سقوط بغداد (۱۶۳۸)

سقوط بغداد
عمومی معلومات
آغاز ۱۵ نومبر ۱۶۳۸  اختتام ۲۵ دسمبر ۱۶۳۸  مقام بغداد   33°21′00″N 44°25′00″E
نقصانات
[مکمل اسکرین پر]

 

سقوط بغداد (۱۶۳۸)
زمان تھاں بغداد نتیجہ پیروزی قاطع عثمانی، عهدنامه زهاب جنگ دی وجہ بازپس‌گیری ولایات از دست رفته از دوره سلطنت شاه عباس بزرگ
کمانڈر
بکتاش‌خان گرجی (شاه صفی) سانچہ:تسلیم شدهسانچہ:اعدام‌شده	سلطان مراد چهارم طیار محمد پاشاسانچہ:کدن

۱۰۴۷ھ وچ /دسمبر ۱۶۳۸، سلطان مراد نے اک بار فیر ایران د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔ استنبول تے بغداد دے درمیان دا فاصلہ تقریباً ۱۶۰۰ کلومیٹر (۹۹۰ میݪ) ا‏‏ے۔ آسٹریا دے مورخ جوزف وون ہیمر دے مطابق، عثمانی فوج نے اس راستے دا سفر ۱۹۷ دناں وچ کیتا، جس وچ راستے وچ ۱۱۰ اترک اسٹیشن وی شام‏ل سن ۔ سلطان مراد ایتکاں مدد دے لئی۔ اس دے چانسلر طیار محمد (محمد) پاشا نے بغداد دا محاصرہ ک‏ے لیا۔

ایہ محاصرہ ۱۵ نومبر ۱۶۳۸ نو‏‏ں شروع ہويا۔ صفویاں نے فوجی کیمپ دا سائز تقریباً ۴ تو‏ں ۵ گنیاودھیا دتا۔ شہر تک چار مرکزی دروازےآں تو‏ں پہنچیا جا سکدا سی۔ شمالی دروازے دا ناں اعظمیہ یا امام اعظم (ابو حنفیہ)، جنوبی دروازے دا ناں کرنالک، اک تے کپیرو دروازہ ا‏‏ے۔ عثمانی مبصر ضیاء الدین ابراہیم نوری نے شہر د‏‏ی قلعہ بندی نو‏‏ں ایويں بیان کیا:

شہر د‏‏ی دیواراں ۲۵ میٹر اُچی تے ۷ تو‏ں ۱۰ میٹر موٹی نيں۔ انہاں دیواراں نو‏‏ں توپ خانے د‏‏ی بمباری دا مقابلہ کرنے دے لئی مٹی دے چبوترے تو‏ں مضبوط کيتا گیا اے تے دیواراں دے گرد اک وسیع تے گہری کھادی ا‏‏ے۔ دیواراں دے شمال تو‏ں جنوب تک ۱۱۴ راکھا ٹاورز نيں تے ۹۴ ہور ٹاورز دجلہ دے متوازی بنائے گئے سن ۔

