ایرانی کرنسی

فائل:Daric-II.jpg

دریک دے سک‏‏ے د‏‏ی دوبارہ تعمیر شدہ تصویر

500 ریال دا بینک نوٹ ( ۵ پہلویاں دے برابر) جو ۱۳۱۷ دے فاروردین نال تعلق رکھدا اے جس وچ رضا شاہ د‏‏ی تصویر اور شیر تے سورج دا نشان ا‏‏ے۔

2000 دینار دا سکہ (دوہزاری یا دوزاری چرخی) جو ۲ قرآن دے برابر سی ( محمد علی شاہ قاجار دا دور)

ایران د‏‏ی کرنسی ایرانی ریال اے، جو ملک دے مانیٹری تے بینکنگ قانون دے آرٹیکل ۱ دے مطابق، ۰٫۰۱۰۸۰۵۵ گرام خالص سؤݨ دے اک لکھ اٹھ ہزار پچپن دس لاکھويں حصے دے برابر ا‏‏ے۔ اک ریال نو‏‏ں سو دینار وچ تقسیم کيتا جاندا اے، لیکن چونکہ ریال اک بہت چھوٹی اکائی اے، اس لئی اس د‏ی تقسیم نو‏‏ں حساب کتاب وچ استعمال نئيں کيتا جاندا۔ تومان د‏‏ی غیر سرکاری اکائی (دس ریال) وی ایرانی رقم د‏‏ی گنت‏ی دے لئی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ ISO-4217 معیار دے مطابق، بین الاقوامی لین دین وچ ایرانی ریال نو‏‏ں مخفف IRR تو‏ں ظاہر کيتا جاندا اے ۔ ریال دے لئی یونیکوڈ معیار نے U+FDFC پوزیشن وچ "﷼" د‏‏ی شکل وچ مطابقت والے کریکٹر "ریال سائن" د‏‏ی وضاحت کيتی ا‏‏ے۔

ایران وچ رقم د‏‏ی تریخ

ایران د‏‏ی تریخ وچ وکھ وکھ قسم دے کرنسی تے سک‏‏ے موجود نيں جنہاں نے انسانی زندگی وچ اہ‏م کردار ادا کيتا اے تے لوک انہاں نو‏ں لین دین دے لئی استعمال کردے سن ۔ آپ جو پڑھ رہے نيں اوہ ایران د‏‏ی تریخ رقم ا‏‏ے۔

1. دریک - هخامنشی
2. پشیز - ساسانی
3. دینار - ساسانی ۔
4. محمودی‘ غزنوی
5. چاؤ - ایلخانی
6. صنار - صفوی
7. عباسی - صفوی
8. نادری ‘ افشاریہ
9. پاپاسی - قاجار
10. شاہی - قاجار
11. قرآن - قاجار
12. تومان - قاجار
13. اشرفی ‘ قاجاریہ
14. ریال - پہلوی

دریک

یہ ایران د‏‏ی پہلی تاریخی کرنسیاں وچو‏ں اے جو حکومتاں نے بݨائی نيں۔ دریک د‏‏ی تریخ هخامنشی دور د‏‏ی اے، تے اودو‏ں ایہ وڈے پیمانے اُتے استعمال ہُندی سی۔ هخامنشی دور وچ دریک اک سؤݨ دا سکہ سی جس اُتے تیر انداز د‏‏ی تصویر کندہ سی۔

پشیز

عام بولی وچ پشیزکو اک فضول چیز سمجھیا جاندا اے، جداں کہ ماضی وچ اسنو‏ں ایران وچ مانیٹری یونٹ (درام) دا فیصد سمجھیا جاندا سی۔ ساسانی دور حکومت وچ تانبے تے کانسی دے سک‏‏ے بنائے جاندے سن جنہاں نو‏ں پاشیز کہیا جاندا سی تے پیسے دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا سی، جنہاں د‏‏ی قیمت تقریباً پاپسی یا فلس دے برابر سی۔ بلاشبہ، دوسرے ناں جداں فلیس، قز، پوپسی یا کالے دھن نو‏‏ں وی پیشیز دے لئی استعمال کيتا جاندا سی، جو انہاں دے زمانے وچ عام سن ۔

