یورپ وچ دوسری جنگ عظیم
ایڈولف ہٹلر تے نازی حکومت اک ایسی سلطنت دا خواب دیکھ رہے سن جس وچ مشرقی یورپ وچ موجود تمام تر آبادیاں نوں ختم کر کے جرمناں دے لئی اک وسیع تر علاقے (لیبن سروم) اُتے مشتمل سلطنت قائم کيتی جا سکے۔ نازیاں دی طرف توں جرمن ’’ماسٹر ریس‘‘ نوں مضبوط بنانے دے مقصد دے نتیجے وچ یہودیاں تے بوہت سارے ہور افراد نوں ظلم و ستم دا نشانہ بنایا گیا۔
جرمنی نے یکم ستمبر، 1939 نوں پولینڈ اُتے حملہ کر کے دوسری جنگ عظیم دا آغاز کر دتا۔ بعد دے سالاں وچ جرمنی نے 11 دوسرے ملکاں اُتے حملہ کيتا۔
نازی قیادت نے جنوری 1933 وچ بر سر اقتدار آتے ہی یورپ وچ جنگ دا منصوبہ بنانا شروع کر دتا سی۔بعد وچ جنگ تے قتل عام دی پالیسی اک دوسرے توں مربوط ہوئے گئی۔
ہٹلر دی حکومت نے مشرقی یورپ وچ اک وسیع تے جدید سلطنت "لونگ اسپیس" (لیبن سروم) دے قیام دا خواب دیکھیا سی۔ جرمن لیڈراں دا خیال سی کہ یورپ وچ جرمنی دے تسلط دے لئی جنگ ضروری اے۔
سویت یونین دی غیر جانبداری حاصل کرنے دے بعد (عدم جارحیت دے لئی اگست 1939 وچ جرمن تے سویت یونین دے درمیان معاہدے دے مطابق) جرمنی نے یکم ستمبر1939 وچ پولنڈ اُتے حملہ کرکے دوسری جنگ عظیم دا آغاز کر دتا۔ برطانیہ تے فرانس نے اِس حملے دے رد عمل وچ 3 ستمبر نوں جرمنی دے خلاف اعلان جنگ کر دتا۔ اک ماہ دے اندر جرمن تے سویت فوجاں دے اتحاد توں پولینڈ نوں شکست دے دتی گئی تے ایويں پولینڈ نازی جرمنی تے سویت یونین دے درمیان تقسیم ہوئے گيا۔
پولینڈ دی شکست دے نتیجے وچ وجود وچ آنے والا عارضی سکوت 9 اپریل 1940 وچ اس وقت ختم ہوگيا جدوں جرمن فوجاں نے ناروے تے ڈنمارک اُتے حملہ کردتا۔ 10مئی 1940 نوں جرمنی نے یورپ دے نشیبی ملکاں (نیدر لینڈ، بیلجیم، تے لگزمبرگ) دے نال نال فرانس اُتے حملہ کر دتا۔ ایہ ملکاں جنگ وچ غیر جانبدار مؤقف رکھدے سن ۔ 22جون 1940 نوں فرانس نے جرمنی دے نال جنگ بندی دے معاہدے اُتے دستخط کردئے جس دے ذریعے ملک دا شمالی نصف حصہ جرمنی دے قبضے وچ چلا گیا تے اس دے نتیجے وچ ملک دے جنوبی حصے وچ حلیف حکومت دے قیام دی اجازت دے دتی گئی جس دا راجگڑھ وکی شہر قرار پایا۔
جرمنی دی اس حوصلہ افزائی دے نال سویت یونین نے جون 1940 وچ بالٹک ریاستاں اُتے قبضہ کرلیا تے اگست 1940 وچ اُسنوں باقاعدہ طور اُتے اپنے ملک دا حصہ بنا لیا۔ اٹلی جو اتحاد (جرمنی دے حلیف ملکاں) دا رکن سی اوہ وی اس جنگ وچ 10جون 1940 وچ شریک ہوگیا۔ 13 اگست توں 31 اکتوبر1940 تک جرمنی نے انگلستان دے خلاف ہوائی جنگ شروع دی تے اُس وچ شکست کھادی اِس جنگ نوں بیٹل آف برٹن یعنی برطانیہ دی لڑیائی کہیا جاندا اے۔