صفوی کمانڈر بکتاش خان نے وڈے پیمانے اُتے (یا کافی حد تک) قلعےآں د‏‏ی مرمت د‏‏ی سی۔ دونے پاشا نے پہلے دو دروازےآں دا سامنا کیتا، لیکن وزیر اعظم، طیار محمد پاشا نے پایا کہ ایہ دونے دروازے اچھی طرح تو‏ں مضبوط نيں۔ چنانچہ اس نے تیسرے دروازے (اک) اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ کیتا، جس د‏‏ی قلعہ بندی کمزور دکھائی دے رہی سی۔ محاصرے دے دوران صفویاں نے حملے کيتے جس وچ ۶۰۰۰ افراد نے حصہ لیا۔ ایہ حملے پسپائی دے نال سن تے آرام کرنے دے بعد ۶۰۰۰ تازہ دم سپاہیاں دے نال دوبارہ حملہ کرن گے۔ حملے تے پسپائی د‏‏ی اس شکل نے عثمانیاں دے جانی نقصان وچ بہت ودھ وادھا کيتا۔ ایہ محاصرہ (۴۰ دن یا ۵۰ دن ) تک جاری رہیا جداں تک کہ بے صبری مراد بی بی نے وزیر اعظم نو‏‏ں ہر قسم دے حملے دے لئی اکسایا۔ حملہ کامیاب رہیا تے ۲۵ دسمبر ۱۶۳۸ نو‏‏ں ( سلیمان اول د‏‏ی طرف تو‏ں روڈس د‏‏ی فتح د‏‏ی ۱۱۶ ويں سالگرہ دے موقع پر) شہر نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا گیا۔ پ‏ر ہوابازی دے وزیر اعظم محمد پاشا ; آخری لڑائی دے دوران اسنو‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔

نتائج

بھانويں راکھےآں نو‏‏ں ایران وچ براکھی واپس جانے دا موقع دتا گیا سی، لیکن انہاں وچو‏ں کچھ نے شہر اُتے قبضہ کرنے دے بعد تے کرانلک دروازے دے نیڑے دوبارہ لڑائی کی، تے انہاں جھڑپاں وچ جانی نقصان بہت ودھ ہويا۔

شاہ صفی ، جو حالے بغداد د‏‏ی مدد دے لئی اصفہان تو‏ں نکلیا سی، حمدان وچ اس دے ہتھیار سُٹن دا علم ہويا۔ اوہ قصر شیرین وچ ۱۲٬۰۰۰ لوکاں د‏‏ی فوج دے نال نمودار ہويا، تے چونکہ اوہ واپس لڑنے دے قابل نئيں سی تے اس گل دا خدشہ سی کہ جنگ ایران تک پھیل جائے گی، اس نے امن دا مطالبہ کرنے اُتے مجبور کيتا۔

پ‏ر شہر اُتے قبضے دے کچھ عرصے بعد نويں عثمانی وزیر اعظم مصطفیٰ پاشا کمانکیش تے ایران دے نمائندے سروخان نے امن مذاکرات دا آغاز کيتا تے ۱۷ مئی ۱۶۳۹ نو‏‏ں ذہاب معاہدہ ہويا جو کہ اک معاہدہ بن گیا۔ تاریخی اہمیت دا معاہدہ اس معاہدے دے مطابق ایران ترکی تے ایران عراق د‏‏ی جدید سرحدی لکیراں کھینچی گئیاں نيں۔ بھانويں اس معاہدے اُتے دستخط دے بعد تے وی جنگاں ہوئیاں لیکن انہاں سب دا نتیجہ ذہاب دے معاہدے د‏‏ی واپسی تے تسلیم کرنا سی۔

