برطانوی ہند دیاں دیسی ریاستاں لئی برطانوی پالیسی
انگریزاں دے راج وچ راج کردے رہے دیسی راجیاں دیاں ریاستاں بارے انگریزاں دی کوشش سی کہ اوہ بھارت جاں پاکستان دو آزاد بنن والے دیساں وچ شامل رلن پر ایہ وی کہیا گیا سی کوئی ریاست چاہے تے آزاد وی رہ سکدی آ ۔
لارڈ ماؤنٹ بیٹن دی راجےآں نال گل کرن دا فیصلہ
سودھولارڈ ماؤنٹ بیٹن نے سردار پٹیل نوں وائسرائے ہاؤس بلایا سی۔ برطانیہ دی پارلیمینٹ نے جہڑا ‘انڈیا انڈیپینڈینس ایکٹ’ پاس کیتا سی، اس وچ بھارت تے پاکستان نوں آزادی دتی جا رہی سی، تے دیسی ریاستاں نوں ایہہ کھل دتی گئی سی کہ اوہ بھارتی یونین جاں پاکستان وچ رل جان، جاں جے چاہن تاں آزاد رہن۔ ریاستاں نوں ‘آزاد’ رہن دا لالچ کجھ بہتا ہی بھرما رہا سی۔ وائسرائے دی اپنی ہی کونسل دا اک وڈا اہلکار سر کونرڈ کورفیلڈ، جسدا کم ہن تک دیسی ریاستاں نال بریٹیش سرکار ولوں ورتوں-وہار کرنا سی، ماؤنٹ بیٹن نوں دسے بناں لندن جا آیا سی، تے برطانیہ سرکار نوں اپیل کر آیا سی کہ دیسی ریاستاں نوں آزاد رہن دی آگیا دے دتی جاوے۔ برطانیہ سرکار نے اسدی پوری گل نہیں منی سی۔ تھوڑھی منّ لئی سی۔ پہلا حق ایہہ دے دتا سی کہ بھارت جاں پاکستان وچ جذب ہو جان۔ جے زیادہ ہی شونق اے، تاں آزاد رہِ لین۔ لالچ ماؤنٹ بیٹن نوں وی سی کہ آزاد ہو راے ایہناں دوناں دیساں نال برطانیہ دا تعلقات بالکل ہی نہ ٹٹ جائے۔ اس لئی اوہنے نہرو اتے جناح دوناں نوں راضی لیا سی کہ آزاد ہو جان توں بعد وی اوہ برطانوی کامنویلتھ دے میمبر بنے رہن۔ پر ماؤنٹ بیٹن حقیقت-پسند وی سی۔ اوہ جاندا سی کہ جدوں بھارت آزاد ہو رہا اے، تے آزاد وی لمبے جدوجہد توں بعد ہو رہا اے، تے اسے طرحاں جدوں جناح نے بہت جدّ کر کے ہندوستان دے دو ٹوٹے کروا لئے ہن، تے وکھرا دیس پاکستان قایم ہو رہا اے، تاں دوناں دیساں دے آگوآں نے ریاستاں نوں آزاد نہیں رہن دینا۔ جہڑے راجے آزاد رہن دی جدّ کرنگے، اوہ قوم پرستی دے پہاڑ نال ٹکرا کے چکنا چور ہو جانگے۔ سو، ماؤنٹ بیٹن آپ ہی راجیاں نوں پریرنا چاہندا سی، کہ کجھ کھلھاں لے لؤ، پر ریاستاں توڑ دیؤ۔ اسے سوچ ماتحت اسنے پٹیل نوں بلا کے پچھیا سی، جے توں چاہیں تاں میں راجیاں دی میٹنگ بلا کے اوہناں نوں سمجھاؤن دا یتن کراں؟ پٹیل نوں ایہہ گل پروان سی۔ اوہ جاندا سی، ماؤنٹ بیٹن دا راجیاں وچ رسوخ اے۔ 1921 وچ جدوں انگریزاں وچ اس ویلے دا بنن والا بادشاہ اجے کمار ہی سی، تے بھارت دے دورے تے آیا سی، تاں ماؤنٹ بیٹن اس دے ساتھی دے طورتے بھارت وچ گھمدا رہا سی۔ دوویں کئی دیسی ریاستاں وچ جا کے راجیاں نال مل کے سکار کھیڈدے راے سن۔ اس لئی پرانی واقفیت دے آدھارتے ماؤنٹبیٹن راجیاں نال گل کرن دی صلاحَ بنا رہا سی۔ سردار پٹیل ایہہ شرط لا رہا سی کہ سارے راجے ہی ریاستاں دا بھارت نال الحاق کرن۔ ماؤنٹبیٹن کہہ رہا سی کہ چھ کو راجے شاید میری گل نہ منن۔