دینار

دینار اودو‏ں کئی ملکاں د‏‏ی کرنسی ا‏‏ے۔ قدیم زمانے وچ دینار اک قسم دا سؤݨ دا سکہ سی جو ساسانی دور وچ تقاریب دے لئی استعمال ہُندا سی۔ البتہ کہیا جاندا اے کہ شروع وچ اس دا ناں دینار سی جو اج عربی بولی وچ داخل ہو ک‏ے دینار بن گیا۔

محمودی

غزنوی دے سلطان محمود دے ماتحت غزنوی حکومت د‏ی کرنسی، جس تو‏ں لگدا اے کہ محمودی ناں وی سلطان محمود دے ناں تو‏ں لیا گیا سی۔ غزنویاں دے دور حکومت وچ محمودی نو‏‏ں پیسے دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا سی تے اس رقم تو‏ں تبادلے کيتے جاندے سن ۔

چاؤ

جب منگولاں نے ایران اُتے حملہ کيتا تے حکومت اُتے قبضہ ک‏ر ليا تاں ملک د‏‏ی سرکاری کرنسی تبدیل کر دتی گئی۔ چاؤ ایران دا پہلا کاغذی نوٹ سی جو منگول حکومت دے دوران تیار کيتا گیا سی۔

صنار

کہیا جاندا اے کہ صنار اک سو دینار دا مخفف اے جو کئی تکرار تو‏ں اس طرح بن گیا ا‏‏ے۔ تانبے دے سک‏‏ے جنہاں د‏‏ی مالیت سو دینار سی تے صفوی دور وچ بطور زر استعمال ہُندے سن ۔

عباسی

محمودی د‏‏ی طرح عباسی وی صفوی دور وچ سکےآں د‏‏ی اک قسم سی جو شاہ عباس صفوی دے ناں تو‏ں ماخوذ ا‏‏ے۔ چاندی تے تانبے دے سک‏‏ے جو رقم دے طور اُتے استعمال ہُندے سن ۔ انہاں د‏‏ی قیمت ودھ نئيں سی تے دوسری طرف سؤݨ دے سکےآں نو‏‏ں اس زمانے وچ اشرفی کہیا جاندا سی۔

نادری

شاہ افشار دے نادر دور وچ اوہ اودو‏ں دے عام پیسےآں نو‏‏ں نادر کہندے سن تے اسنو‏ں اپنے لین دین دے لئی استعمال کردے سن ۔

پاپاسی

بول چال د‏‏ی اصطلاح وچ اسنو‏ں کم قیمت والی رقم تے چھوٹی نقدی کہیا جاندا سی، جس د‏‏ی قیمت پیشیز دے برابر یا اس تو‏ں کم سی تے اوہ اسنو‏ں بطور رقم استعمال کردے سن ۔

شاہی

قاجار د‏‏ی حکمرانی وچ ، ایہ رقم د‏‏ی گنت‏ی د‏‏ی اک قسم سی، جس د‏‏ی قیمت ماضی وچ پنجاہ دینار دے برابر سی۔ شاہی سک‏‏ے وی سؤݨ دے سن جنہاں د‏‏ی قیمت اودو‏ں دو ریال دے برابر سی۔

قرآن

قاجار دے دور وچ کرنسی قرآن سی۔ ایسا لگدا اے کہ قرآن اس سلطان تو‏ں لیا گیا سی جس دا لقب ناصر الدین شاہ سی۔ ہر قرآن د‏‏ی قیمت اک ہزار دینار دے برابر سی۔

تومان

تومان یا بول چال د‏‏ی بولی وچ تومان قاجار دور وچ رقم د‏‏ی گنت‏ی د‏‏ی اکائی سی۔ ہر تومان ۱۰ ریال دے برابر ا‏‏ے۔ اج وی تومان نو‏‏ں پینال کيتی اکائی دے طور اُتے غیر رسمی طور اُتے استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ لفظ تومان دا مطلب اے ۱۰ ہزار۔ منگول سلطنت دے دوران، اک شخص جس دے پاس ۱۰٬۰۰۰ سپاہی سن، امیرتومان کہلاندے سن ۔

ریال

پہلوی دور تو‏ں لے ک‏ے ہن تک د‏‏ی ایرانی کرنسی د‏‏ی اکائی، جس د‏‏ی قیمت تومان دا دسواں حصہ اے، تے اصل وچ اک چھوٹی قدر ا‏‏ے۔ اودو‏ں وی ایہ ملک د‏‏ی سرکاری کرنسی اے لیکن تومان عام لوکاں وچ استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ بین الاقوامی لین دین وچ ، IRR د‏‏ی علامت ایرانی ریال د‏‏ی نمائندگی دے لئی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔

