اللہ بخش بخشا
پنجاب ون سونے رنگاں دا دیس ہے، ایس دے کھلے ڈلھے پِڑ ہوون تے بھاویں ایس وچ وگدے پنج دریا، ایس دے اُچّے سوہنے پہاڑ ہوون تے بھاویں اُچّے نیویں تھل، ایس دیاں جھمر پاندیاں واہیاں ہوون تے بھاویں ایس وچ لگے کارخانے فیکٹریاں۔ ایہہ سبھ آپو اپنی تھاویں ایس سوہنے دیس دے سوہنپ وچ ہور وی وادھا کردے ہن۔ ایہناں ساریاں شیواں توں اڈ ایہہ دیس زبان تے ادب دا وی سرکوپ ہے۔ ایتھے بابا فرید، شاہ حسین، حضرت سلطان باہو، بلھے شاہ، وارث شاہ تے ہور کیتی صوفی شاعر ہوئے ہن، جیہناں ایس پوتر شاعری نال لوکائی دے مناں وچ پریت دے ڈیوے بالے۔ پنجاب دیس دے سینے اتے اک سوہنا وسیب جھنگ ہے۔ ایہہ دیس اپنی ہزاراں ورھیاں دی ثقافت، فن، فکر، زبان، ادب تے واہی پاروں اک نویکلی تھاں رکھدا ہے۔ ایس دے سینے اتے دو دریا وگدے ہن۔ ایس توں اڈ ایس سوہنے دیس دی علمی روایت وی بھرویں ہے۔ ایتھے حضرت سلطان باہو ورگے صوفی شاعر، دمودر تے چانکیہ جیہے لکھاری ہوئے ہن۔ جیہناں دا پنجابی کلاسیکی شاعری وچ بھرواں حصّہ ہے۔
ایہناں وڈیاں شاعراں توں اڈ ہور وی کیتی شاعر ایس سوہنی دھرتی تے جمے پر اوہ ایسے مٹی وچ رُل گ کارن بنسن۔ ایہناں سچے موتیاں وچوں اک موتی اللہ بخش بخشا ہوریں ہن۔
تعاوف
سودھواللہ بخش ہوراں دا پورا ناں اللہ بخش تے بخشا تخلص ہے۔ اوہناں دی جمن تھاں عدلانہ ہے۔ موضع عدلانہ تحصیل چنیوٹ ضلع جھنگ وچ چنیوٹ نوں لہندے ول سولھاں (16) میلاں دی وتھ تے ہے۔ اوہ اک بند وچ اپنا تعارف انج کرواندے ہن۔
بخشا ناں تے پتر رمضان دا ہاں اصل میر تحصیل چنیوٹ ہے جی
ضلع جھنگ مگھیانے دا رنگ جوگی تھانے بھوانے وچ رپورٹ ہے جی
موضع خاص عدلانہ ہے جپیاں دا چنگا ویڑھا تے نگھا لوک ہے جی
تکیہ رب رسول تے رکھ بخشا مینوں پنجاں تے بارھاں دی اوٹ ہے جی
ایس تھینہہ وچ ساندل بار دی راٹھ، کجاک تے کھری قوم جپا وسدی ہے، جیس پاروں ایس نوں عدلانہ جپیاں دا آکھیا جاندا ہے۔ ایتھے پہلے فتیانا قوم وسدی ہا۔ اوہناں وچوں اک سکھڑ، سیانا تے ڈیرے دار عادل ناں دا بندہ ہا، جیس دے ناں توں ایہہ عادل والا تے مڑ ہولی ہولی لوکائی دی زبان تے عدلانہ پر چلت گیا۔ آکھیا جاندا ہے کہ فتیانا قوم کسے فقیر دی بددُعا پاروں ایتھوں اُچِل گئی تے جپا قوم ایتھے آباد ہوگئی (1) پہلے ایہہ علاقہ تھانہ بھوانا دی ذیل وچ آوندا ہا۔ پر اجوکی انتظامی ونڈ پاروں ایہدا تھانہ لنگرانہ ہے۔
