آپریشن باربروسا
آپریشن باربروسا | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
بسلسلہ دوسری جنگ عظیم دا مشرقی محاذ | |||||||
اُتے توں کھبے طرف توں گھڑی دی طرح:
ماسکو دے نیڑے جرمن عہدےآں اُتے سوویت الیوشین ال -2 دی نگرانی
| |||||||
| |||||||
محارب | |||||||
سوویت یونین سوویت اتحاد | |||||||
کمانڈر اور رہنما | |||||||
| |||||||
شریک یونٹیں | |||||||
Axis armies: جرمنی Army of Norway فن لینڈ Finnish Army |
Soviet armies: سوویت یونین Northwestern Front
| ||||||
طاقت | |||||||
Frontline strength (22 June 1941) |
Frontline strength (22 June 1941) | ||||||
ہلاکتیں اور نقصانات | |||||||
Total military casualties: Breakdown
|
Total military casualties: Breakdown
|
سانچہ:Campaignbox Axis–Soviet War
آپریشن باربروسا ( سانچہ:Lang-de ) سوویت یونین اُتے محوری قوتاں دے حملے دا کوڈ ناں سی ، جو اتوار ، 22 جون 1941 نوں دوسری جنگ عظیم دے دوران شروع ہويا سی ۔ اس کارروائی نے مغربی سوویت یونین نوں فتح کرنے دے نازی جرمنی دے نظریاتی مقصد نوں عملی جامہ پہنایا تاکہ اسنوں جرمناں دے نال دوبارہ آباد کیتا جاسکے۔مشرقی جنرل پلان (جرمن :Generalplan Ost) محوریاں دی فتح دے لئی کچھ نوں محور دی جنگ دے لئی غلام مزدوری دے طور اُتے استعمال کرنے ، قفقاز دے تیل دے ذخائر تے سوویت علاقےآں دے زرعی وسائل دے حصول دے لئی تے بالآخر بربریت ، غلامی ، جرمنی تے سائبیریا وچ وڈے پیمانے اُتے جلاوطنی دے ذریعہ سلاوی عوام نوں ختم کرنا سی۔ تے جرمنی دے لئی لیبینسراؤم بنانا سی۔ [۲۴] [۲۵]
اوپریشن باربروسا سویت یونین تے نلہ بولن دا لُکیا ناں سی۔ اوپریشن باربروسا انسانی تریخ دی سب تون وڈی لڑائی سی۔ ایہ اوپریشن 22 جون 1941 نون ٹریا۔ ایہدے چ 45 لکھ دے نیڑے جرمن تے اوہدے سنگیاں نے سویت یونین تے ہلہ بولیا۔ ایہ لڑائی 2900 کلومیٹر لمے محاز تے پھیلی ہوئی سی۔ ایہدے چ 60000 گڈیاں تے 750000 گھوڑے ورتے گۓ۔
حملے دے پہلے وچ دو سالاں وچ ، جرمنی تے سوویت یونین نے اسٹریٹجک مقاصد دے لئی سیاسی تے معاشی معاہداں اُتے دستخط کیتے ۔ بہر حال ، جرمن ہائی کمان نے جولائی 1940 وچ (سوانحی آپریشن اوٹو دے تحت) سوویت یونین اُتے حملے دی منصوبہ بندی شروع دی ، جسنوں ایڈولف ہٹلر نے 18 دسمبر 1940 نوں اختیار دتا سی۔ آپریشن دے دوران ، محور قوتاں دے لگ بھگ 30 لکھ اہلکار جو جنگ دی تریخ دی سب توں وڈی جارحیت فورس نيں ، نے مغربی سوویت یونین وچ ۲٬۹۰۰-کلومیٹر (۱٬۸۰۰ میل) لمبے محاذ اُتے 600،000 موٹر گڈیاں تے غیر جنگی کارروائیاں دے لئی 600،000 توں ودھ گھوڑےآں دے نال حملہ کیتا. اس جارحیت نے جغرافیائی طور اُتے تے سوویت یونین سمیت اتحادی اتحاد دی تشکیل دونے نے دوسری جنگ عظیم وچ اضافہ کیتا سی۔
اس کارروائی نے مشرقی محاذ نوں کھول دتا ، جس وچ تریخ دے دوسرے تھیٹر دے مقابلے وچ زیادہ قوتاں مصروف عمل سن۔ اس علاقے وچ جنگ کيتی سب توں وڈی لڑائیاں ، سب توں زیادہ خوفناک مظالم تے سب توں زیادہ ہلاکتاں (سوویت تے محور دی افواج دے لئی یکساں طور پر) دیکھی گئياں ، انہاں سبھی نے دوسری جنگ عظیم دے دوران تے 20 واں صدی دی بعد دی تریخ نوں متاثر کیتا۔ جرمنی دی فوجاں نے آخر کار پنجاہ لکھ سوویت سرخ فوج دے جواناں نوں اپنی گرفت وچ لے لیا ، [۲۶] جنہاں وچوں اکثریت کدی زندہ نئيں لوٹی۔ نازیاں نے جان بجھ کر 3.3 ملین سوویت جنگی قیدیاں ، تے شہریاں دی اک وڈی تعداد نوں جان بجھ کر موت دے گھاٹ اتار دتا ، کیوں کہ " ہنگر پلان " نے غذائی قلت نوں دور کرنے تے فاقہ کشی دے ذریعہ سلاو دی آبادی نوں ختم کرنے دے لئی کم کیتا اے۔ [۲۵] نازیاں یا رضاکاراں دے ذریعہ وڈے پیمانے اُتے فائرنگ تے گیسنگ آپریشن ، [lower-alpha ۷] نے ہولوکاسٹ دے اک حصے دے طور اُتے دس لکھ توں زیادہ سوویت یہودیاں نوں قتل کردتا۔ [۲۸]
آپریشن باربوروسا دی ناکامی نے تھرڈ ریخ دی خوش قسمتی نوں الٹا کردتا۔ [۲۹] باضابطہ طور اُتے ، جرمن افواج نے اہم فتوحات حاصل کيتیاں تے سوویت یونین دے کچھ اہم معاشی علاقےآں (بنیادی طور اُتے یوکرین وچ ) اُتے قبضہ کرلیا تے بھاری جانی نقصان اٹھانا پيا۔ انہاں ابتدائی کامیابیاں دے باوجود ، 1941 دے آخر وچ ماسکو دی لڑائی وچ جرمن حملہ ٹھپ ہوگیا ، تے اس دے نتیجے وچ سوویت موسم سرما دے انسداد کارروائی نے جرمن فوجیاں نوں پِچھے دھکیل دتا۔ جرمناں نے پولینڈ دی طرح سوویت مزاحمت دے فوری خاتمے دی پراعتماد طور اُتے توقع کيتی سی ، لیکن ریڈ آرمی نے جرمنی دے وہرماخٹ دے شدید ترین ضرباں نوں جذب کرلیا تے اسنوں جنگ کيتی لپیٹ وچ لے لیا جس دی وجہ توں جرمناں دی کوئی تیاری نئيں سی۔
وہرماچٹ دی کمزور قوتاں ہن پورے مشرقی محاذ اُتے حملہ نئيں کرسکدیاں سن، تے اس دے بعد دی جانے والی کارروائیاں نوں سنبھالنے تے سوویت دے علاقے وچ گہرائیاں تک چلنے دے لئے- جداں کہ 1942 وچ کیس بلیو تے 1943 وچ آپریشن کلاڈیل قاصر سن، جس دا نتیجہ وہرماخٹ دی پسپائی تے تباہی دی صورت وچ نکلیا ۔
پس منظر
سودھونازی جرمنی دی نسلی پالیسیاں
سودھو1925 دے اوائل وچ ، ایڈولف ہٹلر نے مبہم طور اُتے اپنے سیاسی منشور تے سوانح عمری میین کیمپ وچ اعلان کیتا کہ اوہ سوویت یونین اُتے حملہ کريں گا ، تے اس گل اُتے زور دتا کہ جرمن عوام نوں آنے والیاں نسلاں تک جرمنی دی بقا نوں یقینی بنانے دے لئی لبنسیرام ("رہائشی جگہ") نوں محفوظ بنانے دی ضرورت اے۔ . [۳۰] 10 فروری 1939 نوں ، ہٹلر نے اپنے آرمی کمانڈراں نوں دسیا کہ اگلی جنگ "خالصتا ویلٹنشاؤگن دی جنگ [" عالمی نظریہ "] … مکمل طور اُتے لوکاں دی جنگ ، اک نسلی جنگ ہوئے گی۔ 23 نومبر نوں ، اک بار دوسری جنگ عظیم شروع ہوچکی اے ، ہٹلر نے اعلان کیتا کہ "نسلی جنگ شروع ہوچکی اے تے ایہ جنگ طے کرے گی کہ کون یورپ اُتے حکومت کريں گا ، تے اس دے نال ہی ، دنیا بھی"۔ [۳۱] نازی جرمنی دی نسلی پالیسی وچ سوویت یونین (اور تمام مشرقی یوروپ) دی تصویر کشی کی گئی سی جداں کہ یہودی بولشییک سازشی سازاں دے زیر اقتدار ، غیر آریان انٹرمینشین ("ذیلی انسان") دے ذریعہ آباد اے۔ [۳۲] ہٹلر نے میین کمپف وچ دعوی کیتا کہ جرمنی دی تقدیر " مشرق دی طرف متوجہ " ہوئے گی جداں اس نے "چھ سو سال پہلے" دی طرح کیتا سی (دیکھو اوسیٹ لِنگ )۔ [۳۳] اس دے مطابق ، جنرل پلانٹ آسٹ دے تحت ، روسی تے ہور سلاوی آبادیاں دی اکثریت نوں ہلاک ، جلاوطنی یا غلام بنانے تے جرمنی دے لوکاں دے نال اس زمین نوں دوبارہ آباد کرنے دی نازی پالیسی دے تحت کہیا گیا سی۔ [۳۴] نازیاں دے نسلی برتری اُتے اعتقاد "جرمن ادیباں توں نمٹنے دے طریقے" جداں عنوانات اُتے جرمن رسالےآں وچ سرکاری ریکارڈاں تے تخفیف مضامین نوں عام کردا اے۔ [۳۵]
اگرچہ پرانی تاریخاں نے ہٹلر دے جنونی ہونے دے باوجود " کلین وہرماشت " دے اعزاز نوں برقرار رکھنے دے رجحان اُتے زور دتا سی ، لیکن تریخ دان جورجین فرسٹر نے نوٹ کیتا اے کہ "در حقیقت ، فوجی کمانڈر تنازعہ دے نظریاتی کردار وچ پھنس گئے سن ، تے اس وچ ملوث سن اس دے نفاذ وچ شریک افراد دی حیثیت تاں۔ " [۳۱] سوویت یونین اُتے حملے توں پہلے تے اس دے دوران ، جرمن فوجاں نے فلماں ، ریڈیو ، لیکچرز ، کتاباں ، تے کتابچے دے توسط سے ، بالشویک ، سامی مخالف ، تے غلامی مخالف نظریہ توں بھاری اکثریت پیدا دی سی۔ [۳۶] سوویتاں نوں چنگیز خان دی افواج توں جوڑدے ہوئے ، ہٹلر نے کروشیا دے فوجی رہنما سلاوکو کوورٹینک نوں دسیا کہ "منگول نسل" نے یورپ نوں خطرہ بنایا اے۔ [۳۷] اس حملے دے بعد ، وہرماخت افسران نے اپنے فوجیاں توں کہیا کہ اوہ ایداں دے لوکاں نوں نشانہ بناواں جو "یہودی بولشویک سب انسان" ، "منگول فوج" ، "ایشیٹک سیلاب" ، تے "سرخ جانور" دے طور اُتے بیان ہوئے نيں۔ [۳۶] نازی پروپیگنڈے وچ سوویت یونین دے خلاف جنگ نوں جرمنی دی قومی سوشلزم تے یہودی بولشیوزم دے وچکار اک نظریاتی جنگ تے نظم و ضبط والے جرمناں تے یہودی ، خانہ بدوش تے سلوک انٹرمینشین کے درمیان نسلی جنگ دے طور اُتے پیش کیتا گیا اے۔ [۳۸] فیہرر دے اک آرڈر وچ کہیا گیا اے کہ آئنسٹگروپین نوں تمام سوویت کارکناں نوں پھانسی دینا سی جو "کم قیمتی ایشیا ، خانہ بدوش تے یہودی" سن ۔ [۳۹] سوویت یونین دے حملے دے چھ ماہ بعد ، آئنسٹگروپن نے پہلے ہی پنج لکھ توں زیادہ سوویت یہودیاں نوں قتل کردتا سی ، جو اس وقت لڑائی وچ مارے جانے والے ریڈ آرمی فوجیاں دی تعداد توں زیادہ اے۔ [۴۰] جرمن فوج دے کمانڈراں نے یہودیاں نوں " متعصبانہ جدوجہد" دی سب توں وڈی وجہ قرار دتا۔ [۴۱] جرمنی دے فوجیاں دے لئی اصل رہنما اصول ایہ سی کہ "جتھے تعصب پسند اے ، اوتھے یہودی اے ، تے جتھے یہودی اے ، اوتھے اک متعصب اے " ، یا "یہودی اوتھے موجود اے "۔ [۴۱] [۳۱] [۴۱] [۳۱] بہت سارے جرمن فوجیاں نے جنگ نوں نازی لحاظ توں دیکھیا تے اپنے سوویت دشمناں نوں ذیلی انسانی سمجھیا۔ [۴۲]
جنگ شروع ہونے دے بعد ، نازیاں نے جرمنی تے غیر ملکی غلام کارکناں دے وچکار جنسی تعلقات اُتے پابندی جاری کردتی۔ [۴۳] اوسٹ اربیٹر ("مشرقی کارکن") دے خلاف قوانین نافذ کیتے گئے سن جس وچ جرمنی دے نال جنسی تعلقات دے لئی سزائے موت وی شامل اے۔ [۴۴] ہینرچ ہیملر نے ، خفیہ یادداشت ماں ، مشرق وچ ایلین ریسز دے لوکاں دے نال سلوک دے بارے وچ مظاہر (مورخہ 25 مئی 1940) نے مشرقی وچ غیر جرمن آبادیاں دے لئی نازی منصوبےآں دا خاکہ پیش کیتا۔ [۴۵] ہیملر دا خیال سی کہ مشرقی یورپ وچ جرمنی دا عمل اس وقت مکمل ہوئے گا جدوں "مشرقی باشندے صرف جرمن مرداں ، حقیقی طور اُتے جرمنی دے خون دے حامل مرداں" وچ مقیم ہون گے۔ [۴۶]
نازی خفیہ منصوبہ جنرلپلان اوست ("جنرل پلان برائے مشرق") ، جو 1941 وچ تیار کیتا گیا سی تے 1942 وچ اس دی تصدیق کيتی گئی سی ، نے مشرقی یورپ وچ نازی جرمنی دے زیر قبضہ علاقےآں وچ "نسلی گرافک تعلقات دے اک نويں آرڈر" دا مطالبہ کیتا سی۔ اس نے نسلی صفائی ، پھانسیاں ، تے جرمنی دے دور توں گزرنے والی بہت چھوٹی فیصد دے نال ، روس دی گہرائیاں یا ملک دے دوسرے حصےآں وچ بے دخل ہونے دے نال ، فتح یاب ملکاں دی آبادی دے غلامی دا تصور کیتا ، جدوں کہ فتح شدہ علاقےآں نوں جرمنی دا درجہ دتا جائے گا۔ اس منصوبے دے دو حصے سن : کلائن پلاننگ ("چھوٹا منصوبہ") ، جس وچ جنگ دے دوران کیتے جانے والے اقدامات دا احاطہ کیتا گیا سی ، تے جنگ جیتنے دے بعد پالیساں دا احاطہ کرنے والی گروس پلاننگ ("وڈی منصوبہ بندی") نوں آہستہ آہستہ لاگو کیتا جائے گا۔ 25 توں 30 سال توں زیادہ [۴۷]
جنرل ایرک ہوپنر دی دتی گئی تقریر وچ نازی نسلی منصوبے دے پھیلاؤ نوں ظاہر کیتا گیا ، کیونجے انہاں نے چوتھے پینجر گروپ نوں آگاہ کیتا کہ سوویت یونین دے خلاف جنگ "وجود دے لئی جرمن عوام دی جدوجہد" دا اک لازمی حصہ اے ( ڈیسنسکپف ) ، دا وی ذکر کردے ہوئے "غلاماں دے خلاف جرمناں دی پرانی جدوجہد" دی حیثیت توں آنے والی لڑائی تے ایتھے تک کہ ایہ وی کہیا گیا ، "اس جدوجہد دا مقصد اج دے روس نوں ختم کرنا اے تے لہذا ، بے مثال سختی دے نال برپا ہونا چاہیدا"۔ [۴۸] ہوپنر نے ایہ وی شامل کیتا کہ جرمن "موسوکائٹ ایشیٹک ڈُبی ، تے یہودی بولشیوزم دے پسپائی دے خلاف یوروپی سبھیاچار دے دفاع دے لئی جدوجہد کر رہے سن … موجودہ روسی-بالشویک نظام دے پیروکاراں نوں وی بخشا نئيں جاسکدا اے۔" والتھر وان براچیٹس نے اپنے ماتحت ادارےآں نوں ایہ وی دسیا کہ فوج نوں جنگ نوں "دو مختلف نسلاں دے وچکار جدوجہد دے طور اُتے دیکھنا چاہیدا تے [انہاں نوں] ضروری شدت دے نال کم کرنا چاہیدا"۔ [۳۱] نسلی محرکات نازی نظریہ دی مرکزی حیثیت رکھدے سن تے آپریشن باربروسا دی منصوبہ بندی وچ کلیدی کردار ادا کردے سن کیونجے یہودی تے کمیونسٹ دونے ہی نازی ریاست دے مساوی دشمن سمجھے جاندے سن ۔ نازی سامراجی عزائم نے دونے گروہاں دی مشترکہ انسانیت نوں مسترد کردتا ، [۴۸] اعلان کردے ہوئے لبنسرینام کی اعلیٰ جدوجہد نوں ورنچیٹونگسکریگ ("فنا دی جنگ") قرار دتا۔ [۳۱]
جرمن سوویت تعلقات 1939–40 دے
سودھواگست 1939 وچ ، جرمنی تے سوویت یونین نے ماسنوں ميں جارحیت نہ کرنے دے معاہدے اُتے دستخط کیتے جس نوں مولوتوف - ربینٹروپ معاہدہ کہیا جاندا اے۔ معاہدے دے اک خفیہ پروٹوکول وچ جرمنی تے سوویت یونین دے وچکار مشرقی یورپی سرحدی ریاستاں دی تقسیم نوں اپنے متعلقہ " اثر و رسوخ دے شعبےآں " دے وچکار اک معاہدے دی نشاندہی کيتی گئی تھی: سوویت یونین تے جرمنی جرمنی دے حملے دی صورت وچ پولینڈ دی تقسیم کريں گا۔ تے سوویتاں نوں بالٹک ریاستاں تے فن لینڈ اُتے قبضہ کرنے دی اجازت ہوئے گی۔ [۴۹] 23 اگست 1939 نوں باقی دنیا نوں اس معاہدے دا علم ہويا لیکن اوہ پولینڈ نوں تقسیم کرنے دی دفعات توں لاعلم سی۔ [۵۰] اس معاہدے نے فریقین دی پہلے باہمی دشمنی تے انہاں دے متضاد نظریات دی وجہ توں دنیا نوں دنگ کردتا۔ [۵۱] اس معاہدے دا اختتام یکم ستمبر نوں جرمنی دے پولینڈ اُتے ہويا جس دے بعد یوروپ وچ دوسری جنگ عظیم شروع ہوئی ، فیر پولینڈ اُتے سوویت یلغار نے ملک دے مشرقی حصے نوں الحاق کرنے دا باعث بنیا۔ [۵۲] اس معاہدے دے نتیجے وچ ، جرمنی تے سوویت یونین نے دو سال تک معقول طور اُتے مضبوط سفارتی تعلقات برقرار رکھے تے اک اہم معاشی تعلقات نوں فروغ دتا۔ دونے ملکاں نے 1940 وچ اک تجارتی معاہدہ کیتا جس دے ذریعہ سوویتاں نے جرمنی اُتے برطانوی ناکہ بندی نوں روکنے وچ نازیاں دی مدد کرنے دے لئی تیل تے گندم جداں خام مال دے بدلے جرمن فوجی سازوسامان تے تجارتی سامان حاصل کیتا۔ [۳۳]
فریقین دے ظاہری طور اُتے خوشگوار تعلقات دے باوجود ، ہر فریق نوں دوسرے دے ارادےآں اُتے سخت شک سی۔ مثال دے طور اُتے ، جون 1940 وچ بوکووینا اُتے سوویت حملہ جرمنی دے نال اتفاق رائے دے مطابق ، انہاں دے اثر و رسوخ توں اگے نکل گیا۔ [۵۳] جرمنی دے جاپان تے اٹلی دے نال محور معاہدے وچ داخل ہونے دے بعد ، اس معاہدے وچ روس دے ممکنہ داخلے دے بارے وچ گل گل دا آغاز ہويا۔ [۵۱] 12 توں 14 نومبر 1940 تک برلن وچ دو دن دے مذاکرات دے بعد ، جرمنی نے محور وچ سوویت داخلے دے لئی تحریری تجویز پیش کيتی۔ 25 نومبر 1940 نوں ، سوویت یونین نے محور وچ شامل ہونے دے لئی اک تحریری جوابی تجویز پیش دی جے جرمنی سوویت یونین دے اثر و رسوخ دے میدان وچ مداخلت توں باز رہنے اُتے راضی ہوجائے گا ، لیکن جرمنی نے اس اُتے کوئی رد .عمل ظاہر نئيں کیتا۔ [۵۱] جدوں جداں ہی مشرقی یورپ وچ دونے فریق اک دوسرے دے نال ٹکراؤ شروع کر رہے سن ، تنازعہ زیادہ امکان ظاہر ہويا ، حالانکہ انہاں نے جنوری 1941 وچ متعدد کھلے معاملات نوں حل کرنے دے لئی اک سرحدی تے تجارتی معاہدے اُتے دستخط کیتے سن ۔ مؤرخ رابرٹ سروس دے مطابق ، جوزف اسٹالن نوں یقین سی کہ مجموعی طور اُتے سوویت یونین دی فوجی طاقت ایسی سی کہ اسنوں خوفزدہ ہونے دی کوئی چیز نئيں سی تے اس دی توقع سی کہ جرمنی اُتے حملہ کرنے دے بعد اسنوں اک آسان فتح توں دوچار ہونا چاہیدا۔ ہور برآں ، اسٹالن دا خیال سی کہ چونکہ جرمن مغرب وچ انگریزاں توں لڑ رہے نيں ، اس لئی ہٹلر نوں دو محاذ جنگ شروع کرنے دا امکان نئيں ہوئے گا تے اس دے بعد سرحدی علاقےآں وچ دفاعی قلعےآں دی تعمیر نو وچ تاخیر ہوئے گی۔ [۵۴] جدوں جرمن فوجی ریڈ آرمی نوں اک آنے والے حملے توں خبردار کرنے دے لئی دریائے بگ دے اس پار پہنچے تاں انہاں دے نال دشمن دے ایجنٹاں دی طرح سلوک کیتا گیا تے انہاں نوں گولی مار دتی گئی۔ [۵۴] کچھ مورخین یقین اے کہ اسٹالن ، ہٹلر نوں خوشگوار محاذ فراہم کرنے دے باوجود ، جرمنی دے نال اتحادی نئيں رہنا چاہندا سی۔ بلکہ ، اسٹالن دا ارادہ جرمنی توں علیحدگی اختیار کرنے تے جرمنی دے خلاف اپنی ہی مہم وچ اگے ودھنے دے بعد باقی یورپ دے خلاف وی ہونا سی۔ [۵۵]
جرمن حملے دے منصوبے
سودھواک ظالمانہ آمر دی حیثیت توں اسٹالن دی ساکھ نے نازیاں دے انہاں دے حملے دے جواز تے کامیابی وچ انہاں دے اعتقاد وچ دونے دی مدد کيتی۔ بوہت سارے قابل تے تجربہ کار فوجی افسر 1930 دی دہائی دے عظیم پرج وچ مارے گئے سن ، انھاں نے ریڈ آرمی نوں اپنے جرمن مخالف دی نسبت نسبتا ناتجربہ کار قیادت دے نال چھڈ دتا سی۔ غلاماں نوں پروپیگنڈا دے ذریعہ نشانہ بناتے وقت نازیاں نے اکثر سوویت حکومت کیتی بربریت اُتے زور دتا۔ [۵۶] انہاں نے ایہ دعویٰ وی کیتا کہ ریڈ آرمی جرمناں اُتے حملہ کرنے دی تیاری کر رہی تھی ، تے اس طرح انہاں دے اپنے حملے نوں پہلے از وقت حملے دے طور اُتے پیش کیتا گیا سی۔ [۵۶]
