتقال اُتے فیصل دا بیٹا شاہ غازی عراق دا حکمران بنیا جس دے بارے وچ دسیا جاندا اے کہ اوہ اس خطہ وچ برطانوی اقتدار دا مخالف سی تے اس نے فلسطین اُتے برطانوی قبضہ دی مذمت کیتی سی۔ چنانچہ اوہ اک حادثاتی موت دا شکار ہو گیا تے اس دی جگہ اس دا نو عمر لڑکا فیصل ثانی عراق دا بادشاہ قرار پایا۔

۱۹۵۸ء وچ عراقی فوج دے بریگیڈیئر عبد الکریم قاسم نے فیصل ثانی دا تختہ الٹ کے اقتدار اُتے قبضہ کر لیا۔ کچھ عرصہ بعد اسنوں اقتدار توں محروم کر کے عبد السلام عارف حکمران بنے تے فیر عبد الرحمن عارف عراق دے صدر ہوئے۔ انہاں دے بعد جنرل حسن البکر نے اقتدار سنبھالیا تے فیر ۱۶ جولائی ۱۹۷۹ء نوں بعث پارٹی دے لیڈر صدام حسین عراق دے حکمران بن گئے جنہاں گزشتہ روز امریکا تے برطانیہ دی مشترکہ فوجاں نے شکست دے کر اقتدار توں محروم کر دتا تے عراق دا اقتدار امریکی اتحاد دی فوجاں نے سنبھال لیا۔

تاسیس

بغداد تو‏ں ۸۵ کلومیٹر جنوب وچ واقع قدیم شہر بابل دے انتظامی تختیاں وچ پہلی بار لفظ بغداد دیکھیا گیا ا‏‏ے۔ ایہ تختیاں حمورابی دور نال تعلق رکھدی نيں تے سمیری تے اکادین لغات دے مطابق بغداد دا مطلب عقاب دا محل ا‏‏ے۔

جنگاں د‏‏ی تریخ

بغداد دا محاصرہ تے فتح (۸۱۲ تو‏ں ۸۱۳)
عباسی خانہ جنگی (865-866 AD) یا بغداد دا محاصرہ (۸۶۵ ء) (پنجويں فتنہ دے دوران)
بغداد د‏‏ی جنگ (۹۴۶) : البویہ تے ہمدانیاں دے درمیان لڑائی
سلجوقی دور وچ بغداد دا محاصرہ (۱۱۳۶ء)
بغداد دا محاصرہ (۱۱۵۷ عیسوی) سلجوقیاں تے بنی عباس دے درمیان تنازعہ
سقوط بغداد (۱۲۵۸) : منگولاں دے حملے تو‏ں عباسیاں دا زوال تے شہر بغداد اُتے قبضہ
تیمور دے دور وچ بغداد دا محاصرہ (۱۳۹۳ء)
تیمور دے دور وچ بغداد دا محاصرہ (۱۴۰۱ء)
بغداد د‏‏ی فتح (۱۵۳۴) : شاہ طہمساب اول تے سلطان سلیمان دے درمیان جنگ
بغداد د‏‏ی فتح (۱۶۲۳) : شاہ عباس اول کا عثمانی حکومت تو‏ں بغداد شہر اُتے دوبارہ قبضہ
بغداد د‏‏ی جنگ (۱۶۲۵) : اوہ جنگ جو عثمانی فوج نے بغداد شہر اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی لڑی تے ناکا‏م ہو گئی۔
سقوط بغداد (۱۶۳۸) : شاہ صفی تو‏ں سلطنت عثمانیہ دے مراد چہارم دے ذریعے بغداد اُتے دوبارہ قبضہ
بغداد دا محاصرہ (۱۷۳۳) : نادر شاہ افشار د‏‏ی عثمانیاں دے نال جنگ
سقوط بغداد (۱۹۱۷) : پہلی جنگ عظیم وچ
سقوط بغداد (۲۰۰۳) : عراق جنگ کے بعد عراق اُتے حملے (۲۰۰۳) د‏‏ی کارروائیاں تو‏ں
بغداد جنگ (۲۰۰۶–۲۰۰۸ ء) : امریکا تے برطانیہ تے عراق د‏‏ی سرکاری حکومت دے نال ISIS د‏‏ی جنگ