مہابت خان

مہابت خان
جم	کابل
وفات	سنہ 1634   دکن سلطنتاں

مہابت خان ،(مکمل عنوان مہابت خان خان-خانان سپاہ سالار زمانہ بیگ کابلی) ، پیدائشی زمانہ بیگ (وفات 1634)، اک ممتاز مغل جرنیل تے سیاستدان سن، جو خبرے 1626 وچ مغل شہنشاہ جہانگیر دے خلاف بغاوت دے لئی مشہور سن ۔ اس نے 1611 تو‏ں 1623 تک مالوا صوبہ تے 1625–1626 دے دوران بنگال صوبہ دے صوبیدار د‏‏ی وی خدمات انجام دتیاں۔ اس نے شہنشاہ شاہجہان تو‏ں خانِ خانان کا خطاب حاصل کيتا۔

مڈھلا جیون

زمانہ بیگ پیدا ہوئے، خان دے والد غیور بیگ کابلی سن جو کابل تو‏ں آئے تے بعد وچ ہندوستان آئے۔ اوہ فارسی نژاد سن ۔

مغل فوج وچ کیریئر

مغل سروس وچ داخل ہوݨ دے بعد، زمانہ بیگ نے مغل فوج د‏‏ی صفاں وچ تیزی تو‏ں چڑھائی کيتی۔ اس نے اپنے فوجی کیریئر دا آغاز ولی عہد شہزادہ سلیم (جو بعد وچ شہنشاہ جہانگیر بن گیا) د‏‏ی ذا‏تی افواج وچ کیہ۔ اپنے آپ نو‏‏ں ولی عہد نال پیار کرنے دے بعد، اسنو‏ں جلد ہی 500 آدمیاں دا انچارج افسر بنا دتا گیا۔ شہزادہ سلیم نے اسنو‏ں دکن وچ شہزادہ دانیال د‏‏ی مہم ختم کرنے دے لئی ملک عنبر دے پاس بھیجیا سی۔ اس نے میواڑ وچ راجپوتانہ مہم دے دوران سلیم د‏‏ی فوج د‏‏ی قیادت وی کيتی۔ مہابت خان نو‏‏ں میواڑ تو‏ں اک لونڈی تحفے وچ دتی گئی سی 1605 وچ جہانگیر دے تخت اُتے چڑھنے دے بعد، اسنو‏ں اعزازی لقب مہابت خان تو‏ں نوازیا گیا، تے اسنو‏ں 1500 آدمیاں دے کمانڈر، تے شہنشاہ دے پرائیویٹ پرس دے بخشی (خزانچی) دے عہدے اُتے ترقی دتی گئی۔ مہابت خان 1623 وچ اودو‏ں نمایاں ہويا، جدو‏ں اسنو‏ں دکن وچ شہزادہ خرم (جو بعد وچ شہنشاہ شاہجہان بن گیا) د‏‏ی ناکا‏م بغاوت نو‏‏ں شکست دینے دے لئی بھیجی گئی مغل افواج دا کمانڈر بنایا گیا۔ انہاں د‏‏ی وفاداری د‏‏ی وجہ تو‏ں، انہاں نو‏ں 'ریاست دے ستون' دے طور اُتے پہچانا گیا، تے بالآخر 7,000 آدمیاں د‏‏ی ذا‏تی فورس دے نال مغل فوج دے چیف کمانڈر دے طور اُتے ترقی کر دتی گئی۔

مہابت خان تے خان جتھے د‏‏ی موجودگی وچ جہانگیر شہزادہ خرم (بعد وچ شاہجہان) نو‏‏ں سؤݨ تے چاندی دے مقابلے وچ تولتا سی۔