6 اپریل 1941 نوں یوگوسلاویہ اوریونان اُتے حملے دے نال بلقان دیاں ریاستاں اُتے گرفت مضبوط کر نے دے بعد جرمناں تے اُنہاں دے اتحادیاں نے 22 جون 1941 نوں سوویت یونین اُتے چڑھائی کر دتی۔ ایہ جرمن سوویت معاہدے دی براہ راست خلاف ورزی سی۔ جون تے جولائی 1941 وچ جرمناں نے بلقان دیاں ریاستاں اُتے وی قبضہ کر ليا۔ اس موقع اُتے سوویت لیڈر جوزف اسٹالن جنگ دے زمانے وچ نازی جرمنی تے اس دے اتحادی ملکاں دے خلاف اہم اتحادی لیڈر بن گئے۔ 1941 دے موسم گرما تے خزاں دے دوران جرمن فوجی سوویت یونین دے اندر دور تک پہنچ گئے مگر زور پکڑدی ہوئی ریڈ آرمی دی مزاحمت نے اُنئيں لینن گراڈ تے ماسکو جداں اہم شہراں اُتے قبضہ نہ کرنے دتا۔ 6 دسمبر 1941 نوں سوویت فوجاں نے اک وڈی جوابی کارروائی شروع دی جس نے جرمناں نوں مستقل طور اُتے ماسکو دے مضافات توں باہر دھکیل دتا۔ اس دے اک روز بعد 7 دسمبر 1941 نوں جرمناں دی اک حلیف طاقت جاپان نے پرل ہاربر۔ ہوائی اُتے بمباری کيتی۔ اس دے نتیجے وچ امریکا نے فوری طور اُتے جاپان دے خلاف اعلان جنگ کر دتا۔ فوجی تنازعے دے ودھنے دے نال 11 دسمبر نوں جرمنی تے اٹلی نے امریکا دے خلاف جنگ دا اعلان کر دتا۔
مئی 1942 وچ برطانوی شاہی فضائیہ نے جرمنی دے شہر کولون اُتے پہلی بار جرمنی دے اندر جنگ کردے ہوئے ہزاراں بمبار جہازاں توں بمباری شروع کردتی۔ اگلے تن سالاں تک اتحادی فضائیہ نے منظم طریقے توں صنعتی تنصیبات تے تمام تر ریخ دے شہراں اُتے بمباری دی تے جرمنی دے بیشتر شہری علاقےآں نوں 1945 تک کھنڈرات وچ تبدیل کر دتا۔ 1942 دے اختتام تے 1943 دے شروع وچ اتحادی فوجاں نے شمالی افریقہ وچ سلسلہ وار زبردست فوجی کامیابیاں حاصل کيتياں۔ فرانسیسی مسلح افواج دی طرف توں مراکش تے الجیریا اُتے اتحادی افراج دے قبضے نوں روکنے وچ ناکامی نے جرمن حلیف وکی فرانس اُتے 11 نومبر 1942 نوں جرمنی دے قبضے دی راہ ہموار کر دتی۔ افریقہ وچ ڈیڑھ لکھ دے لگ بھگ نفری اُتے مشتمل مخالف فوجاں دے اتحاد نے مئی 1943 وچ ہتھیار ڈال دئے۔
مشرقی محاذ اُتے 1942 دے موسم گرما دے دوران جرمناں تے اُنہاں دے حلیفاں نے سوویت یونین اُتے حملےآں دا دوبارہ آغاز کر دتا جنہاں دا مقصد والگا دریا دے کنارے واقع شہر اسٹالن گراڈ دے نال نال باکو شہر تے کاکیشین آئل فیلڈز اُتے قبضہ کرنا سی۔ 1942 دے موسم گرما دے آخر تک دونے محاذاں اُتے جرمن حملے رک گئے۔ نومبر وچ سوویت فوجاں نے اسٹالن گراڈ اُتے جوابی حملہ کر دتا تے 2 فروری 1943 نوں جرمنی دی چھیويں فوج نے سوویت فوجاں دے اگے ہتھیار ڈال دئے۔ جرمن فوجاں نے جولائی 1943 وچ اک ہور حملہ کرسک اُتے کيتا۔ ایہ تریخ دی سب توں وڈی ٹینکاں دی جنگ سی لیکن سوویت فوجیاں نے ایہ حملہ ناکام بنا دتا تے فوجی برتری حاصل کر لئی جو انہاں نے پوری جنگ عظیم دے دوران برقرار رکھی۔
