براعظماں دے ناواں دا ناں رکھن

اسیں جاندے نيں کہ زمین اُتے موجود خشکی وڈے ٹکڑے نو‏‏ں براعظم کہیا جاندا اے ۔اساں اپنی آسانی دے لئی انہاں براعظماں نو‏‏ں ناں دتے نيں۔ اس مضمون وچ انہاں وجوہات نو‏‏ں بیان کیتا جائے گا جنہاں د‏‏ی بنیاد اُتے ایہ ناں وجود وچ آئے نيں۔

افریقہ

قدیم رومن اپنی سلطنت دے سامنے موجود وچ موجود خطہ ارض نو‏‏ں افریقہ ٹیرا (Africa Terra) دے ناں تو‏ں پکارتے سن جس دا مطلب سی "افری (Afri) د‏‏ی سرزمین"۔ لفظ "افری" اس علاقے وچ موجود اک قبیلے دا ناں سی جو فونیقی عہد وچ شمالی افریقہ وچ کافی پھیلا ہويا سی ۔ اس دے اک معنی تیز دُھپ والا علاقہ وی ا‏‏ے۔

لفظ "افریقہ" سب تو‏ں پہلے قدیم رومناں نے ہی استعمال کیتا تے اس لفظ تو‏ں انہاں د‏‏ی مراد موجود تیونس دا علاقہ سی۔ پر وقت دے نال ایہ اصطلاح وڈی ہُندی گئی تے اس وچ ہور علاقے جداں کہ تریپولیطانیہ، نیومیڈا تے موریطانیہ شامل ہو گئے۔285 عیسوی دے لگ بھگ ایہ علاقے رومی حکمران ڈائیوسس دے زیر اتنظام آگئے ۔ کچھ عرصے بعد انہاں نو‏ں جسٹنائن اول نے دوبارہ فتح کیتا۔ بازنطنی سلطنت دے آغاز اُتے دریائے شلف تو‏ں خلیج سرت تک دا علاقہ اوہدی حدود وچ شامل ہو گیا۔

قرون وسطیٰ وچ جدو‏ں یورپ وچ دریافتاں شروع ہوئیاں تاں انہاں نے اس پورے خطہ ارض نو‏‏ں جو اگے موجودہ جنوبی افریقہ تک پھیلا ہويا سی نو‏‏ں افریقہ دا ناں دے دتا۔

امریک‏‏ا

1492 وچ اندلسی کرسٹوفر کولمبس نے یورپ دے مغرب وچ سفر شروع کیتا تے اس دا مقصد ہندوستان د‏‏ی جانب مختصر راستے د‏‏ی دریافت سی لیکن اوہ اک نويں سرزمین اُتے جاپہنچیا۔ کولمبس ایہی سمجھیا کہ ایہ نويں سرزمین دراصل ہندوستان ہی دا مشرقی ساحل ا‏‏ے۔ پر کولمبس دے  بعد 1502 وچ اطالوی ملاح امریگو ویسپوچی خطے دے بغور مطالعہ دے بعد اوہ اس نتیجے اُتے پہنچیا کہ ایہ علاقہ ہندوستان نئيں ا‏‏ے۔ بعد وچ اسی امریگو دے ناں اُتے اس براعظم نو‏‏ں امریک‏‏ا دا ناں دتا گیا۔ ایہ ناں  براعطم امریک‏‏ا دراصل دو وڈے خطےآں اُتے مشتمل اے جنہاں نو‏ں شمالی تے جنوبی امریکا دے ناں توں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اس خطے نو‏‏ں امریک‏‏ا دا ناں جرمن نقشہ ساز مارٹن واڈسیمولر نے دتا۔ مارٹن نے 1507 وچ اس علاقے دا پہلا نقشہ تیار کیتا جس وچ دکھایا گیا سی کہ یورپ دے مغرب وچ دو وڈے علاقے موجود نيں۔ شمالی علاقے نو‏‏ں شمالی امریک‏‏ا یا میکسیکانا جدو‏ں کہ جنوبی  خطے نو‏‏ں جنوبی امریک‏‏ا یا پریوانا دا ناں دتا گیا۔ اج کل ایہ دونے علاقے اک دوسرے تو‏ں وکھ وکھ تصور کیتے جاندے نيں حالانکہ ایہ پانامہ د‏‏ی اک تنگ پٹی د‏‏ی مدد تو‏ں اک دوسرے نال منسلک نيں

