اکالی کور سنگھ جی نہنگ

اکالی کور سنگھ جی نہنگ اک نہنگ سکھ تے سکھ مت دا مبلغ سی ۔

جم

کور سنگھ نے لگبھگ 1886 دے قریب پنڈ چکار (مظفرآباد، کشمیر) دے اس گھرانے وچ جم لیا، جس گھرانے دے دو (سہجدھاری) بزرگ سرینگر کشمیر دی ریناوڑی بستی توں (ہور نانک پنتھیاں، مطلب برہم داس دی اولاد بھائی کرپا رام وغیرہ نال) کشمیری پنڈتاں دی سنگت نال سری آنندپور صاحب پجے سن۔ ایہناں دو بزرگاں دے نام سن، بھائی ترلوکی ناتھ رینا تے ایہناں دے پتر بھائی امولک چند رینا۔ اس گھرانے دے اپروکت جیونکاراں نے دسم پیؤ توں امرت چھک کے سنگھ پدویاں پائیاں تے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے ویلے جنمے بھائی مہاں سنگھ دے گھر اپروکت متی نوں بھائی مہاں سنگھ دے گھر پہلا بچہ اکالی کور سنگھ (جنہاں دا خاندانی نامکرن پورن سنگھ دے روپ وچ ہویا سی) جنمیا۔ ایہناں دے پیؤ علاقے دے اچّ کوٹی دے پراپکاری تے نام-بانی دے رسیے دے روپ وچ جانے جاندے سن۔

ویاہ دی پنڈ

نوجوانی دی چنچلتا اتے عشقَ-مشک دی انھیری دی تھاں گربانی چانن دیاں رمز بھریاں ترنگاں اکالی جی دی سہل تے سبک جوانی نوں کھڈاؤندیاں رہندیاں سن۔ ماتا-پیؤ نے جوان تے جیٹھے پتر دے ویاہ دیاں تیاریاں بھائیچارے تے دنیانداری وچ مان-مریادا کھٹن لئی زور-شور نال کرنیاں آرمبھیاں۔ دنیاداری دی جلن وچ پھسن توں بے نیاز پورن سنگھ چپ-چپیتے سری پنجہ صاحب ہرن ہو گئے (نسّ ترے)۔ جنی واری اوہ دنیاداری دی اس ویاہ لگام توں چھٹکارا لین نسّ تردے، اونی واری رسوخ والے تے چودھری کہاؤندے پیؤ، سی۔آئی۔ڈی۔ دی مدد نال پکڑوا لیاندے۔ آخر ماں-باپ دی ضدّ نوں سنتشٹ کرن لئی نسچت تھاں اپر لاواں کروائیاں، پر ڈولا گھر آؤندیاں ہی شام نوں پھر گھروں نسّ ترے؛ پنڈ دے نکٹ وگدے دریا دے پل اپر ویاہ دے کپڑے اتار سٹے (تاں جو ایہہ اندازا ہووے کہ منڈا دریا وچ کدّ گیا اے)، مشہور سنت بابا مہاں سنگھ دے ڈیرے سنیہا رکھ کے تاکید کیتی کہ اوہناں دے ماں-پیؤ نوں نہ دسیا جاوے۔ اس توں بعد ایسے فرار ہوئے (اچیچے کم نمت) کہ پتا-ماں دے گزرن دی خبرسار توں وی بے-نیاز ہو گئے۔ جاندی وار جو چٹھی رکھ آئے سن (سنتاں کول) اس دا لہجہ اس پرکار سی، "آپ جی نے ماں-باپ دے موہ وسّ جس بیبی نوں میرے لڑ لایا سی، ہن اوہ تہاڈی نونہہ ہو کے تہاڈے پاس اے۔ میں تہاڈی ضدّ پوری کیتی اے۔ ہن اس نونہہ نوں ساڈے چھوٹے ویر دے سپرد کر دینا، اس وچ سبھ دا بھلا اے۔ سو، ایوں ہی ہویا۔ پھر آپ جی اندر ایسا پرورتن آیا کہ حضور صاحب جا پجے جتھے تخت سچکھنڈ دے ہیڈّ گرنتھی بھائی ہزورا سنگھ جی دی سنگت کرن نہنگ سنگھی بانا دھارن کرکے بے-فکر ہو گئے، کوئی وی سی۔آئی۔ڈی۔ ہن اوہناں نوں پھڑ نہیں سی سکدی۔