سن 1940 دے وسط وچ ، بلقان وچ علاقےآں دے بارے وچ سوویت یونین تے جرمنی دے وچکار بڑھدے ہوئے تناؤ دے بعد ، سوویت یونین اُتے حتمی حملہ ہٹلر دا واحد حل معلوم ہويا۔ [۵۷] اگرچہ حالے تک کوئی ٹھوس منصوبہ بندی نئيں ہوسکيتی سی ، ہٹلر نے جون وچ اپنے اک جرنیل توں کہیا کہ مغربی یوروپ وچ فتوحات نے بالشویزم دے نال بدکاری دے لئی اس دے ہتھوں نوں آزاد کردتا۔ [۵۷] فرانس وچ مہم دے کامیاب خاتمے دے بعد ، جنرل ایرک مارکس نوں سوویت یونین دے ابتدائی حملے دے منصوبےآں نوں تیار کرنے دا کم سونپیا گیا سی۔ جنگ دے پہلے منصوبےآں دا عنوان سی آپریشن ڈرافٹ ایسٹ (جس وچ بولی مارکس پلان کے ناں توں جانیا جاندا اے )۔ [۵۸] انہاں دی رپورٹ وچ سوویت یونین اُتے کسی وی حملے دے عملی مقصد دے طور اُتے اے اے لائن دی حمایت کيتی گئی۔ ایہ حملہ آرکٹک سمندر دے شمالی شہر آرخانگلسک توں گورکی تے روستوف دے راستے بحیرہ کیسپین اُتے وولگا دے مونہہ اُتے استراخان تک ہوئے گا۔ اس رپورٹ وچ ایہ نتیجہ اخذ کیتا گیا اے کہ — اک بار قائم ہوئے جانے دے بعد — ایہ فوجی سرحد جرمنی نوں ہونے والے خطرے نوں دشمن دے بمباراں دے حملےآں توں کم کردے گی۔ [۵۸]
اگرچہ ہٹلر نوں اس دے عملے نے متنبہ کیتا سی کہ " مغربی روس " اُتے قابض ہونے توں "جرمنی دی معاشی صورتحال دے لئی اک امدادی توں کدرے زیادہ ڈرین (ضیاع) پیدا ہوجائے گی" ، لیکن اس نے معاوضے دے فائدے دی توقع دی ، جداں جرمنی وچ مزدوری دی شدید قلت نوں دور کرنے دے لئی پوری تقسیم نوں ختم کرنا ۔ صنعت؛ زرعی مصنوعات دے قابل اعتماد تے بے حد وسیلہ دے طور اُتے یوکرین دا استحصال۔ جرمنی دی مجموعی معیشت نوں متحرک کرنے دے لئی جبری مشقت دا استعمال۔ تے جرمنی دی برطانیہ نوں وکھ تھلگ کرنے دی کوششاں نوں بہتر بنانے دے لئی علاقے دی توسیع۔ [۵۹] ہٹلر نوں یقین سی کہ جدوں سوویت یونین وچ جرمنی دی فتح ہوئی تاں برطانیہ امن دے لئی مقدمہ دائر کريں گا ، [۵۰] تے جے اوہ ایسا نئيں کردے نيں تاں اوہ برطانوی سلطنت نوں شکست دینے دے لئی مشرق وچ دستیاب وسائل نوں استعمال کريں گا۔ [۶۰]سانوں صرف دروازے اُتے لات مارنا اے تے پوری بوسیدہ ڈھانچہ ڈگ کے تباہ ہوئے گا۔[۶۱]
جرمن مورخ اینڈریاس ہلگروبر دے سن 1978 دے مضمون دے مطابق ، جرمن فوجی اشرافیہ دے تیار کردہ حملے دے منصوبے "ناقابل تسخیر" وہرماچٹ دے ہتھوں فرانس دی تیز شکست توں پیدا ہونے والے حبس تے روس دے روايتی جرمن دقیانوسی تصورات دے ذریعہ اک قدیم ، پسماندہ "ایشیائی" ملک دی حیثیت توں رنگ برنگے ہوئے سن ۔
[lower-alpha ۹] ریڈ آرمی دے جواناں نوں بہادر تے سخت سمجھیا جاندا سی ، لیکن افسر کور نوں توہین وچ رکھیا گیا سی۔ ویرماخٹکی قیادت نے اک بہت ہی تنگ نظریاتی نظریہ دے حق وچ سیاست ، سبھیاچار تے سوویت یونین دی نمایاں صنعتی صلاحیت اُتے بوہت گھٹ توجہ دتی۔ [۶۷] ہلگروبر نے استدلال کیتا کہ چونکہ انہاں مفروضاں نوں پوری فوجی اشرافیہ نے شیئر کیتا سی ، لہذا ہٹلر اک "فحاشی دی جنگ" دے ذریعہ اگے ودھنے دے قابل سی ، جسنوں "متعدد فوجی رہنماؤں" دی ملی بھگت توں انتہائی غیر انسانی انداز وچ اٹھایا جاسکدا سی ، اگرچہ ایہ گل بالکل واضح سی کہ ایہ جنگ دے تمام قبول شدہ اصولاں دی خلاف ورزی ہوئے گی۔ [۶۷]
موسم خزاں 1940 وچ ، جرمن اعلیٰ عہدے داراں نے سوویت یونین دے حملے دے خطرات توں متعلق اک یادداشت تیار کیتا۔ انہاں نے کہیا کہ یوکرین ، بیلاروسیا تے بالٹک ریاستاں جرمنی دے لئی صرف اک ہور معاشی بجھ دے طور اُتے ختم ہاں گی۔ [۶۸] ایہ استدلال کیتا گیا کہ سوویت اپنی موجودہ بیوروکریٹک شکل وچ بے ضرر نيں تے اس قبضے توں جرمنی نوں کوئی فائدہ نئيں ہوئے گا۔ [۶۸] ہٹلر خطرات دے بارے وچ ماہرین معاشیات توں متفق نئيں سی تے اپنے سجے ہتھ دے آدمی ہرمن گورنگ ، جو لوفتواف دے سربراہ نوں دسیا سی ، کہ اوہ ہن روس دے نال جنگ دے معاشی خطرات دے بارے وچ بدگمانیاں نئيں سنائے گا۔ [۵۷] ایہ قیاس کیتا جارہیا اے کہ ایہ جنرل جارج سیمس دے حوالے کیتا گیا سی ، جنہاں نے سوویت یونین دے حملے دی صورت وچ جرمنی دے لئی خالص معاشی نالی دی پیش گوئی کيتی سی جدوں تک کہ اس دی معیشت نوں برقرار نہ رکھیا جاندا تے قفقاز آئل فیلڈز اس اُتے قبضہ کرلئی گئياں۔ پہلا دھچکيا؛ سیمس نے ہٹلر دی خواہشات نوں پورا کرنے دے لئی اپنی آئندہ دی رپورٹ اُتے نظر ثانی کيتی۔ [۵۷] 1939–40 وچ فن لینڈ دے خلاف سردیاں دی جنگ وچ ریڈ آرمی دی نااہلی نے ہٹلر نوں کچھ ہی مہینےآں وچ فوری کامیابی اُتے قائل کرلیا۔ نہ ہی ہٹلر تے نہ ہی جنرل اسٹاف نے سردیاں تک جاری رہنے والی اک طویل مہم دی توقع کيتی سی ، تے اس وجہ توں مناسب لباس دی تقسیم تے گڈیاں تے چکنا کرنے والے سامان دی سرما کاری ورگی مناسب تیاری نئيں کيتی گئی سی۔ [۶۹]
مارچ 1941 وچ گورنگ دے گرین فولڈر نے فتح دے بعد سوویت معیشت دی تفصیلات بتاواں۔ ہنگر پلان وچ دسیا گیا کہ کس طرح فتح یافتہ علاقےآں دی پوری شہری آبادی نوں بھُکھا مرنا پيا ، اس طرح جرمنی نوں کھانا کھلانے دے لئی زرعی فاصلے تے جرمن اعلیٰ طبقے دے لئی شہری جگہ پیدا ہوئے گی۔ [۷۰] نازی پالیسی دا مقصد " نورڈک ماسٹر ریس " دی آئندہ نسلاں دے مفادات دے لئی جیو پولیٹیکل لبنسیرم کے نظریات دے مطابق سوویت یونین نوں اک سیاسی ہستی دی حیثیت توں تباہ کرنا اے۔ [۵۶] 1941 وچ ، نازی نظریاتی الفریڈ روزن برگ الیٹر نے مقبوضہ مشرقی خطےآں دا ریخ وزیر مقرر کیتا — تجویز کیتا سی کہ فتح شدہ سوویت علاقہ مندرجہ ذیل ریکس کامرسریٹ ("ریخ کمشنرشپ )" وچ زیر انتظام ہونا چاہیدا:
فتح شدہ سوویت علاقہ دی انتظامی ذیلی تقسیم جداں کہ تصور کیتا گیا سی ، تے فیر جزوی طور اُتے احساس ہويا ، الفریڈ روزن برگ دے ذریعہ [۷۱] [۷۲] | ||
---|---|---|
نام | نوٹ | نقشہ |
Reichskommissariat Ostland | بالٹک ملکاں تے بیلاروس | |
Reichskommissariat Ukraine | یوکرین ، وولگا دی طرف مشرق دی طرف ودھیا ہويا اے | |
Reichskommissariat Kaukasus | جنوبی روس تے قفقاز دا علاقہ | Unrealized
|
[Reichskommissariat Moskowien | ماسکو میٹروپولیٹن علاقہ تے بقیہ یورپی روس | غیر شائع
|
Reichskommissariat Turkestan | وسطی ایشیائی جمہوریہ تے علاقے | غیر شائع
|
جرمنی دے فوجی منصوبہ سازاں نے وی نیپولین دے روس اُتے ناکام حملے پر تحقیق دی ۔ اپنے حساب کتاب وچ ، انہاں نے ایہ نتیجہ اخذ کیتا کہ روسی داخلہ وچ سرخ فوج دے وڈے پیمانے اُتے پسپائی دا خطرہ بوہت گھٹ اے ، کیونجے ایہ بالٹک ریاستاں ، یوکرین ، یا ماسکو تے لینن گراڈ علاقےآں نوں ترک کرنے دا متحمل نئيں اے۔ سپلائی وجوہات دی بناء اُتے ریڈ آرمی دے لئی انتہائی ضروری سن تے اس طرح انہاں دا دفاع کرنا پئے گا۔ [۲۴] ہٹلر تے اس دے جرنیل اس گل توں متفق نئيں سن کہ جرمنی نوں اپنی توانائی کتھے مرکوز کرنی چاہیدا۔ [۷۳] [۷۴] [۷۳] [۷۴] ہٹلر نے اپنے جرنیلاں دے نال بہت ساری گفتگو وچ ، "لیننگراڈ پہلے ، ڈانباس دوسرے ، ماسکو تیسرا" دے اپنے حکم نوں دہرایا۔ [۷۵] لیکن انہاں نے مخصوص علاقےآں دے مقاصد دے حصول اُتے ریڈ آرمی دی تباہی اُتے مستقل طور اُتے زور دتا۔ [۷۶] ہٹلر ماسکو سوویت یونین دی شکست وچ "کوئی وڈی اہمیت" دے ہونے دا یقین [lower-alpha ۱۰] خاص طور اُتے مغرب کی، تے اس دی بجائے ایمان لے فتح راجگڑھ دے ریڈ آرمی مغرب دی تباہی دے نال آئے گا، مغربی ڈیوینا تے ڈینیپر ندیاں ، تے اس نے باربروسا دے منصوبے نوں فروغ دتا۔ [۷۸] [۷۹] بعد وچ اس اعتقاد نے ہٹلر تے متعدد جرمن سینئر افسران دے وچکار تنازعات دا باعث بنا ، جنہاں وچ ہینز گڈیرین ، گیرہارڈ اینگل ، فیڈور وان بوک تے فرانز ہالڈر شامل سن ، جنہاں دا خیال سی کہ فیصلہ کن فتح صرف ماسنوں ميں ہی مل سکدی اے۔ [۷۸] اوہ مغربی یورپ وچ تیز رفتار کامیابیاں دے نتیجے وچ اپنے ہی فوجی فیصلے وچ حد توں زیادہ اعتماد ودھنے والے ہٹلر نوں روکنے وچ ناکام رہے سن ۔ [۷۴]
پٹرولیم
سودھوالبرٹ اسپیر نے کہیا کہ سوویت یونین اُتے حملہ کرنے دے فیصلے وچ تیل اک اہم عنصر رہیا اے۔ ہٹلر کہ خیال باکو سانچہ:' تیل دے وسائل، تھرڈ ریخ دی بقا دے لئی ضروری سن تیل دے وسائل دی کمی جرمنی دی فوج دے لئی اک خطرے تھی. [۸۰] [۸۱]
جرمن تیاریاں
سودھوجرمنی نے بلقان وچ مہم ختم ہونے توں پہلے ہی سوویت سرحد دے نیڑے فوجی دستے جمع کرنا شروع کردتے سن ۔ فروری 1941 دے تیسرے ہفتے تک ، رومیائی - سوویت سرحد اُتے واقع اسمبلی علاقےآں وچ 680،000 جرمن فوجی جمع ہوگئے۔ [۳۳] حملے دی تیاری وچ ، ہٹلر خفیہ طور اُتے 30 لکھ جرمن فوجیاں تے تقریبا 690،000 محوری فوجیاں دی طرف سوویت سرحدی علاقےآں وچ چلا گیا سی۔ [۸۲] اضافی Luftwaffe آپریشناں وچ حملے توں کئی ماہ پہلے سوویت علاقے اُتے متعدد فضائی نگرانی دے مشن شامل سن ۔ [۸۳]
اگرچہ سوویت ہائی کمان اس توں گھبرا گیا سی ، لیکن اسٹالن دے اس یقین توں کہ تیسری ریخ اُتے مولوتوف – ربنبروپ معاہدے اُتے دستخط کرنے دے صرف دو سال بعد حملہ کرنے دا امکان نئيں سی جس دے نتیجے وچ سوویت تیاری دا عمل سست روی دا شکار ہويا۔ [۸۴] اس حقیقت نوں اک طرف رکھدے ہوئے ، سوویتاں نے اپنے جرمن ہمسایہ دے خطرے نوں پوری طرح نظرانداز نئيں کیتا۔ جرمنی دے حملے توں پہلے ، مارشل سیمیون تیموشینکو نے جرمناں نوں سوویت یونین دا "سب توں اہم تے مضبوط دشمن" کہیا سی ، تے جولائی 1940 دے شروع وچ ہی ، ریڈ آرمی چیف آف اسٹاف ، بورس شاپوشنیکو نے ابتدائی تن جہتی منصوبہ تیار کیتا سی اس حملے دے لئی جداں جرمنی دا حملہ ہوسکدا اے ، واقعی اس واقعے دے نال ہی ملدا اے۔ [۸۵] اپریل 1941 دے بعد توں ، جرمناں نے اپنے دعوے نوں ثابت کرنے دے لئی آپریشن ہیفیش تے آپریشن ہارپون دا قیام شروع کیتا سی کہ برطانیہ ہی اصل نشانہ سی۔ ناروے تے انگلش چینل دے ساحل وچ انہاں مصنوعی تیاریاں وچ جہاز دی حراستی ، جاسوسی پروازاں تے تربيتی مشقاں ورگی سرگرمیاں شامل سن۔ [۸۶]
ابتدائی منصوبہ بندی دی تریخ 15 مئی توں 22 جون 1941 دی یلغار دی اصل تریخ توں لے کے (38 دن دی تاخیر) باربوروسا دے التوا دی وجوہات اُتے بحث کيتی جارہی اے۔ عام طور اُتے جس وجہ توں دسیا جاندا اے اس دی وجہ ایہ اے کہ اپریل 1941 وچ یوگوسلاویہ اُتے حملہ کرنا غیر متوقع ہنگامی اے۔ [۸۷] مورخین سیمس بی بول نے اشارہ کیتا اے کہ فن لینڈ تے رومانیہ ، جو ابتدائی جرمن منصوبہ بندی وچ شامل نئيں سن ، نوں حملے وچ حصہ لینے دے لئی ہور وقت دی ضرورت سی۔ . بیویل نے ہور کہیا کہ غیر معمولی طور اُتے گیلی سردیاں نے موسم بہار دے آخر تک ندیاں نوں مکمل سیلاب وچ رکھیا۔ [۶۵] [lower-alpha ۱۱] سیلاب نے شاید پہلے والے حملے دی حوصلہ شکنی دی ہوئے ، چاہے اوہ بلقان مہم دے اختتام توں پہلے ہی پیش آیا ہوئے۔ [۶۵] [lower-alpha ۱۲]
تاخیر دی اہمیت اُتے حالے وی بحث اے۔ ولیم شائر نے استدلال کیتا کہ ہٹلر دی بلقان ماساں باربروسا دے آغاز وچ کئی ہفتےآں دی تاخیر دی اے تے اس طرح اسنوں خطرہ لاحق ہوگیا اے۔ [۳۳] بعد دے بوہت سارے مؤرخین دا موقف اے کہ ستمبر تک ماسکو پہنچنے دے لئی جرمنی دی کارروائی دے لئی 22 جون دی شروعات دی تریخ کافی سی۔ [۶۵] [۹۰] [۹۱] [۹۲] انتونی بیور نے 2012 وچ بلقان وچ جرمن حملےآں دی وجہ توں ہونے والی تاخیر دے بارے وچ لکھیا سی کہ "بیشتر [مؤرخین] قبول کردے نيں کہ اس نے باربوروسا دے حتمی نتائج توں کوئی فرق نئيں پيا۔ [۹۳]
جرمناں نے اک آزاد رجمنٹ ، اک علیحدہ موٹر ٹریننگ بریگیڈ تے باربوروسا دے لئی 153 ڈویژن تعینات کیتے ، جنہاں وچ فوج دے تن گروپاں وچ 104 انفنٹری ، 19 پینزر تے 15 موٹرسائیکل انفنٹری ڈویژن شامل نيں ، فتح شدہ علاقےآں وچ کم کرنے دے لئی نو سیکیورٹی ڈویژن ، فن لینڈ وچ چار ڈویژن [lower-alpha ۱۳] تے او سی ایچ دے براہ راست کنٹرول وچ دو ڈویژنز محفوظ نيں۔ [۷۶] ایہ 6،867 بکتر بند گڈیاں توں لیس سن ، جنہاں وچ 3،350–3،795 ٹینک ، 2،770–4،389 طیارے سن (جو لوفٹ وفی دا 65 فیصد سی) ، 7،200–23،435 توپ خانے ، 17،081 مارٹر ، تقریبا 600،000 موٹر گاڑیاں تے 625،000– 700،000 گھوڑے۔ [۷۶] [۷۹] [۹۵] [۸۳] [۹۶] فن لینڈ نے اس حملے دے لئی 14 ڈویژن تیار کیتے ، تے رومانیہ نے باربروسا دے دوران 13 ڈویژناں تے اٹھ بریگیڈاں دی پیش کش کيتی۔ [۷۶] پوری محور فورس ، [۷۶] 3.8ملین اہلکار ، [۹۷] آرکٹک بحر سے جنوب دی طرف بحیرہ اسود تک اک محاذ دے پار تعینات سن ، [۷۶] سبھی او ایچ ایچ دے زیر کنٹرول سن تے آرمی ناروے ، آرمی گروپ نارتھ ، آرمی وچ منظم سن ۔ گروپ سینٹر تے آرمی گروپ ساؤتھ دے نال ، تن <i id="mwAnc">لوفت ففلوٹین</i> (ہوائی بیڑے ، فوج دے گروپاں دے برابر فضائیہ) جو فوج دے گروپاں دی حمایت کردے نيں: شمالی دے لئی لوفت فلوٹے 1، مرکز دے لئی لوفت فلوٹے 2 تے جنوب دے لئی لوفت فلوٹے 4۔ [۷۶]
آرمی ناروے نوں بہت دور شمالی اسکینڈینیویا تے اس دی سرحد سوویت علاقےآں توں ملنا سی ۔ [۷۶] آرمی گروپ نارتھ نوں بالٹک ریاستاں دے ذریعے شمالی روس دی طرف مارچ کرنا سی ، یا تاں لینین گراڈ شہر نوں لے جانا یا تباہ کرنا تے فن لینڈ دی افواج دے نال رابطہ قائم کرنا۔ [۹۸] [۹۹] [۷۵] [۹۹] [۷۵] آرمی گروپ سنٹر ، انتہائی کوچ تے ہوائی طاقت توں لیس آرمی گروپ ، [۹۸] نوں پولینڈ توں بیلاروسیا تے روس دے مغربی وسطی علاقےآں وچ مناسب طریقے توں حملہ کرنا سی ، تے سمونسک تے اگے ودھنا سی۔ فیر ماسنوں۔ [۹۹] [۷۵] [۹۹] [۷۵] آرمی گروپ ساؤتھ نوں یوکرین دی اک بہت وڈی آبادی تے زرعی قلب وادی اُتے حملہ کرنا سی ، اس توں پہلے اوہ کییف نوں جنوبی یو ایس ایس آر دے تھاںواں توں مشرق دی طرف وولگا جانے دے لئے اگے ودھے گا ، جس دا مقصد تیل توں مالا مال قفقاز نوں قابو کرنا اے۔ [۹۹] [۷۵] آرمی گروپ ساؤتھ نوں دو حصےآں وچ تعی .ن کیتا گیا سی جو ۱۹۸-میل (۳۱۹ کلومیٹر) توں وکھ سی خلا شمالی حصے وچ ، جس وچ آرمی گروپ دا واحد پینزر گروپ سی ، آرمی گروپ سنٹر دے بالکل ٹھیک بعد جنوبی پولینڈ وچ سی ، تے جنوبی حصہ رومانیہ وچ سی۔ [۹۸]
پِچھے (زیادہ تر وچ جرمن فوجاں وافین ایس ایس تے آئن سیٹزگروپن یونٹس) کسی وی مقابلہ کرنے دے مفتوحہ علاقےآں وچ کم کرنے دے لئی سن جانبدار علاقےآں وچ اوہ کنٹرول سرگرمی، دے نال نال کرنے دے لئی گرفتار سوویت سیاسی کمیساراں تے یہودیاں نوں پھانسی دتی گئی۔ [۵۶] 17 جون نوں ، ریخ مین سیکیورٹی آفس (آر ایس ایچ اے) دے سربراہ رین ہارڈ ہائیڈرچ نے "سوویت علاقےآں وچ یہودیاں نوں ختم کرنے دی پالیسی ، گھٹ توں گھٹ عام اصطلاحات" دے بارے وچ تیس توں پنجاہ پنجاہ آئنسٹیگروپین کمانڈراں نوں بریف کیتا۔ [۱۰۰] اگرچہ آئنسٹگروپن نوں وہرماچٹ دی اکائیاں دے لئی تفویض کیتا گیا سی ، جس نے انہاں نوں پٹرول تے کھانا جداں سامان مہیا کیتا سی ، اوہ آر ایس ایچ اے دے ذریعہ کنٹرول وچ سن ۔ [۱۰۱] باربوروسا دے لئی سرکاری منصوبے نے ایہ فرض کیتا کہ فوج دے گروہ بغیر کسی پتلی پھیلائے ، اک نال اپنے بنیادی مقاصد دی آزادی دے نال آزادانہ طور اُتے اگے بڑھاں گے ، اک بار جدوں انہاں نے سرحدی لڑائی جیت کر سرحدی علاقے وچ ریڈ آرمی دی فوج نوں تباہ کردتا۔ [۷۶]
سوویت تیاریاں
سودھو1930 وچ ، انٹروار دے دور وچ ٹینک جنگ وچ اک مشہور فوجی تھیورسٹ تے بعد وچ سوویت یونین دے مارشل ، میخائل توخاچسکی نے کریملن نوں اک میمو روانہ کیتا ، جس نے اسلحہ دی وڈے پیمانے اُتے پیداوار دے لئی درکار وسائل وچ زبردست سرمایہ کاری دے لئی لابنگ کيتی۔ "40،000 طیارے تے 50،000 ٹینکاں" دے لئی۔[۷۹] 1930 دی دہائی دے اوائل وچ ، ریڈ آرمی دے لئی جدید آپریشنل نظریہ ڈیپ بٹل تصور دے شکل وچ 1936 دے فیلڈ ریگولیشنز وچ تیار کیتا گیا سی۔ دفاعی اخراجات وچ وی 1932 وچ مجموعی قومی پیداوار دے صرف 12 فیصد توں 1940 تک 18 فیصد تک تیزی توں اضافہ ہويا۔ [۷۹]
1930کی دہائی دے آخر وچ اسٹالن دے عظیم پرج دے دوران ، جو 22 جون 1941 نوں جرمنی دے حملے دے خاتمے دے بعد ختم نئيں ہويا سی ، ریڈ آرمی دے زیادہ تر افسر کور نوں پھانسی یا قید وچ ڈال دتا گیا سی تے انہاں دی تبدیلیاں ، جو اسٹالن نے سیاسی وجوہات دی بنا اُتے مقرر کیتا سی ، اکثر فوجی قابلیت دا فقدان ہُندا سی۔ [۱۰۲] [۹۸] [۷۹] سن 1935 وچ متعین سوویت یونین دے پنج مارشلاں وچوں ، صرف کلیمینٹ ووروشیلوف تے سیمیون بڈونی اسٹالین دے جبر توں محفوظ رہے۔ توکھاسکی 1937 وچ ماریا گیا سی۔ 16 فوج دے کمانڈراں وچوں پندرہ ، 57 کور کمانڈراں وچوں 50 ، 186 ڈویژنل کمانڈراں وچوں 154 ، تے 456 وچوں 401 کرنل مارے گئے ، تے بوہت سارے دوسرے افسران نوں برخاست کردتا گیا۔ [۷۹] مجموعی طور اُتے ، ریڈ آرمی دے لگ بھگ 30،000 اہلکاراں نوں پھانسی دتی گئی۔ [۱۰۳] اسٹیلن نے ڈویژنل سطح اُتے تے اس توں تھلے حکومت اُتے فوج دی سیاسی وفاداری دی نگرانی دے لئی سیاسی کمیسیاں دے کردار اُتے نظر ثانی کرکے اپنے کنٹرول نوں ہور واضح کیتا۔ کمیسار اس یونٹ دے کمانڈر دے برابر عہدے اُتے سن جس دی اوہ نگرانی کر رہے سن ۔ [۷۹] لیکن پولینڈ وچ سردیاں دی جنگ وچ ریڈ آرمی دی ناقص کارکردگی دے پیش نظر ، مسلح افواج دی سیاسی ماتحت نوں یقینی بنانے دی کوششاں دے باوجود ، عظیم پرج دے دوران برطرف کیتے گئے تقریبا 80 80 فیصد افسران نوں 1941 وچ بحال کردتا گیا سی۔ ہور ، جنوری 1939 تے مئی 1941 دے درمیان ، 161 نويں ڈویژناں نوں فعال کیتا گیا۔ [۹۸] [۷۹] لہذا ، اگرچہ 1941 وچ جرمنی دے حملے دے آغاز اُتے تمام افسرانہاں وچوں تقریبا 75 فیصد اک سال توں وی کم عرصے تک اپنے عہدے اُتے سن ، لیکن بوہت سارے مختصر عرصے وچ نہ صرف ایہ کہ انہاں نوں منسوب کیتا جاسکدا اے ، بلکہ فوجی یونٹاں دی تشکیل وچ تیزی توں اضافہ ہويا اے۔ [۷۹]