جم
سودھوشناختی کارڈ موجب، اللہ بخش ہوریں 1935 نوں عدلانے وچ جمے (2) اوہناں دے پیو دا ناں رمضان عرف رحمن تے ذات میراثی(میر زادہ) ہے۔ اوہناں دے وڈ وڈیریاں دا اصل دیس موضع منگینی ہے۔ جیہڑا بھوانے توں چڑھدے ول ہے۔ اوتھوں سبھ توں موہرے علی محمد ولد میاں برخوردار عدلانے وچ آیا تے مڑ ایہہ سلسلہ نسل در نسل ٹردا رہیا۔(3)
جیون
سودھواللہ بخش ہوراں کوئی باقاعدہ تعلیم ناہی لئی کجھ دو چار حرف اپنے وڈکیاں، پیو تے دادے کولوں سکھے۔ اوہناں نوں لکھن دی اینی جاچ ناہی جنی پڑھن دی ہائی، اوہ پنجابی شاعری نیہڑو پڑھدے رہے۔ ایس وجہوں اوہناں نوں پڑھن وچ سوکھیائی ہوندی (4) اوہناں دی شادی 25 ورھے دی عمر وچ ہوئی۔ اوہناں دے دو پتر تے چار دھیاں ہن، اوہناں دے مرشد دا ناں زُلفاں والی سرکار ہے، جیہناں دا دربار پاکپتن، ساہیوال وچ ہے۔ اوہناں دی وفات 2 نومبر 1996 وچ ہوئی تے اوہ عدلانے دے گورستان وچ ای دفن ہن۔ (4)
میاں سلطان
سودھواوہناں دے وڈکیاں وچوں میاں سلطان باقاعدہ شاعر ہائی۔ انج تاں ایس ٹبر وچ میاں سلطان توں پہلے وی شعری ریت بارے جانکاری ملدی ہے پر لکھتی روپ وچ میاں سلطان ہوراں دی شاعری لبھدی ہے۔ ایس کارن اوہناں نوں باقاعدہ شاعر متھیا جاندا ہے۔ اوہناں توں بعد میاں رمضان ہوریں وی جَس وغیرہ لکھدے رہے، پر اوہناں دی شاعری کسے ہور صنف وچ نہیں لبھدی۔ اوہناں بارے ایہو دس پیندی ہے کہ اوہ کوئی باقاعدہ شاعر ناہن، صرف انج ای مشہور ہان جیویں اوس ویلے دے میراثی عام طور تے گنے جاندے ہان۔(5)
جدوں اللہ بخش ہوریں سنبھلے اودوں میاں سلطان نوں شاعری کردیاں ویکھیا تے سنیا ۔اوہناں نوں ویکھ کے ای شاعری دا ٹھرک لگا تے ہر ویلے اوہناں دے نال ای رہندے۔ میاں سلطان ہوریں 1960 دے نیڑے تیڑے مرے۔ (6) اوہ انھے ہان تے ٹردے ٹردے، دھکے کھاندے تے رُلدے ہوئے حضرت حاجی عثمان دے دربار تے اپڑ گئے، حضرت حاجی عثمان حضرت حافظ دیوان چشتی قادری ہوراں دا خلیفہ ہائی۔ اوہناں دے ناں توں تھانہ بڑانہ، تحصیل چنیوٹ ضلع جھنگ وچ ہک تھینہہ وسدا ہے۔ میاں سلطان ہوریں اوتھے جاکے ڈھے پئے تے رو رو کے رب کولوں اکھیں منگیاں۔اللہ تعالیٰ نے اوس فقیر دی دعا دے صدقے اوہناں نوں اکھیں دتیاں۔ اوس توں بعد میاں سلطان نے اوہناں نوں ای مرشد من لیا تے ڈھیر عمر اوتھے ای گزاری۔ (7) اللہ بخش ہوریں وی اپنے دادے نال نکیاں ہوندیاں حضرت حاجی عثمان دے دربار تے جاندے، اوتھوں دے ملنگ تے دوجے لوکاں نوں جدوں میاں سلطان ہوریں حضرت حاجی عثمان دا جس سناندے تے اللہ بخش نوں وی سن کے چس آوندی تے ایہ سبھ کجھ ویکھ کے اوہناں دا شوق ہور وی پکیرا ہوگیا۔ (8)