مراتبا

جیون پرینت نہنگی بانے سمیت پنتھ دیاں ساریاں سپھاواں وچ پرتشٹھت رہے۔ تعلیم، دیانتداری اتے جپ-تپ دی ایہو جہی کمائی کیتی کہ ببیکی پرچلن دا رتبہ حاصل ہو گیا۔ بھارت دے سارے تریخی گوردواریاں (آسام، بنگال، دکھن، اتر، پچھم) تے بھارت توں باہرلے گوردواریاں (کابل، برھما) دی سیوا-سنبھال تے سکھی پرچار (امرت-سنچارت) دی نشکام سیوا کردے راے۔ کدی وی کوئی ڈیرہ قایم نہیں کیتا۔ گوردواریاں نوں ہی اپنا ٹکانا جانیا تانہیؤں آخری سواس گرودوارہ دوکھ نوارن پٹیالے ہی تیاگے، جتھے 23 جنوری 1953 نوں آپ دے دسہرے دا بھوگ پیا سی۔

پنتھی عظمت

سکھ راج گھرانیاں، سکھ سنگتاں، سکھ ادارےآں اتے غیر-سکھ اہلکاراں وچ اکالی جی دا انا مان-ستکار سی کہ پنتھک مسئلیاں متعلق اوہناں ولوں دتے گئے نرنیاں نوں آخری سمجھیا جاندا سی۔ سکھ-مریادا متعلق اکالی جی ولوں دتے فیصلیاں نوں انگریز سرکار بھروسے یوگ اتے مدلل سمجھدی سی۔ اکالی جی سری ادور تخت صاحب دی مریادا دے پابند سن۔ جن سادھارن اتے سنت-بابیاں توں لے کے نہنگ سنگھاں تک آپ دے بول-بچناں نوں پورا مان حاصل سی۔ ایہہ بول بوہت زیادہ وزندار ہندے سن۔

تعلیم پرسار

اکالی جی نے پشاور دے مہان ودوان گیانی باگھ سنگھ پاسوں گرمتی، دسم گرنتھ، بھائی گرداس وغیرہ دی ٹکسالی تعلیم حاصل کیتی سی۔ اس ودوان سورما سنگھ گیانی باگھ سنگھ مہانپرکھ پاسوں اس ویلے نانک سنگھ ناولسٹ وی تعلیم حاصل کردے سن اتے مہان سیاستدان گیانی شیر سنگھ (جو سورما سنگھ سن تے اکالی دل دے پرچلن دے موڈھیاں وچوں سن) وی ایہناں دے ہی پڑھائے سن۔

اکالی جی نے کشمیر دے اک پچھڑے علاقے (چکار پہاڑ) وچ گرو نانک آشرم ناں دا تعلیمی ادارہ کھولھیا سی، جس وچ بورڈنگ اتے تعلیم دا مفت پربندھ سی۔ کئی لکھ دی ایہہ وڈا ادارہ 1947 دے قبائلی حملیاں وچ اجڑ گئیا۔

ساہت تے کلا دے کھوجی اتے قدردان

اکالی جی خود ودوان سن اتے ودواناں نال رابطہ رکھدے سن۔ 1925–26 دے پھلواڑی دے سکھ اتہاس انک وچ آپ دے لیکھ اس دا سبھ توں وڈا نشان ہن۔ آپ نے رٹن کرکے پہلی وار نایاب لکھتاں تے وستاں لبھّ کے سکھ جگت تک پہنچائیاں۔

1. سری گر سوبھا- ایہہ حضوری شاعر سیناپتِ دا گرو دربار دا اکھیں ویکھیا حالَ بیان کردا اے تے آپ نے اچے ملّ اپر خرید کے پہلی وار شائع کیتا (1925 ای۔)۔