ماؤنٹ بیٹن دا اپنا تعلق وی شاہی خاندان نال سی۔ جارج چھیواں لوئیئس ماؤنٹ بیٹن دا چچیرا بھرا سی۔ روس دا بادشاہ ‘زار’ وی، جو 1917 دے سامراجوادی انقلاب دے ویلے ٹبر سمیت قتل کر دتا گیا سی، ماؤنٹبیٹن دا رشتے دار سی۔ اوہ نہیں سی چاہندا، بھارت دے راجے زار وانگ قتل کیتے جان۔ ایہہ بدلے ہوئے حالات نوں سمجھن۔ اس نے نہرو اتے پٹیل نوں ایہہ گل منائی سی کہ جے راجے اپنے آپ ریاستاں چھڈّ دین، تاں نویں سرکار اوہناں نوں اپنے خطاب اتے پروی پرس (شاہی وظیفے) رکھی رکھن دی اجازت دے دیوے۔
برطانیہ دا ہندستان نوں آزاد کرن دا فیصلہ
سودھو1939 توں 1945 تک دوجی عالمی لڑائی لڑی گئی سی۔ اس لڑائی وچ اک پاسے برطانوی سرکار سی تے دوجے پاسے جرمنی، اٹلی اتے جاپان۔ 1945 وچ برطانیہ جت گیا سی۔ مخالف دیس ہار گئے سن۔ اسے سال برطانیہ دی لوک سبھا (ہاؤس آف کامنز) دیچھوی ہوئی سی۔ لڑائی جتن والی کنزرویٹو پارٹی اتے اسدا وزیر اعظم ونسٹن چرچل چون ہار گئے، اتے لیبر پارٹی چون جت گئی۔ لیبر آگوُ ایٹلی وزیر اعظم بن گیا۔ ایٹلی جاندا سی کہ بھاویں برطانیہ چون جت گیا سی، تاں وی دیس دا دیوالا نکل گیا اے۔ معاشی طور تے تباہ ہو چکے انگریز لوک اگوں لئی بھارا برطانوی سلطنت بچا کے نہیں رکھ سکدے۔ بہتر اے، آپ ہی غلام دیساں نوں آزاد کر دین۔ ایٹلی نے 1947 دے شروع وچ اعلان کر دتا کہ جون 1948 توں پہلاں پہلاں اسیں بھارت دی سرکار بھارتی نمائندےآں دے حوالے کر دیانگے۔ اسے مقصد نال پہلے وائسرائے ویول نوں واپس بلایا گیا، تے لئیئس ماؤنٹ بیٹن نوں نواں وائسرائے بنایا گیا۔ 24 مارچ 1947 نوں ماؤنٹبیٹن دلی پہنچیا۔ آؤندیاں ہی اسنے بھارتی لیڈراں مہاتما گاندھی، پنڈت جواہر لال نہرو، سردار پٹیل اتے محمد علی جناح نال گلاں باتاں شروع کر لئیاں تاں کہ اوہ ‘سرکار’ بنائی جا سکے، جو انگریزاں ولوں چھڈیا جا رہا راج سنبھال سکے۔ جناح صاحب اس گل لئی اڑے رہے کہ بھارتی مسلمان الگ ‘قوم’ ہن۔ اوہ ‘ہندو قوم’ نال نہیں رہِ سکدے۔ دوناں دی رہتل اتے سبھیاچار الگ الگ ہن۔ اخیر فیصلہ ہو گیا کہ انگریز اہلکار اک سرکار نوں نہیں، دو سرکاراں نوں، اپنے حق دے کے جانگے۔ دو دیس اتے دو سرکاراں بناؤن دا اعلان 2 جون 1947 نوں آل انڈیا ریڈیو توں کیتا گیا۔ ایہہ وی اعلان کیتا گیا کہ پنجاب اتے بنگال وی ونڈے جانگے تے پاکستان وچوں ادھا پنجاب اتے ادھا بنگال ہی جائیگا۔
ریاستاں دی قسمت
سودھوپر 565 ریاستاں کدھر جانگیاں، ایہہ نرنا راجیاں دی مرضی اتے چھڈنا سردار پٹیل اتے ماؤنٹ بیٹن بہت خطرناک کھل مندے سن۔ ماؤنٹ بیٹن نوں تاں ڈر سی کہ راجے انے مورکھ ہن کہ جے اوہناں نوں سمبھالیا نہ گیا، تاں اوہ اپنے آپ نوں آپ ہی تباہ کر لینگے۔