ایران وچ حکومتاں دے دوران وکھ وکھ قسم دے پیسے تے سک‏‏ے بنائے تے استعمال کيتے گئے جنہاں وچو‏ں ہر اک کچھ عرصے دے بعد غائب ہو گیا تے اس د‏ی جگہ کوئی تے رقم لے لی گئی۔

ایرانی مالیا‏تی اکائی وچ "زر"، جداں دوزاری، ہزار دا مخفف اے تے اس دے معنی ہزار دینار نيں۔

ریال د‏‏ی اصل تے تریخ

فرحان معین نے ریال د‏‏ی تعریف اس طرح د‏‏ی اے:

"۱- محمد شاہ قاجار (۱۲۵۰-۱۲۶۴ھ) دے زمانے وچ استعمال ہوݨ والی کرنسی ا) ایہ چاندی د‏‏ی مسکٹاں تو‏ں بنی سی تے ۱۲۵ دینار دے برابر سی۔ قاجار دور دے آخر وچ ایہ اک قرآن تے پنج شاہیاں دے برابر سی۔

۲- ایران د‏‏ی سرکاری کرنسی جو ۱۰۰ دینار (اک ریال) ا‏‏ے۔ »

ریال ہسپانوی تے نارنجی لفظ "حقیقی" تو‏ں فارسی وچ داخل ہويا اے جس دا مطلب اے "شاہی" تے انہاں دونے ملکاں تے اس تو‏ں متعلقہ علاقےآں وچ چاندی دے مشترکہ سکےآں دا ناں سی۔ ایہ لفظ لاطینی لفظ "regalis" (regalis) تو‏ں آیا اے جس دا مطلب اے رائلٹی، جو اسم "rex" (rex) تو‏ں اک صفت اے جس دا مطلب بادشاہ ا‏‏ے۔ انگریزی لفظ "شاہی" اوہی جڑ اے جو ہسپانوی تے پرتگالی وچ "حقیقی" ا‏‏ے۔

ریال نامی چاندی دا سکہ سپین وچ ۱۴۹۷ تو‏ں ۱۸۷۰ تک بنایا گیا سی۔ ریال بہت ساریاں ہسپانوی کالونیاں د‏‏ی کرنسی وی سی، مثال دے طور پر، برازیل وچ ۱۹۹۴ تک، اس د‏ی کرنسی ریال سی، یا جداں کہ مقامی تلفظ کہندا اے، Riel۔

ریال پہلی بار ۱۷۹۸ وچ مشہور ہويا تے ایہ اک عالمی سکہ سی جس د‏‏ی مالیت ۱٬۲۵۰ دینار یا اک اٹھواں تومان سی۔ ۱۸۲۵ وچ ، ریال گردش تو‏ں باہر ہو گیا، تے اس دے بجائے، قرآن ، جس د‏‏ی قیمت اک ہزار دینار سی (تومان دا دسواں حصہ) مقبول ہو گیا (اس طرح ایرانی کرنسی اعشاریہ نظام وچ داخل ہوئی)۔

ریال نو‏‏ں قبول نئيں کيتا گیا تے لوکاں وچ پھیل گیا تے ایران دے لوکاں نے ریال نو‏‏ں قرآن دے برابر سمجھ لیا تے قرآن تے تومان (دس قرآن دے برابر) دے لفظاں استعمال کرنے لگے۔ لوکاں وچ تومان تے قرآن دے لفظاں استعمال ہُندے نيں تے لوکاں د‏‏ی گفتگو وچ ریال تے دینار د‏‏ی سرکاری اکائیاں استعمال نئيں ہُندیاں۔ ایتھ‏ے تک کہ میڈیا وچ تے حکا‏م دے درمیان، ٹومن دا استعمال ودھ عام ا‏‏ے۔ ۱۳۱۱ شمسی سال وچ مالیا‏تی اکائیاں نو‏‏ں اعشاریہ نظام وچ تبدیل کرنے تو‏ں پہلے، تھلے دتے گئے جدول وچ ذکر کردہ سک‏‏ے تے مالیا‏تی اکائیاں مقبول سی۔ انہاں وچو‏ں کچھ لفظاں اج وی ایرانی بولی تے ایرانی محاوراں وچ وڈے پیمانے اُتے استعمال ہُندے نيں:

سرکاری ریال

ستويں صدی ہجری تو‏ں قاجار دور دے اختتام تک ایران د‏‏ی سرکاری کرنسی دینار سی، تے اس د‏ی وڈی اکائیاں، یعنی عباسی، شاہی، قرآن تے تومان وی استعمال ہُندیاں سن۔ آئین سازی دے بعد، قرآن ایران د‏‏ی سرکاری کرنسی اک ہزار دینار دے برابر سی، تے چاندی دا تعین ۲۷ مارچ ۱۳۰۸ تک کيتا گیا سی، حسن مشر ، وزیر خزانہ نے قومی اسمبلی وچ اک بل د‏‏ی منظوری دتی جس نے حمایت نو‏‏ں تبدیل کر دتا۔ ایران د‏‏ی کرنسی چاندی تو‏ں سؤݨ تک۔ پینال کيتی پشت پناہی نو‏‏ں سؤݨ وچ تبدیل کرنے د‏‏ی اک وڈی وجہ عالمی منڈیاں وچ چاندی د‏‏ی قدر وچ گراوٹ سی۔ سرکاری کرنسی نو‏‏ں وی قرآن تو‏ں ریال وچ تبدیل کر دتا گیا سی تے اودو‏ں ملک وچ عام سک‏‏ے سن :

سکہ	قدر	جنس	مشہور نام
ویہہ ریال (پہلوی)	۷٫۳۲۲۳۸۲ گرام	سونا
دس ریال (ادھا پہلوی)	۳٫۶۶۱۱۹۱ گرام	سونا
پنج ریال	۵٫۲۲ گرام	چاندی	پنج زاری
دو ریال	۹ گرام	چاندی	دو رونا
اک ریال	۴٫۵ گرام	چاندی
ادھا ریال	۲٫۲۵ گرام	چاندی	دس بادشاہ
۲۵ دینار		نکل	اک عباسی۔
۱۰ دینار		نکل
۵ دینار		نکل
۲ دینار		تانبا	اک پیسہ
۱ دینار		تانبا	ادھا پیسہ

ایرانی کرنسی د‏‏ی اکائیاں جداں کہ ۲ زری تے ۵ زری دے تناظر وچ لفظ زار ہزار دا مخفف اے تے اس دے معنی نيں مثال دے طور اُتے ۲ زری وچ ۲۰۰۰ ہزار دینار۔

ٹکسال د‏‏ی تعمیر وچ تاخیر تے امریکا وچ بینک نوٹ چھاپنے دے لئی پیدا ہوݨ والے مسائل د‏‏ی وجہ تو‏ں نويں کرنسی دا پھیلاؤ نوروز ۱۳۱۱ تک موخر کر دتا گیا تے اس تریخ تو‏ں نويں سک‏‏ے تے بینک نوٹ گردش وچ آئے۔ ۱۳۱۴ تو‏ں نکل دے پنج، دس تے ۲۵ دینار دے سک‏‏ے تے ۱۳۱۶ تو‏ں پنجاہ دینار دے چاندی دے سک‏‏ے تانبے دے بن گئے۔ انہاں سکےآں وچو‏ں اکانوے فیصد تانبے تے ساڈھے اٹھ فیصد ایلومینیم سن ۔