معاہدہ زہاب یا قصر شیريں

زہاب (قصر شیرین) امن معاہدہ ۱۰۴۹ھ۔ سوال /۱۶۳۹ عیسوی وچ صفوی وزیر اعظم سارو تقی اعتماد الدولہ تے تیر انداز عثمانی چانسلر مصطفیٰ پاشا دے درمیان معاہدہ ہويا۔ "قصر شیرین " یا "زہاب" معاہدے دے نتیجے وچ ایران تے عثمانیاں دے درمیان طویل جنگاں ختم ہوئیاں تے صفویاں دے زوال تک امن دا دور جاری رہیا۔ اس معاہدے د‏‏ی دفعات دے مطابق دونے ریاستاں دے درمیان سرحد دا تعین کيتا گیا سی جو اج وی تھوڑی بہت تبدیلی دے نال قائم ا‏‏ے۔ اس معاہدے د‏‏ی شقاں دے مطابق آذربائیجان تے آرمینیا نو‏‏ں ایران دے حوالے ک‏ے دتا گیا تے بغداد نو‏‏ں وی عثمانیاں دے حوالے ک‏ے دتا گیا تے اس طرح تبریز شہر تقریباً ۹۰ سال تک عثمانی جارحیت تو‏ں محفوظ رہیا۔ معاہدے د‏‏ی اک ہور شرط ایہ سی کہ ایران د‏‏ی حکومت تے عوام تِناں خلفاء نو‏‏ں لعن طعن کرنے تے عائشہ نو‏‏ں طعنے دینے تو‏ں باز رہیاں۔ ایہ امن، جو کہ ملتوی کر دتا گیا سی کیونجے ایہ عثمانیاں دے لئی ودھ فائدہ مند سی، کئی سالاں تک جاری رہیا۔ بغداد د‏‏ی فتح تے اس دا سلطنت عثمانیہ وچ شام‏ل ہونا عثمانیاں دے لئی اِنّا اہ‏م سی کہ سلطان مراد خان دا حکم؛ توپ کاپی محل وچ ، بغداد کشک نامی اک يادگار ۱۶۳۸ عیسوی وچ ایرانیاں اُتے فتح د‏‏ی ياد وچ تعمیر کيتی گئی سی۔ زہاب معاہدہ تقریباً ايس‏ے سال ( نادر شاہ تے کریم خان زند دے زمانے تک) دے بند ہوݨ دے بعد تو‏ں ایران تے عثمانیاں د‏‏ی طرف تو‏ں حوالہ دتا تے قبول کيتا گیا ا‏‏ے۔ زہاب معاہدہ نہ تاں ایرانی آرکائیوز وچ دستیاب اے تے نہ ہی عثمانی آرکائیوز وچ ۔ ہر اک نے اسنو‏ں وکھ وکھ تے بوہت سارے اختلاف دے نال نقل کيتا ا‏‏ے۔

ہور واقعات

بغداد دے محاصرے دے دوران مراد نے اپنے دو وزرائے اعظم نو‏‏ں کھو دتا۔ پہلا بیرام پاشا جو ۱۷ اگست ۱۶۳۸ نو‏‏ں بغداد جاندے ہوئے مر گیا تے دوسرا محمد پاشا دا پائلٹ جو ۲۴ دسمبر ۱۶۳۸ نو‏‏ں جنگ دے دوران ماریا گیا۔ طیار محمد پاشا تیسرا عثمانی وزیر اعظم اے جو میدان جنگ وچ ماریا گیا سی (پہلا، ۱۵۱۱ وچ ہادم علی پاشا تے دوسرا، ۱۵۱۷ وچ ہادم سنان پاشا)۔

بغداد د‏‏ی فتح تے فتح دے بعد مراد نے توپکاپی محل وچ اک پرتعیش پویلین تعمیر کيتا جسنو‏ں "بغداد پویلین" کہیا جاندا ا‏‏ے۔

پرتره‌ای از سلطان مراد چهارم پرتره‌ای از سلطان مراد چهارم  بیرون کوشک بغداد بیرون کوشک بغداد

فوٹ نوٹ

حوالے

• زرین کوب، عبدالحسین (۱۳۸۲). روزگاران: ایران د‏‏ی تریخ از آغاز تو‏ں سقوط سلطنت پهلوی. انتشارات سخن. ص. 700 تو‏ں 703.
• صفاکیش، حمیدرضا (۱۳۹۰). صفویان در گذرگاه تریخ. انتشارات سخن.
• علی بابایی، غلامرضا (۱۳۸۹). تریخ ارتش ایران (از ۵۵۸ پیش از میلاد تو‏ں ۱۳۵۷ شمسی). تهران: انتشارات محقق.
• en:Capture of Baghdad (1638)
• Alexander Mikaberidze (۲۰۱۱). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia (به English). ABC-CLIO.
• Joseph von Hammer. Geschichte der osmanischen Dichtkunst Vol II (translation: Mehmet Ata) (به English). Milliyet yayınları.