2. واراں بھائی گرداس جی (تک تتکرا)- واراں اتے کبت سوئیاں دا تک تتکرا پہلی واری تیار کرکے 1929 وچ سنگتاں تک پہنچایا۔

3. سری گر شبد رتن روشنی (تک تتکرا سری گرو گرنتھ صاحب)- ایہہ مہان حوالہ رچنا ویہہ ورھیاں دی لگن تے گھال توں اپرنت 1923 وچ شائع ہوئی۔ بولی ڈیپارٹمنٹ اگوں چھاپدا آ رہا اے۔

4. عورت سنکٹ موعدہ - بھارت دی عورت ذاتی دے اتھان لئی بادلیل اپرالا اے، جس وچ دنیا دے مہان گرنتھاں وچوں بہت ہی بھروسے یوگ تے پرمانک حوالے دے کے سدھ کیتا اے کہ عورت زاتِ مرد دے این برابر وچرن والی حقیقت اے پر اس دی مندحالی دا کارن مرد دی ہٹھدھرمی تے اعلم اے۔ اجوکے الار-پرکر منوسائنس (ابنورمل پھسیچہولوگے) دے جگیاسو اس کتاب نوں اک تکڑی کھوج جاننگے۔

5. پرمکئی نت نیم گٹکا : بوہت زیادہ ٹکسالی برتی توں اتے سندر روپ وچ شائع رچنا، جو ہن درلبھ اے۔ (1927 ء)

6. حضوری ساتھی : سری حضور صاحب (ناندیڑ) اتے اتھوں دے سیوک بابیاں نہنگاں دا مختصر اتہاس، جس وچ بہت اہمیت پورن تریخی تتھّ موجدو ہن۔ شاید دکھن دے نہنگ سنگھاں بارے ایہہ پہلی تے آخری رچنا اے۔

7. بدھبنیم ہت-اپدیش رتناکار (شعری)- پنچترنت دا گورمکھی کرن، پرکاشن درلبھ اے۔ سینکڑے لیکھ-الیکھ ہن جو اوہناں نے کشمیر دی دھرتی دے پہلے پرکاشن پتر (پرودچل) کشمیر سکھ خبراں لئی لکھے سن۔ بہت وڈی لائبریری سی، جو چکار وکھے ہی ساڑ دتی گئی۔ آپ نے دسم پیؤ دی اس پینٹنگ نوں وی ڈھاکے توں لبھیا تے پرنٹ کروا دتا، جس پینٹنگ نوں اک مسلمان مصور نے آنندپور صاحب پہنچ کے سری دسم پیؤ دی مہر مہرامت صدقے، بھینٹ کیتا سی۔ اس پینٹنگ وچ وڈے دو صاحبزادے وی دسم پیؤ جی دے نال کھڑے ہن۔ ماں سندری جی دے دلی نواس توں اپرنت ایہہ پینٹنگ ہٹھی سنگھ توں پچھوں جویں کویں ڈھاکے پہنچ گئی، جتھوں اکالی جی نے حاصل کیتی سی۔

امرت پرچار کمیونیکیشن

ہر پنتھک اکٹھ وچ امرت-سنچارت اک انکھڑویں انگ دے روپ وچ ابھر کے آ رہا اے۔ 1953 تک لگبھگ ہر اجیاے اکٹھ وچ امرت سنچارنی منڈلی دا سرمور اکالی کور سنگھ نوں ستے ہی منّ لیا جاندا رہا اے۔

بھارت دے لگبھگ ہر گردوارے اتے صوبےآں دے دور-دراز دے گردھاماں اپر پجّ کے سکھ سنگتاں دی خبر-سار لینا تے امرت چھکاؤنا اکالی جی دے حصے آیا۔ آسام، بہار، بنگال، نیپال، یو۔پی۔، پنجاب، کشمیر، دکھن، قابل آدی استھاناں اپر وسن والے سکھ پرواراں اندر اجے تک اس نہنگ سنگھ دی یاد قایم اے، جس نے اوہناں دے بزرگاں دی خبر-سار لئی اتے گرو والے بنایا۔