اپنے دادے وانگوں اللہ بخش نے وی پہلے اپنے مرشد دا جس لکھیا تے مڑ دوجی شاعری کیتی۔ اوہ اپنے مرشد کول جاندے تے ڈھیر دینہہ اوتھے ای رہندے۔ اوہناں دی وفات مگروں اوہناں دے عرس تے ہر سال جاندے تے اپنے مرشد دے حضور عقیدت دے پھُل چڑھاندے۔ (9)
شوق
سودھواللہ بخش ہوریں میاں محمد بخش دی جگ دھمی سیف الملوک تے ہیر وارث شاہ بڑے ذوق تے چس نال پڑھدے اوہناں نوں رب نے مٹھی تے درد بھری آواز دتی ہائی۔ اوہناں بارے ایہہ گل مشہور ہے کہ جدوں اوہ ہیر وارث شاہ یاں سیف الملوک طرز لاکے پڑھدے، ہوا وچ اڈدے پکھو وی کھلو جاندے۔ اوہناں نوں ہر سال وارث شاہ دے میلے تے ہیر پڑھن دے دعوت نامے وی آوندے۔ (10) اللہ بخش ہوریں ہر ویلے گلیاں وچ ٹردیاں وی ہیر وارث شاہ تے سیف الملوک پڑھدے رہندے۔ اوہناں دے ایس ٹھرک پاروں لوکاں اوہناں دا ناں دیوانہ رکھیا ہویا ہا۔ اوہناں دا ایہہ شوق اینا وادھے چڑھیا کہ اوہ مست الست ہوگئے تے واء ویلیاں گلاں کرن لگ پئے دوئے کسے دی کوئی گل نہ سندے کدیں ہوش وچ آجاندے تے کدیں انج ای رہندے۔ (11)
اوہناں دے پتر مانک علی آکھن موجب:
جدوں اللہ بخش ہوریں مست الست ہوجاندے اودوں اوہناں دی زبان تے ہر ویلے ایہہ شعر رہندا۔
باغ بہاراں تے گلزاراں بن یاراں کس کاری
یار ملن دکھ جان ہزاراں شکر کراں لکھ واری
اچی جائی نیوں لگایا بنی مصیبت بھاری
یاراں باجھ محمد بخشا کون کرے غم خواری
دوجا شہر ایہہ ہوندا۔
میں پردیسی اج آئی شالا رات کرم دی ‘‘(12)
رچنا
سودھواللہ بخش ہوراں دے بارھاں ماہ، سی حرفی، جنگ نامہ امام حسین تے ست وار لبھے ہن۔ ایہدے وچوں بارھاں ماہ، سی حرفی، تے جنگ نامہ امام حسین اوہناں دے پتر مانک علی کولوں لبھے ہن۔ ایہہ کجھ لکھتی تے کجھ زبانی ملے ہن جدوں کہ ست وار اوہناں دے شاگرد غلام محمد ہوراں کولوں سُن کے لکھے ہن۔ اللہ بخش ہوراں نے سی حرفی،سی حرفی ترجیع بند، بارھاں ماہ، جنگ نامہ امام حسین تے ست وار لکھے نیں۔ ایس توں اڈ اوہناں دے جس وغیرہ وی ملدے ہن پر اوہ دسن جوگ نہیں۔ ایتھے اسیں اوہناں دی شاعری دا ویروا دیندے ہائیں۔