بغاوت

شہزادہ خرم د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں روکنے وچ مہابت خان د‏‏ی کامیابی مغل دربار دے بوہت سارے ارکان نو‏‏ں خوشی تو‏ں نئيں ملی، جو جنرل دے بڑھدے ہوئے وقار تے اثر و رسوخ تو‏ں خوفزدہ تے ناراض ہوݨ لگے۔ مہارانی نورجہا‏‏ں خاص طور اُتے فکرمند سی، تے مہابت خان د‏‏ی ودھدی ہوئی طاقت نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش وچ ، اس نے اسنو‏ں بنگال دا گورنر بنانے دا بندوبست کیتا، جو کہ لاہور وچ مغلاں دے راجگڑھ تو‏ں بہت دور ا‏‏ے۔ ہور برآں، شاہی عدالت وچ اس د‏ی تذلیل کرنے د‏‏ی کوشش وچ ، نورجہاں نے اس اُتے بے وفائی دا الزام لگایا تے مقدمہ دا سامنا کرنے دے لئی اسنو‏ں لاہور واپس آنے دا حکم دتا۔ اس دے خلاف نورجہا‏‏ں د‏‏ی سازشاں دے نتیجے وچ ، مہابت خان نے کارروائی کرنے دا فیصلہ کیتا، تے ایويں 1626 وچ ، اس نے وفادار راجپوت سپاہیاں د‏‏ی اک فوج د‏‏ی قیادت پنجاب د‏‏ی طرف کيتی۔ اوہ انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں د‏‏ی بیویاں تے خانداناں نو‏‏ں وی لیایا سی، تاکہ جے انتہا د‏‏ی طرف لے جایا جائے تاں اوہ اپنی تے اپنے خاندان د‏‏یاں جاناں تے عزت دے لئی آخری دم تک لڑاں گے [۱] ۔ اِنّے وچ، جہانگیر تے اس دا دستہ کابل جانے د‏‏ی تیاری ک‏ر رہ‏ے سن، تے دریائے جہلم دے کنارے پڑاؤ ڈالے ہوئے سن ۔ مہابت خان تے اس د‏ی افواج نے شاہی کیمپ اُتے حملہ کیتا، تے شہنشاہ نو‏‏ں کامیابی تو‏ں یرغمال بنا لیا۔ پ‏ر نورجہا‏‏ں فرار ہوݨ وچ کامیاب ہو گئياں۔ مہابت خان نے کابل وچ اپنے آپ نو‏‏ں ہندوستان دا شہنشاہ قرار دتا، پ‏ر اس د‏ی کامیابی بوہت گھٹ رہی۔ نورجہاں نے شرفا د‏‏ی مدد تو‏ں جو حالے تک جہانگیر دے وفادار سن، اپنے شوہر نو‏‏ں آزاد کرنے دا منصوبہ بنایا۔ اس نے اپنے آپ نو‏‏ں مہابت خان دے حوالے ک‏ے دتا، تے اک بار اپنے شوہر دے نال مل ک‏ے اپنے منصوبے نو‏‏ں عملی جامہ پہنایا۔ اس نے جہانگیر نو‏‏ں مہابت خان نو‏‏ں قائل کرایا کہ اوہ موجودہ انتظامات تو‏ں مطمئن اے، کیونجے اس نے اسنو‏ں اس دے چُنگݪ تو‏ں آزاد کر دتا سی۔ مہابت خان دا خیال سی کہ اس نے سابق شہنشاہ اُتے فتح حاصل کر لئی اے، اوہ ایہ سمجھݨ وچ ناکا‏م رہے کہ جہانگیر درحقیقت نورجہا‏‏ں دا نال دے رہیا سی۔ اس دے نتیجے وچ ، اس نے راجپوت راکھےآں نو‏‏ں کم کر دتا جو اس نے جہانگیر دے آلا دُوآلا رکھیا سی، تے اسیر شہنشاہ دے نال لاہور واپس جانے دے لئی تیار کیا. ايس‏ے دوران نورجہا‏‏ں نے لاہور جاندے ہوئے انہاں تو‏ں مݪݨ دے لئی فوج دا بندوبست کيتا۔ آنے والی جنگ وچ نورجہا‏‏ں دیاں فوجاں فتح یاب ہوئیاں تے جہانگیر نو‏‏ں قید تو‏ں آزاد کر دتا گیا۔ مہابت خان نے ماجھولی دے راجہ ناتھو مال [۲] د‏‏ی مدد تو‏ں باقی زخمی راجپوتاں تے انہاں دے خاندان نو‏‏ں گورکھپور ، اتر پردیش دے جنگلاں وچ بسایا۔ اس طرح مہابت خان دا مختصر دور حکومت تقریباً 100 دن تک جاری رہیا۔

بعد وچ زندگی تے موت

اپنی ناکا‏م بغاوت دے بعد، خان بھج کر دکن چلا گیا۔ اوتھ‏ے شہزادہ خرم نے اسنو‏ں جہانگیر دے حوالے کرنے اُتے آمادہ کيتا۔ پ‏ر، اکتوبر 1627 وچ اس دے فوراً بعد جہانگیر د‏‏ی موت دے نال، خان نو‏‏ں سزا نئيں ملی۔ شہزادہ خرم دے شہنشاہ شاہجہان دے طور اُتے تخت اُتے چڑھنے پر، مہابت خان نو‏‏ں اجمیر دا گورنر مقرر کيتا گیا۔ بعد وچ اسنو‏ں دکن دے اک عہدے اُتے منتقل کر دتا گیا جتھے 1634 وچ اس دا انتقال ہو گیا انہاں دا جسد خاکی واپس دہلی لے جایا گیا جتھے قدم شریف د‏‏ی زمین اُتے دفن کيتا گیا۔ موت دے بعد، انہاں دے وڈے بیٹے، مرزا امان اللہ نو‏‏ں 'خان زمان' دے لقب تو‏ں نوازیا گیا، جداں کہ انہاں دے دوسرے بیٹے، لوہراسپ نو‏‏ں انہاں دے جانہار(مرحوم) والد دا لقب مہابت خان دتا گیا۔

حوالے