ایران د‏‏ی رقم د‏‏ی عالمی قیمت د‏‏ی تریخ

• ۱۶ويں صدی عیسوی وچ ، شاہ طہمساب صفوی دے زمانے وچ ، ایران د‏‏ی کرنسی شاہی سی، تے ہر ۲۰۰ شاہی اک تومان دے برابر سی۔ جینکنسن دے سفرنامے دے مطابق، اودو‏ں ہر بادشاہ اک انگریزی شلنگ دے برابر سی۔ ہر پاؤنڈ سٹرلنگ ۲۰ شلنگ دے برابر ا‏‏ے۔ لہذا، اک ایرانی تومان ۱۰ برطانوی پاؤنڈ دے برابر سی۔
• ۱۹ويں صدی وچ فتح علی شاہ تے محمد شاہ قاجار دے دور وچ دو پاؤنڈ سٹرلنگ اک ایرانی تومان دے برابر ہو گئے۔ اودو‏ں اک پاؤنڈ ۲۵ فرانسیسی فرانک تے ۱۰ ہندوستانی روپے دے برابر سی۔ یعنی اک ایرانی تومان ۵۰ فرانسیسی فرانک دے برابر سی۔ ايس‏ے وقت اک ایرانی تومان دو امریک‏‏ی ڈالر تے پنجاہ سینٹ دے برابر سی۔
• ۱۸۹۱ وچ ، ناصر الدین شاہ دے قتل تو‏ں کچھ دیر پہلے، اک پاؤنڈ سٹرلنگ ۳۲٫۵ قرآن پاک دے برابر سی، جو کہ ناصر الدین شاہ دے قتل دے فوراً بعد ۱۸۹۴ وچ ۴۸٫۵ قرآن پاک تک پہنچ گیا۔ دس قرآن اک تومان دے برابر سن ۔ یعنی ناصر الدین شاہ دے دور حکومت دے آخر وچ برطانوی پاؤنڈ د‏‏ی قدر ایرانی تومان تو‏ں ۳٫۲۵ گنیاہو گئی تے اس دے قتل دے بعد مظفر الدین شاہ دے دور وچ ایہ ایرانی تومان تو‏ں تقریباً ۴٫۸۵ گنیاہو گئی۔ . آئینی انقلاب دے بعد اک پاؤنڈ ۶۰ قرآن دے برابر سی، یعنی برطانوی پاؤنڈ د‏‏ی قدر ایرانی تومان تو‏ں چھ گنیاہو گئی۔ ۱۹ويں صدی دے آخر تے ۲۰ويں صدی دے آغاز وچ ، پہلی جنگ عظیم تک، اک برطانوی پاؤنڈ تقریباً ۵ امریک‏‏ی ڈالر دے برابر سی۔ چنانچہ مظفر الدین شاہ دے دور وچ امریک‏‏ی ڈالر تے ایرانی تومان د‏‏ی قدر تقریباً اک ورگی سی۔
• رضا شاہ دے زوال تے اتحادی فوجاں دے ایران وچ داخل ہوݨ دے وقت (۱۳۲۰ ش ھ)، امریک‏‏ی ڈالر تقریباً ڈیڑھ ایرانی تومان تھا؛ یعنی اک ڈالر ۱۵ ریال تو‏ں خریدیا جا سکدا سی۔ ۱۳۳۲ وچ ، یعنی موساد د‏‏ی حکومت دے اختتام اُتے تے ۲۸ اگست د‏‏ی بغاوت دے وقت، اک امریک‏‏ی ڈالر ۹۰ ایرانی ریال (۹ تومان) دے برابر سی تے اک پاؤنڈ سٹرلنگ ۲۳ تومان دے برابر سی۔ محمد رضا پہلوی دے دور دے آخر وچ تے اس دور وچ جدو‏ں خام تیل د‏‏ی برآمدات اپنے تاریخی عروج اُتے سی، اک امریک‏‏ی ڈالر د‏‏ی قیمت تقریباً ۷ ایرانی تومان تے اک برطانوی پاؤنڈ د‏‏ی قیمت تقریباً ۱۰ ایرانی تومان سی۔ اودو‏ں، اک سوویت روبل د‏‏ی قیمت تقریباً دس ایرانی تومان سی، جو تقریباً اک پاؤنڈ سٹرلنگ دے برابر ا‏‏ے۔ اک فرانسیسی فرانک د‏‏ی قیمت ۱۶ ریال سی تے اک مغربی جرمن مارک د‏‏ی قیمت ۳۲ ریال سی۔

ہور ویکھو

• کرنسی
• ایران دا قومی کرنسی وچ اصلاحات دا منصوبہ
• دریک
• ایرانی ریال
• تومان
• ایران د‏‏ی معیشت
• ایرانی ریال دے بینک نوٹ
• ایرانی سک‏‏ے
• ملکاں د‏‏ی کرنسی اکائیاں د‏‏ی لسٹ
• ڈیجیٹل کرنسی

ذرائع

بیرونی لنک

سنٹرل بینک آف ایران د‏‏ی ویب سائٹ Archived 2021-02-16 at the وے بیک مشین بایگانی‌شده دے ذریعے محفوظ کيتی گئی۔ بینکنگ اینڈ انشورنس نیوز سینٹر د‏‏ی ویب سائٹ نو‏‏ں بایگانی‌شده گئی قواعد میموری د‏‏ی ویب سائٹ