اپنی شاعری وچ اوہ سلطان باہو تے وارث شاہ ہوراں توں متاثر جاپدے ہن۔ ایس دا کارن ایہی ہو سکدا ہے کہ اوہناں دا سانگا وی جھنگ دی اوسے پاک دھرتی نال ہے جتھے سلطان باہو نے پیر دھریا۔ اوہ سلطان باہو دے عرس تے نیہڑو جاندے ہان (13) تے وارث شاہ دا کلام اوہناں دے میلے تے ہر سال گاندے وی ہان۔ ایس لئی ایہناں دوواں شاعراں توں اثر قبولنا کوئی اچنبھے والی گل نہیں۔
نمونہ کلام
سودھوایہناں شاعراں توں اینے کو متاثر ہان کہ اپنی سی حرفیاں وچ ردیف تے قافیہ وی اوہو ای ورتیا ہے، جیہڑا اوہناں صوفی شاعراں نے ورتیا ہے۔
ل۔ لگیاں خبراں جگ گئیاں دل ساڑکے ہوگئے پاسڑے ہو
سٹ بحر سمندر لہر اندر دیندے نہ مول دلاسڑے ہو
مار کوکاں کوکاں وچ کوکاں پئے ویہندے کول تماشڑے ہو
کر کملی رملی چن بخشا مڑ یار پئے ہسدے ہاسڑے ہو
اوہناں نے نہ صرف سلطان باہو دی بحر تے ردیف قافیہ ورتیا ہے سگوں وارث شاہ دے ردیف قافیہ والا شعر انج اے۔
س۔ سگ تیرے دربار دا میں پالیں لج او دلبرا واسطائی
تیرے حسن دا مان تران سانوں بخش حج او دلبرا واسطائی
بوہے آ نزدیک فقیر بخشا آکھے لگ اوئے دلبرا واسطائی
اللہ بخش ہوریں اپنی شاعری وچ تھاں تھاں تے ہجرتے فراق دا رونا روندے نیں تے اپنے محبوب نال گل وی کردے نیں۔
وساکھ۔ وساکھ وسار کے مینوں واگاں ہوراں ول پرتائیاں
میرے دل دیاں کچیاں ونگاں راہے بھن وگائیاں
اوہناں دوزخ وڑنا جیہناں لگیاں یار بھلائیاں
نال فقیر بخش دے ٹرکے کر گئیوں لاپرواہیاں
ہجر تے وچھوڑے دے روگ دا اک رنگ سی حرفی وچ ویکھو۔
د۔ درد تیرے لائی کرد سینے میرا جگر کلیجا سلھیا ای
تیرے نام دے پچھے بدنام ہوئی طعنہ لکھ جہان دا جھلیا ای
تیرے نیناں نے لٹ سریر لیا تیل گھت کڑاہ وچ تلیا ای
حسن ہے مہمان دو گھڑیاں دا بخشا دے سلام نہ چلیا ای
ش۔ شان گمان جہان اندر رہنی حسن دی سدا بہار ناہیں
ڈٹھے باجھ نہیں چین آرام بخشا منگ جان تاں کوئی انکار ناہیں
،ہجر تے فراق وچ کٹھے اللہ بخش دے ست وار دی اک ونگی ویکھیو۔
ایتوار۔ ایتوار عنائت کرکے آن ملیں ہک وار مینوں
باغ بہار اُجاڑ دسیوے تدھ بن نہیں گلزار مینوں
جو دم گزرے باجھ سجن دے اوہ گزرے بیزار مینوں
بخش یار دے ملنے دی سدا رہندی انتظار مینوں
اللہ بخش ہوریں اپنی شاعری وچ عاجزی تے انکساری دا سبق دیندے ہن۔ اوہ اپنے محبوب اگے ہتھ جوڑ کے کھلو جاندے ہن تے جدوں تائیں محبوب اوہناں نوں معاف نہیں کردا اودوں تیکر اوہ محبوب دا بوہا نہیں چھڈ دے۔