سوویت یونین وچ ، دسمبر 1940 وچ اپنے جرنیلاں توں گفتگو کردے ہوئے ، اسٹالن نے ہینلر دے میئن کمپف وچ سوویت یونین اُتے حملے دے حوالے تے ہٹلر دے اس یقین دا ذکر کیتا کہ ریڈ آرمی نوں خود نوں تیار ہونے وچ چار سال درکار ہون گے۔ اسٹالن نے اعلان کیتا کہ "سانوں بہت پہلے تیار رہنا چاہیدا" تے "ہم جنگ نوں ہور دو سال دے لئی موخر کرنے دی کوشش کرن گے"۔ [۱۰۴] ہٹلر دے بعد سوویت یونین دے صرف اک ہفتے حملہ کرنے جرمن دی منصوبہ بندی دے طور اُتے ابتدائی اگست 1940 دے طور پر، برطانوی انٹیلی جنس حاصل کيتی سی اشارے رسمی باربروسا کے لئے منصوبےآں دی منظوری دتی تے اس دے مطابق سوویت یونین نوں خبردار کیتا. [۱۰۵] لیکن اسٹالن دے انگریزاں اُتے عدم اعتماد دی وجہ توں اوہ انہاں دے انتباہات نوں اس یقین توں نظرانداز کرنے اُتے مجبور ہوگئے کہ ایہ سوویت یونین نوں اپنی طرف نال جنگ وچ لیانے دے لئی تیار کيتی گئی چال اے۔ [۱۰۵] [۱۰۶] 1941 دے اوائل وچ ، اسٹالن دی اپنی انٹلیجنس خدمات تے امریکی انٹلیجنس نے جرمنی دے آنے والے حملے دی باقاعدہ تے بار بار تنبیہ کيتی۔ [۱۰۵] سوویت جاسوس رچرڈ سارج نے وی اسٹالن نوں عین مطابق جرمن لانچنگ دی تریخ دتی سی ، لیکن سورج تے دوسرے مخبراں نے اس توں پہلے مختلف یلغار دی تاریخاں دتیاں سن جو اصل حملے توں پہلے ہی اُتے امن طور اُتے گزر گئياں۔ [۵۹] [۱۰۷] اسٹالن نے عام طور اُتے حملے دے امکان نوں تسلیم کیتا تے اس وجہ توں اس نے اہم تیاریاں کيتیاں ، لیکن ہٹلر نوں مشتعل کرنے دے خطرے نوں نہ چلانے دا فیصلہ کیتا۔ [۱۰۵]
جولائی 1940 دے آغاز وچ ، ریڈ آرمی جنرل اسٹاف نے جنگی منصوبے تیار کیتے جنہاں وچ ویرماخت نوں سوویت یونین دے لئی سب توں زیادہ خطرناک خطرہ قرار دتا گیا سی ، تے جرمنی دے نال جنگ کيتی صورت وچ ، وہرمٹ دا مرکزی حملہ اس خطے دے شمال وچ ہوئے گا۔ بیلاروس وچ پرپیئٹ مارشیس ، [۹۸] [۷۶] جو بعد وچ درست ثابت ہوئے۔ [۹۸] سٹالن اختلاف، تے اکتوبر وچ اوہ یوکرائن وچ اقتصادی طور اُتے اہم علاقےآں دی طرف دلدل دے علاقے جنوبی اُتے توجہ مرکوز کريں گا اک جرمن حملے فرض کیتا کہ نويں منصوبےآں دی ترقی دے مجاز. ایہ سوویت جنگ دے بعد دے تمام منصوبےآں تے جرمن حملے دی تیاری وچ اپنی مسلح افواج دی تعیناتی دی بنیاد بن گیا۔ [۹۸] [۷۶]
1941 دے اوائل وچ اسٹالن نے اسٹیٹ ڈیفنس پلان 1941 (DP-41) نوں اختیار دتا ، جس وچ متحرک منصوبہ 1941 (MP-41) دے نال نال ، چار فوجی ضلعے وچ 186 ڈویژناں نوں ، پہلے اسٹریٹجک چیلن دے طور اُتے تعینات کرنے دا مطالبہ کیتا گیا [ لوئر الفا 14] محور دے خطےآں دا سامنا کرنے والے مغربی سوویت یونین کا؛ تے ڈیوینا تے ڈینیپر ندیاں دے نال دوسرے 51 ڈویژناں نوں اسٹواکا کنٹرول دے تحت دوسرا اسٹریٹجک عہدہ دے طور اُتے تعی .ن کرنا ، جس اُتے جرمنی دے حملے دی صورت وچ پہلے پہلو دی باقی قوتاں دے نال سوویت کاؤنٹر کاؤنٹر دی سربراہی کرنے دا کم سونپیا گیا سی۔ [۷۶] لیکن 22 جون 1941 نوں پہلے پہلو وچ صرف 171 ڈویژن موجود سن ، [لوئر الفا 15] جس دی تعداد 2.6-2.9 ملین اے۔ [۹۷] [۱۰۲] [۱۰۸] تے دوسرا اسٹریٹجک ایکچیلون وچ 57 ڈویژن موجود سن جو ہن وی متحرک سن ، جنہاں وچوں بیشتر ہن وی کم حد دے سن ۔ [۷۶] دوسری خفیہ اطلاع نوں جرمن انٹلیجنس نے اس حملے دے آغاز دے دناں دے بعد تک نئيں پہچانا سی ، زیادہ تر معاملات وچ صرف اس وقت جدوں جرمن زمینی فوج نے انہاں توں ٹکراؤ کیتا سی۔ [۷۶]
یلغار دے آغاز وچ ، سوویت فوجی فوج دی افرادی قوت جو متحرک کيتی گئی سی ، 5.3–.5.5 ملین ، [۹۷] [۱۰۲] تے ایہ ہن وی ودھدی جارہی اے ، جدوں کہ گھٹ توں گھٹ بنیادی فوجی تربیت دے نال ، 14 ملین دی سوویت ریزرو فورس دے طور اُتے ، متحرک کرنے دے لئی جاری. [۱۰۲] [۱۰۹] ریڈ آرمی منتشر ہوگئی سی تے جدوں وی حملہ شروع ہويا تاں تیاری کررہی سی۔ انہاں دے یونٹ اکثر وکھ ہوجاندے سن تے مناسب آوا جائی دی کمی سی۔ [۱۱۰] اگرچہ ریڈ آرمی فورسز دے لئی آوا جائی ناکافی رہیا ، جدوں آپریشن باربروسا نے لات ماری دی ، تاں انہاں دے پاس تقریبا 33،000 توپ خانے سن ، جو جرمناں دے قبضے توں کدرے زیادہ سن ۔ [۱۱۱] [lower-alpha ۱۴]
سوویت یونین دے پاس تقریبا 23،000 ٹینک دستیاب سن جنہاں وچوں صرف 14،700 لڑائی دے لئی تیار سن ۔ [۱۱۳] تقریبا 11،000 ٹینک مغربی فوجی ضلعے وچ سن جنھاں جرمن جارحیت دا سامنا کرنا پيا۔ [۱۱۴] بعد وچ ہٹلر نے اپنے کچھ جرنیلاں دے سامنے اعلان کیتا ، "جے مینوں 1941 وچ روسی ٹینک دی طاقت دے بارے وچ معلوم ہُندا تاں وچ حملہ نہ کردا"۔ [۱۱۵] اُتے ، بحالی تے تیاری دے معیار بہت خراب سن ۔ گولہ بارود تے ریڈیو دی فراہمی بوہت گھٹ سی ، تے بہت ساریاں بکتر بند یونٹاں دے پاس سپلائی دے لئی ٹرکاں دی کمی سی۔ [۷۴] [۸۴] سوویت ٹینک دے جدید ترین ماڈلز - دے وی 1 تے ٹی 34 - جو موجودہ جرمن ٹینکاں دے مقابلے وچ اعلیٰ سن ، تے نال ہی 1941 دے موسم گرما وچ ترقی دے تمام ڈیزائن ، [۹۸] نئيں سن یلغار شروع ہونے دے وقت وڈی تعداد وچ دستیاب۔ [۷۴] ہور ایہ کہ ، 1939 دے موسم خزاں وچ ، سوویتاں نے اپنی میکانائزڈ کور نوں توڑ دتا تے جزوی طور اُتے اپنے ٹینکاں نوں پیدل فوجاں وچ تقسیم کردتا۔ [۱۰۲] لیکن فرانس وچ انہاں دی جرمن مہم دے مشاہدے دے بعد ، 1940 دے آخر وچ ، انہاں نے اپنے بکتر بند اثاثےآں وچوں زیادہ تر نوں دوبارہ منظم کرنا شروع کیتا۔ [۹۸] لیکن ایہ وڈی بکتر بند شکلاں غیر سنجیدہ سن ، تے اس دے علاوہ ایہ بکھرے ہوئے خاناں وچ پھیلی ہوئیاں سن ، انہاں دی ماتحت تقسیماں ۱۰۰ کلومیٹر (۳۳۰٬۰۰۰ فٹ) فاصلے اُتے سن۔ [۹۸] باربوروسا شروع ہونے اُتے تنظیم نو حالے تک جاری و ساری سی تے نامکمل سی۔ [۱۱۶] [۱۰۲] سوویت ٹینک یونٹ کدی کدائيں ہی اچھی طرح توں لیس سن ، تے انہاں وچ تربیت تے لاجسٹک سپورٹ دی کمی سی۔ اکائیاں نوں لڑاکا بھیج دتا گیا جس وچ دوبارہ ایندھن ، گولہ بارود وچ تبدیلی ، یا اہلکاراں دی تبدیلی دا کوئی انتظام نئيں سی۔ اکثر ، اک ہی مصروفیت دے بعد ، اکائیاں نوں تباہ یا ناکام کردتا گیا۔ [۱۱۰] بھاری سامان وچ سوویت عددی فائدہ پوری طرح توں تربیت تے ویرمچٹ دی تنظیم دی طرف توں پورا کیتا گیا۔ [۱۰۳]
سوویت ایئرفورس ( VVS ) نے مجموعی طور اُتے 19،533 طیارےآں دے نال عددی فائدہ اٹھایا ، جس نے 1941 دے موسم گرما وچ اسنوں دنیا دی سب توں وڈی فضائیہ بنا دتا۔ [۷۶] وچوں تقریبا 7،133–9،100 پنج مغربی ملکاں وچ تعینات سن فوجی ضلعے ، [زیريں الفا 14] [۷۶] [۱۱۴] [۷۹] تے اضافی 1445 بحری کنٹرول وچ سن ۔ [۱۰۲]
سوویت مسلح افواج دی ترقی متعدد ذرائع توں روسی فوجی مورخ میخائل میلتیوخوف نے مرتب کیتا [۱۱۷] | |||
---|---|---|---|
1 جنوری 1939 | 22 جون 1941 | اضافہ | |
ڈویژناں دا حساب | 131.5 | 316.5 | 140.7٪ |
عملے کی | 2،485،000 | 5،774،000 | 132.4٪ |
بندوقاں تے مارٹر | 55،800 | 117،600 | 110.7٪ |
ٹینکس | 21،100 | 25،700 | 21.8٪ |
ہوائی جہاز | 7،700 | 18،700 | 142.8٪ |
مورخین نے بحث کيتی اے کہ کیہ 1941 دے موسم گرما وچ اسٹالن جرمنی دے علاقے اُتے حملے دی منصوبہ بندی کر رہیا سی۔ ایہ بحث 1980 دی دہائی دے آخر وچ اس وقت شروع ہوئی جدوں وکٹر سووروف نے جریدہ دا اک مضمون شائع کیتا تے بعد وچ اس کتاب نے آئس بریکر شائع کیتا جس وچ اس نے دعوی کیتا سی کہ اسٹالن نے جنگ دا آغاز دیکھیا سی۔ مغربی یورپ وچ اک موقع دے طور اُتے پورے برصغیر وچ اشتراکی انقلابات پھیلانے دا ، تے ایہ کہ سوویت فوج نوں جرمنی دے حملے دے وقت اک زبردست حملے دے لئی تعینات کیتا گیا سی۔ [۱۱۸] جنگ دے بعد سابق جرمن جرنیلاں نے وی اس نظریہ نوں اگے ودھایا سی۔ [۱۱۹] سووریف دے مقالے نوں مکمل طور اُتے یا جزوی طور اُتے اک محدود تعداد وچ مورخین نے قبول کیتا ، جنہاں وچ ویلری ڈینیلوف ، جواچم ہوفمین ، میخائل میلتیخوف ، تے ولادیمیر نیوزوین شامل نيں ، تے جرمنی ، اسرائیل تے روس وچ عوام دی توجہ مبذول کرلیندے نيں ۔ [۱۱۸] [۱۲۰] زیادہ تر مورخین ، [۱۱۸] [۱۲۱] طرف توں اسنوں سختی توں مسترد کردتا گیا اے تے آئس بریکر نوں عام طور اُتے مغربی ملکاں وچ "سوویت مخالف مخالف راستہ" سمجھیا جاندا اے۔ [۱۰۶] ڈیوڈ گرانٹز تے گیبریل گوروڈٹسکی نے سووروف دے دلائل نوں مسترد کرنے دے لئی کتاباں لکھياں۔ [۱۲۲] مورخین دی اکثریت دا خیال اے کہ اسٹالن 1941 وچ جنگ توں گریز کرنے دی کوشش کر رہے سن ، کیونجے انہاں نوں یقین اے کہ انہاں دی فوج جرمن افواج توں لڑنے دے لئی تیار نئيں اے۔ [۱۲۰]
جنگ کيتی ترتیب
سودھوOrder of battle – June 1941[۱۲۳][۱۲۴][۱۲۵][۹۸] | |
---|---|
Axis forces | Soviet Forces[lower-alpha 14] |
|
<i id="mwBIo">Stavka</i> Reserve Armies (second strategic echelon)[۹۸]
|
Total number of Divisions (22 June) | Total number of Divisions (22 June) |
Total number of German Divisions: 152[۱۲۶]
Total number of Romanian Divisions: 14[۱۲۶] |
Total number of Soviet Divisions: 220[۱۲۶] |
حملہ
سودھو21 جون 1941 دی صبح تقریبا 01 بجے ، سرحدی علاقے [لوئر الفا 14] وچ سوویت فوجی ضلعے نوں این دے او ہدایت نامہ نمبر 1 دے ذریعہ الرٹ کردتا گیا ، جو 21 جون دی رات نوں دیر توں جاری کیتا گیا۔ [۷۹] اس نے انہاں توں "تیاری دا مقابلہ کرنے دے لئی تمام قوتاں لانے" دا مطالبہ کیتا ، لیکن "کسی وی طرح دی اشتعال انگیز کارروائیاں توں اجتناب" کرنے دا مطالبہ کیتا۔ [۹۸] فرنٹس دے ماتحت متعدد یونٹاں نوں ہدایت دا حکم حاصل کرنے وچ دو گھینٹے لگے ، [۹۸] تے حملہ شروع ہونے توں پہلے اکثریت نے اسنوں حاصل نئيں کیتا۔ [۷۹]
21 جون نوں ، 13:00 بجے ، آرمی گروپ نارتھ کوڈورڈ ڈیسلڈورف موصول ہويا ، جس توں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ بارباروسہ اگلی صبح شروع ہوجائے گی ، تے اس نے اپنا کوڈ ورڈ ، ڈورٹمنڈ نوں منتقل کردتا۔ [۱۲۷] 22 جون 1941 نوں سہ پہر 3 بج کر 30 منٹ اُتے ، محور طاقتاں نے سوویت یونین اُتے حملے دا آغاز سوویت مقبوضہ پولینڈ [۱۲۵] وچ وڈے شہراں اُتے بمباری تے پورے محاذ اُتے ریڈ آرمی دے دفاعی دستےآں اُتے اک توپ خانے توں کیتا۔ [۷۹] ہوائی چھاپے لینن گراڈ دے نیڑے کرونسٹاڈٹ ، بیسارابیہ وچ اسماعیل تے کریمیا وچ سیواستوپول تک ہوئے۔ دراں اثنا ، زمینی فوج نے سرحد عبور کردے ہوئے ، لتھوانیائی تے یوکرین دے پنجويں کالم نگاراں دے ذریعہ کچھ تھاںواں دے نال۔ [۷۴] ویرمت دے تقریبا three تیس لکھ فوجی عملی طور اُتے چلے گئے تے انہاں نوں سرحد اُتے قدرے کم سوویت فوج دا سامنا کرنا پيا۔ [۱۲۵] ابتدائی یلغار دے دوران جرمنی دی افواج دے نال مل کے فینیش تے رومانیہ دی اکائیاں وی سن۔ [۱۲۸]
دوپہر دے نیڑے ، حملہ دی خبر سوویت وزیر خارجہ ویاسلاو مولوتوف نے آبادی تک پہنچائی : "... جنگ دے اعلان دے بغیر ، جرمن افواج ساڈے ملک اُتے گر گئياں ، کئی تھاںواں اُتے ساڈے محاذاں اُتے حملہ کیتا … ریڈ آرمی تے پوری قوم اپنے پیتارے ملک ، عزت ، آزادی ، آزادی دے لئی فتح حب الوطنی دی جنگ لڑے گی … ہماریا مقصد انصاف اے ، دشمن نوں شکست دتی جائے گی۔ فتح ساڈی ہوئے گی! " [۷۹] [۱۲۹] پارٹی دے بجائے اپنی قوم دے لئی آبادی دی عقیدت دا مطالبہ کردے ہوئے ، مولوتوف نے اک محب وطن راگ نوں نشانہ بنایا جس نے حیرت زدہ لوکاں نوں حیران کن خبراں نوں جذب کرنے وچ مدد فراہم کيتی۔ [۷۹] حملے دے ابتدائی چند ہی دناں وچ ، سوویت ہائی کمان تے ریڈ آرمی دی وڈے پیمانے اُتے تنظیم نو کيتی گئی تاکہ انھاں ضروری جنگی بنیاداں اُتے رکھیا جاسکے۔ [۷۴] اسٹالن نے 3 جولائی تک ، جرمن حملے دے بارے وچ قوم توں خطاب نئيں کیتا ، جدوں انہاں نے "پورے سوویت عوام دی محب وطن جنگ" دا مطالبہ وی کیتا۔ [۷۹]
جرمنی وچ ، 22 جون دی صبح ، نازی پروپیگنڈے دے وزیر جوزف گوئبلز نے ہٹلر دے لفظاں دے نال اک ریڈیو نشریات وچ جاگتی قوم اُتے حملے دا اعلان کیتا: "اس وقت اک مارچ ہورہیا اے ، جس دی حد تک ، اس دا موازنہ عظیم ترین دے نال دنیا نے کدی دیکھیا اے۔ اج ميں نے فیصلہ کیتا اے کہ ریخ تے ساڈے عوام دی تقدیر تے مستقبل نوں اپنے فوجیاں دے ہتھ وچ رکھن۔ خدا ساڈی مدد کرے ، خاص طور اُتے اس جنگ وچ ! [۷۹] بعد وچ ايسے صبح ، ہٹلر نے اپنے ساتھیاں توں اعلان کیتا ، "تین ماہ گزرنے توں پہلے ہی ، اسيں روس دے خاتمے دا مشاہدہ کرن گے ، جس دی تریخ وچ اس توں پہلے کدی نئيں دیکھیا گیا سی۔" [۷۹] ہٹلر نے ریڈیو دے توسط توں جرمن عوام توں وی خطاب کیتا ، اپنے آپ نوں اک امن پسند آدمی دے طور اُتے پیش کیتا ، جسنوں ہچکچاندے ہوئے سوویت یونین اُتے حملہ کرنا پيا۔ [۱۳۰] اس حملے دے بعد ، گوئبلز نے "بالشیوزم دے خلاف یورپی صلیبی جنگ" دے بارے وچ کھل دے گل کيتی۔ [۱۳۱]
ابتدائی حملے
سودھوجرمن زمینی تے فضائی حملے دی ابتدائی رفتار نے ابتدائی چند گھنٹےآں وچ سوویت تنظیمی کمانڈ تے کنٹرول نوں مکمل طور اُتے تباہ کردتا ، جس توں پیدل پلاٹون توں ماسنوں ميں سوویت ہائی کمانڈ تک ہر سطح دی کمان مفلوج ہوگئی۔ [۹۸] ماسکو سرحدی علاقے وچ سوویت افواج دا سامنا کرنے والی تباہی دی شدت نوں نہ صرف سمجھنے وچ ناکام رہیا ، لیکن اسٹالن دا پہلا رد عمل وی کفر سی۔ [۵۹] بھگ 07:15 بجے ، اسٹالن نے NKO ہدایت نمبر 2 جاری کیتا ، جس نے سوویت مسلح افواج اُتے حملے دا اعلان کیتا ، تے انہاں توں مطالبہ کیتا کہ اوہ جتھے وی سرحداں دی خلاف ورزی کردی ہوئے اوتھے محوری فورس اُتے حملہ کرے تے اس دے سرحدی علاقےآں وچ ہوائی حملے کرے۔ جرمنی دا علاقہ۔ [۷۹] تقریبا 09:15 بجے ، اسٹالن نے NKO ہدایت نمبر 3 جاری کیتا ، جس اُتے مارشل سیمیون تیموشینکو نے دستخط کیتے سن ، جس نے ہن "سرحداں دے لئی کسی احترام دے بغیر" پورے محاذ اُتے اک عام جوابی کاروائی دا مطالبہ کیتا سی جس دی امید اے کہ دونے افراد دشمن توں کامیابی حاصل کر لین گے۔ سوویت دا علاقہ۔ [۷۶] [۹۸] اسٹالن دا حکم ، جس دا تیموشینکو نے اختیار دتا سی ، اوہ فوجی صورتحال توں متعلق حقیقت پسندانہ اندازےآں اُتے مبنی نئيں سی ، لیکن کمانڈراں نے اس دی تعمیل وچ ناکام ہونے اُتے انتقام دے خوف توں اسنوں منظور کیتا۔ کئی دن گزرے اس توں پہلے کہ سوویت قیادت نوں ابتدائی شکست دی بہتات توں آگاہ کیتا گیا سی۔ [۷۶]
فضائی جنگ
سودھولوفٹ وافے دی بحالی دے یونٹاں نے سوویت فوجیاں دی تعداد وچ اضافہ ، سپلائی ڈمپ تے ایئر فیلڈز دا منصوبہ بنایا تے انہاں نوں تباہی دا نشانہ بنایا۔ [۹۶] سوویت کمانڈ تے کنٹرول سنٹرز دے خلاف سوفٹ افواج دی نقل و حرکت تے تنظیم نوں روکنے دے لئی اضافی لفٹ وفی حملے کیتے گئے۔ [۶۳] [۹۸] اس دے برعکس ، سرحدی علاقے وچ مقیم سوویت توپ خانے دے مبصرین نوں حملے توں پہلے جرمنی دے طیارے اُتے فائرنگ نہ کرنے دی سخت ترین ہدایت کيتی گئی سی۔ [۸۴] سوویت ہچکچاہٹ دی وجہ توں اگ بھڑکانے دی اک قابل وجہ وجہ اسٹالن دا ابتدائی عقیدہ سی کہ حملہ ہٹلر دی اجازت دے بغیر شروع کیتا گیا سی۔ اس دے نتیجے وچ سرخ فوج دے نال سوویت علاقہ دی نمایاں مقدار ختم ہوگئی۔ اس توں پہلے کئی دن لگے کہ اسٹالن نے اس آفات دی شدت نوں سمجھیا۔ [۶۳] مبینہ طور اُتے لوفٹ وف نے حملے دے پہلے دن [۸۳] 1،489 طیارے تے پہلے تن دن دے دوران 3،100 توں زیادہ طیارے تباہ کردتے سن ۔ [۸۳] وزیر ہويا بازی تے لوفٹ وفی دے کمانڈر انچیف ، ہرمن گورنگ نے انہاں خبراں اُتے اعتماد کیتا تے اعداد و شمار دی جانچ پڑتال دا حکم دتا۔ لوفٹ وافے عملے نے سوویت ہوائی میداناں اُتے ہونے والے ملبے دا سروے کیتا ، تے انہاں دی اصل شخصیت قدامت پسند ثابت ہوئی ، کیونجے حملے دے پہلے ہی دن 2،000 توں زیادہ سوویت طیارے نوں تباہ کر دتا گیا سی۔ [۸۳] حقیقت وچ ، سوویت نقصانات دا امکان زیادہ سی۔ سوویت آرکائیو دی اک دستاویز وچ 78 جرمن طیارےآں دے تخمینے وچ ہونے والے نقصان دے مقابلے وچ پہلے تن دناں وچ سوویت طیارےآں دا 3،922 نقصان ریکارڈ ہويا۔ [۸۳] [۱۳۲] لوفتواف نے لڑائی دے پہلے دن صرف 35 ہوائی جہازاں دے گرنے دی اطلاع دی۔ [۸۳] جرمن فیڈرل آرکائیوز دی اک دستاویز نے پہلے دن دے لئی لفٹ وِف دا نقصان 63 ہوائی جہاز اُتے کھڑا کردتا۔ [۱۳۲]
