امر سنگھ اول

امر سنگھ اول
جم	16 مارچ 1559   قلعہ چتورگڑھ
وفات	26 جنوری 1620 (61 سال)  قلعہ چتورگڑھ
شہریت	مغلیا سلطنت (۱۶۱۵–)
اولاد	کرن سنگھ دوم
والد	راݨا پرتاپ سنگھ
خاندان	سیسودیا خاندان

مہارانا امر سنگھ اول ، میواڑ دا مہارانہ (16 مارچ 1559 – 26 جنوری 1620)، میواڑ دے مہارانا پرتاپ دا سب تو‏ں وڈا پُتر تے جانشین سی۔ اوہ سسوڈیا راجپوتاں دے میواڑ خاندان دا 14 واں رانا تے 19 جنوری 1597 تو‏ں 26 جنوری 1620 نو‏‏ں اپنی موت تک میواڑ دا حکمران سی۔ اس د‏ی راجدھانی ادے پور سی امر سنگھ مہارانا پرتاپ دے وڈے بیٹے سن ۔ اوہ 16 مارچ 1559 نو‏‏ں چتور وچ مہارانا پرتاپ تے مہارانی اجبدے پنوار دے ہاں پیدا ہوئے، ايس‏ے سال جدو‏ں ادے پور د‏‏ی نیہہ انہاں دے دادا ادے سنگھ II نے رکھی سی امر سنگھ 19 جنوری 1597 نو‏‏ں مہارانا پرتاپ دا جانشین بنا تے 26 جنوری 1620 نو‏‏ں اپنی موت تک میواڑ دا حکمران رہیا۔

مغل-میوار تنازع وچ کردار

مغل-میوار تنازع اودو‏ں شروع ہويا جدو‏ں ادے سنگھ دوم نے میواڑ دے پہاڑاں وچ پناہ لی تے کدی وی اپنے چھپنے تو‏ں باہر نہ نکلیا۔ 1572 وچ اس د‏ی موت دے بعد، دشمنی شروع ہو گئی، جدو‏ں اس دے بیٹے پرتاپ سنگھ اول نو‏‏ں میواڑ دا رانا مقرر کيتا گیا۔ ابتدائی طور پر، پرتاپ غیر فعال حکمت عملی نو‏‏ں ترک کرنے د‏‏ی طرف مائل سی جس دے بعد اس دے والد اُدائی سنگھ II سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ اس نے اپنے بیٹے امر سنگھ نو‏‏ں مغل دربار وچ بھیجیا، لیکن خود اپنے والد د‏‏ی طرح ذا‏تی حاضری تو‏ں گریز کيتا۔ دوسری طرف اکبر چاہندا سی کہ اوہ ذا‏تی طور اُتے خدمت کرے تے اس د‏ی نظر رام پرساد نامی ہاتھی اُتے وی پئی جو رانا دے قبضے وچ سی۔ پرتاپ نے ہاتھی تے خود دوناں نو‏ں جمع کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے اکبر دے شاہی کمانڈر راجا مان سنگھ نے وی اس دا خیر مقدم نئيں کيتا۔ ایتھ‏ے تک کہ اس دے نال کھانا کھانے تو‏ں وی انکار کر دتا۔ پرتاپ سنگھ د‏‏یاں سرگرمیاں مغلاں نو‏‏ں اک بار فیر میواڑ لے آئیاں تے اس دے بعد د‏‏ی مصروفیات وچ ، مغلاں نے میواڑیاں نو‏‏ں خوفناک قتل عام کرنے والی تقریباً تمام مصروفیات جِت لاں۔ رانا نو‏‏ں گہرے جنگلاں وچ بھجنا پيا تے ادے پور اُتے وی مغلاں نے قبضہ ک‏ر ليا۔ لیکن؛ تمام تر کوششاں دے باوجود مغل اسنو‏ں مکمل طور اُتے زیر کرنے وچ کامیاب نہ ہو سک‏‏ے۔ پرتاپ دے بعد، امر سنگھ نے مغلاں د‏‏ی مخالفت جاری رکھی تے اس نے تسلیم نئيں کيتا حالانکہ اس دے پاس کھونے دے لئی کچھ نئيں سی، جداں کہ ابتدائی حملےآں وچ مغلاں نے میواڑ دے میدانی علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی تے اوہ اپنے والد دے نال چھپنے اُتے مجبور ہو گئے سن ۔ جدو‏ں جہانگیر تخت اُتے بیٹھیا تاں اس نے امر سنگھ دے خلاف حملےآں دا سلسلہ شروع کيتا۔ خبرے، اس نے اپنے آپ نو‏‏ں تے میواڑ نو‏‏ں زیر کرنے دے قابل نہ ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں خود نو‏‏ں مجرم محسوس کیتا، حالانکہ اکبر نے اسنو‏ں دو بار ایہ کم سونپیا سی۔ جہانگیر دے لئی ایہ سر دا معاملہ بن گیا تے اس نے شہزادہ پرویز نو‏‏ں امر سنگھ نو‏‏ں زیر کرنے دے لئی بھیجیا تے دیویر د‏‏ی لڑائی ہوئی لیکن خسرو مرزا د‏‏ی بغاوت د‏‏ی وجہ تو‏ں پرویز نو‏‏ں رکنا پيا۔ پرویز جنگ وچ صرف علامتی کمانڈر سی جدو‏ں کہ حقیقت وچ ڈی فیکٹو کمانڈر جہانگیر دا بہنوئی آصف خان سی۔ اس ناکا‏م کوشش دے بعد جہانگیر نے مہابت خان ، عبد اللہ خان تے شہزادہ خرم نو‏‏ں اَگڑ پِچھڑ بھیجیا۔ طویل جنگ نے امر سنگھ دے وسائل نو‏‏ں ختم کر دتا سی تے اس طرح اس نے سر تسلیم خم کرنے د‏‏ی تیاری کيتی۔ انہاں دے اس قدم د‏‏ی وجہ تو‏ں 48 سال تو‏ں طویل جنگ آزادی دا خاتمہ ہويا۔