جولائی 1943 وچ اتحادی فوجاں سسلی وچ اتراں تے ستمبر وچ اٹلی دی سرزمین دے کنارے جا پہنچاں۔ جدوں اطالوی فاشسٹ پارٹی دی گرینڈ کونسل نے اطالوی وزیر اعظم بینیٹو مسولینی (ہٹلر دے اک حلیف) نوں اقتدار توں محروم کر دتا تاں اطالوی فوج نے اقتدار سنبھال لیا تے 8 ستمبر نوں اک معاہدے دے تحت اینگلو امریکی فوجاں دے اگے ہتھیار ڈال دئے۔ اٹلی وچ موجود جرمن فوجاں نے جزیرہ نما دے ادھے شمالی حصہ نوں اپنے کنٹرول وچ لے لیا، تے مزاحمت جاری رکھی۔ مسولینی نوں جسنوں اطالوی فوجی حکام نے گرفتار کر ليا سی، جرمن ایس۔ ایس کمانڈوز نے ستمبر وچ آزاد کرا لیا تے شمالی اٹلی وچ (جرمن نگرانی وچ ) اک نیم فسطائی کٹھ پتلی حکومت تشکیل دی۔ جرمن فوجاں نے 2 مئی 1945 نوں ہتھیار ڈال دینے تک شمالی اٹلی اُتے اپنی گرفت قائم رکھی۔
6 جون 1944 (ڈی۔ ڈے) نوں اک وڈی فوجی کارروائی دے حصے دے طور اُتے اتحادی افواج دے ڈیڑھ لکھ توں ودھ فوجی فرانس وچ اُترے۔ فرانس نوں اگست دے آخر وچ آزاد کرا لیا گیا سی۔ 11 ستمبر 1944 نوں امریکی فوجیاں دے پہلے دستے جرمنی وچ داخل ہوئے۔ امریکی فوجی سوویت فوجیاں دے مشرقی سرحد توں جرمنی وچ داخل ہونے دے بعد پہنچے۔ دسمبر دے وسط وچ جرمناں نے بیلجیم تے شمالی فرانس وچ اک ناکام جوابی حملہ کيتا جسنوں بلج دی لڑیائی توں جانیا جاندا اے۔ اتحادی ملکاں دی ہوائی فوجاں نے نازیاں دی صنعتی تنصیبات اُتے حملے کيتے جداں آشوٹز کیمپ (مگر گیس چیمبراں نوں نشانہ نئيں بنایا گیا)۔
سوویت فوجاں نے 12 جنوری 1945 نے اک شدید حملے دا آغاز کيتا جس دے دوران مغربی پولینڈ نوں آزاد کرا لیا گیا تے ہنگری (جرمن حلیف) نوں ہتھیار سُٹن اُتے مجبور کر دتا گیا۔ وسط فروری 1945 نوں اتحادی فوجاں نے جرمنی دے شہر ڈریسڈن اُتے بمباری کر کے 35 ھزار دے لگ بھگ شہریاں نوں ہلاک کر دتا۔ امریکی فوجیاں نے 7 مارچ 1945 نوں رائین دریا پار کر ليا۔ سوویت یونین دی طرف توں 16 اپریل 1945 نوں اک حتمی حملے دے نتیجے وچ سوویت فوجاں نے جرمن راجگڑھ برلن نوں گھیرے وچ لے لیا۔ جدوں سوویت فوجی لڑدے ہوئے ریخ چانسلری وچ داخل ہوئے تاں ہٹلر نے 30 اپریل 1945 نوں خود کُشی کر لئی۔ جرمنی نے 7 مئی 1945 نوں مغربی اتحادیاں دے اگے رائین دے مقام اُتے تے 9 مئی نوں برلن وچ سوویت فوجاں دے اگے غیر مشروط طور اُتے ہتھیار ڈال دئے۔ اگست وچ جدوں امریکا نے جاپانی شہراں ہیروشیما تے ناگاساکی اُتے ایٹم بم گرائے تاں بحرالکاہلی خطے وچ وی جنگ دا خاتمہ ہوئے گیا۔ ایٹم بم دے اِنہاں حملےآں وچ اک لکھ 20 ھزار شہری ہلاک ہوئے گئے۔ جاپان نے باضابطہ طور اُتے 2 ستمبر نوں گھٹنے ٹیک دئے۔
دوسری جنگ عظیم دے نتیجے وچ دنیا بھر وچ تقریباً ساڈھے پنج کروڑ افراد ہلاک ہوئے۔ ایہ تریخ دی سب توں وڈی تے تباہ کن جنگ سی۔