بوہا یار دا مل فقیر بخشا جوگی بن تے چا حمیل میاں
ب۔ بنھ کے ہتھ تے نک نتھلی اگے یار دے کراں سوال میاں
جھب آ توں رب دا واسطائی نہیں تدھ نوں کجھ کمال میاں
پھگن۔ پھگن پھیر دلیلاں دلبر نظراں میں ول موڑیں
تیرے در تے بخشا آیا خالی مول نہ موڑیں
ج۔ جانے بھاویں نہ جانے میں تیری ہاں سوالن
کملی کوجھی درد رنجانی میں ہاں بہت کنگالن
روز بوہاری در تے دیواں ملیا خوب دوارا
پیرا میتھے آ ہک واری میل دے عربی پیارا
اللہ بخش ہوریں جدوں آس لا کے تھک جاندے ہن تے اوہناں دی زبانوں درد فراق تے گلہ نکلدا ہے۔ اوہ محبوب نال مخاطب ضرور ہوندے ہن بھاویں اوہ اوہناں دے کول نہ وی ہووے تے اپنے دل دا حال انج بیاندے ہن۔
ت۔ تکدیاں تکدیاں راہ اتے کھلی تھک پئی آں نیہوں بولدا توں
میرے حال تے لوک ہزار ترسن پتھر دل تیرا نیہوں ڈولدا توں
ہوندی یار بے قدر نوں قدر کیہڑی قدردان ہوکے دُکھ پھولدا توں
مُل کجھ تاں پوندا فقیر بخشا جدوں دھرکے ترکڑی تولدا توں
وساکھ۔ وساکھ وسار کے مینوں واگاں ہوراں ول پرتائیاں
میرے دل دیاں کچیاں ونگاں راہے بھن وگائیاں
اوہناں دوزخ وڑنا جیہناں لگیاں یار بھلائیاں
نال فقیر بخش دے ٹرکے کر گئیوں لاپرواہیاں
اوہناں دا محبوب لڑیا رہوے تے بھاویں رسیا رہوے اوہناں دے مونہوں کدیں وی بھیڑے شبد نہیں نکلدے۔ اوہ ہر ویلے تے ہر حال وچ اپنے محبوب نوں دعا دیندے ہن۔
خ۔ خوش وسیں تو جگ اندر نت راج تے بھاگ نصیب ہونی
رہے کردا نت دعا بخشا شالا دور توں دور رقیب ہونی
ماہ۔ ماہ مہینے چڑھدے اندر طعنے لوک جو دیندا
تیری خاطر گھر گھر اندر لکھ چراغ جگیندا
اللہ بخش ہوریں حیاتی نوں حسن تے جوانی نال تشبیہ دیندے ہن۔ اوہ دسدے ہن کہ ایہہ دنیا سدا رہون والی نہیں ایتھوں ہر کسے ٹر جانا ایں، جیویں جوانی توں بڈھیپا آوندا ہے انج ای ایس دنیا دی حیاتی عارضی ہے ایہہ سدا رہون والی نہیں۔
پھگن۔ پھگن پھٹ کے نہ ست جاویں پھٹی زخماں تیری
پُتلا حسن دا بخشا آخر ہونا خاک دی ڈھیری
حسن ہے مہمان دو گھڑیاں دا بخشا دے سلام نہ چلیا ای
نہیں حسن دی کائی میعاد بخشا ٹٹ ویسیا پینگ اُلاریاں توں
اللہ بخش ہوراں کول عشق مجازی دا رنگ وی ہے تے عشق حقیقی وی، ایتھے عشق حقیقی دی جھلک ویکھو۔
ل۔ لا الہ دا سبق پڑ کے گھنڈ میم دا کھول کے ویکھ لے توں
مل کے عین تے غین دی دور کرکے مستقیم نوں رول کے ویکھ لے توں