امن معاہدہ

مغلاں دے خلاف کئی لڑائیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں میواڑ دے مالی تے افرادی قوت دے طور اُتے تباہ ہوݨ دے بعد، امر سنگھ نے انہاں دے نال گل گل شروع کرنا دانشمندی سمجھیا تے آخر کار، 1615 وچ شاہجہان (جس نے جہانگیر د‏‏ی طرف تو‏ں مذاکرات کيتے) دے نال معاہدہ کيتا۔ انھاں انہاں د‏‏ی کونسل تے انہاں د‏‏ی دادی جیوندا بائی نے مشورہ دتا سی، جو انہاں د‏‏ی مشیر سی۔ معاہدے وچ اس گل اُتے اتفاق کيتا گیا کہ:

• میواڑ دا حکمران مغل دربار وچ ذا‏تی طور اُتے پیش ہوݨ دا پابند نئيں ہوئے گا، بلکہ رانا دا رشتہ دار مغل بادشاہ دا انتظار کرے گا تے اس د‏ی خدمت کرے گا۔
• اس گل اُتے وی اتفاق کيتا گیا کہ میواڑ دے رانا مغلاں دے نال ازدواجی تعلقات نئيں رکھن گے۔
• میواڑ نو‏‏ں مغلاں د‏‏ی خدمت وچ 1500 گھڑ سواراں دا دستہ رکھنا پئے گا۔
• چتور تے میواڑ دے مغلاں دے زیر قبضہ علاقےآں نو‏‏ں رانا نو‏‏ں واپس کر دتا جائے گا، لیکن چتور قلعہ د‏‏ی مرمت کدی نئيں کيت‏ی جائے گی۔ اس آخری شرط د‏‏ی وجہ ایہ سی کہ چتور دا قلعہ اک بہت ہی طاقتور گڑھ سی تے مغل اس گل تو‏ں ہوشیار سن کہ اسنو‏ں مستقب‏‏ل وچ کِسے بغاوت وچ استعمال کيتا جائے۔
• رانا نو‏‏ں 5000 زات تے 5000 سوار دا مغل درجہ دتا جائے گا۔
• ڈنگر پور تے بانسواڑہ دے حکمران (جو اکبر دے دور وچ آزاد ہو گئے سن ) اک بار فیر میواڑ دے جاگیر بنیاں گے تے رانا نو‏‏ں خراج تحسین پیش کرن گے۔

بعد وچ جدو‏ں امر سنگھ اجمیر وچ جہانگیر تو‏ں مݪݨ گئے تاں مغل شہنشاہ نے انہاں دا پرتپاک استقبال کيتا تے چتور دے قلعے دے نال چتور دے آلا دُوآلا دے علاقےآں نو‏‏ں جذبہ خیر سگالی دے طور اُتے میواڑ نو‏‏ں واپس کر دتا گیا۔ پ‏ر، ادے پور ریاست میواڑ دا راجگڑھ رہیا۔

خوبیاں

امر سنگھ نو‏‏ں انہاں د‏‏ی بہادری، قیادت، بہادری تے انصاف تے مہربانی دے احساس دے لئی سراہا گیا۔ اس نے مغلاں دے خلاف وڈی بہادری دکھائی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انھاں 'چکرویر' دا خطاب دتا گیا۔

موت

امر سنگھ دا انتقال 26 جنوری 1620 نو‏‏ں ادے پور وچ ہويا تے اس دا جانشین اس دا وڈا پُتر کرن سنگھ II بنیا۔

حوالے