پہلے ہفتے دے اختتام تک ، لوفٹ وافے نے فوج دے تمام گروپاں دے میدان جنگاں اُتے فضائی بالادستی حاصل کرلئی سی ، [۱۳۲] لیکن اوہ مغربی سوویت یونین دے وسیع وسعت اُتے اس فضائی تسلط نوں اثر انداز کرنے وچ ناکام رہے سن ۔ [۹۸] [۱۳۲] جرمن ہائی کمانڈ دی جنگی ڈائریاں دے مطابق ، لوفٹ وفی 5 جولائی تک 491 طیارے نوں 316 ہور نقصان پہنچیا سی ، تے اس نے حملے دے آغاز وچ صرف 70 فیصد طاقت نوں بچا لیا سی۔ [۷۶]
بالٹک ریاستاں
سودھو22 جون نوں ، آرمی گروپ نارتھ نے سوویت شمال مغربی محاذ اُتے حملہ کیتا تے اس دی اٹھويں تے گیارہويں فوج نوں توڑیا۔ [۹۸] سوویتاں نے فوری طور اُتے سوویت تیسری تے 12 واں میکانائزڈ کور دے نال جرمن چوتھے پینزر گروپ دے خلاف اک طاقتور جوابی کارروائی کيتی ، لیکن سوویت حملے نوں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ [۹۸] 25 جون نوں ، اٹھويں تے گیارہويں فوج نوں دریائے مغربی دریائے واپس جانے دا حکم دتا گیا ، جتھے 21 واں میکانائزڈ کور تے 22 واں تے 27 واں فوج نال ملن دا منصوبہ بنایا گیا سی۔ اُتے ، 26 جون نوں ، ایرک وان مانسٹیئن دی LVI Panzer Corps پہلے ندی اُتے پہنچی تے اس دے آس پاس اک پل بنائے۔ [۹۸] نارتھ ویسٹرن فرنٹ نوں دریائے دفاع نوں ترک کرنے اُتے مجبور کیتا گیا ، تے 29 جون نوں اسٹواکا نے فرنٹ نوں لینین گراڈ تک پہنچنے اُتے اسٹالن لائن اُتے دستبردار ہونے دا حکم دتا۔ [۹۸] 2 جولائی نوں ، آرمی گروپ نارتھ نے اپنے چوتھے پینزر گروپ دے نال اسٹالن لائن اُتے حملہ شروع کیتا ، تے 8 جولائی نوں پی ایس کوکوف اُتے قبضہ کرلیا ، جس نے اسٹالن لائن دے دفاع نوں تباہ کیتا تے لینن گراڈ اوبلاست تک پہنچیا۔ [۹۸] چوتھا پینزر گروپ تقریبا ۴۵۰ کلومیٹر (۲۸۰ میل) اگے ودھیا سی حملے دے آغاز دے بعد توں تے ہن صرف ۲۵۰ کلومیٹر (۱۶۰ میل) اس دے بنیادی مقصد لیننگراڈ سے ۔ 9 جولائی نوں اس نے لینین گراڈ اوبلاست وچ دریائے لوگا دے نال سوویت دفاع دی طرف اپنا حملہ شروع کیتا۔ [۹۸]
یوکرین تے مولڈویا
سودھوآرمی گروپ ساؤتھ دے شمالی حصے دا سامنا ساؤتھ ویسٹرن فرنٹ توں ہويا ، جس وچ سوویت افواج دا سب توں زیادہ حراستی سی ، تے جنوبی حصے دا سامنا جنوبی محاذ توں ہويا۔ اس دے علاوہ ، پرپیئٹ مارشس تے کارپیتھیئن پہاڑاں نے بالترتیب آرمی گروپ دے شمالی تے جنوبی حصےآں دے لئی سنگین چیلنج پیش کیتا۔ [۶۳] 22 جون نوں ، آرمی گروپ ساؤتھ دے صرف شمالی حصے نے حملہ کیتا ، لیکن خطے نے انہاں دے حملے نوں روک دتا ، جس توں سوویت محافظاں نوں رد عمل دا کافی وقت ملا۔ [۶۳] جرمنی دے پہلے پینزر گروپ تے چھیويں آرمی نے سوویت 5 واں فوج اُتے حملہ کیتا تے اسنوں توڑ دتا۔ [۹۸] 23 جون دی رات توں ، سوویت 22 واں تے 15 واں میکانائزڈ کور نے بالترتیب شمال تے جنوب توں یکم پینزر گروپ دے حصnاں اُتے حملہ کیتا۔ اگرچہ محفل سازی دا ارادہ اے ، سوویت ٹینک یونٹ ناقص ہم آہنگی دی وجہ توں ٹکڑے وچ بھیجے گئے سن ۔ 22 واں میکانائزڈ کور پہلی پینجر آرمی دی III موٹرائزڈ کور وچ چلا گیا تے اسنوں ناکارہ بنا دتا گیا ، تے اس دا کمانڈر ہلاک ہوگیا۔ پہلے پینزر گروپ نے 15 واں میکانائزڈ کور دا زیادہ تر حصہ چھڈ دتا ، جس وچ جرمنی دے 6 واں آرمی دے 297 واں انفنٹری ڈویژن نوں شامل کیتا گیا ، جتھے اسنوں اینٹی ٹینک فائر تے لوفٹ وفی حملےآں توں شکست ہوئی۔ [۹۸] 26 جون نوں ، سوویتاں نے 9 واں ، 19 واں تے 8 واں میکانائزڈ کور دے نال یکم پینزر گروپ اُتے بیک وقت اک ہور جوابی کارروائی دا آغاز کیتا ، جس نے مجموعی طور اُتے 1649 ٹینک لگیائے ، تے 15 واں میکانائزڈ کور دی باقیات دی مدد تاں۔ جنگ سوویت ٹینک یونٹاں دی شکست اُتے اختتام پذیر ، چار دن تک جاری رہی۔ [۹۸] 30 جون نوں اسٹواکا نے ساؤتھ ویسٹرن فرنٹ دی بقیہ افواج نوں اسٹالن لائن اُتے واپس جانے دا حکم دتا ، جتھے اوہ کیف تک پہنچنے والے طریقےآں دا دفاع کريں گا۔ [۹۸]
2 جولائی نوں ، آرمی گروپ ساؤتھ دے جنوبی حص --ے - رومانیہ دی تیسری تے چوتھی فوج نے جرمن گیارہويں فوج دے نال مل کے سوویت مولڈویا اُتے حملہ کیتا ، جس دا دفاع جنوبی محاذ نے کیتا۔ [۹۸] محاذ دی دوسری میکانائزڈ کور تے نويں فوج دے جوابی حملےآں نوں شکست دا سامنا کرنا پيا ، لیکن 9 جولائی نوں محور دی پیش قدمی پروٹ تے ڈنیسٹر ندیاں دے وچکار سوویت اٹھارہويں فوج دے دفاع دے نال ہی رک گئی۔ [۹۸]
بیلاروسیا
سودھویلغار دے ابتدائی اوقات وچ ، لوفٹ وافے نے مغربی محاذ دی فضائیہ نوں زمین اُتے تباہ کردتا ، تے ابویر دی مدد توں تے سوویت عقب وچ کم کرنے والے کمیونسٹ مخالف پنجويں کالماں نے محاذ دی مواصلاتی لائناں نوں مفلوج کردتا ، جس نے خاص طور اُتے اس نال رابطہ ختم کردتا۔ سوویت چوتھا آرمی دا صدر دفتر اس دے اُتے تے تھلے تاں۔ [۷۶] ايسے دن ، دوسرا پینزر گروپ دریائے بگ نوں عبور کیتا ، چوتھی فوج نوں توڑیا ، بریسٹ فورٹریس نوں نظرانداز کیتا ، تے منسک دی طرف روانہ ہويا ، جدوں کہ تیسرا پینزر گروپ نے تیسری فوج نوں سب توں زیادہ نظرانداز کیتا تے ولنیوس دی طرف ودھیا ۔ [۷۶] اس دے نال ہی، جرمن چوتھ تے 9واں دے لشکراں مغربی فرنٹ فورسز دے نواح وچ مصروف بیاوسٹوک . [۷۴] دے حکم اُتے دمیتری پاولوف ، مغربی فرنٹ، اُتے 6واں تے 11واں مشینی کور تے 6واں کیولری کور دے کمانڈر دی طرف اک مضبوط وچ جوابی حملہ دا آغاز گروڈنو 24-25 جون 3rd دی Panzer اے گروپ نوں تباہ کرنے دی امید وچ . اُتے ، تیسرا پینجر گروپ پہلے ہی اگے ودھ چکيا سی ، اس دی اگلی یونٹ 23 جون دی شام نوں ولنیوس پہنچ گئی سی ، تے مغربی محاذ دے بکتر بند جوابی فوج نے نويں فوج دے وی آرمی کور توں انفنٹری تے اینٹی ٹینک فائر دی ، جس دی حمایت حاصل سی۔ Luftwaffe ہوائی حملے. [۷۶] 25 جون دی رات تک ، سوویت جوابی شکست کھا گئی ، تے 6 واں کیولری کور دے کمانڈر نوں پھڑ لیا گیا۔ ايسے رات ، پاولوف نے مغربی محاذ دے باقی بچ جانے والےآں نوں سلونیم توں منسک دی طرف واپس جانے دا حکم دتا۔ [۷۶] انخلا دے لئی وقت خریدنے دے لئی بعد وچ جوابی کارروائیاں دا آغاز جرمن افواج دے خلاف کیتا گیا ، لیکن ایہ سب ناکام ہوگئے۔ [۷۶] 27 جون نوں ، دوسرا تے تیسرا پینجر گروپس نے منسک دے نیڑے ملاقات کيتی تے اگلے ہی روز اس شہر اُتے قبضہ کرلیا ، جس نے تقریبا تمام مغربی محاذ نوں دو جیباں وچ گھیر لیا: اک بائیسٹوک دے آس پاس تے دوسرا مغرب دا منسک۔ [۷۶] جرمناں نے سوویت تیسری تے دسويں فوج نوں تباہ کیتا جدوں کہ چوتھی ، 11 واں تے 13 واں لشکراں نوں شدید نقصان پہنچایا ، تے 324،000 سوویت فوج ، 3،300 ٹینک ، 1،800 توپ خانے دے ٹکڑےآں اُتے قبضہ کرنے دی اطلاع دی۔ [۱۳۳] [۶۳]
سوویت ہدایت 29 جنوری نوں عام شہریاں تے مسلح افواج دے اہلکاراں وچ وڈے پیمانے اُتے خوف و ہراس دا مقابلہ کرنے دے لئی جاری کيتی گئی سی۔ اس آرڈر وچ تیز رفتار ، خوف و ہراس پھیلانے یا بزدلی ظاہر کرنے والے ہر شخص دے خلاف سخت اقدامات دا مطالبہ کیتا گیا اے۔ این دے وی ڈی نے کمیساراں تے فوجی کمانڈراں دے نال مل کے فوجیاں دی اجازت دے بغیر پِچھے ہٹ جانے والے فوجیاں دی واپسی دے ممکنہ رستےآں نوں روکنے دے لئی کم کیتا۔ افواہاں تے فوجی صحراواں نوں پھیلانے والے عام شہریاں توں نمٹنے دے لئی فیلڈ ایڈیپینینٹ جنرل عدالتاں قائم کيتیاں گئیاں۔ [۷۴] 30 جون نوں ، اسٹالن نے اپنے کمانڈ توں پاولوف نوں فارغ کردتا ، تے 22 جولائی نوں "بزدلی" تے "مجرمانہ نااہلی" دے الزام وچ اپنے عملے دے بہت سارے ممبراں دے نال مل کے اس دی پھانسی دے دی۔ [۷۶] [۱۳۴]
29 جون نوں ، ہٹلر نے ، جرمن آرمی دے چیف کمانڈر انچیف والٹر وون بروچیٹش دے ذریعہ ، آرمی گروپ سنٹر فیڈر وان بوک دے کمانڈر نوں ہدایت دی کہ جدوں تک انہاں جیفاں نوں پھڑنے والے انفنٹری تشکیلاں نوں اپنے پزیراں دی پیش کش بند نہ کرن۔ [۷۶] لیکن فیڈر وان بوک تے اوکے ایچ فرانز ہالڈر دے چیف دی حمایت دے نال ، دوسرا پینزر گروپ ہینز گڈریئن دے کمانڈر نے اس ہدایت نوں نظرانداز کیتا تے بابروسک دی طرف مشرق دی طرف حملہ کردتا ، حالانکہ اس پیشگی اطلاع دی اطلاع بحالی دے طور اُتے دتی گئی سی۔ طاقت اس نے 30 جون نوں ذاتی طور اُتے منسک-بییاسٹک جیب دا فضائی معائنہ کیتا تے ایہ نتیجہ اخذ کیتا کہ اس دے پینزر گروپ نوں اس اُتے قابو پانے دی ضرورت نئيں اے ، کیونجے ہرمن ہوت دا تیسرا پینجر گروپ پہلے ہی منسک دی جیب وچ شامل سی۔ [۷۶] ايسے دن ، نويں تے چوتھی فوج دے کچھ انفنٹری کور ، جنہاں نے بییاسٹک جیب نوں کافی حد تک مائع بخشا ، پینزر گروپاں نوں پھڑنے دے لئی اپنا مارچ مشرق دی طرف دوبارہ شروع کیتا۔ [۷۶] یکم جولائی نوں ، فیڈور وون بوک نے پینزر گروپاں نوں 3 جولائی دی صبح مشرق دی طرف اپنا مکمل جارحیت دوبارہ شروع کرنے دا حکم دتا۔ لیکن بریچٹش ، نے ہٹلر دی ہدایت نوں برقرار رکھدے ہوئے ، تے ہالڈر نے اپنی مرضی توں اس دے نال چلدے ہوئے ، بوک دے حکم دی مخالفت کيتی۔ اُتے ، بوک نے ایہ کہندے ہوئے حکم اُتے اصرار کیتا کہ پہلے ہی جاری کردہ احکامات نوں مسترد کرنا غیر ذمہ دارانہ ہوئے گا۔ پیتاز گروپاں نے 2 جولائی نوں انہاں دی کارروائی دوبارہ شروع کردتی اس توں پہلے کہ پیتادہ فوج دی تشکیل کافی حد تک گرفت وچ آگئی۔ [۷۶]
شمال مغربی روس
سودھوجرمن فینیش مذاکرات دے دوران فن لینڈ نے غیر جانبدار رہنے دا مطالبہ کیتا سی جدوں تک کہ سوویت یونین پہلے حملہ نہ کرے۔ لہذا جرمنی نے سوویت یونین نوں فن لینڈ اُتے حملے دے لئی اکسایا۔ 22 جون نوں جرمنی نے باربروسا دا آغاز کرنے دے بعد ، جرمن طیارےآں نے سوویت عہدےآں اُتے حملہ کرنے دے لئی فینیش دے ہوائی اڈاں دا استعمال کیتا۔ ايسے دن جرمناں نے آپریشن رینٹیئر شروع کیتا تے فینیش سوویت سرحد اُتے پیٹسمو صوبے اُتے قبضہ کیتا۔ اس دے نال ہی فن لینڈ غیر جانبدار الینڈ جزیرے نوں دوبارہ توں شکل دینے دے لئی اگے ودھیا۔ انہاں اقدامات دے باوجود فینیش دی حکومت نے سفارتی چینلز دے توسط توں اصرار کیتا کہ اوہ اک غیر جانبدار پارٹی ہی رہے ، لیکن سوویت قیادت پہلے ہی فن لینڈ نوں جرمنی دی اتحادی دے طور اُتے دیکھدی اے۔ اس دے نتیجے وچ ، سوویت یونین نے 25 جون نوں فن لینڈ دے تمام وڈے شہراں تے صنعتی مراکز جنہاں وچ ہیلسنکی ، ترکو تے لاہٹی سمیت وڈے پیمانے اُتے بمباری دا حملہ شروع کیتا۔ ايسے دن اک رات دے اجلاس دے دوران فن لینڈ دی پارلیمنٹ نے سوویت یونین دے خلاف جنگ وچ جانے دا فیصلہ کیتا۔ [۱۳۵] [۱۳۶]
فن لینڈ نوں دو آپریشنل زون وچ تقسیم کیتا گیا سی۔ شمالی فن لینڈ آرمی ناروے دے لئی اسٹیجنگ ایریا سی۔ اس دا ہدف آپریشن سلور فاکس دے ناں توں مرمنسک دی اسٹریٹجک بندرگاہ اُتے دو جہتاں توں چلائی جانے والی تحریک چلانے دا سی۔ سدرن فن لینڈ حالے تک فینیش آرمی دی ذمہ داری وچ سی۔ فینیش فوجاں دا ہدف سب توں پہلے ، جھیل لاڈوگا دے مقام اُتے فنلینڈ کیرلیا دے نال نال کیرلین استھمس اُتے قبضہ کرنا سی ، جس وچ فن لینڈ دا دوسرا سب توں وڈا شہر وائپوری بھی شامل سی۔ [۱۳۷] [۱۳۸]
جرمنی دی ہور پیشرفت
سودھو2 جولائی نوں تے اگلے چھ دن دے دوران ، بیلاروس دے موسم گرما دی طرح بارش دے طوفان نے آرمی گروپ سنٹر دے پانرز دی پیشرفت نوں سست کر دتا ، تے سوویت دفاع دے دفاع سخت ہوگئے۔ [۷۶] تاخیر نے سوویت یونین نوں آرمی گروپ سنٹر دے خلاف وڈے پیمانے اُتے جوابی کارروائی دا اہتمام کرنے دا وقت دتا۔ آرمی گروپ دا حتمی مقصد اسموونک سی ، جس نے ماسکو جانے والی راہداری دا حکم دتا۔ جرمناں دا مقابلہ کرنا اک پرانی سوویت دفاعی لائن سی جو چھ فوجاں دے پاس سی۔ 6 جولائی نوں ، سوویتاں نے 20 واں فوج دی V تے VII میکانائزڈ کور دا استعمال کردے ہوئے وڈے پیمانے اُتے جوابی حملہ کیتا ، [۱۲۶] جو اس لڑائی وچ جرمن 39 واں تے 47 واں پینزر کور توں ٹکرا گیا جتھے ریڈ آرمی 2،000 وچوں 832 ٹینکاں توں محروم ہوگئی زبردست لڑائی دے پنج دن دے دوران ملازم۔ [۵۲] جرمناں نے اس جوابی کارروائی نوں شکست دے کے شکریہ ادا کیتا کہ وڈے پیمانے اُتے Luftwaffe دے ٹینک توں منسلک ہوائی جہاز دے واحد اسکواڈرن دی موجودگی دا شکریہ۔ [۵۲] دوسرا پینزر گروپ دریائ ڈینیپر نوں عبور کیتا تے جنوب توں سملنسک اُتے بند ہويا جدوں کہ تیسرا پینزر گروپ ، سوویت جوابی کارروائی نوں شکست دینے دے بعد شمال توں سملنسک اُتے بند ہويا۔ انہاں دے شہزادےآں دے درمیان پھسے ہوئے تن سوویت لشکر سن ۔ 29 جولائی نوں موٹرائزڈ ڈویژن نے 16 جولائی نوں سملنسک نوں اپنی لپیٹ وچ لیا لیکن حالے وی آرمی گروپ سنٹر دے وچکار اک فرق باقی رہیا۔ 18 جولائی نوں ، پینزر گروپ ۱۰ کلومیٹر (۶٫۲ میل) اندر اندر آئے اس فاصلہ نوں ختم کرنے دا لیکن اس جال نوں بالآخر 5 اگست تک نیڑے نئيں پہنچیا ، جدوں ریڈ آرمی دے 300،000 فوجیاں اُتے قبضہ کر ليا گیا سی تے 3،205 سوویت ٹینک تباہ ہوگئے سن ۔ ریڈ آرمی دے وڈی تعداد وچ فوجی جواناں تے ماسکو دے وچکار کھڑے ہونے اُتے فرار ہوگئے۔ [۱۳۳]
اس مہم دے چار ہفتےآں دے بعد ، جرمناں نوں ایہ احساس ہويا کہ انہاں نے سوویت طاقت نوں زبردستی کم سمجھیا اے۔ [۱۳۹] جرمن فوج نے اپنی ابتدائی سامان استعمال کیتا سی ، تے جنرل بوک جلدی توں اس نتیجے اُتے پہنچے کہ نہ صرف ریڈ آرمی نے سخت مخالفت کيتی پیش کش کيتی سی ، بلکہ اس دے نال ہی جرمن مشکلات وی کمک تے انتظامیہ دے نال رسد دے مسائل دی وجہ توں سن۔ [۱۴۰] دوبارہ کم کرنے دی اجازت دینے دے لئی آپریشنز ہن سست کردتے گئے سن ۔ تاخیر نوں نويں صورتحال دے مطابق حکمت عملی اپنانے دے لئی استعمال کیتا جانا سی۔ [۱۴۱] ہن تک ہٹلر دا گھیراؤ دی لڑائیاں وچ اعتماد ختم ہوگیا سی کیونجے وڈی تعداد وچ سوویت فوجی شہزادےآں توں فرار ہوگئے سن ۔ [۱۴۱] ہن اسنوں یقین اے کہ اوہ معاشی ذرائع توں سوویت ریاست نوں شکست دے سکدا اے ، تے انھاں جنگ جاری رکھنے دی صنعتی صلاحیت توں محروم کردتا گیا۔ دے صنعتی مرکز قبضہ مطلب خارکیف ، دانباس دے تے دے تیل دے ذخائر قفقاز دے جنوبی علاقےآں وچ تے شمال وچ فوجی پیداواری دا اک اہم مرکز لینن گراد دا فوری قبضہ۔ [۱۴۰]
اوکے ایچ دے چیف ، جنرل فرانز ہالڈر ، آرمی گروپ سنٹر دے کمانڈر فیڈر وون بوک ، تے آپریشن باروروسہ وچ شامل تقریبا تمام جرمن جرنیلاں نے ماسکو دی طرف آل آؤٹ ڈرائیو جاری رکھنے دے حق وچ بھرپور بحث کيتی۔ [۱۴۰] [۱۴۲] سوویت راجگڑھ اُتے قبضہ کرنے دی نفسیاتی اہمیت دے علاوہ ، جرنیلاں نے نشاندہی دی کہ ماسکو ہتھیاراں دی تیاری دا اک اہم مرکز ، سوویت مواصلاتی نظام دا مرکز تے اک اہم آوا جائی دا مرکز سی۔ انٹلیجنس اطلاعات توں ظاہر ہُندا اے کہ ریڈ آرمی دا وڈا حصہ ماسکو دے نیڑے سیمیون تیموشینکو دے راجگڑھ دے دفاع دے لئی تعینات کیتا گیا سی۔ [۱۴۱] پانزر کمانڈر ہینز گڈیرین نوں ہٹلر دے ذریعہ بوک تے ہالڈر نے ماسکو دے خلاف حملہ جاری رکھنے دے معاملے اُتے بحث کرنے دے لئی بھیجیا سی ، لیکن ہٹلر نے گڈیرین (باک تے ہالڈر نوں نظرانداز کردے ہوئے) آرمی گروپ سنٹر دے ٹینکاں نوں شمال تے جنوب وچ بھیجنے دا حکم جاری کیتا۔ ، عارضی طور اُتے ماسکو جانے والی ڈرائیو نوں روکنا۔ [۱۴۳] ہٹلر دی اس دلیل توں قائل ، گڈیرین اپنے کمانڈنگ افسران دے پاس فہرر دے منصوبے وچ تبدیلی دے لئی واپس آگیا ، جس دی وجہ توں اوہ انہاں نوں ناگوار گزریا۔ [۱۴۳]
شمالی فن لینڈ
سودھو29 جون نوں آرمی ناروے نے پنسر دے حملے وچ مرمانسک اُتے قبضہ دے لئی اپنی کوششاں شروع کيتیاں ۔ ماؤنٹین کور ناروے دے ذریعہ چلائے جانے والا شمالی راجکمار پیٹسامو وچ سرحد عبور کردے ہوئے براہ راست مرمانسک پہنچیا۔ اُتے ، جولائی دے وسط وچ رائیبیچی جزیرہ نما دی گردن نوں محفوظ بنانے تے دریائے لِتسا دی طرف ودھنے دے بعد سوویت 14 واں فوج دی شدید مزاحمت توں جرمن پیش قدمی روک دتی گئی۔ تجدید حملےآں توں کچھ نئيں ہويا تے ایہ محاذ باربوروسا دے بقیہ حصے دا تعطل دا شکار ہوگیا۔ [۱۴۴] [۱۴۵]
دوسرا پنسر حملہ یکم جولائی نوں جرمنی دے XXVIVI کور تے فننش III کور دے نال شروع ہويا سی کہ اوہ فن لینڈ دے لئی سللہ دے علاقے اُتے دوبارہ قبضہ کريں گا تے فیر کنڈالکشہ دے نیڑے مرمانسک ریلوے کٹنے دے لئی مشرق دی طرف ودھیا۔ جرمن یونٹاں نوں آرکٹک دے حالات توں نمٹنے وچ وڈی دشواری دا سامنا کرنا پيا۔ شدید لڑائی دے بعد ، 8 جولائی نوں سلہ لے جایا گیا۔ اس رفتار نوں برقرار رکھنے دے لئی جرمن فینیش دی افواج مشرق دی طرف بڑھاں ، ایتھے تک کہ سوویت مزاحمت دے ذریعہ انہاں نوں کیرالی شہر وچ روک دتا گیا۔ ہور جنوب وچ فینیش III دے کور نے آرکٹک خطے توں ہُندا ہويا مرمانسک ریلوے تک پہنچنے دے لئی اک آزاد کوشش کيتی۔ سوویت ستويں فوج وچ صرف اک ہی ڈویژن دا سامنا کرنے توں اوہ تیزی توں اگے ودھنے وچ کامیاب رہیا۔7 اگست نوں اس نے اوختہ دے مضافات وچ پہنچدے ہوئے کیسٹنگگا اُتے قبضہ کرلیا۔ اس دے بعد ریڈ آرمی دی وڈی کمک نے دونے محاذاں اُتے ہور فائدے نوں روک لیا تے جرمنی-فنش فورس نوں دفاعی دفاع وچ جانا پيا۔