راج-گھرانیاں تے سردے پجدیاں نوں سکھی پیار نال جوڑنا

ایہہ گل ورلیاں نوں ہی پتہ اے کہ سکھی پیار لئی کجھ کو راجے-رانیاں تے سرداراں نوں قربانی دینی پئی پر بہتے راجے رانے تے سردار اس گرسکھی پیار توں سکھنے رہے۔ 1947 توں پہلاں مہاراجہ فریدکوٹ، مہاراجہ نابھہ ہیرا سنگھ تے رپدمن سنگھ اتے مہاراجہ پٹیالہ یادوندر سنگھ اس پیار لئی مشہور سن۔ جنہاں راجے رانیاں نے اک دم انگریزی اثر ماتحت سکھی سروپ نوں تیاگ کے عیسائیت پروان کر لئی، اوہناں دی لسٹ تاں بڑی لمی اے۔ جیکر کجھ مہان تپسوی (سنت بابا عطر سنگھ، گیانی بچن سنگھ، بھائی ارجن سنگھ باگڑیاں، اکالی کور سنگھ نہنگ آدی ایہناں راج-گھرانیاں تے کروڑپتیاں دے اندر سہردتا نہ جگاؤندے تاں بچیا-کھچیا سکھی پیار وی شاید پتتپنے وچ پرورعنصر ہو جاندا۔ اکالی جی نے مہاراجہ بھپندر سنگھ ولوں ستائے اپنے اک دیوان دیاں دو بچیاں نوں (اس دی جلاوطنی دوران تے موت توں اپرنت) دھرم دیاں دھیاں بنا کے پالیا تے ویاہیا، جنہاں وچ اک س۔ عطر سنگھ، خالصہ ہوٹل، سرینگر نال ویااے جان توں اپرنت مشہور سدھارک بیبی بھاگونت کور دے روپ وچ مشہوری نوں حاصل ہوئے اتے جیون-پرئنت اپنے آپ نوں نیلے کھدر پوش لباس وچ، پلنگ روپ وچ ہی مخاتب ہندے راے (میں گیا سی، میں بیٹھا سی) جو چڑھدیاں کلاں دا پرتیک اے۔

نیاسریاں تے نگریاں دی امید

1947 توں پہلاں اتے بعد دے ویلے پاکستان وچ رہِ چکیاں ابلا استریاں (سکھ ہندو آدی) نوں خود جا کے بھالنا، پتتاں نوں مڑ گرسکھی وچ لیاؤن دا پیار-مرہم دینا، بچیاں نوں یتیم خانیاں، شرنارتھی کینپاں، کارخانیاں وچ ٹکانے-روزگار دوانے، زمیناں تے مکان دوانے آدی پراپکار وی اکالی جی دے ہی حصے آئے۔

کشمیر دی مکتی

اکالی جی نے مہاراجہ یادوندر سنگھ اتے مہاراجہ نابھہ تے اس طرحاں دا اثر پایا کہ "کشمیر نوں صرف خالصہ راج ویلے ہی کابلی غلامی توں آزادی ملی جدوں کہ مہاراجہ نے بھارت دے اتہاس وچ پہلی واری اک مکمل صوبہ بنا دتا۔ اتھے صرف سکھ مارے جا رہے ہن، پنڈت بودیاں کٹّ کے مسلماناں دے گھراں وچ جان بچا بیٹھے ہن، سکھ سیس کٹوا دیویگا پر کیس نہیں کٹوائیگا، سو علاقہ اتے خون صرف ساڈا، تہاڈا ہی ضایع ہو رہا اے۔" فسٹ پٹیالہ تے نابھہ دیاں فوجاں نے کشمیر نوں مکت کرایا تاں صرف اکالی جی دے پریم پیار اتے پریرنا صدقے۔

ایہو جہی مضبوط رائے اتے سرب-ستکار دے حقدار پنتھ وچ کدی-کدی ہی پیدا ہندے ہن۔