ف۔ فند فریب چھڈ دغے بازی نونہہ زیب ایس جہان اندر
ایہہ جوبنا ٹھگ بازار دا ای وحدہ دی ہو گزارن اندر
اللہ بخش ہوریں اپنے رسول دے دیدار دے پیاسے نیں تے اوہ ہر ویلے اوہناں نوں ملن دے ہاڑے کردے نیں۔
ت۔ تیرے بن کس در جاواں میرے خالق سائیاں
تیرے ناں دا ورد پکاراں بخشیں کل خطائیاں
گل اچ کفنی عشق دی پاواں کر قیداں کل رہائیاں
تیرا ناں سینے رہے جاری ہووے دور پسارا
پیرا میتھے آ ہک واری میل دے عربی پیارا
خ۔ خادم میں در تیرے دی سائیاں کر منظوری
سد لؤ وچ حضور کچہری ایہہ مسکین بیچارا
اللہ بخش ہوراں کول عشق بھرویں ڈھنگ نال لبھدا ہے، اوہ اپنے عشق دیاں منزلاں وی طے کردے جاندے ہین تے آکھدے ہین۔
م۔ مڑاں ناہیں تیرے عشق توں نت نت آوے دیدار جانی
تیرے عشق اندر پھراں نت جنگل پڑھے بہوں منتر ملے یار جانی
تیرے عشق کٹھی بھُنی وانگ بھُٹھّی اٹھی تلیاں مل ڈھاہ مار جانی
بے وس ہوئی نیہوں وس کوئی چکی آن جھوٹی بخشن یار جانی
مگھر۔ مگھر موڑ مُہاراں میں ول میں کملی دے سائیاں
بالن عشق دا بال کے بخشا توں بھٹھیاں ہن تائیاں
بخشا ہوریں عشق دیاں اوکڑاں دا ذکر کردے ہن تے نال دسدے ہن کہ عشق کیوں تے کیویں ہوندا ہے۔
ع۔ عشق دا مُشک اولڑا ای جیہڑا سنکھ لے اوہنوں دھا جاندا
رت عشق سریر سُکا کے تے سنے ہڈیاں ماس نوں کھا جاندا
نیند سُکھ دی عشق نہیں سون دیندا اتے سولی جان چڑھا جاندا
جو پھلاں دیاں سیجاں تے سون بخشا اوہناں جنگلیں خوب رُلا جاندا
ع۔ عشق تاں عقل خاموش کردا لیندا کر بے ہوش سیانیاں نوں
عشق زکریا نوں دو تک کیتا سدا ویکھدی اُٹھ پلانیاں نوں
اللہ بخش ہوراں نے جنگ نامہ امام حسین وی لکھیا ہے۔ ایس جنگ نامے دا اک گُن ایہہ وی ہے کہ ایہہ جنگ نامے وانگ تے وار دے آہنگ وچ لکھیا گیا ہے۔
ایہہ جنگ نام قطعہ بند تے سرکھنڈی چھند وچ لکھیا گیا ہے۔ ایتھے قطعہ بند دی جھلک ویکھو۔
شاہ زمانی اپنی کرکے صلاح سنائی
تسیں امت رسول دی نہ پاؤ جدائی
اگے آل رسول دی چاں کرو صفائی
اوہناں شاہ حسنؒ نوں کل زہر پلائی
اوہناں دے لکھے جنگ نامے وچ درد تے سوز اینا ہے کہ پڑھن والے تے اک خاص کیفیت طاری ہو جاندی ہے نالے امام حسینؒ دی بہادری ویکھ کے ہر کوئی فخر کردا ہے۔ ایتھے حُرؑ نوں جواب دیندیاں ہویاں حضرت امام حسین دی جھلک ویکھو۔
تاں دتا شاہ فرما، بولیا تپ کے
نہیں کوئی ہور خدا، جاواں نپ کے
میں بیٹھا من رضا، جو ورتی رب دی