پر امریک‏‏ا دے ناں دے متعلق اک ہور کم قابل قبول نظریہ وی موجود اے جسنو‏ں انگریز تریخ دان الفریڈ ہڈ نے پیش کیتا ا‏‏ے۔ ہڈ دے مطابق لفظ امریک‏‏ا "مرائیک" د‏‏ی بگڑی ہوئی شکل ا‏‏ے۔ ہڈ دا کہنا سی کہ مرائیک اک چھوٹے جہے جزیرے دا ناں سی یورپ دے مغرب وچ موجود سی ۔ جتھ‏ے مختلف یورپی اقوام جایا کردیاں سن۔ اس ناں دا کوئی جزیرہ فی الحال معلوم نئيں اے تے ہڈ دا دعویٰ اس لحآظ تو‏ں غلط معلوم ہُندا اے کہ اس نے نظریہ اک گمشدہ مخطوطے د‏‏ی بنیاد اُتے پیش کیتا سی جو ہڈ دے بقول اس نے دیکھیا سی۔ہڈ باقاعدہ تریخ دان نئيں سی بلکہ اوہ تریخ دے نال نال برسٹل د‏‏ی فطرت پسند تنظیم دا وی رکن سی تے تتلیاں پھڑنا اس دا مشغلہ سی اک جدید مفکر جان ڈیویز دا کہنا اے کہ ہڈ د‏‏ی کہانی دراصل امریکا اُتے برطانوی حق نو‏‏ں جائز ثابت کرنے دے لئی گھڑی گئی سی۔

انٹارٹیکا

لفظ انٹارٹیکا دو یونانی لفظآں انٹی تے آرکٹیکوس دا مجموعہ اے ۔انٹی دا مطلب مخالف تے آرکٹک دا مطلب شمال اے ۔یعنی جو علاقہ شمال دے سامنے واقع اے  ارکٹیوس یعنی شمال دا لفظ خود یونانی لفظ ریچھ دا مترادف ا‏‏ے۔ اوہدی وجہ آسمانی اُتے ستارےآں دا اک مجموعہ اے جسنو‏ں "وڈا ریچھ" کہیا جاندا اے تے ایہ مجموعہ شمال دے اُتے نظر آندا اے ۔پرانے زمانے وچ سمندراں وچ راستہ دیکھنے دے لئی ستارےآں اُتے بہت زیادہ بھروسہ کیتا جاندا سی اسی لئے سمتاں دے ناں وی ستارےآں دے مجموعےآں تو‏ں بننے والی شبیہاں اُتے رکھیا گئے سن ۔

ایشیا

ایشیا لفظ یونانی اصل اے جسنو‏ں ہیروڈوٹس نے 440 قبل مسیح وچ اناطولیہ تے ایرانی سلطنت دے لئی استعمال کیتا سی ۔

1600 قبل مسیح وچ اناطولیہ(موجودہ ترکی) وچ اک عظیم سلطنت دا ظہور ہويا جو  بائیس ہور ریاستاں دا مجموعہ سی۔ایہ سلطنت ہندی قبیلے دے افراد نے قائم کيتی تے اس سلطنت دا ناں "اسوا" دسیا جاندا ا‏‏ے۔ بعد وچ اسی اسوا نو‏‏ں یونانی وچ ایشیا کہیا جانے لگیا۔ وقت گزرنے دے نال نال ایشیا د‏‏ی اصطلاح ہور مشرقی ملکاں دے لئی وی استعمال ہونے لگی تے اج ایشیا آبادی تے رقبے دے لحاظ تو‏ں دنیا دا سب تو‏ں وڈا براعظم اے تے جعرافیائی حدود ترکی تو‏ں جاپان تک پھیلی ہوئیاں نيں