برطانیہ دیاں چوناں توں بعد بھارت وچ وی چوناں ہو چکیاں سن۔ مرکزی پارلیمینٹ، جسنوں ادوں سینٹرل اسمبلی کہندے سن، چنی جا چکی سی، تے وائسرائے نے بھارت دی انترم سرکار بنائی ہوئی سی، جس وچ پنڈت جواہر لال نہرو وزیر اعظم، سردار پٹیل وزیر داخلہ اتے دیسی ریاستاں دے وزیر اتے مسلم لیگ دے لیڈر لیاقت علی خزانہ وزیر سن۔
دیسی راجےآں دیاں عیاشیاں
سودھوریڈ یارڈ کپلنگ نے لکھیا سی کہ بھارتی راجے-مہاراجے پرماتما نے دھرتی اتے ‘منکھتا لئی دیکھنیوگ نظارہ’ پیدا کیتے ہن۔ راجے سنگمرمر دے محلاں، سندر رانیاں، شیراں، ہاتھیاں، گھوڑیاں اتے ہیریاں دے مان-متے مالک سن۔ میسور دے راجے دے محل وچ چھ سو کمرے سن۔ اوسطاً گیاراں کھتاباں دے دھارنی، پنج توں اٹھ بیویاں دے شوہر ، چھ سو باراں پتر-دھیاں دے باپ، دو توں نوں ہاتھیاں اتے دو توں اٹھ پرائیویٹ ریل-کاراں دے مالک سن۔ ہیرے موتیاں دے ڈھیر اکٹھے کرن دا شونق ایہناں راجیاں مہانراجیاں نوں بہت سی۔ بڑودے دا مہاراجہ سونے اتے ہیریاں دی پوجا کردا سی۔ جے پور دے راجے دی ریاست دی اک پہاڑی ہیریاں دے کھان لئی مشہور سی، جسدی راکھی اک راجپوت قبیلہ پیڑھیاں توں اپنا دھرم سمجھ کے کردا سی۔ مہاراجہ کپورتھلہ نے اپنی پگڑی وچ دنیا دا سبھ توں وڈا ٹوپاز ہیرا جڑوایا ہویا سی۔ پٹیالے دے راجے پاس اک موتیاں دی مالا انی قیمتی سی کہ اسنے اسدا بیمہ دس لکھ ڈالراں دا کروایا ہویا سی۔ ڈائمڈ ہیریاں دی اک پلیٹ وی پٹیالے دے شاہی گھرانے پاس سی، جو ایہہ لوک چھاتی اتے پہندے سن۔ اس پلیٹ وچ 1001 ہیرے جڑے ہوئے سن۔ 1900 ء تک پٹیالے وچ رواج سی کہ راجا سال وچ اک دن تن دے سارے کپڑے اتار کے چھاتی اتے ایہہ ہیرے-جڑیے پلیٹ پہن کے پرجا نوں درشن دندا سی۔
1900 ء تک راجے مہاراجے ہاتھی نوں سبھ توں ودھ شان والی اتے قیمتی سواری مندے سن۔ اس کرکے نہ صرف ہاتھی رکھدے، سگوں اوہناں دے ہودے سونے اتے ہیریاں نال مڑھ کے رکھدے۔ جدوں کار دی کاڈھ نکل آئی، تاں سبھ توں مہنگی رولز روئس کار خریدی جانی شروع ہوئی، تے ودھ توں ودھ گنتی وچ کاراں رکھن دا شونق پیدا ہویا۔
کسے کسے راجے نوں ہی پرجا دی بہتری لئی کم کرن دا شونق سی۔ بہتے تاں سارے ٹیکس اپنی عیاشی اتے ہی خرچ کردے سن۔ اسے کرکے بہہتیاں ریاستاں 1947 تک پچھڑیاں رہیاں۔ مہاراجہ کپورتھلہ اپنی ریاست وچ سال وچ تھوڑھے دن آؤندا سی۔ بوہتا سماں پیرس وچ رہندا جاں مصوری وچ بنوائے ہوئے اپنے محل وچ۔ پٹیالے دے مہاراجے نے ہماچل دے پہاڑاں وچ چیل نوں اپنی گرمیاں دا راجگڑھ بنایا ہویا سی۔ اتھے اچیاں پہاڑیاں وچ آرام دہ محل بنوایا ہویا سی، جو ہن ‘پیلیس ہوٹل’ اے۔ اتھے ہی اک پہاڑی اتے کرکٹ گراؤنڈ بنوائی، جو دنیا دی سبھ توں اچی کرکٹ گراؤنڈ اے۔
حید آباد دے نظام