کیریلیا
سودھوجنوب وچ کریلیا وچ فینیش دا منصوبہ سوویت افواج نوں نصف حصے وچ کٹ کر لاڈوگا جھیل تک تیزی توں اگے ودھنا سی۔ اس دے بعد ، لاڈوگا جھیل دے مشرق وچ فن لینڈ دے علاقےآں نوں کریلین استھمس دے نال پیشگی توں پہلے دوبارہ قبضہ کرلینا سی ، بشمول ویاپوری اُتے دوبارہ قبضہ ، شروع کرنا سی۔ فن لینڈ دا حملہ 10 جولائی نوں کیتا گیا سی۔ ستويں فوج تے 23 واں آرمی دے سوویت محافظاں دے مقابلے وچ کارییلیا دی فوج نے اک عددی فائدہ اٹھایا ، تاکہ اوہ تیزی توں اگے ودھ سکے۔ لیمولا وچ اہم روڈ جنکشن 14 جولائی نوں قبضہ کر ليا گیا سی۔ سولہ جولائی تک ، سوشین افواج نوں تقسیم کرنے دا ہدف حاصل کردے ہوئے ، پہلے فینیش یونٹ کویرینوجا وچ جھیل لاڈوگا پہنچ گئے۔ جولائی دے باقی حصے دے دوران ، کیرلیا دی فوج ہور جنوب مشرق وچ کاریلیا دی طرف روانہ ہوگئی ، تے اس نے مانسیلہ وچ فینیش سوویت دی سابقہ سرحد اُتے رکنے دی کوشش کيتی۔ [۱۴۷] [۱۴۸]
سوویت افواج دے نصف حصے وچ کٹ جانے دے بعد ، کیرلین استھمس اُتے حملہ شروع ہوسکدا سی۔ فن لینڈ دی فوج نے لاڈوگا جھیل دے مغربی ساحلاں اُتے پیش قدمی کردے ہوئے سورٹوالا تے ہیئٹولا وچ سوویت یونین دی وڈی شکلاں نوں گھیرنے دی کوشش کيتی۔ اگست دے وسط تک ایہ محاصرہ کامیاب ہوگیا سی تے دونے شہراں نوں اپنے قبضے وچ لے لیا گیا سی ، لیکن بہت ساری سوویت یونیناں بحری راستے خالی کر پانے وچ کامیاب ہوگئياں۔ ہور مغرب وچ ، وائپوری اُتے حملہ شروع کیتا گیا سی۔ سوویت مزاحمت دے خاتمے دے بعد ، فنس دریائے ووکسی دی طرف پیش قدمی کرکے وائپوری دا گھیراؤ کرنے وچ کامیاب ہوگئے۔ ایہ شہر 30 اگست نوں کِرلین اِستھمس دے بقیہ حصے وچ اک وسیع پیش قدمی دے نال لیا گیا سی۔ ستمبر دے آغاز تک ، فن لینڈ نے موسم سرما توں پہلے دی جنگ توں پہلے دی اپنی سرحداں بحال کردتیاں سن۔ [۱۴۹] [۱۵۰]
وسطی روس دی طرف جارحانہ
سودھوجولائی دے وسط تک ، جرمن افواج پریپیٹ مارشش دے تھلے کیف دے کچھ کلومیٹر دے فاصلے اُتے اگے ودھ گئياں۔ اس دے بعد پہلا پنجر گروپ جنوب وچ چلا گیا ، جدوں کہ 17 واں فوج نے مشرق وچ حملہ کیتا تے عمان دے نیڑے تن سوویت فوجاں نوں پھنسایا۔ [۱۵۱] جداں ہی جرمناں نے جیب ختم کردتی ، ٹینکاں نے شمال دا رخ کیتا تے نیپر نوں عبور کیتا۔ دراں اثنا ، آرمی گروپ سنٹر توں ہٹا ہويا دوسرا پینجر گروپ ، سجے حصے وچ دوسری آرمی دے نال دریائے ڈسنیا عبور کر گیا سی۔ دونے پینزر آرمیاں نے ہن چار سوویت فوج تے دو ہور دے کچھ حصے نوں پھنسا لیا۔ [۱۵۱]
اگست تک ، جدوں کم دی وجہ توں خدمت کيتی فراہمی تے Luftwaffe دی انوینٹری دی مقدار وچ مسلسل کمی ہوئی ، تاں وی وی ایس دی بازیافت دے نال ہی ہوائی مدد کيتی طلب وچ اضافہ ہويا۔ لوفٹ واف نے مقامی فضائی فوقیت نوں برقرار رکھنے دے لئی خود نوں جدوجہد کردے ہوئے پایا۔ [۱۳۲] اکتوبر وچ خراب موسم دے آغاز دے نال ہی ، لفٹ وفی کئی موقعاں اُتے سی جس نے تقریبا تمام فضائی کارروائیاں نوں روکنے اُتے مجبور کیتا۔ سرد موسم دی پرواز توں پہلے پیش آنے والے تجربے تے حقیقت ایہ اے کہ اوہ برقرار ہوائی اڈاں تے ہوائی اڈاں توں کم کررہے سن ، اس دے باوجود ، وی وی ایس ، اگرچہ ايسے موسم دیاں مشکلاں دا سامنا کررہیا اے ، لیکن اس دا واضح فائدہ ہويا۔ [۱۳۲] دسمبر تک ، وی وی ایس نے لوفتوفے دا مقابلہ کیتا سی تے اوہ میدان جنگ وچ فضائی برتری حاصل کرنے دے لئی وی دباؤ ڈال رہیا سی۔ [۱۳۲]
لینن گراڈ
سودھولینین گراڈ اُتے اپنے آخری حملے دے لئی ، آرمی گروپ سنٹر دے ٹینکاں دے ذریعہ چوتھے پینزر گروپ نوں تقویت ملی۔ 8 اگست نوں ، پینزرز سوویت دفاع توں توڑ دتا. اگست دے آخر تک ، چوتھا پینزر گروپ لینن گراڈ دے ۴۸ کلومیٹر (۱۵۷٬۰۰۰ فٹ) دے اندر اندر داخل ہوئے گیا سی۔ فنس [lower-alpha ۱۵] نے پُرشش فینیش - سوویت سرحد تک پہنچنے دے لئی لاڈوگا جھیل دے دونے اطراف وچ جنوب مشرق نوں دھکیل دتا اے۔ [۱۵۳]
اگست 1941 وچ جرمنی نے لینن گراڈ اُتے حملہ کیتا۔ 1941 دے اگلے تن "سیاہ مہینےآں" وچ ، شہر دے 400،000 باشندےآں نے لڑائی جاری رہنے دے نال ہی اس شہر دی مضبوطی دی تعمیر دے لئی کم کیتا ، جدوں کہ 160،000 دوسرے ریڈ آرمی دی صفاں وچ شامل ہوگئے۔ جرمنی دا مقابلہ کرنے وچ سوویت لیوی این ماس روح زیادہ مضبوط نئيں سی جتھے لینن گراڈ دی جگہ سی جتھے ورکر بٹالین تے ایتھے تک کہ اسکول دے لڑکے دی تشکیل اُتے مشتمل ریزرو افواج تے تازہ کاری توں تیار شدہ نورودنو اوپچینیائی یونٹ ، کھائاں کی کھدائی وچ شامل ہوئے سن جدوں انہاں نے شہر دا دفاع کرنے دی تیاری دی سی۔ [۱۵۴] 7 ستمبر نوں ، جرمنی دے 20 واں موٹرائیزڈ ڈویژن نے شیلس برگ اُتے قبضہ کرلیا ، جس نے لینن گراڈ تک جانے والے تمام زمینی راستے منقطع کردتے۔ جرمناں نے ماسکو جانے والی ریل روٹاں منقطع کرداں تے محاصرے دے آغاز دا افتتاح کرنے دے لئی فینیش دی مدد توں مرمنسک تک ریلوے دا قبضہ کر ليا جو دو سال توں زیادہ عرصے تک جاری رہے گا۔ [۱۵۵] [۹۳]
اس مرحلے اُتے ، ہٹلر نے لینین گراڈ نوں حتمی طور اُتے تباہ کرنے دا حکم دتا جس وچ کوئی قیدی نئيں لیا گیا سی ، تے 9 ستمبر نوں ، آرمی گروپ نارتھ نے حتمی دھکیل شروع کردتی۔ دس دن دے اندر ایہ شہر دے ۱۱ کلومیٹر (۳۶٬۰۰۰ فٹ) دے ۱۱ کلومیٹر (۳۶٬۰۰۰ فٹ) اگے ودھیا۔ [۱۵۶] اُتے ، آخری ۱۰ کلومیٹر (۶٫۲ میل) اُتے دباؤ بہت سست ثابت ہويا تے جانی نقصان ہويا۔ ہٹلر ، جو ہن صبر توں ہٹ گیا اے ، نے حکم دتا کہ لینن گراڈ اُتے حملہ نئيں کیتا جانا چاہیدا ، بلکہ اس دی بجائے بھکھ توں مبتلا ہونا پئے گا۔ انہاں خطوط دے نال ، او ایچ ایچ نے 22 ستمبر 1941 نوں ہدایت نمبر لا 1601/41 جاری کیتا ، جس نے ہٹلر دے منصوبےآں نوں تسلیم کیتا۔ [۱۵۷] اپنی پینزر افواج توں محروم ، آرمی گروپ سنٹر مستحکم رہیا تے اسنوں متعدد سوویت جوابی حملےآں دا نشانہ بنایا گیا ، خاص طور اُتے یلنیا جارحیت ، جس وچ جرمنی نوں اپنی یلغار دے آغاز توں ہی پہلی وڈی حربہ شکست دا سامنا کرنا پيا۔ ریڈ آرمی دی اس کامیابی نے سوویت دے حوصلے نوں اک اہم فروغ وی فراہم کیہ۔ [۱۵۴] انہاں حملےآں نے ہٹلر نوں اپنی توجہ آرمی گروپ سنٹر تے ماسنوں ميں اس دی مہم دی طرف مرکوز کرنے اُتے مجبور کیتا۔ جرمناں نے تیسری تے چوتھی پینسر آرمیاں نوں حکم دتا کہ اوہ اپنے محاصرے دا لینن گراڈ توڑ داں تے ماسکو اُتے حملے وچ آرمی گروپ سنٹر دی مدد کرن۔ [۸۲] [۱۵۸]
کیف
سودھوماسکو اُتے حملہ شروع ہونے توں پہلے ، کیف وچ آپریشن ختم کرنے دی ضرورت سی۔ آرمی گروپ سنٹر دا نصف حصہ کیف دی پوزیشن دے پِچھے جنوب دی طرف جھوم گیا سی ، جدوں کہ آرمی گروپ ساؤتھ اپنے نیپیر برج ہیڈ توں شمال دی طرف چلا گیا۔ [۱۰۹] کیو وچ سوویت فوج دا گھیراؤ 16 ستمبر نوں حاصل ہويا۔ اک ایسی جنگ شروع ہوئی جس وچ سوویتاں نوں ٹینکاں ، توپ خاناں تے فضائی بمباری توں نشانہ بنایا گیا سی۔ دس دن تک جاری لڑائی دے بعد ، جرمناں نے 665،000 سوویت فوجیاں دے قبضہ کرنے دا دعوی کیتا ، حالانکہ اصل تعداد شاید 220،000 قیدیاں دی اے۔ [۱۲۶] 5 واں ، 21 واں ، 26 واں تے 37 واں سوویت فوج دی 43 ڈویژناں توں سوویت نقصان 452،720 مرد ، 3،867 توپ خانے تے مارٹر سی۔ [۱۰۹] شدید لڑائی توں کچھ جرمن اکائیاں (ان دے مرداں وچ 75 فیصد توں زیادہ) نوں تھکن تے نقصانات دے باوجود ، کیف وچ سوویتاں دی وڈے پیمانے اُتے شکست تے ریڈ آرمی نوں حملے دے ابتدائی تن ماہ وچ ہونے والے نقصان وچ مدد ملی۔ جرمن مفروضہ کہ آپریشن ٹائیفون (ماسکو اُتے حملہ) ہن وی کامیاب ہوسکدا اے۔ [۶۳]
بحر اززوف
سودھوکیف وچ آپریشن کامیابی دے نال انجام پانے دے بعد ، آرمی گروپ ساؤتھ نے صنعتی ڈونباس خطے تے کریمیا اُتے قبضہ کرنے دے لئی مشرق تے جنوب دی طرف ترقی کيتی۔ سوویت سدرن محاذ نے 26 ستمبر نوں بحیرہ آزوف دے شمالی ساحل اُتے دو لشکراں دے نال جرمن 11 واں فوج دے عناصر دے خلاف حملہ کیتا ، جو بیک وقت کریمیا وچ اگے ودھ رہیا سی۔ یکم اکتوبر نوں اولڈ وون کلیسٹ دی سربراہی وچ یکم پینزر آرمی نے حملہ کرنے والے دو سوویت لشکراں دا گھیراؤ کرنے دے لئی جنوب دی طرف روانہ ہويا۔ 7 اکتوبر تک سوویت نويں تے 18 واں فوج وکھ تھلگ ہوگئی تے چار دن بعد ہی انہاں دا خاتمہ کردتا گیا۔ سوویت شکست کل تھی؛ 106،332 افراد نے قبضہ کیتا ، 212 ٹینک تباہ یا اکیلے جیب وچ پکڑے گئے ، ايسے طرح ہر طرح دے 766 توپ خاناں دے ٹکڑے ٹکڑے ہوگئے۔ [۹۵] چار دن دے دوران جنوبی فرنٹ دے تمام تہائی فوجیاں دے دوتہائی حصے دی ہلاکت یا گرفتاری نے محاذ دے کھبے حصے نوں غیر متحرک کردتا ، جس دے نتیجے وچ جرمناں نے 24 اکتوبر نوں خارکوف اُتے قبضہ کرلیا ۔ کلیسٹ دی پہلی پینزر آرمی نے ايسے مہینے ڈونباس خطے وچ قبضہ کرلیا۔ [۹۵]
وسطی تے شمالی فن لینڈ
سودھووسطی فن لینڈ وچ ، جرمنی-فینیش دی طرف توں مرمانسک ریلوے اُتے پیش قدمی کیرالی وچ دوبارہ شروع کردتی گئی سی۔ شمال تے جنوب توں اک وڈی گھیراؤ نے دفاعی سوویت کور نوں پھنسایا تے XXXVI کور نوں ہور مشرق دی طرف ودھنے دتا۔ [۸۶] ستمبر دے شروع وچ ایہ 1939 وچ سوویت سرحد دی قدیم قلعےآں تک پہنچی۔ 6 ستمبر نوں Voyta دریا وچ پہلی دفاعی لائن دی خلاف ورزی کيتی گئی، لیکن وچ مرکزی لائن دے خلاف ہور حملےآں ورمن دریا وچ ناکام رہے. [۸۶] آرمی ناروے نے اپنی مرکزی کوشش نوں ہور جنوب وچ تبدیل کیتا تاں ، محاذ اس شعبے وچ جمود دا شکار رہیا۔ ہور جنوب وچ ، فن لینڈ III کور نے 30 اکتوبر نوں مرمانسک ریلوے دی طرف اک نواں حملہ کیتا ، جس وچ آرمی ناروے توں تازہ کمک لگیا دتی گئی۔ سوویت مزاحمت دے خلاف ، اوہ 30 دے اندر اندر آنے وچ کامیاب رہیا کلومیٹر (19) م) ریلوے دا ، جدوں 17 نومبر نوں فینیش ہائی کمان نے سیکٹر وچ ہونے والی تمام جارحانہ کارروائیاں نوں روکنے دا حکم دتا۔ ریاستہائے متحدہ امریکا نے سوویت یونین نوں اتحادیاں دی امدادی کھیپ وچ خلل نہ ڈالنے دے لئی فن لینڈ اُتے سفارتی دباؤ ڈالیا ، جس دی وجہ توں فن لینڈ دی حکومت نے مرمانسک ریلوے اُتے پیشرفت روک دی۔ فینیش دی جانب توں ہور جارحانہ کاروائیاں کرنے توں انکار تے جرمنی دی طرف توں تنہا کرنے وچ انکار دے نال ، وسطی تے شمالی فن لینڈ وچ جرمنی-فینیش دی کوشش دا خاتمہ ہويا۔ [۱۵۹] [۱۶۰]
کیریلیا
سودھوجرمنی نے فن لینڈ اُتے دباؤ ڈالیا سی کہ اوہ لینن گراڈ آپریشن وچ جرمناں دی مدد دے لئی کیرلیا وچ اپنی جارحانہ سرگرمیاں نوں ودھیا دے۔ لینین گراڈ اُتے ہی فینیش حملے محدود رہے۔ فن لینڈ نے لینین گراڈ توں تھوڑی ہی دیر وچ اپنی پیش قدمی روک دتی تے اس شہر اُتے حملہ کرنے دا کوئی ارادہ نئيں سی۔ مشرقی کریلیا وچ صورتحال مختلف سی۔ فینیش دی حکومت نے سوویت کریلیا توں جھیل ونگا تے دریائے سویر تک پہنچنے دے لئی اپنی کارروائی دوبارہ شروع کرنے اُتے اتفاق کیتا۔ 4 ستمبر نوں ایہ نويں ڈرائیو اک وسیع محاذ اُتے شروع کيتی گئی سی۔ اگرچہ تازہ ریزرو فوجیاں نوں تقویت ملی ، محاذ اُتے کدرے تے بھاری نقصان دا مطلب ایہ ہويا کہ ستويں فوج دے سوویت محافظ فننش دی پیش قدمی دے خلاف مزاحمت کرنے دے قابل نئيں سن ۔ اولونیٹس 5 ستمبر نوں لیا گیا سی۔ 7 ستمبر نوں ، فینیش فارورڈ یونٹ دریائے سویر پہنچے۔ [۱۶۱] پیتروزارردسک ، کیریلو فینیش ایس ایس آر دا راجگڑھ اُتے ، یکم اکتوبر نوں قبضہ کر ليا گیا اوتھے توں کریلیا دی فوج جھیل ونگا دے ساحل دے نال شمال وچ منتقل ہوگئی تاکہ جھیل ونگا دے مغرب وچ مغرب دے باقی حصے نوں محفوظ بنایا جاسکے ، جدوں کہ بیک وقت دریائے سویر دے نال اک دفاعی پوزیشن قائم کيتی۔ موسم سرما دے آغاز توں آہستہ آہستہ انہاں نے اگلے ہفتےآں دے دوران آہستہ آہستہ ترقی جاری رکھی۔ مڈویژی گورسک نوں 5 دسمبر نوں پھڑ لیا گیا سی تے اگلے دن پوونٹس گر گیا سی۔ 7 دسمبر نوں فن لینڈ نے دفاعی دفاع کردے ہوئے تمام جارحانہ کارروائیاں نوں روکنے دا مطالبہ کیتا۔ [۱۵۰] [۱۴۹]
ماسکو دی لڑائی
سودھوکیف دے بعد ، ریڈ آرمی وچ ہن جرمنیاں دی تعداد زیادہ نئيں رہی تے نہ ہی تربیت یافتہ ذخائر براہ راست دستیاب سن ۔ ماسکو دا دفاع کرنے دے لئی ، اسٹالن 83 ڈویژناں وچ 800،000 مرداں نوں میدان وچ اتار سکدے سن ، لیکن 25 توں زیادہ ڈویژن مکمل طور اُتے موثر نئيں سن ۔ ماسکو جانے والی مہم ٹائفون دا آغاز 30 ستمبر 1941 نوں ہويا سی۔ [۱۶۲] [۱۶۳] آرمی گروپ سنٹر دے سامنے اک وسیع دفاعی خطوط دا اک سلسلہ سی ، جس دا پہلا مرکز ویازمہ تے دوسرا موزائیسک اُتے سی ۔ [۱۵۱] روسی کساناں نے جرمن یونٹاں دی پیش قدمی کردے ہوئے بھاگنا شروع کیتا ، اپنی کھیتی ہوئی فصلاں نوں جلایا ، اپنے مویشیاں نوں بھگا دتا ، تے زمین دی اک ایسی پالیسی دے تحت اپنے دیہات وچ عمارتاں تباہ کرنا شروع کرداں جو ضروری سامان تے اشیائے خوردونوش دی نازی جنگی مشین توں انکار کیتا گیا سی۔ . [۱۶۴]
پہلا دھچکيا سوویتاں نوں پوری طرح حیرت توں اس وقت پہنچیا جدوں دوسرا پینزر گروپ ، جنوب توں پرت کر ، اورئول نوں محض ۱۲۱ کلومیٹر (۷۵ میل) سوویت پہلی مین دفاعی لائن دے جنوب وچ ۔ [۱۵۱] تن دن بعد ، پینزراں نے برائنسک اُتے حملہ کیتا ، جدوں کہ دوسری فوج نے مغرب توں حملہ کیتا۔ [۱۶۴] سوویت تیسری تے 13 واں فوجاں ہن محصور ہوگئياں۔ شمال دی طرف ، تیسری تے چوتھی پینزر آرمیاں نے 19 واں ، 20 ، 24 تے 32 واں لشکراں نوں پھنسانے توں ویازما اُتے حملہ کیتا۔ [۱۵۱] ماسکو دے دفاع دی پہلی لکیر بکھر گئی سی۔ آخر کار جیب توں 500،000 توں زیادہ سوویت قیدی برآمد ہوئے ، حملے دے آغاز دے بعد توں اس دی تعداد 30 لکھ ہوگئی۔ ماسکو دے دفاع دے لئی روس دے پاس ہن صرف 90،000 مرد تے 150 ٹینک باقی سن ۔ [۱۰۹]
جرمنی دی حکومت نے ماسکو اُتے قابو پانے دے نیڑے آنے دی پیش گوئی دی اے تے غیر ملکی نمائندےآں نوں روس دے آنے والے خاتمے دا قائل کرلیا۔ [۱۶۵] 13 اکتوبر نوں ، تیسرا پینزر گروپ ۱۴۰ کلومیٹر (۸۷ میل) اندر اندر داخل ہوگیا راجگڑھ کے. [۱۵۱] ماسنوں ميں مارشل لاء دا اعلان کیتا گیا۔ تقریبا آپریشن ٹائفون دے آغاز توں ہی ، موسم خراب ہُندا گیا۔ درجہ حرارت وچ کمی جدوں کہ بارش جاری سی۔ اس نے سڑک دے بغیر جالے نیٹ ورک نوں کیچڑ وچ تبدیل کردتا تے ماسنوں ميں جرمنی دی پیش قدمی سست کردتی۔ [۱۶۶] اضافی بارش ہوئی جس دے بعد ہور بارش ہوئی جس دے نتیجے وچ اک ایسی چپچپا مٹی پیدا ہوگئی کہ جرمن ٹینکاں نوں گزرنے وچ دشواری دا سامنا کرنا پيا ، جدوں کہ سوویت ٹی 34 اس دے وسیع پیمانے اُتے چلنے دے نال ، مذاکرات دے لئی بہتر موزاں سی۔ [۱۶۴] ايسے وقت ، جرمناں نوں فراہمی دی صورتحال تیزی توں خراب ہوئی۔ [۱۶۷] 31 اکتوبر نوں ، جرمن آرمی ہائی کمان نے آپریشن ٹائیفون نوں روکنے دا حکم دتا جدوں کہ فوجاں دی تنظیم نو کيتی گئی۔ اس وقفے دے نتیجے وچ سوویت یونین نوں کافی بہتر فراہمی دا موقع ملیا کہ اوہ اپنے عہدےآں نوں مستحکم کرن تے نويں متحرک تحفظ پسنداں دی تشکیل نوں منظم کرن۔ [۱۶۴] [۱۶۶] [۱۶۶] اک ماہ دے تھوڑے ہی عرصے وچ ، سوویت یونین نے گیارہ نويں لشکراں دا بندوبست کیتا جنہاں وچ سائبیرین فوج دی of 30 تقسیماں شامل سن۔ انھاں سوویت مشرق بعید توں آزاد کیتا گیا سی جدوں سوویت انٹلیجنس نے اسٹالن نوں یقین دہانی کرائی سی کہ ہن جاپانیاں دی طرف توں کوئی خطرہ نئيں اے۔ [۱۶۴] اکتوبر تے نومبر 1941 دے دوران اک ہزار توں زیادہ ٹینک تے اک ہزار طیارے سائبیریا دی افواج دے ہمراہ شہر دے دفاع وچ مدد دے لئی پہنچے۔ [۱۴۰]
سرد موسم دی وجہ توں زمین سخت ہونے دے نال ، [lower-alpha ۱۶] جرمناں نے 15 نومبر نوں ماسکو اُتے دوبارہ حملہ شروع کیتا۔ [۵۹] اگرچہ خود فوج ہن دوبارہ پیش قدمی کرنے وچ کامیاب ہوگئی سی ، لیکن فراہمی دی صورتحال وچ کوئی بہتری نئيں ہوئی سی۔ جرمنی دا مقابلہ 5 واں ، 16 واں ، 30 واں ، 43 واں ، 49 واں ، تے 50 واں سوویت فوج دا سی۔ جرمناں دا ارادہ سی کہ اوہ تیسری تے چوتھی پینزر آرمی ماسکو کینال دے اس پار منتقل کرے تے ماسکو نوں شمال مشرق توں لفافہ کرے۔ دوسرا پینزر گروپ تولا اُتے حملہ کريں گا تے اس دے بعد جنوب توں ماسکو دے نیڑے پہنچے گا۔ [۵۹] جداں ہی سوویتاں نے اپنی صفاں اُتے اپنا رد عمل ظاہر کیتا ، چوتھی فوج مرکز اُتے حملہ کرے گی۔ دو ہفتےآں دی لڑائی وچ ، کافی ایندھن تے گولہ بارود دی کمی دے سبب ، جرمن آہستہ آہستہ ماسکو دی طرف ودھے۔ جنوب وچ ، دوسرا پینجر گروپ مسدود کیتا جارہیا سی۔ 22 نومبر نوں ، 49 واں تے 50 واں سوویت فوج دی مدد توں سوویت سائبیرین یونٹاں نے دوسرے پینجر گروپ اُتے حملہ کیتا تے جرمناں نوں شکست دتی۔ چوتھے پینزر گروپ نے ، اُتے ، سوویت 16 واں فوج نوں پِچھے دھکیل دتا تے ماسکو نوں گھیرے وچ لینے دی کوشش وچ ماسکو نہر عبور کرنے وچ کامیاب ہوگیا۔ [۱۲۶]