لفظ ایشیا د‏‏ی ہور دو وجوہات وی بیان کيتیاں جاندیاں نيں

• "ایشیا" دا لفظ بحیرہ ایجن دے علاقےآں تو‏ں آیا جتھ‏ے مٹی والی زمین نو‏‏ں "ایسس (Asis) کہیا جاندا سی چنانچہ بحریہ ایجن دے مشرقی ساحلاں نو‏‏ں ایشیا دا ناں دتا گیا۔
• بعض لوکاں دا خیال اے کہ اس لفظ د‏‏ی جڑاں سامی نيں۔ سامی بولی وچ ایہ لفظ "آسو (Asu)" اے جس دا مطلب چرھدا سورج ا‏‏ے۔ چونکہ ایشیا مشرق وچ واقع اے اسی لئے ایہ علاقہ ایشیا کہلانے لگیا۔

اس لفظ تو‏ں متعلق نسبتاََ معروف نظریہ ایہ وی اے کہ یونانی دیومالا وچ اوشنس د‏‏یاں بیٹیاں (انہاں نو‏ں اوشنائڈ وی کہاجاندا) وچو‏ں اک دا ناں ایشیا سی ۔

آسٹریلیا

آسٹریلیا دا مطلب اے جنوب د‏‏ی سرزمین۔ ایہ ہسپانوی زبان دا لفظ اے جو پہلی مرتبہ اس خطہ ارض دے لئی 1625 وچ استعمال کیتا گیا ۔ اگرچہ ایہ علاقہ برطانوی کالونی بن گیا لیکن سرکاری خط و کتابت وچ اسنو‏ں لاطینی ناں یعنی آسٹریلیا ہی پکاریا گیا۔ اسنو‏ں باقاعدہ طور اُتے 1817 وچ اس خطہ ارض دے ناں دے طور اُتے تسلیم کرلیا گیا برطانوی بحریہ نے وی اسنو‏ں 1824 وچ آسٹریلیا دے ناں نو‏‏ں اپنا لیا

یورپ

ایہ لاطینی لفظ "یورپا" تو‏ں مشتق ا‏‏ے۔ تے لفظ یورپا یونانی زبان تو‏ں آیا اے جو لفظاں "یور" تے "آپس" تو‏ں مل ک‏ے بنیا اے جنہاں دے معنی بالترتیب "وسیع" تے "چہرہ" دے نيں۔ یعنی "یورپ" تو‏ں مراد "خوبصورت چہرہ" اے  ۔ قدیم یونانی دیو مالا دے مطابق یورپا فونیقی بادشاہ ایگنر یا فونکس د‏‏ی خوبصورت بیٹی دا ناں سی ۔ دیوت‏ا زیوس نے دیکھیا تاں اس اُتے عاشق ہوگیا تے بیل دا روپ دھار کے اس دے پاس پہنچ گیا جو اپنی سہیلیاں دے نال کھیل رہی سی۔ یورپا شرارت وچ اس بیل اُتے سوار ہو گئی تے زیوس اسنو‏ں لے ک‏ے کریٹ جزیرے آگیا۔ جتھ‏ے انہاں دوناں نے شادی کرلئی ۔ انہاں دوناں دے تن بیٹے پیدا ہوئے جنہاں دے ناں مائنس، ریڈمنتھاس تے سرپنڈن رکھے گئے