سودھوحیدرآباد دا نظام دنیا دے سبھ توں امیر بندےآں وچ شامل ہندا سی۔ پر آپ بہت کنجوس سی۔ گھٹیا تے سستے کپڑے پہن کے رکھدا۔ سستی خوراک کھاندا۔کھدھّ چھوٹا اتے سریر کمزور جیہا۔ پروہنے سگرٹ پیندے جہڑے ٹوٹے میزتے عیش-ٹریء وچ چھڈّ جاندے، اوہ نظام چکّ لیندا، تے آپ پیندا۔ اوہدی ریاست اتے ہور کئی ریاستاں وچ روایت سی کہ سال وچ اک دن پرجا دے لوک سونے دی موہر کسے تشتری وچ رکھ کے راجے دے ساہمنے پیش ہندے۔ راجے موہر نوں چھوہ کے تشتری موڑ دندے۔ پرجا اس نوں شاہی نذرانہ سمجھ کے گھر وچ سجا کے رکھدی۔ پر نظام ایہہ موہراں چکّ چکّ کے اپنی تھیلی وچ پائی جاندا سی۔ نظام نے اینا سونا اکٹھا کر لیا سی کہ محل وچ رکھن لئی جگہ نہیں سی۔ سونے دیاں سیکھاں بنوا کے ٹرکّ وچ رکھیاں گئیاں، تے ایہہ ٹرکّ محل دے نال بنے ہوئے باغ وچ کھڑے کیتے گئے۔ کیونکہ ایہہ سونے لدے ٹرکّ باغ توں باہر نہیں جانے سن، اس کرکے 1947 تک ایہہ کھڑے کھڑے زمین وچ دھسّ رہے سن۔
پٹیالہ دے مہاراجے
سودھوایہناں راجیاں نوں کرن لئی کم کوئی نہیں سی۔ ماڑھا-موٹا راج پربندھ تاں دیوان چلاؤندے سن۔ راجے سماں گزارن لئی دو کم کردے۔ سندر رانیاں نال سوندے، اتے جنگلاں وچ شکار کھیڈدے۔ سیکس دی بے انت بھکھ پوری کرن لئی اک توں بعد دوجی عورت نوں رانی بناؤندے۔ مہاراجہ بھپندر سنگھ نے 350 رانیاں نال ویاہ کروائے۔ تکڑے توں تکڑے مرد دی وی لنگ طاقت امکّ نہیں ہو سکدی۔ اس کرکے لوک بہتا کھاندے سن۔ بھپندر سنگھ جسدا کد چھ فٹ چار انچ سی، تے بھار 150 کلو سی، اک دن وچ دس کلوّ خوراک کاندا سی۔ دو کو مرغے تاں چاہ پیندا پیندا چھک جاندا سی۔ اینی خوراک کھا کے وی مرداویں طاقت اونی نہ بندی، جنی مہاراجہ چاہندا سی۔ اس کرکے بہت سارے بھارتی تے یورپین ڈاکٹر کشتے تے ٹیکے تیار کرن لئی رکھے گئے سن، جو مہاراجے دی لنگ-طاقت نوں ودھاؤندے۔
دیسی ریاستاں نوں ہندستان وچ رلان لئی کوششاں
سودھوماؤنٹ بیٹن ایہناں راجیاں دیاں ایہو جہیاں خرمستیاں توں بھلی بھانت واقف سی۔ اسے کرکے اوہ بھارتی لیڈراں دی اس خواہش دا ستکار رکھدا سی کہ ایہناں دیاں ریاستاں کھوہ لئیاں جان، تے ایہناں نوں نجی زندگی لئی آزاد چھڈّ دتا جائے۔ ایہناں راجیاں نے اک ادارہ وی بنائیا ہوئیا سی، جسنوں ‘چیمبر آف انڈین پرسنز’ کہندے سن۔ 1947 وچ اس چیمبر دا پردھان مہاراجہ یاددوندرا سنگھ سی، جو بھپندر سنگھ دی موت توں بعد پٹیالے دا راجا بناِ سی۔ اوہنے گدی سمبھلادے سار، اپنی ماں نوں چھڈّ کے باقی سبھ رانیاں کڈھ دتیاں سن۔ ہن وی اس نے سیانپ کیتی۔ سبھ توں پہلاں ایہہ بیان دتا کہ راجے اپنیاں ریاستاں بھارتی یونین وچ ملا دین۔ ماؤنٹ بیٹن نے چیمبر دی میٹنگ وچ ایہو گل آکھی۔ پر بہت سارے راجے اڑے رہے۔ پٹیل دے ریاستی محکمے دے سیکٹری مینن نوں وار وار کئی ریاستاں وچ جانا پیا۔ کشمیر، جوناگڑھ تے حیدرآباد پھیر وی نہ منے۔ جوناگڑھ تے حیدرآباد بھارتی فوج نے جھکائے، پر کشمیر وچ پاکستانی قبائلی آ وڑے، جنہاں نوں کڈھن لئی بھارتی فوج کشمیر گئی۔ ایوں کشمیر وچ ہند-پاک دی پہلی لڑائی ہوئی۔ لڑائی تاں کجھ مہینیاں بعد رک گیا، پر کشمیر مسئلہ اج تک لٹکدا اے