2 دسمبر نوں ، 258 واں انفنٹری ڈویژن دا حصہ ۲۴ کلومیٹر (۱۵ میل) اندر اندر ودھیا ماسکو اوہ اس قدر نیڑے سن کہ جرمن افسران نے دعوی کیتا سی کہ اوہ کرملن دے اسپرائر نوں دیکھ سکدے نيں ، [۱۲۶] لیکن تب تک پہلا طوفاناں دا آغاز ہوچکيا سی۔ [۳۳] اک کشش بٹالین صرف ۸ کلومیٹر (۵٫۰ میل) نیڑے خمکی نامی قصبے تک پہنچنے وچ کامیاب ہوگئی سوویت راجگڑھ توں اس نے ماسکو وولگا نہر اُتے واقع پل دے نال نال ریلوے اسٹیشن اُتے وی قبضہ کرلیا ، جس وچ جرمنی دی افواج دی مشرقی پیشرفت دا نشان سی۔ [۱۶۹] پیشرفت دے باوجود ، وہرماچٹ سردیاں دی اس سخت جنگ دے لئی تیار نئيں سی۔ [۱۰۹] سوویت فوج موسم سرما دے حالات وچ لڑنے دے لئی بہتر انداز اختیار کرلئی گئی سی ، لیکن موسم سرما دے لباس وچ پیداوار دی قلت دا سامنا کرنا پيا۔ گہری برفباری توں آلات تے نقل و حرکت دی راہ وچ رکاوٹ بنی ، جرمنی دی افواج دی حالت خراب ہوگئی۔ [۱۰۹] [۱۶۶] موسمی حالات نے وڈے پیمانے اُتے ہوائی کارروائیاں نوں رکدے ہوئے لوفتوافے نوں وڈے پیمانے اُتے کھڑا کردتا سی۔ [۱۷۰] ماسکو دے نیڑے نو تشکیل دتے گئے سوویت یونٹاں دی تعداد ہن پنج لکھ توں زیادہ اے ، تے دسمبر نوں ، انہاں نے سوویت موسم سرما دے کاؤنٹر دا مقابلہ کرنے دے اک وڈے پیمانے اُتے جوابی کارروائی کيتی ۔ ایہ حملہ 7 جنوری 1942 نوں جرمن فوجاں نوں 100-250 دی طرف پِچھے کرنے دے بعد روک دتا گیا کلومیٹر (62-1515) ماس) ماسکو تاں۔ [۱۰۹] ویرماخٹ نے ماسکو دے لئی جنگ ہار دتی سی ، تے اس حملے توں جرمنی دی فوج نوں 830،000 توں زیادہ جواناں نوں نقصان اٹھانا پيا سی۔ [۶۳]
بعد وچ
سودھوماسکو دی لڑائی وچ ناکامی دے بعد ، سوویت یونین دی جلد شکست دے تمام جرمن منصوبےآں اُتے نظر ثانی کرنا پئی۔ دسمبر 1941 وچ سوویت جوابی کارروائیاں دے نتیجے وچ دونے اطراف وچ بھاری جانی نقصان ہويا ، لیکن بالآخر ماسکو دے لئی جرمنی دے خطرے دا خاتمہ ہويا۔ [۸۲] [۱۷۱] معاملات دی وضاحت کرنے دی کوشش کردے ہوئے ، ہٹلر نے ہدایت نامہ 39 جاری کیتا ، جس نے موسم سرما دے آغاز تے شدید سردی نوں جرمنی دی ناکامی دی اک وجہ قرار دتا اے ، [۱۷۱] جدوں کہ اس دی بنیادی وجہ جرمنی دی فوج دی تیاری دے لئی تیار نئيں سی۔ اس طرح اک وڈا انٹرپرائز. [۱۶۷] 22 جون 1941 نوں ، مجموعی طور اُتے وہرماچت دے پاس 209 ڈویژن موجود سن ، جنہاں وچوں 163 جارحانہ طور اُتے قابل سن ۔ 31 مارچ 1942 نوں ، سوویت یونین دے حملے دے اک سال توں وی کم وقت دے بعد ، وہرماخت نوں 58 جارحانہ صلاحیت رکھنے والی ڈویژناں وچ کھڑا کردتا گیا۔ [۱۷۲] ریڈ آرمی دی سختی تے جوابی حملے دی صلاحیت نے جرمناں نوں حیرت توں اِنّا ہی نقصان پہنچیا جِنّا انہاں دے اپنے ابتدائی حملے وچ سوویت باشندے سن ۔ کامیاب دفاع تے جرمناں دی نقل کرنے دی کوشش وچ حوصلہ افزائی کردے ہوئے ، اسٹالن نہ صرف ماسکو دے آس پاس موجود جرمن افواج دے خلاف ، بلکہ شمال تے جنوب وچ اپنی فوج دے خلاف اپنا جوابی کارروائی شروع کرنا چاہندا سی۔ [۸۲] جرمنی دی ناکام کارروائیاں اُتے غصہ دی وجہ توں ہٹلر نے فیلڈ مارشل والتھر وان براچیٹس نوں کمانڈ توں فارغ کردتا تے انہاں دی جگہ ، ہٹلر نے 19 دسمبر 1941 نوں جرمن فوج دا ذاتی کنٹرول سنبھال لیا۔ [۱۷۳]
سوویت یونین نے اس تنازعہ دا بہت بھاری نقصان اٹھانا پيا ، اس نے علاقے دے بہت وڈے خطوط نوں کھو دتا ، تے مرداں تے مادی افراد نوں بے حد نقصان پہنچیا۔ بہر حال ، ریڈ آرمی جرمن جرائم پیشہ عناصر دا مقابلہ کرنے دی اہل ثابت ہوئی ، خاص طور اُتے جدوں جرمناں نے افرادی قوت ، اسلحے ، دفعات تے ایندھن وچ ناقابل تلافی قلت دا سامنا کرنا شروع کیتا۔ [۱۷۳] ریڈ آرمی دے ہتھیاراں دی تیاری نوں یورال دے مشرق دے مشرق وچ تیزی توں نقل مکانی تے 1942 وچ خاص طور اُتے کوچ ، ہوائی جہاز دی نويں قسماں تے توپ خانہ دی پیداوار وچ زبردست اضافے دے باوجود ، وہرماچ جولائی 1942 وچ اک ہور وڈے پیمانے اُتے کارروائی کرنے وچ کامیاب رہیا۔ اگرچہ پچھلے موسم گرما دے مقابلے وچ بوہت گھٹ محاذ پر۔ ہٹلر نوں ایہ احساس ہونے دے بعد کہ جرمنی دی تیل دی فراہمی "شدید کمی" دا شکار اے ، [۱۷۴] دا مقصد باکو دے تیل دے کونواں نوں اک جارحانہ ، نامزد کیس بلیو اُتے قبضہ کرنا سی۔ [۱۷۵] اک بار فیر ، جرمناں نے سوویت دے علاقے اُتے بہت تیزی توں قبضہ کرلیا ، لیکن فروری 1943 وچ اسٹالن گراڈ دی لڑائی وچ اپنی شکست دے تناظر وچ اوہ اپنے حتمی اہداف حاصل کرنے وچ ناکام رہے۔ [۱۷۱]
1943 تک ، سوویت ہتھیاراں دی تیاری مکمل طور اُتے چل رہی سی تے تیزی توں جرمن جنگ کيتی معیشت نوں ترقی دے رہی سی۔ [۱۷۶] دوسری جنگ عظیم دے مشرقی تھیٹر وچ جرمنی دی آخری وڈی کارروائی جولائی — اگست 1943 دے دوران کرسک دے خاک وچ حملہ آور آپریشن زٹاڈیلے دے آغاز دے دوران ہوئی ۔ [۱۷۳] تقریبا اک ملین جرمن فوجیاں نے پچیس لکھ توں زیادہ مضبوط سوویت فوج دا مقابلہ کیتا۔ سوویت شکست کھا گئی۔ آپریشن زیٹاڈل دی شکست دے بعد ، سوویت یونین نے ۲٬۴۰۰-کلومیٹر (۱٬۵۰۰ میل) نال نال 60 لکھ افراد نوں ملازمت توں روکنے دے لئی جوابی کارروائی شروع دی ۲٬۴۰۰-کلومیٹر (۱٬۵۰۰ میل) دریائے دیپیر دی طرف جدوں اوہ جرمناں نوں مغرب دی طرف لے گئے۔ [۱۷۷] رازداری تے دھوکہ دہی وچ آپریشنل بہتری لیانے دے نال ، تیزی توں پرامید تے تدبیر توں نفیس مجرمانہ کاروائیاں انجام دینے دے بعد ، ریڈ آرمی بالآخر اس علاقے دا بیشتر حصہ آزاد کرنے وچ کامیاب ہوگئی جس اُتے جرمنی نے اس توں پہلے 1944 دے موسم گرما وچ قبضہ کر ليا سی۔ [۱۶۷] تباہی آرمی گروپ سینٹر دا ، آپریشن بگریشن دا نتیجہ ، فیصلہ کن کامیابی ثابت ہويا۔ 1944 دے موسم خزاں وچ جرمن فوج دے شمالی تے جنوبی علاقےآں دے خلاف اضافی سوویت کارروائیاں نے جرمن جنگ مشین نوں پسپائی وچ ڈال دتا۔ [۱۷۱] جنوری 1945 تک ، سوویت فوجی طاقت دا مقصد جرمنی دے راجگڑھ برلن دا سی۔ [۱۷۱] مئی 1945 وچ نازی جرمنی دی مکمل شکست تے اس دی گرفت دے نال جنگ دا خاتمہ ہويا۔ [۳۸]
جنگی جرائم
سودھواگرچہ سوویت یونین نے جنیوا کنونشن اُتے دستخط نئيں کیتے سن ، جرمنی نے اس معاہدے اُتے دستخط کیتے سن تے اس لئی اس اُتے پابند کیتا گیا سی کہ اوہ اس دی دفعات دے مطابق سوویت چنگی قیدیاں نوں انسانی سلوک پیش کرے (جداں کہ انہاں نے عام طور اُتے دوسرے اتحادی طاقتاں دے نال کیتا سی)۔ [۵۲] [۱۷۸] سوویتاں دے مطابق ، انہاں نے آرٹیکل 9 دی وجہ توں جنیوا کنونشناں اُتے دستخط نئيں کیتے سن جنہاں نے مختلف کیمپاں وچ جنگی قیدیاں دی نسلی تفریق مسلط کرکے ، سوویت آئین دے منافی سی۔ [۵۲] کنونشن دے آرٹیکل 82 وچ واضح کیتا گیا اے کہ "جے جنگ دے وقت ، باہمی اختلافات وچوں اک کنونشن دا فریق نئيں اے تاں ، اس دے احکامات اس دے باوجود اس جماعت وچ شامل لڑائی کرنے والےآں دے درمیان نافذ العمل رہن گے۔" [۱۷۹] اس دے باوجود ہٹلر نے سوویت یونین دے خلاف جنگ نوں "وجود دی جدوجہد" ہونے دا مطالبہ کیتا تے اس گل اُتے زور دتا کہ روسی فوجاں نوں " فنا " ہونا چاہیدا ، ایہ اک ایسی ذہنیت اے جس نے سوویت جنگی قیدیاں دے خلاف جنگی جرائم وچ اہم کردار ادا کیتا۔ [۴۱] 16 جولائی 1941 دا اک یادداشت ، جس وچ مارٹن برمن نے ریکارڈ کیتا سی ، ہٹلر دے حوالے توں نقل کیتا اے ، "دیوہیکل [مقبوضہ] علاقے نوں قدرتی طور اُتے جلد از جلد پرسکون ہونا ضروری اے ، جے ایہ صرف مضحکہ خیز نظر آندا اے تاں اسنوں گولی مار دتی جائے گی۔" . [۱۸۰] [۳۱] آسانی توں نازیاں دے لئی ، ایہ حقیقت ایہ اے کہ سوویت یونین انہاں دے ہتھ وچ کھیلے گئے کنونشن اُتے دستخط کرنے وچ ناکام رہیا کیونجے انہاں نے اس دے مطابق اپنے طرز عمل نوں جواز بنایا۔ ایتھے تک کہ جے سوویتاں نے دستخط کردتے سن ، اس دا زیادہ امکان نئيں اے کہ اس توں جنگجوواں ، عام شہریاں تے جنگی قیدیاں دے بارے وچ نازیاں دی نسل کشی دی پالیسیاں بند ہوجاندی۔ [۵۲]
جنگ توں پہلے ، ہٹلر نے بدنام زمانہ کمیسار آرڈر جاری کیتا ، جس وچ مطالبہ کیتا گیا سی کہ محاذ وچ سوار تمام سوویت سیاسی کمانڈراں نوں بغیر کسی مقدمے دے فوری گولی مار دتی جائے۔ [۴۱] جرمن فوجیاں نے ایس ایس-آئینزٹگروپن دے ممبراں دے نال مل کے انہاں اجتماعی ہلاکتاں وچ حصہ لیا ، بعض اوقات ہچکچاندے ہوئے ، "فوجی ضرورت" دا دعویٰ کیتا۔ [۶۷] [۱۸۱] حملے دے موقع اُتے ، جرمن فوجیاں نوں دسیا گیا کہ انہاں دی لڑائی "بالشویک حملہ آوراں ، گوریلااں ، تخریب کاراں ، یہودیاں تے تمام سرگرم تے غیر فعال مزاحمت دے مکمل خاتمے دے خلاف بے رحمانہ تے بھرپور اقدامات دا مطالبہ کردی اے "۔ جماعتی حملےآں دے خلاف اجتماعی سزا دتی گئی سی۔ جے کسی قصوروار دی جلد شناخت نئيں ہوسکدی اے تاں فیر دیہات جلیانا تے اجتماعی پھانسی نوں قابل قبول انتقام سمجھیا جاندا اے۔ [۳۱] اگرچہ نازی پروپیگنڈے دی وجہ توں جرمن فوجیاں دی اکثریت نے انہاں جرائم نوں جواز دے طور اُتے قبول کیتا ، جس وچ ریڈ آرمی نوں انٹر مین اسکین کی حیثیت توں پیش کیتا گیا سی ، لیکن کچھ مشہور جرمن افسران نے انہاں دے بارے وچ کھل دے احتجاج کیتا۔ [۱۳۱] اک اندازے دے مطابق صرف باربوروسا دے دوران ہی ویہہ لکھ سوویت جنگی قیدی فاقہ کشی دے باعث فوت ہوگئے۔ [۵۶] جنگ دے اختتام تک ، سوویت جنگی قیدیاں وچوں 58 فیصد جرمن قید وچ ہی ہلاک ہوچکے سن ۔ [۹۸]
خواتین تے بچےآں سمیت شہریاں دے خلاف منظم جرائم نوں جرمن پولیس تے فوجی دستےآں دے نال نال مقامی ساتھیاں نے وی وڈے پیمانے اُتے انجام دتا۔ [۱۰۹] [۱۸۰] ریخ مین سیکیورٹی آفس دی کمانڈ وچ ، آئنسٹیگروپین کے قتل اسکواڈاں نے فتح شدہ سوویت علاقےآں وچ یہودیاں تے کمیونسٹاں دے وڈے پیمانے اُتے قتل عام کیتا۔ ہولوکاسٹ دے مورخ راؤل ہلبرگ نے "موبائل قتل کارروائیاں" دے ذریعے قتل کیتے جانے والے یہودیاں دی تعداد 1،400،000 دسی اے۔ [۱۰۱] "پارٹی تے ریاستی عہدےآں اُتے یہودیاں" نوں قتل کرنے دی اصل ہدایات نوں "فوجی دور دے تمام مرد یہودیاں" نوں شامل کرنے دے لئی وسیع کیتا گیا سی تے فیر "عمر دے قطع نظر تمام مرد یہودیاں" وچ اک بار فیر توسیع کيتی گئی سی۔ جولائی دے آخر تک ، جرمن باقاعدگی توں خواتین تے بچےآں نوں ہلاک کر رہے سن ۔ [۹۳] 18 دسمبر 1941 نوں ، ہیملر تے ہٹلر نے "یہودی سوال" اُتے تبادلہ خیال کیتا ، تے ہیملر نے اس ملاقات دے نتائج نوں اپنی تقرری کتاب وچ نوٹ کیتا: "فریقین دی حیثیت توں فنا ہوجانا۔" کرسٹوفر براؤننگ دے مطابق ، "یہودیاں نوں ختم کرنا تے حریت پسنداں نوں مارنے دے ناں توں ناں نہاد 'یہودی سوال' نوں حل کرنا ہٹلر تے ہیملر دے وچکار اتفاق رائے توں ہويا کنونشن سی"۔ [۱۸۲] "کمتر" ایشیائی عوام دے خلاف نازی پالیسیاں دے مطابق ، ترکمن باشندےآں نوں وی ستایا گیا۔ شہزادہ ولی کجوم خان دی جنگ دے بعد دی اک رپورٹ دے مطابق ، اوہ خوفناک حالات وچ حراستی کیمپاں وچ قید سن ، جتھے "منگولین" خصوصیات دے حامل افراد نوں روزانہ قتل کیتا جاندا سی۔ دتی ایشینز وی آئن سیٹزگروپن دی طرف توں ھدف بنائے گئے تے کیف وچ اک "پیتھلوجیکل انسٹی ٹیوٹ" وچ مہلک طبی تجربات تے قتل دے موضوعات سن . ہٹلر نوں آئنسٹگروپین نے وڈے پیمانے اُتے قتل و غارت گری دی اطلاعات موصول کيتیاں جنھاں پہلے آر ایس ایچ اے تک پہنچایا گیا سی ، جتھے انھاں گسٹاپو چیف ہینرچ مولر دی اک سمری رپورٹ وچ شامل کیتا گیا سی۔
جرمنی دی 9 واں فوج دے سپاہیاں دے لئی تعزیتی اجلاس ہونے تے پانی دے کنوواں نوں زہر آلود کرنے دا شبہ اے۔ سوویت یونین دے چوتھے سب توں وڈے شہر خارکوف وچ ، جرمناں دے لئی کم کرنے والے شہریاں دی صرف اک چھوٹی تعداد نوں کھانا فراہم کیہ گیا ، باقی نوں آہستہ آہستہ بھکھ توں مرنے دے لئی نامزد کیتا گیا۔ [۱۸۴] 1942 وچ ہزاراں سوویتاں نوں غلام مزدوری دے طور اُتے استعمال کرنے دے لئی جرمنی بھیج دتا گیا سی۔ [۱۰۹]
لینین گراڈ دے شہریاں اُتے بھاری بمباری تے اک محاصرے دا نشانہ بنایا گیا جو 872 دن تک جاری رہے گا تے 10 لکھ توں ودھ افراد نوں موت دے گھاٹ اتارا جائے گا ، جنہاں وچوں تقریبا 400،000 14 سال توں کم عمر دے بچے سن ۔ [۱۸۵] [۱۵۵] [۹۳] جرمن -فنیش ناکہ بندی نے کھانے ، ایندھن تے خام مال تک رسائی ختم کردتی تے غیر روزگار افراد دے لئی روزانہ چار آونس (پنج پتلی سلائساں) تے روزانہ تھوڑا سا پانی دا سوپ کم ہوگیا۔ [۱۵۵] بھکھ توں مبتلا سوویت شہریاں نے ہیئر ٹانک تے ویسلن دے نال اپنے گھریلو جانوراں نوں وی کھانا شروع کیتا۔ کچھ مایوس شہریاں نے نرسنگال دا سہارا لیا۔ سوویت ریکارڈ نے محاصرے دے دوران 2 ہزار افراد نوں "گوشت دے گوشت دے طور اُتے استعمال" دے الزام وچ گرفتار کیتا جنہاں وچوں 886 افراد 1941–42 دے پہلے موسم سرما دے دوران گرفتار ہوئے سن ۔ [۹۳] ویرمکٹ نے لینین گراڈ نوں سیل کرنے ، آبادی نوں فاقہ کشی تے فیر شہر نوں مکمل طور اُتے منہدم کرنے دا منصوبہ بنایا۔ [۹۳]
جنسی تشدد
سودھومشرق وچ عصمت دری اک وسیع پیمانے اُتے رجحان سی کیونجے جرمن فوجی باقاعدگی توں سوویت خواتین دے خلاف متشدد جنسی حرکتاں دا ارتکاب کردے نيں۔ [۱۸۶] کدی کدائيں پوری یونٹ اجتماعی عصمت دری دی اک تہائی واردات دے نال جرم وچ ملوث ہُندی سی۔ [۱۶۷] مورخ ہنس ہیر دا تعلق اے کہ مشرقی محاذ دی دنیا وچ ، جتھے جرمنی دی فوج نے روس نوں کمیونزم توں مساوی قرار دتا سی ، ہر چیز "منصفانہ کھیل" سی۔ اس طرح عصمت دری دی اطلاع نئيں دتی جاندی اے جدوں تک کہ پوری اکائیاں وچ ملوث نہ ہون۔ [۱۸۷] اکثر یہودی خواتین دے معاملے وچ ، جنسی تشدد دے واقعات دے بعد انہاں نوں فوری طور اُتے قتل کردتا گیا سی۔ [۱۸۶] مورخین برجیت بیک نے زور دے کے کہیا کہ فوجی فرماناں نے ، جس وچ متعدد سطح اُتے تھوک فروشی دی مجازی کيتی گئی اے ، مشرق وچ جرمنی دے فوجیاں دے ذریعہ کسی وی طرح دے جنسی جرائم دے لئی قانونی چارہ جوئی دی اساسنوں بنیادی طور اُتے ختم کردتا۔ [۱۸۸] اوہ ایہ وی دعوی کردیاں نيں کہ اس طرح دیاں مثالاں دی کھوج نوں محدود کرنا اس حقیقت دی وجہ توں سی کہ سویلین رہائش وچ ہونے والے الزامات دے تناظر وچ اکثر جنسی تشدد دا نشانہ بنایا جاندا سی۔
تاریخی اہمیت
سودھوآپریشن باربوروسا تریخ دا سب توں وڈا فوجی آپریشن سی - کسی تے جارحیت دے مقابلے وچ زیادہ مرد ، ٹینک ، بندوقاں تے ہوائی جہاز تعینات سن ۔ [۶۰] اس حملے نے مشرقی محاذ نوں کھول دتا ، جو جنگ دا سب توں وڈا تھیٹر سی ، جس وچ چار سالاں توں غیرمعمولی تشدد تے تباہی دی جھڑپاں دیکھنے وچ آئیاں تے تقریبا 8.6 ملین سرخ فوج دے جواناں سمیت 26 ملین سوویت افراد ہلاک ہوگئے۔ [۱۸۴] دوسری جنگ عظیم دے دوران پوری دنیا وچ ہونے والی تمام لڑائیاں دے مقابلے وچ مشرقی محاذ اُتے لڑدے ہوئے زیادہ ہلاک ہوئے گئے۔ [۱۸۹] معیشت تے زمین دی تزئین دی دوناں نوں پہنچنے والے نقصانات بہت زیادہ سن ، کیونجے تقریبا 1،710 سوویت قصبے تے 70،000 دیہات تباہ ہوگئے۔ [۵۶]
آپریشن باربوروسا تے اس دے نتیجے وچ جرمنی دی شکست نے مشرقی تے مغربی گروپاں وچ تقسیم کردے ہوئے یورپ دا سیاسی منظر نامہ تبدیل کردتا۔ [۵۶] برصغیر دے مشرقی نصف حصے وچ رہ گیا سیاسی خلاء نوں یو ایس ایس آر نے اس وقت پُر کیتا جدوں اسٹالین نے 1944–1945 دے اپنے علاقائی انعامات حاصل کيتے تے بلغاریہ ، رومانیہ ، ہنگری ، پولینڈ ، چیکوسلواکیہ تے مشرقی نصف حصۓ وچ اپنی سرخ فوج مضبوطی توں رکھی۔ جرمنی دا [۵۶] اسٹالن دے جرمنی دے دوبارہ پیدا ہونے والے طاقت تے اس دے ابتدائی اتحادیاں اُتے عدم اعتماد دے خوف نے سوویت پان سلاوکی اقدامات تے اس دے نتیجے وچ سلاودیاں ریاستاں دے اتحاد وچ مدد کيتی۔ [۱۹۰] مورخین ڈیوڈ گلانٹز تے جوناتھن ہاؤس دا دعوی اے کہ آپریشن باربروسا [lower-alpha ۱۷] نے نہ صرف اسٹالن بلکہ اس دے بعد دے سوویت رہنماواں نوں متاثر کیتا ، تے اس دا دعویٰ کیتا کہ "اگلی چار دہائیاں" تک انہاں دے تزویراندی ذہنیت نوں "رنگین" بنیا۔ اس دے نتیجے وچ ، سوویتاں نے " بفر تے مؤکل ریاستاں دا اک وسیع نظام ، جس نوں سوویت یونین نوں مستقبل دے کسی وی ممکنہ حملے توں بچانے دے لئی ڈیزائن کیتا گیا ، دی تخلیق نوں اکسایا۔" [۱۲۶] اس دے نتیجے وچ ، مشرقی یورپ سیاسی طرز عمل وچ کمیونسٹ بن گیا ، تے مغربی یورپ ریاستہائے متحدہ دے جمہوری اثر و رسوخ دی زد وچ آگیا ، اک ایسی قوم جو یورپ وچ اپنی مستقبل دی پالیسیاں دے بارے وچ غیر یقینی سی۔ [۵۶]
ہور ویکھو
سودھو- بحیرہ اسود دی مہمات
- دوسری جنگ عظیم دے دوران رومانیہ دی بحریہ
- کانٹوکوین
- آپریشن سلور فاکس
- دوسری جنگ عظیم دے مشرقی محاذ دی ٹائم لائن
- حتمی حل
حوالے
سودھونوٹ
سودھو- ↑ Germany's allies, in total, provided a significant number of troops and material to the front. There were also numerous foreign units recruited by Germany, including the Spanish Blue Division and the Legion of French Volunteers Against Bolshevism.