نہیں مڑدے مونہہ بھوا، سخی تے سورمے
ہوسی سبھ فنا، جو جو گھڑیا
پرت پچھانہہ نوں جا، آکھے حُر نوں
زینب نوں اوہ آکھدا شمر بے حیا
توں وی نال حسین دے لگی دمشقے جا
ناپاک نیزے دی نوک تے دتا سر لٹکا
قیدی ہوگئیاں بیبیاں پے گئیاں لمیرے راہ
اللہ بخش ہوراں دا ایہہ گن پوری شاعری وچ نویکلا ہے
اوہناں دی زبان وچ روانی بھرویں ہے۔ زبان خالص ورتی ہے تے تشبیہہ تے استعارے دا ورتارا اوہناں دے مصرعے نوں پورا جاندار بنا دیندا ہے۔ بارھاں ماہ وچ ہر مہینے دی خاصیت نال اپنا درد داخلی تے خارجی صورت وچ بیانیا ہے۔ اوہناں دی سی حرفی ہووے تے بھاویں بارھاں ماہ، جنگ نامہ امام حسین ہووے تے بھاویں ست وار ساری شاعری وچ اپنی اندرلی تے باہرلی حالت نوں جیس ڈھنگ نال بیانیا ایہہ اوہناں دا ای اسلوب ہے۔ ایہہ اوہناں دا نویکلا پن ہے کہ ان پڑھ ہوکے اوہ زمانے دے گُڑھے ہوئے سچے بندے ہان تے اپنے آل دوآلے ول اوہناں دی گوڑھی نظر ہائی اپنے وسیب دے دکھ درد نوں بیاننا اوہناں دا مقصد ہائی۔ اوہناں کول وارث شاہ دی بحر وی لبھدی تے سلطان باہو دی ’’ہو‘‘ وی۔ شاہ حسین ورگا درد وی لبھدا ہے تے پیلو ورگی روانی وی۔ اللہ بخش ہوریں ہر ویلے ایس کھیچل وچ رجھے رہندے کہ اپنے سوہنے دیس دے صوفی شاعراں دے راہ تے ٹریا جاوے تے لوکائی نوں اوسے راہ تے ٹوریا جاوے جیس راہ اتے دوجے صوفی شاعراں نے ٹوریا۔ انج اوہ ایسے تسبی دے ای منکے ہن۔
حوالے
سودھو- 1۔ سید احمد جپا، گل کتھ ان چھپیا، زمیندار، عدلانہ، تحصیل چنیوٹ، ضلع جھنگ، 24-04-2006
- 2۔ شناختی کارڈ دا عکس ویکھو۔ ضمیمہ نمبر1
- 3۔ غلام محمد، گل کتھ، ان چھپیا، میراثی، عدلانہ، تحصیل چنیوٹ، ضلع جھنگ، 20-04-2006
- 4۔ مانک علی، گل کتھ، ان چھپیا، میراثی، عدلانہ تحصیل چنیوٹ، ضلع جھنگ ، 15-04-2006
- 5۔ عزیز احمد جپا، گل کتھ، ان چھپیا، زمیندار، عدلانہ تحصیل چنیوٹ، ضلع جھنگ، 10-03-2006
- 6۔ سیف اللہ، گل کتھ، ان چھپیا، پُتر اللہ بخش، عدلانہ تحصیل چنیوٹ، ضلع جھنگ،20-04-2006
- 7۔ مانک علی، گل کتھ، ان چھپیا، 15-04-2006
- 8۔ ...... اوہی...... 15-04-2006
- 9۔ ...... اوہی...... 15-04-2006
- 10۔ احمد نواز جپا، گل کتھ، ان چھپیا، نمبردار، عدلانہ، تحصیل چنیوٹ، ضلع جھنگ، 10-03-2006
- 11۔ مانک علی، گل کتھ، ان چھپیا، 15-04-2006
- 12۔ ...... اوہی...... 15-04-2006
- 13۔ ...... اوہی...... 15-04-2006