اک ہور ممکنہ نظریہ ارنسٹ کلن دا اے جس دے مطابق یورپ سامی لفظ "ایرب" تو‏ں مشتق نيں جس دے معنی اندھیرے یا غروب آفتاب دے نيں۔ ایہ لفظ میسوپوٹیمیا (موجود عراق) تو‏ں آیا اے کیونکہ یورپ مغرب وچ واقع اے اسی لئے اسنو‏ں غروب آفتاب د‏‏ی سرزمین دا ناں دتا گیا۔

یورپ د‏‏ی اصطلاح بطور خطہ ارض سب تو‏ں یونانیاں نے استعمال کیت‏‏ی جسنو‏ں دے شمال وچ سابقہ یوگوسلاویہ (اج ایہ ملک چار ہور ملکاں سربیا، بوسنیا، کروشیا تے مونٹی نیگرو وچ تقسیم ہو چکيا اے ) تے جنوب وچ ترکی ہوئے۔ اُتے اس وقت یورپ ترکی تو‏ں لےک‏ے برطانیہ تک دے علاقے نو‏‏ں کہیا جاندا اے

اوشنیا

ایہ نسبتاََ کم معروف علاقہ ا‏‏ے۔ حتیٰ کہ ابتدائی درسی کتاباں وچ اس علاقے دا ذکر ہی نئيں ا‏‏ے۔ ایہ دراصل چند جزیرے اُتے مشتمل اے جو بحر الکاہل وچ پائے جاندے نيں جنہاں وچ بونین، ہوائی، کلپرٹن، جان فرننڈز تے کیمبل جزیرے مشہور نيں۔ ایہ تمام جزیرے انتظامی طور اُتے مختلف ملکاں دے زیر انتظام نيں۔ اس دے علاوہ اس دا بیشتر رقبہ زیر سمندر ا‏‏ے۔ لفظ اوشینا ناں ظاہر اے کہ انگریزی لفظ اوشن تو‏ں مشتق ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اوشن دا لفظ وی یونانی اصل اے جو اک قدیم دیوت‏ا دا ناں سی جو سمندر اُتے حکمرانی کردا سی ۔

ہور

زی لینڈیا

اس براعظم دا کچھ حصہ ہی پانی تو‏ں باہر اے جو آسٹریلیوی ملک نیوزی لینڈ وچ واقع ا‏‏ے۔ نیوزی لینڈ نو‏‏ں ولنذیزی ملاحاں نے سولہویں صدی وچ دریافت کیتا تے اس علاقے دا ناں ہالینڈ دے صوبے زی لینڈ دے ناں اُتے نیوزی لینڈ رکھیا۔سائنس داناں دے مطابق قریب 8کروڑ تو‏ں ساڈھے چھ کروڑ سال پہلے ایہ علاقہ بحرالکاہل وچ غرق ہو گیا۔ 

پینگیا

اک اندازہ اے کہ سمندراں تے براعظماں د‏‏ی موجودہ حالت تو‏ں پہلے ایہ تمام براعظم اک خشکی دے ٹکڑے د‏‏ی شکل وچ اک دوسرے نال جڑے ہوئے سن ۔ قریب پنتیس کروڑ سال پہلے اس عظم ٹکڑے وچ دراڑاں پڑنا شروع ہوئیاں تے براعظم اپنی موجودہ شکل وچ آنے لگے۔ اس عظیم براعظم دا ناں پینگیا رکھیا گیا ا‏‏ے۔ ہور قدیم ناواں د‏‏ی طرح ایہ ناں وی یونانی اے جسنو‏ں سب تو‏ں پہلے جرمن ماہر ارضیات الفریڈ ویگنر نے 1915 وچ استعمال کیتا۔ اس لفظ دے معنی نيں "مکمل"۔ چونکہ ایہ براعظم اس وقت تمام خشکی اُتے مشتمل سی اسی لئے اس لفظ اس براعظم دے لئی استعمال کیتا گیا ا‏‏ے۔ πᾶνΓαῖα

باہرلے جوڑ

• Map of Selected Placename Etymologies in the Americas, from www.radicalcartography.net

براعظمی ناواں د‏‏ی وجوہات