- ↑ Of the AFVs, Askey reports there were 301 assault guns, 257 tank destroyers and self-propelled guns, 1,055 armored half-tracks, 1,367 armored cars, 92 combat engineer and ammunition transport vehicles. [۵]
- ↑ Excludes an additional 395,799 who were deemed unfit for service due to non-combat causes, transported out of their Army Group sectors for treatment, and treated in divisional/local medical facilities. 98% of those 395,799 eventually returned to active duty service, usually after relatively short treatment, meaning about 8,000 became permanent losses. Askey 2014, p. 178.
- ↑ See: Mark Axworthy, Third Axis Fourth Ally: Romanian Armed Forces in the European War, 1941–1945. pages 58 and 286.
- ↑ See:Robert Kirchubel. Operation Barbarossa: The German Invasion of Soviet Russia. Bloomsbury Publishing. Chapter: "Opposing Armies".
- ↑ Includes only Finnish casualties in Northern Finland during Operation Silver Fox.[۲۰]
- ↑ See for instance the involvement of Latvian and Ukrainian forces in killing Jews cited by historian, Raul Hilberg.[۲۷]
- ↑ The first sentence of Directive 21 read, "The German Wehrmacht must be prepared to crush Soviet Russia in a quick campaign even before the end of the war against England."[۶۲]
- ↑ It is additionally important that considerable portions of the German General Staff thought of Russia as a "colossus of clay" which was "politically unstable, filled with discontented minorities, ineffectively ruled, and militarily weak."[۶۶]
- ↑ Concerning this strategic mistake, historian David Stone asserts that, "If Hitler's decision to invade Russia in 1941 was his greatest single error of judgement, then his subsequent decision not to strike hard and fast against Moscow was surely a close second."[۷۷]
- ↑ Flooding was so bad that Guderian wrote: "The Balkans Campaign had been concluded with all the speed desired, and the troops there engaged which were now needed for Russia were withdrawn according to plan and very fast. But all the same there was a definite delay in the opening of our Russian Campaign. Furthermore we had had a very wet spring; the Bug and its tributaries were at flood level until well into May and the nearby ground was swampy and almost impassable."[۸۸]
- ↑ "A delay was almost certainly inevitable given that the late spring thaw had swelled and in some cases flooded the major waterways, impeding mobile operations over the sodden ground." per Guderian, Panzer Leader, p. 145;. Günther Blumentritt, von Rundstedt. The Soldier and the Man (London, 1952), p. 101; Hillgruber, Hitlers Strategie, pp. 506–507; Detlef Vogel "Der deutsche Überfall auf Jugoslawien und Griechenland," in Militärgeschichtliches Forschungsamt (ed.), Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg, Band III, p. 483.[۸۹]
- ↑ For the Finnish President, Risto Ryti, the attack against the Soviet Union was part of the struggle against Bolshevism and one of Finland's "traditional enemies". [۹۴]
- ↑ Historian Victor Davis Hanson reports that before the war came to its conclusion, the Soviets had an artillery advantage over the Germans of seven-to-one and that artillery production was the only area where they doubled U.S. and British manufacturing output.[۱۱۲]
- ↑ Significant planning for Finnish participation in the campaign against the Soviet Union was conducted well-before the plan's actual implementation.[۱۵۲]
- ↑ On 12 November 1941 the temperature around Moscow was −۱۲ °C (۱۰ °F).[۱۶۸]
- ↑ Glantz and House use the expression "The Great Patriotic War", which is the Soviet name for the Second World War—but this term represents by and large, the contest between the U.S.S.R. and Nazi Germany.
سائیٹ غلطی: <ref>
ٹیگ ناں نال "western military districts Soviet Union" <references>
چ دسیا گیا پہلی کسے لکھت چ نئیں ورتیا گیا۔
<ref>
ٹیگ ناں نال "171 divisions" <references>
چ دسیا گیا پہلی کسے لکھت چ نئیں ورتیا گیا۔حوالے
سودھو- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ Clark 2012, p. 73.
- ↑ Glantz 2001, p. 9.
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ Glantz 2010a, p. 20.
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ ۴.۲ Liedtke 2016, p. 220.
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ ۵.۲ ۵.۳ Askey 2014, p. 80.
- ↑ Liedtke 2016, p. 220, of which 259 assault guns.
- ↑ Bergström 2007, p. 129.
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ Glantz 2015, p. 384.
- ↑ Glantz 2001, p. 9, states 2.68 million.
- ↑ Glantz 1998, pp. 10–11, 101, 293, states 2.9 million.
- ↑ Taylor 1974, p. 98, states 2.6 million.
- ↑ Mercatante 2012, p. 64.
- ↑ Clark 2012, p. 76.
- ↑ Glantz 2010a, p. 28, states 7,133 aircraft.
- ↑ Mercatante 2012, p. 64, states 9,100 aircraft.
- ↑ Clark 2012, p. 76, states 9,100 aircraft.
- ↑ Askey 2014, p. 178.
- ↑ ۱۸.۰ ۱۸.۱ Bergström 2007, p. 117.
- ↑ ۱۹.۰ ۱۹.۱ Askey 2014, p. 185.
- ↑ Ziemke 1959, p. 184.
- ↑ Ungváry 2004, p. 33.
- ↑ Krivosheev 1997, pp. 95–98.
- ↑ Sharp 2010, p. 89.
- ↑ ۲۴.۰ ۲۴.۱ Rich 1973.
- ↑ ۲۵.۰ ۲۵.۱ Snyder 2010.
- ↑ Chapoutot 2018.
- ↑ Hilberg 1992, pp. 58–61, 199–202.
- ↑ United States Holocaust Memorial Museum 1996.
- ↑ Rees 2010.
- ↑ Stackelberg 2002.
- ↑ ۳۱.۰ ۳۱.۱ ۳۱.۲ ۳۱.۳ ۳۱.۴ ۳۱.۵ ۳۱.۶ ۳۱.۷ Förster 1988.
- ↑ Hillgruber 1972.
- ↑ ۳۳.۰ ۳۳.۱ ۳۳.۲ ۳۳.۳ ۳۳.۴ Shirer 1990.
- ↑ ۳۴.۰ ۳۴.۱ Stackelberg 2007.
- ↑ Fahlbusch 1999.
- ↑ ۳۶.۰ ۳۶.۱ Evans 1989.
- ↑ Breitman 1990.
- ↑ ۳۸.۰ ۳۸.۱ Burleigh 2000.
- ↑ Burleigh & Wippermann 1991.
- ↑ Lewy 2017.
- ↑ ۴۱.۰ ۴۱.۱ ۴۱.۲ ۴۱.۳ ۴۱.۴ Kershaw 2001.
- ↑ Förster 2005.
- ↑ Majer 2003.
- ↑ Gellately 1990.
- ↑ Himmler 1940.
- ↑ Mazower 2009.
- ↑ Rössler & Schleiermacher 1996.
- ↑ ۴۸.۰ ۴۸.۱ Ingrao 2013.
- ↑ Kirby 1980.
- ↑ ۵۰.۰ ۵۰.۱ Hildebrand 1973.
- ↑ ۵۱.۰ ۵۱.۱ ۵۱.۲ Roberts 2006.
- ↑ ۵۲.۰ ۵۲.۱ ۵۲.۲ ۵۲.۳ ۵۲.۴ ۵۲.۵ Bellamy 2007.
- ↑ Brackman 2001.
- ↑ ۵۴.۰ ۵۴.۱ Service 2005.
- ↑ Weeks 2002.
- ↑ ۵۶.۰ ۵۶.۱ ۵۶.۲ ۵۶.۳ ۵۶.۴ ۵۶.۵ ۵۶.۶ ۵۶.۷ ۵۶.۸ Hartmann 2013.
- ↑ ۵۷.۰ ۵۷.۱ ۵۷.۲ ۵۷.۳ Ericson 1999.
- ↑ ۵۸.۰ ۵۸.۱ Kay 2006.
- ↑ ۵۹.۰ ۵۹.۱ ۵۹.۲ ۵۹.۳ ۵۹.۴ Roberts 2011.
- ↑ ۶۰.۰ ۶۰.۱ Overy 1996.
- ↑ Hardesty 2012, p. 6.
- ↑ Hartmann 2013, p. 13.
- ↑ ۶۳.۰ ۶۳.۱ ۶۳.۲ ۶۳.۳ ۶۳.۴ ۶۳.۵ ۶۳.۶ ۶۳.۷ Fritz 2011.
- ↑ Chickering, Förster & Greiner 2005.
- ↑ ۶۵.۰ ۶۵.۱ ۶۵.۲ ۶۵.۳ Bradley & Buell 2002.
- ↑ Megargee 2000, p. 110.
- ↑ ۶۷.۰ ۶۷.۱ ۶۷.۲ Wette 2007.
- ↑ ۶۸.۰ ۶۸.۱ Gorodetsky 2001.
- ↑ Palmer 2010.
- ↑ Patterson 2003.
- ↑ Handrack 1981.
- ↑ Klemann & Kudryashov 2012.
- ↑ ۷۳.۰ ۷۳.۱ Megargee 2000.
- ↑ ۷۴.۰ ۷۴.۱ ۷۴.۲ ۷۴.۳ ۷۴.۴ ۷۴.۵ ۷۴.۶ ۷۴.۷ ۷۴.۸ Seaton 1972.
- ↑ ۷۵.۰ ۷۵.۱ ۷۵.۲ ۷۵.۳ ۷۵.۴ ۷۵.۵ Higgins 1966.
- ↑ ۷۶.۰۰ ۷۶.۰۱ ۷۶.۰۲ ۷۶.۰۳ ۷۶.۰۴ ۷۶.۰۵ ۷۶.۰۶ ۷۶.۰۷ ۷۶.۰۸ ۷۶.۰۹ ۷۶.۱۰ ۷۶.۱۱ ۷۶.۱۲ ۷۶.۱۳ ۷۶.۱۴ ۷۶.۱۵ ۷۶.۱۶ ۷۶.۱۷ ۷۶.۱۸ ۷۶.۱۹ ۷۶.۲۰ ۷۶.۲۱ ۷۶.۲۲ ۷۶.۲۳ ۷۶.۲۴ ۷۶.۲۵ ۷۶.۲۶ ۷۶.۲۷ ۷۶.۲۸ ۷۶.۲۹ ۷۶.۳۰ Glantz 2010a.
- ↑ Stone 2011, p. 195.
- ↑ ۷۸.۰ ۷۸.۱ Glantz 2010b.
- ↑ ۷۹.۰۰ ۷۹.۰۱ ۷۹.۰۲ ۷۹.۰۳ ۷۹.۰۴ ۷۹.۰۵ ۷۹.۰۶ ۷۹.۰۷ ۷۹.۰۸ ۷۹.۰۹ ۷۹.۱۰ ۷۹.۱۱ ۷۹.۱۲ ۷۹.۱۳ ۷۹.۱۴ ۷۹.۱۵ ۷۹.۱۶ ۷۹.۱۷ ۷۹.۱۸ Clark 2012.
- ↑ Hayward 1995.
- ↑ Price-Smith 2015.
- ↑ ۸۲.۰ ۸۲.۱ ۸۲.۲ ۸۲.۳ Müller 2016.
- ↑ ۸۳.۰ ۸۳.۱ ۸۳.۲ ۸۳.۳ ۸۳.۴ ۸۳.۵ ۸۳.۶ Bergström 2007.
- ↑ ۸۴.۰ ۸۴.۱ ۸۴.۲ Hastings 2012.
- ↑ Overy 2006.
- ↑ ۸۶.۰ ۸۶.۱ ۸۶.۲ Ziemke 1959.
- ↑ Middleton, New York Times (21 June 1981).
- ↑ Guderian 2002, p. 145.
- ↑ Stahel 2009, p. 140.
- ↑ Forczyk 2006.
- ↑ Stockings & Hancock 2013.
- ↑ Hooker 1999.
- ↑ ۹۳.۰ ۹۳.۱ ۹۳.۲ ۹۳.۳ ۹۳.۴ ۹۳.۵ Beevor 2012.
- ↑ Menger 1997, p. 532.
- ↑ ۹۵.۰ ۹۵.۱ ۹۵.۲ Liedtke 2016.
- ↑ ۹۶.۰ ۹۶.۱ Askey 2014.
- ↑ ۹۷.۰ ۹۷.۱ ۹۷.۲ Glantz 2001.
- ↑ ۹۸.۰۰ ۹۸.۰۱ ۹۸.۰۲ ۹۸.۰۳ ۹۸.۰۴ ۹۸.۰۵ ۹۸.۰۶ ۹۸.۰۷ ۹۸.۰۸ ۹۸.۰۹ ۹۸.۱۰ ۹۸.۱۱ ۹۸.۱۲ ۹۸.۱۳ ۹۸.۱۴ ۹۸.۱۵ ۹۸.۱۶ ۹۸.۱۷ ۹۸.۱۸ ۹۸.۱۹ ۹۸.۲۰ ۹۸.۲۱ ۹۸.۲۲ ۹۸.۲۳ ۹۸.۲۴ ۹۸.۲۵ ۹۸.۲۶ ۹۸.۲۷ ۹۸.۲۸ ۹۸.۲۹ ۹۸.۳۰ ۹۸.۳۱ ۹۸.۳۲ ۹۸.۳۳ ۹۸.۳۴ ۹۸.۳۵ ۹۸.۳۶ ۹۸.۳۷ ۹۸.۳۸ ۹۸.۳۹ ۹۸.۴۰ Glantz 2012.
- ↑ ۹۹.۰ ۹۹.۱ ۹۹.۲ ۹۹.۳ ۹۹.۴ Baker 2013.
- ↑ Breitman 1991.
- ↑ ۱۰۱.۰ ۱۰۱.۱ Hilberg 1961.
- ↑ ۱۰۲.۰ ۱۰۲.۱ ۱۰۲.۲ ۱۰۲.۳ ۱۰۲.۴ ۱۰۲.۵ ۱۰۲.۶ Glantz 1998.
- ↑ ۱۰۳.۰ ۱۰۳.۱ Rayfield 2004.
- ↑ Berthon & Potts 2007.
- ↑ ۱۰۵.۰ ۱۰۵.۱ ۱۰۵.۲ ۱۰۵.۳ Waller 1996.
- ↑ ۱۰۶.۰ ۱۰۶.۱ Roberts 1995.
- ↑ Hastings 2016.
- ↑ Taylor 1974.
- ↑ ۱۰۹.۰ ۱۰۹.۱ ۱۰۹.۲ ۱۰۹.۳ ۱۰۹.۴ ۱۰۹.۵ ۱۰۹.۶ ۱۰۹.۷ ۱۰۹.۸ Glantz & House 1995.
- ↑ ۱۱۰.۰ ۱۱۰.۱ Sakwa 2005.
- ↑ Hanson 2017.
- ↑ Hanson 2017, pp. 386–387.
- ↑ Kirshin 1997.
- ↑ ۱۱۴.۰ ۱۱۴.۱ Mercatante 2012.
- ↑ Macksey 1989.
- ↑ Dunnigan 1978.
- ↑ Russian Military Library.
- ↑ ۱۱۸.۰ ۱۱۸.۱ ۱۱۸.۲ Uldricks 1999.
- ↑ Smelser & Davies 2008.
- ↑ ۱۲۰.۰ ۱۲۰.۱ Bar-Joseph & Levy 2009.
- ↑ Humpert 2005.
- ↑ Mawdsley 2003.
- ↑ ۱۲۳.۰ ۱۲۳.۱ ۱۲۳.۲ ۱۲۳.۳ ۱۲۳.۴ Kirchubel 2005.
- ↑ ۱۲۴.۰ ۱۲۴.۱ ۱۲۴.۲ ۱۲۴.۳ Kirchubel 2003.
- ↑ ۱۲۵.۰ ۱۲۵.۱ ۱۲۵.۲ ۱۲۵.۳ ۱۲۵.۴ Kirchubel 2007.
- ↑ ۱۲۶.۰ ۱۲۶.۱ ۱۲۶.۲ ۱۲۶.۳ ۱۲۶.۴ ۱۲۶.۵ ۱۲۶.۶ ۱۲۶.۷ Glantz & House 2015.
- ↑ Kirchubel 2013.
- ↑ Pohl 2018.
- ↑ Braithwaite 2010.
- ↑ The Führer to the German People (1941).
- ↑ ۱۳۱.۰ ۱۳۱.۱ Ueberschär & Müller 2008.
- ↑ ۱۳۲.۰ ۱۳۲.۱ ۱۳۲.۲ ۱۳۲.۳ ۱۳۲.۴ ۱۳۲.۵ ۱۳۲.۶ Hardesty 2012.
- ↑ ۱۳۳.۰ ۱۳۳.۱ Murray & Millett 2000.
- ↑ Forczyk 2014.
- ↑ Nenye et al. (2016), pp. 36, 39–41.
- ↑ Mann & Jörgensen (2002), pp. 74–76.
- ↑ Ueberschär (1998), pp. 941–944; 974–980.
- ↑ Nenye et al. (2016), pp. 38–41.
- ↑ Dear & Foot 1995.
- ↑ ۱۴۰.۰ ۱۴۰.۱ ۱۴۰.۲ ۱۴۰.۳ Keegan 1989.
- ↑ ۱۴۱.۰ ۱۴۱.۱ ۱۴۱.۲ Battle for Russia, 1996.
- ↑ Wright 1968.
- ↑ ۱۴۳.۰ ۱۴۳.۱ Seaton 1982.
- ↑ Mann & Jörgensen (2002), pp. 81–87.
- ↑ Ueberschär (1998), pp. 941–944.
- ↑ Mann & Jörgensen (2002).
- ↑ Nenye et al. (2016), pp. 67–86.
- ↑ Ueberschär (1998), pp. 970–974.
- ↑ ۱۴۹.۰ ۱۴۹.۱ Nenye et al. (2016).
- ↑ ۱۵۰.۰ ۱۵۰.۱ Ueberschär (1998).
- ↑ ۱۵۱.۰ ۱۵۱.۱ ۱۵۱.۲ ۱۵۱.۳ ۱۵۱.۴ ۱۵۱.۵ Thomas 2012.
- ↑ Ueberschär 1998, pp. 455–470.
- ↑ Klink 1998.
- ↑ ۱۵۴.۰ ۱۵۴.۱ Werth 1964.
- ↑ ۱۵۵.۰ ۱۵۵.۱ ۱۵۵.۲ Miller & Commager 2001.
- ↑ Hitler Strikes East, 2009.
- ↑ Forczyk 2009.
- ↑ Cooper 1984.
- ↑ Ueberschär (1998), pp. 941–953.
- ↑ Mann & Jörgensen (2002), pp. 93–97.
- ↑ Menger 1997.
- ↑ Stone 2011.
- ↑ Stahel 2009.
- ↑ ۱۶۴.۰ ۱۶۴.۱ ۱۶۴.۲ ۱۶۴.۳ ۱۶۴.۴ Gilbert 1989.
- ↑ Smith 2000.
- ↑ ۱۶۶.۰ ۱۶۶.۱ ۱۶۶.۲ ۱۶۶.۳ Hill 2016.
- ↑ ۱۶۷.۰ ۱۶۷.۱ ۱۶۷.۲ ۱۶۷.۳ Shepherd 2016.
- ↑ Gilbert 1989, p. 255.
- ↑ Commager 1991.
- ↑ Mosier 2006.
- ↑ ۱۷۱.۰ ۱۷۱.۱ ۱۷۱.۲ ۱۷۱.۳ ۱۷۱.۴ Baker 2009.
- ↑ Wegner 1990.
- ↑ ۱۷۳.۰ ۱۷۳.۱ ۱۷۳.۲ Baudot et al. 1989.
- ↑ Hayward 2000.
- ↑ Symonds 2014.
- ↑ Dunn 1995.
- ↑ Glantz 2002.
- ↑ UGA Digital Commons
- ↑ ICRC-Geneva Convention
- ↑ ۱۸۰.۰ ۱۸۰.۱ Browning 1998.
- ↑ Förster 1998.
- ↑ Browning 2000.
- ↑ Langerbein 2003.
- ↑ ۱۸۴.۰ ۱۸۴.۱ Moskoff 2002.
- ↑ Siege of Leningrad 2011.
- ↑ ۱۸۶.۰ ۱۸۶.۱ Mühlhäuser 2010.
- ↑ Heer 2000.
- ↑ ۱۸۸.۰ ۱۸۸.۱ Beck 2004.
- ↑ Weinberg 2005.
- ↑ Roberts 2014.
کتابیات
سودھو- Askey, Nigel (2014). Operation Barbarossa: The Complete Organisational and Statistical Analysis, and Military Simulation (II B). U.S.: Lulu Publishing. ISBN 978-1-312-41326-9.
- Baker, Lee (2009). The Second World War on the Eastern Front. London: Pearson Longman. ISBN 978-1-4058-4063-7.
- Baker, Lee (2013). The Second World War on the Eastern Front. Routledge. ISBN 978-1-317-86504-9.
- Bar-Joseph, Uri; Levy, Jack S. (Fall 2009). "Conscious Action and Intelligence Failure". Political Science Quarterly 124 (3): 461–488. doi: .
- Bartov, Omer (2001). The Eastern Front, 1941–45: German Troops and the Barbarisation of Warfare. London: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-94944-3.
- (1989) The Historical Encyclopedia of World War II. New York and Oxford: Facts on File. ISBN 978-0-671-24277-0.
- Beck, Birgit (2004). Wehrmacht und sexuelle Gewalt. Sexualverbrechen vor deutschen Militärgerichten, 1939–1945 (in German). Paderborn: Schöningh Verlag. ISBN 978-3-506-71726-9.
- Beevor, Antony (2012). The Second World War. New York: Back Bay Books. ISBN 978-0-316-02374-0.
- Bellamy, Chris (2007). Absolute War: Soviet Russia in the Second World War. Vintage Books. ISBN 978-0-375-72471-8.
- Bergström, Christer (2007). Barbarossa – The Air Battle: July–December 1941. Classic Publications. ISBN 978-1-85780-270-2.
- (2007) Warlords: An Extraordinary Re-creation of World War II Through the Eyes and Minds of Hitler, Churchill, Roosevelt, and Stalin. Da Capo Press. ISBN 978-0-306-81538-6.
- Brackman, Roman (2001). The Secret File of Joseph Stalin: A Hidden Life. Frank Cass Publishing. ISBN 978-0-7146-5050-0.
- (2002) Why Was Barbarossa Delayed? The Second World War: Europe and the Mediterranean. Square One Publishing. ISBN 978-0-7570-0160-4.
- Braithwaite, Rodric (2010). Moscow 1941: A City and Its People at War. Profile Books. ISBN 978-1-86197-774-8.
- Breitman, Richard (1991). "Himmler and the 'Terrible Secret' among the Executioners". Journal of Contemporary History 26 (3/4): 431–451. doi: .
- Breitman, Richard (1990). "Hitler and Genghis Khan". Journal of Contemporary History 25 (2/3): 337–351. doi: .
- (1998) Ordinary Men: Reserve Police Battalion 101 and the Final Solution in Poland, 1, New York: HarperCollins. ISBN 978-0-06-099506-5.
- (1991) The Racial State: Germany 1933–1945. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-39802-2.
- Burleigh, Michael (2000). The Third Reich: A New History. Pan Macmillan. ISBN 978-0-330-47550-1.
- Chapoutot, Johann (2018). The Law of Blood: Thinking and Acting as a Nazi. The Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-66043-4.
- (2005) A World at Total War: Global Conflict and the Politics of Destruction, 1937–1945. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-83432-2.
- Clark, Lloyd (2012). Kursk: The Greatest Battle: Eastern Front 1943. Headline Review. ISBN 978-0-7553-3639-5.
- Commager, Henry (1991). The Story of the Second World War. Brassey's Publishing. ISBN 978-0-08-041066-1.
- Cooper, Matthew (1984). The German Army, 1933–1945: Its Political and Military Failure. New York: Bonanza Books. ISBN 978-0-517-43610-3.
- (1995) The Oxford Guide to World War II. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-534096-9.
- Dunn, Walter S. Jr. (1995). The Soviet Economy and the Red Army, 1930–1945. Praeger. ISBN 978-0-275-94893-1.
- Dunnigan, James (1978). The Russian Front. Arms & Armour Press. ISBN -0-85368-152-X.
- Ericson, Edward (1999). Feeding the German Eagle: Soviet Economic Aid to Nazi Germany, 1933–1941. Praeger Publishing. ISBN 978-0-275-96337-8.
- Evans, Richard J. (1989). In Hitler's Shadow. New York, NY: Pantheon.
- Evans, Richard J. (2008). The Third Reich at War. London: Allen Lane. ISBN 978-0-7139-9742-2.
- Fahlbusch, Michael (1999). Die Südostdeutsche Forschungsgemeinschaft (in German). German Historical Institute. ISBN 978-0-375-41086-4.
- Forczyk, Robert (2006). Moscow 1941: Hitler's first defeat. Osprey. ISBN 978-1-84603-017-8.
- Forczyk, Robert (2009). Leningrad 1941–44: The Epic Siege. Oxford, UK: Osprey. ISBN 978-1-84908-107-8.
- Forczyk, Robert (2014). Tank Warfare on the Eastern Front 1941–1942. Pen and Sword. ISBN 978-1-78159-008-9.
- Förster, Jürgen (Winter 1988). "Barbarossa Revisited: Strategy and Ideology in the East". Jewish Social Studies 50 (1/2): 21–36. http://www.mconway.net/page1/page5/files/Barbarossa%20Strategy.pdf. Archived 30 March 2016 at the وے بیک مشین
- (1998) "Operation Barbarossa as a War of Conquest and Annihilation", Germany and the Second World War IV [Attack on the Soviet Union]. Oxford and New York: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-822886-8.
- Förster, Jürgen (2005). "The German Military's Image of Russia", Russia: War, Peace and Diplomacy. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-84913-1.
- Fritz, Stephen (2011). Ostkrieg: Hitler's War of Extermination in the East. University Press of Kentucky. ISBN 978-0-8131-3416-1.
- Gellately, Robert (1990). The Gestapo and German Society: Enforcing Racial Policy, 1933–1945. Clarendon Press. ISBN 978-0-19-820297-4.
- Gilbert, Martin (1989). The Second World War: A Complete History. Henry Holt and Company. ISBN 978-0-8050-0534-9.
- (1995) When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. University Press of Kansas. ISBN 978-1-906033-72-9.
- Glantz, David (1998). Stumbling Colossus: The Red Army on the Eve of World War. University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-1789-0.
- سانچہ:Cite conference
- (2002) Slaughterhouse: The Encyclopedia of the Eastern Front. The Military Book Club. ISBN 978-0-7394-3128-3.
- Glantz, David (2010a). Barbarossa Derailed: The Battle for Smolensk, Volume 1. Helion & Company. ISBN 978-1-906033-72-9.
- Glantz, David (2010b). Barbarossa Derailed: The Battle for Smolensk, Volume 2. Helion & Company. ISBN 978-1-906033-90-3.
- Glantz, David (2012). Operation Barbarossa: Hitler's invasion of Russia 1941. The History Press. ISBN 978-0-7524-6070-3.
- (2015) When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler Revised and Expanded Edition. University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-2121-7.
- Gorodetsky, Gabriel (2001). Grand Delusion: Stalin and the German Invasion of Russia. Yale University Press. ISBN 978-0-300-08459-7.
- Guderian, Heinz (2002). Panzer Leader. Da Capo Press. ISBN 978-0-306-81101-2.
- Handrack, Hans-Dieter (1981). Das Reichskommissariat Ostland: Die Kulturpolitik Der Deutschen Verwaltung Zwischen Autonomie Und Gleichschaltung 1941–1944 (in German). Hann. Münden: Gauke. ISBN 978-3-87998-038-3.
- Hanson, Victor Davis (2017). The Second World Wars: How the First Global Conflict Was Fought and Won. Basic Books. ISBN 978-0-465-06698-8.
- Hartmann, Christian (2013). Operation Barbarossa: Nazi Germany's War in the East, 1941–1945. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-966078-0.
- Hardesty, Von (2012). Red Phoenix Rising: The Soviet Air Force in World War II. University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-1828-6.
- Hastings, Max (2012). Inferno: The World at War, 1939–1945. Vintage. ISBN 978-0-307-47553-4.
- Hastings, Max (2016). The Secret War: Spies, Ciphers, and Guerrillas, 1939–1945. Harper. ISBN 978-0-06-225927-1.
- Hayward, Joel (1995). "Hitler's Quest for Oil: The Impact of Economic Considerations on Military Strategy, 1941–42". Journal of Strategic Studies 18 (4): 94–135. doi:. https://archive.org/stream/JoelHaywardhitlersQuestForOilTheImpactOfEconomicConsiderationsOn/JoelHaywardGermanStrategy_djvu.txt.
- Hayward, Joel (July 2000). "Too Little, Too Late: An Analysis of Hitler's Failure in August 1942 to Damage Soviet Oil Production". The Journal of Military History 64 (3): 769–794. doi:. http://www.joelhayward.org/Too-Little-Too-Late.2.pdf. Archived 2019-02-14 at the وے بیک مشین
- Heer, Hannes (2000). "The Logic of the War of Extermination: The Wehrmacht and the Anti-Partisan War", War of Extermination: The German Military in World War II. New York: Berghahn Books. ISBN 978-1-57181-232-2.
- Higgins, Trumbull (1966). Hitler and Russia: The Third Reich in a Two-Front War, 1937–1943. Macmillan Publishing.
- Hilberg, Raul (1961). The Destruction of the European Jews. Chicago: Quadrangle Books.
- Hilberg, Raul (1992). Perpetrators, Victims, Bystanders: The Jewish Catastrophe, 1933–1945. New York: Harper Collins. ISBN 0-8419-0910-5.
- Hildebrand, Klaus (1973). The Foreign Policy of the Third Reich. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. ISBN 978-0-520-02528-8.
- Hillgruber, Andreas (1972). "Die "Endlösung" und das deutsche Ostimperium als Kernstück des rassenideologischen Programms des Nationalsozialismus" (in German). Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte 20 (2): 133–153.
- Hill, Alexander (2016). The Red Army and the Second World War. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-02079-5.
- Himmler, Heinrich (1940). "Reflections on the Treatment of Peoples of Alien Races in the East", Trials of War Criminals Before the Nuernberg Military Tribunals Under Control Council Law No. 10 13. District of Columbia: US Government Printing Office, 147–150. ISBN 978-0-333-94944-3.
- Hooker, Richard D., Jr. (Spring 1999). "'The World Will Hold Its Breath': Reinterpreting Operation Barbarossa". Parameters: 150–64. http://ssi.armywarcollege.edu/pubs/parameters/articles/99spring/hooker.htm. Retrieved on
- Humpert, David (2005). "Viktor Suvorov and Operation Barbarossa: Tukhachevskii Revisited". Journal of Slavic Military Studies 18 (1): 59–74. doi: .
- Ingrao, Christian (2013). Believe and Destroy: Intellectuals in the SS War Machine. Malden, MA.: Polity. ISBN 978-0-7456-6026-4.
- Kay, Alex J. (2006). Exploitation, Resettlement, Mass Murder: Political and Economic Planning for German Occupation Policy in the Soviet Union, 1940–1941. New York: Berghahn Books. ISBN 978-1-84545-186-8.
- Keegan, John (1989). The Second World War. Viking. ISBN 978-0-670-82359-8.
- Kershaw, Ian (2000). Hitler 1889–1936: Hubris. Penguin. ISBN 978-0-14-013363-9.
- Kershaw, Ian (2001). Hitler, 1936–1945: Nemesis. New York; London: W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-32252-1.
- Kirby, D.G. (1980). Finland in the Twentieth Century: A History and an Interpretation. University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5802-2.
- Kirchubel, Robert (2005). Operation Barbarossa 1941: Army Group North. Osprey Publishing. ISBN 978-1-84176-857-1.
- Kirchubel, Robert (2007). Operation Barbarossa 1941: Army Group Center. Osprey Publishing. ISBN 978-1-84603-107-6.
- Kirchubel, Robert (2003). Operation Barbarossa 1941: Army Group South. Osprey Publishing. ISBN 978-1-78200-425-7.
- Kirchubel, Robert (2013). Operation Barbarossa: The German Invasion of Soviet Russia. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-4728-0470-9.
- Kirshin, Yuri (1997). "The Soviet Armed Forces on the Eve of the Great Patriotic War", From Peace to War: Germany, Soviet Russia, and the World, 1939–1941. Providence and Oxford: Berghahn Books. ISBN 978-1-57181-882-9.
- (2012) Occupied Economies: An Economic History of Nazi-Occupied Europe, 1939–1945. Berg. ISBN 978-0-85785-060-7.
- (1998) "The Conduct of Operations", Germany and the Second World War IV [Attack on the Soviet Union]. Oxford and New York: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-822886-8.
- Krivosheev, G. F. (1997). Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century. Greenhill Books. ISBN 978-1-85367-280-4.
- Langerbein, Helmut (2003). Hitler's Death Squads: The Logic of Mass Murder. Texas A & M University Press. ISBN 978-1-58544-285-0.
- Lewy, Guenter (2017). Perpetrators: The World of the Holocaust Killers. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-066113-7.
- Liedtke, Gregory (2016). Enduring the Whirlwind: The German Army and the Russo-German War 1941–1943. Helion and Company. ISBN 978-0-313-39592-5.
- Macksey, Kenneth (1989). "Guderian", Hitler's Generals. Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-79462-2.
- (2002) Hitler's Arctic War. Hersham, UK: Ian Allan Publishing. ISBN 978-0-7110-2899-9.
- Mawdsley, Evan (2003). "Crossing the Rubicon: Soviet Plans for Offensive War in 1940–1941". The International History Review 25 (4): 818–865. doi: . ISSN 1618-4866.
- Majer, Diemut (2003). "Non-Germans" Under the Third Reich: The Nazi Judicial and Administrative System in Germany and Occupied Eastern Europe with Special Regard to Occupied Poland, 1939–1945. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-6493-3.
- Mazower, Mark (2009). Hitler's Empire: Nazi Rule in Occupied Europe. Penguin. ISBN 978-0-14-101192-9.
- Megargee, Geoffrey (2000). Inside Hitler's High Command. University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-1015-0.
- Menger, Manfred (1997). "Germany and the Finnish 'Separate War' Against the Soviet Union", From Peace to War: Germany, Soviet Russia, and the World, 1939–1941. Providence and Oxford: Berghahn Books. ISBN 978-1-57181-882-9.
- Mercatante, Steven (2012). Why Germany Nearly Won: A New History of the Second World War in Europe. Praeger. ISBN 978-0-313-39592-5.
- Meltyukhov, Mikhail (2000). Упущенный шанс Сталина. Советский Союз и борьба за Европу: 1939–1941 (in Russian). Вече. ISBN 978-5-7838-0590-5.
- (2001) The Story of World War II. New York: Simon and Schuster. ISBN 978-0-7432-2718-6.
- Mosier, John (2006). Cross of Iron: The Rise and Fall of the German War Machine, 1918–1945. Henry Holt & Co.. ISBN 978-0-8050-7577-9.
- Moskoff, William (2002). The Bread of Affliction: The Food Supply in the USSR During World War II. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-52283-0.
- Mühlhäuser, Regina (2010). Eroberungen. Sexuelle Gewalttaten und intime Beziehungen deutscher Soldaten in der Sowjetunion, 1941–1945 (in German). Hamburg: Hamburger Edition Verlag. ISBN 978-3-86854-220-2.
- Müller, Rolf-Dieter (2016). Hitler's Wehrmacht, 1935–1945. University Press of Kentucky. ISBN 978-0-8131-6738-1.
- (2000) A War To Be Won: Fighting the Second World War. Cambridge, MA: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-00163-3.
- (2016) Finland at War: The Continuation and Lapland Wars 1941–45. Osprey. ISBN 978-1-4728-1526-2.
- Overy, Richard (1996). The Penguin Historical Atlas of the Third Reich. New York: Penguin. ISBN 978-0-14-051330-1.
- Overy, Richard (2006). The Dictators: Hitler's Germany, Stalin's Russia. London and New York: W.W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-32797-7.
- Palmer, Michael A. (2010). The German Wars: A Concise History, 1859–1945. Minneapolis: Zenith Press. ISBN 978-0-7603-3780-6.
- Patterson, David (2003). The Complete Black Book of Russian Jewry. Transaction. ISBN 978-1-4128-2007-3.
- Pohl, Dieter (2018). "War and Empire", in Robert Gellately: The Oxford Illustrated History of the Third Reich. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-872828-3.
- Price-Smith, Andrew T. (2015-05-29). Oil, Illiberalism, and War: An Analysis of Energy and US Foreign Policy. The MIT Press. ISBN 978-0-262-02906-3.
- Rayfield, Donald (2004). Stalin and his Hangmen. Penguin Books. ISBN 978-0-14-100375-7.
- Rich, Norman (1973). Hitler's War Aims: Ideology, the Nazi State, and the Course of Expansion. W.W. Norton. ISBN 978-0-233-96476-8.
- Roberts, Andrew (2011). The Storm of War: A New History of the Second World War. Harper Perennial. ISBN 978-0-06-122860-5.
- Roberts, Cynthia (1995). "Planning for War: The Red Army and the Catastrophe of 1941". Europe-Asia Studies 47 (8): 1293–1326. doi: .
- Roberts, Geoffrey (2006). Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953. Yale University Press. ISBN 978-0-300-11204-7.
- Roberts, Geoffrey (2014). "Stalin's Wartime Vision of the Peace, 1939–1945", Stalin and Europe: Imitation and Domination, 1928–1953. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-994558-0.
- (1996) Der "Generalplan Ost." Hauptlinien der nationalsozialistischen Planungs- und Vernichtungspolitik (in German). Akademie-Verlag.
- Sakwa, Richard (2005). The Rise and Fall of the Soviet Union. Routledge Publishing. ISBN 978-1-134-80602-7.
- Seaton, Albert (1972). The Russo-German War, 1941–45. Praeger Publishers. ISBN 978-0-89141-491-9.
- Seaton, Albert (1982). The German Army, 1933–1945. New York: Meridian. ISBN 978-0-452-00739-0.
- Service, Robert (2005). A History of Modern Russia: From Nicholas II to Vladimir Putin. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01801-3.
- Sharp, Jane (2010). Striving for Military Stability in Europe. Routledge. ISBN 978-1-134-32581-8.
- Shepherd, Ben H. (2016). Hitler's Soldiers: The German Army in the Third Reich. New Haven and London: Yale University Press. ISBN 978-0-300-17903-3.
- Shirer, William (1990). The Rise and Fall of the Third Reich: A History of Nazi Germany. Simon & Schuster. ISBN 978-0-671-72868-7.
- (2008) The Myth of the Eastern Front: The Nazi-Soviet War in American Popular Culture, Paperback, New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-71231-6.
- Smith, Howard (2000). Last Train from Berlin. Phoenix Press. ISBN 978-1-84212-214-3.
- Snyder, Timothy (2010). Bloodlands: Europe between Hitler and Stalin. New York: Basic Books. ISBN 978-0-465-03147-4.
- Stackelberg, Roderick (2002). Hitler's Germany: Origins, Interpretations, Legacies. London; New York: Taylor & Francis. ISBN 978-0-203-00541-5.
- Stackelberg, Roderick (2007). The Routledge Companion to Nazi Germany. Routledge. ISBN 978-0-415-30861-8.
- Stahel, David (2009). Operation Barbarossa and Germany's Defeat in the East. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-76847-4.
- Stockings, Craig (2013). Swastika over the Acropolis: Re-interpreting the Nazi Invasion of Greece in World War II. Brill. ISBN 9789004254572.
- Stone, David (2011). Shattered Genius: The Decline and Fall of the German General Staff in World War II. Philadelphia: Casemate. ISBN 978-1-61200-098-5.
- Symonds, Craig (2014). Neptune: The Allied Invasion of Europe and the D-Day Landings. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-998611-8.
- Taylor, Alan (1974). History of World War II. Octopus Books. ISBN 978-0-7064-0399-2.
- Thomas, Nigel (2012). The German Army 1939–45: Eastern Front 1941–43. Osprey Publishing. ISBN 978-1-78200-219-2.
- (2008) Hitler's War in the East, 1941–1945: A Critical Assessment. Berghahn Books. ISBN 978-1-84545-501-9.
- (1998) "The Involvement of Scandinavia in the Plans for Barbarossa", Germany and the Second World War IV [Attack on the Soviet Union]. Oxford and New York: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-822886-8.
- Uldricks, Teddy (Autumn 1999). "The Icebreaker Controversy: Did Stalin Plan to Attack Hitler?". Slavic Review 58 (3): 626–643. doi: .
- (2004) A magyar honvédség a második világháborúban (in Hungarian). Budapest: Osiris. ISBN 9633896851.
- United States Holocaust Memorial Museum (1996). Historical Atlas of the Holocaust. New York: Macmillan Publishing. ISBN 978-0-02-897451-4.
- Waller, John (1996). The Unseen War in Europe: Espionage and Conspiracy in the Second World War. Tauris & Company. ISBN 978-1-86064-092-6.
- Ward, John (2004). Hitler's Stuka Squadrons: The Ju 87 at War, 1936–1945. MBI Publishing. ISBN 978-0-7603-1991-8.
- Weeks, Albert (2002). Stalin's Other War: Soviet Grand Strategy, 1939–1941. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-2191-9.
- (1990) "Der Krieg gegen die Sowjetunion 1942/43", Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg VI [Der globale Krieg: Die Ausweitung zum Weltkrieg und der Wechsel der Initiative 1941–1943] (in German). Stuttgart: Deutsche Verlags-Anstalt. ISBN 978-3-421-06233-8.
- Weinberg, Gerhard (2005). A World at Arms: A Global History of World War II. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-61826-7.
- Werth, Alexander (1964). Russia at War, 1941–1945. New York: E.P. Dutton.
- Wette, Wolfram (2007). The Wehrmacht: History, Myth, Reality. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-02577-6.
- Wright, Gordon (1968). The Ordeal of Total War, 1939–1945. New York: Harper & Row. ISBN 978-0-06-131408-7.
- Ziemke, Earl F. (1959). The German Northern Theater of Operations, 1940–1945. Washington D.C.: U.S. Government Printing Office. Archived 2020-10-21 at the وے بیک مشین
چھپی ہوئی
سودھوآن لائن
سودھو- سانچہ:Cite av media
- Browning, Christopher (2000). "Evidence for the Implementation of the Final Solution". University of the West of England. https://www.phdn.org/archives/www.ess.uwe.ac.uk/genocide/browning1.htm. Retrieved on October 1, 2016.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- سانچہ:Cite av media
- سانچہ:Cite av media
- Meltyukhov, Mikhail Ivanovich. "Оценка советским руководством событий Второй мировой войны в 1939–1941" (in Russian). Russian Military Library Moscow. http://militera.lib.ru/research/meltyukhov/11.html. Retrieved on 19 March 2015.
- یادکرد خالی (کمک)
- "Modern History Sourcebook: The Molotov-Ribbentrop Pact, 1939". University of Fordham. https://web.archive.org/web/20150312010326/http://legacy.fordham.edu/halsall/mod/1939pact.html. Retrieved on 19 March 2015.
- Rees, Laurence (2010). "What Was the Turning Point of World War II?". http://www.historynet.com/what-was-the-turning-point-of-world-war-ii.htm. Retrieved on 8 July 2017.
- "The Führer to the German People: 22 June 1941". http://research.calvin.edu/german-propaganda-archive/hitler4.htm. Retrieved on August 25, 2017.
- United States Holocaust Memorial Museum (20 June 2014). "Nazi Persecution of Soviet Prisoners of War". http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10007178. Retrieved on 24 March 2015.
باہرلے جوڑ
سودھو- سانچہ:Commons category-inline
- سانچہ:Commons category-inline
- سانچہ:Wikisource-inline
- سانچہ:Wikisource-inline
- سانچہ:Wikisource-inline
- سانچہ:Wikisource-inline
- سانچہ:Wikisource-inline
- یاد وشم ویب سائٹ اُتے آپریشن باربوروسا نوں 70 سالاں دا موقع فراہم کرنا
- ٹائمز کی باربروسا دی اصل اطلاعات تے تصاویر
- "آپریشن باربروسا کے": منظرہ ◅ یوٹیوب اتے ، دی طرف توں لیکچر ڈیوڈ Stahel ، آپریشن باربروسا دے تے مشرق وچ جرمنی دی شکست (2009) دے مصنف. مسکیگون کمیونٹی کالج دے سرکاری چینل دے توسط نال