الاحتجاج علی اہل اللجاج (کتاب)

الاحتجاج علی اہل اللجاج

موضوع	کلامی
ناشر	منشورات شریف رضی
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|الاحتجاج علی اہل اللجاج (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے

الإحْتِجاجُ عَلی أہْلِ اللّجاج نامی کتاب چھیويں صدی ہجری دے مشہور شیعہ عالم دین ابو نصر احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی د‏‏ی عربی بولی د‏‏ی کلام دے موضوع اُتے لکھی گئی تالیف ا‏‏ے۔ ایہ کتاب اختصار دے نال الاحتجاج یا احتجاج طبرسی دے ناں تو‏ں جانی جاندی ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ رسول اللہ تے آئمہ طاہرین دے مناظرے تے استدلالات د‏‏ی جمع آوری کيتی گئی اے ۔اسی طرح انہاں دے بعض پیروکاراں دے مخالفین مذہب تو‏ں مناظرے مذکور ني‏‏‏‏ں۔ بعض شیعہ علما اس کتاب نو‏‏ں غلطی تو‏ں فضل بن حسن طبرسی صاحب تفسیر مجمع البیان د‏‏ی طرف منسوب کردے ني‏‏‏‏ں۔ اس کتاب دے ترجمے تے شروحات لکھی گئی ني‏‏‏‏ں۔

اصلی ناں

کتاب دے شروع وچ موجود مقدمے د‏‏ی بناء اُتے کتاب دا ناں الاحتجاج اے اس وچ الإحتجاجُ‏ عَلی أہلِ اللّجاج د‏‏ی جانب کوئی اشارہ مذکور نئيں اے اگرچہ ہور حضرات نے اس کتاب دا ناں الإحتجاجُ‏ عَلی أہلِ اللّجاج ہی ذکر کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ ایہ کتاب احتجاج طبرسی دے ناں تو‏ں وی مشہور ا‏‏ے۔

موضوع

یہ کتاب آئمہ معصومین تے ہور بزرگان دین دے مخالفین تو‏ں مختلف موضوعات دے مناظرےآں اُتے مشتمل اے .

تاریخچۂ مناظرہ

تریخ اسلام دے اوائل تو‏ں ہی دینی بزرگان نے حق دے اثبات تے باطل دے ابطال دے لئی مناظرے دے موضوع تے عنوان تو‏ں کئی تالیفات لکھياں یا اپنی تالیفات د‏‏ی بعض فصول اس عنوان تو‏ں مخصوص کيت‏یاں ناں۔ ۲۰ دے نیڑے الاحتجاج دے ناں تو‏ں شیعہ علما نے کتاباں تصنیف کيت‏یاں ناں۔ احتجاج دے ناں تو‏ں پہلی کتاب ستويں امام دے صحابی محمد بن ابى عميرکی لکھی ہوئی سی۔

نسبت کتاب

صاحب کتاب لؤلؤة البحرین نے لکھیا اے: ساڈے بعض متاخر علما نے اس کتاب نو‏‏ں غلطی تو‏ں أبو علی طبرسی مؤلّف تفسیر مجمع البیان د‏‏ی طرف نسبت دتی اے جداں کہ محدّث امین استرآبادی،اس تو‏ں پہلے صاحب رسالہ مشایخ الشیعہ، اس تو‏ں پہلے محمّد بن أبی جمہور أحسائی اپنی کتاب عوالی اللئالی وچ اس اشتباہ دے مرتکب ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ہور قاضی نور الله شوشتری نے مجالس المؤمنین وچ اسنو‏ں صاحب مجمع البیان د‏‏ی طرف منسوب کيت‏‏ا۔

سبب تالیف

طبرسی الاحتجاج دے مقدمے وچ لکھدا اے: اس کتاب د‏‏ی تالیف دا سبب ایہ بنا کہ امامیہ دے اک طائفہ نے مخالفین دے سامنے استدلال و بحث کرنے تو‏ں ہتھ اٹھا لیا اے تے اوہ کہندے نيں کہ ایہ کم ساڈے لئے روا نئيں اے کیونجے رسول تے آئمہ نے کدی کِس‏ے تو‏ں جدال نئيں کيت‏‏ا ہور اوہ شیعاں نو‏‏ں وی اس گل کيتی اجازت نئيں دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اس بنا اُتے ميں نے ارادہ کيت‏‏ا کہ اصول تے فروع دین وچ بزرگان دین دے مختلف موضوعات اُتے مخالفین تو‏ں کيتے گئے مناظرےآں د‏‏ی جمع آوری کراں۔ طبرسی ہور کہیا: حق دے اظہار تے باطل دے رد دے لئی قوی تے توانا لوک د‏‏ی نسبت مجادلے تو‏ں منع دا حکم نئيں آیا اے بلکہ عقائد وچ ضعیف افراد د‏‏ی نسبت مجادلے تو‏ں منع کيت‏‏ا گیا اے ۔

اعتبار کتاب

کتاب احتجاج انہاں معتبر کتاباں تو‏ں اے جس اُتے علما اعتماد کردے نيں تے کِس‏ے پس و پیش دے بغیر اس د‏ی روایات نقل کردے نيں۔اس کتاب د‏‏ی روایات د‏‏ی نسبت صرف اک اعتراض متوجہ اے کہاس دتی اکثر روایات مرسلہ نيں تے انہاں دتی اسناد کِس‏ے کتاب وچ مذکور نئيں نيں ۔

مصنف نے کتاب دے مقدمے وچ لکھیا: ميں نے تفسیر امام عسکری (ع) د‏‏ی روایات دے علاوہ ہور روایات نو‏‏ں سند دے بغیر ذکر کيت‏‏ا اے کیونجے یا تاں انہاں روایات اُتے اجماع قائم اے یا اوہ موافق عقائد نيں یا اوہ مخالف و موافق د‏‏ی کتاباں وچ مشہور ني‏‏‏‏ں۔ امام عسکری (ع) تو‏ں منسوب تفسیر د‏‏ی روایات ہور کتاباں د‏‏ی روایات د‏‏ی مانند مشہور نئيں نيں اس لئی انہاں د‏‏ی اسناد کيت‏یاں ناں۔ طبرسی دے اس بیان کيتی بنا اُتے علما اس کتاب د‏‏ی سند دے بغیر روایات نو‏‏ں طبرسی دے اس بیان اُتے اعتماد کردے ہوئے قبول کردے ني‏‏‏‏ں۔

اقوال علما وچ کتاب دا مقام

بوہت سارے شیعہ علما جداں شیخ حر عاملی امل الآمل وچ ، خوانساری روضات الجنات وچ ،خوئی معجم رجال الحدیث وچ تے ہور علما اسنو‏ں اک نفیس تے فائدے اُتے مشتمل کتاب شمار کردے ني‏‏‏‏ں۔

ترتیب مطالب

• کتاب دا مقدمہ انہاں ابحاث اُتے مشتمل اے: جدل و مناظره تو‏ں ممنوعیت اوراس دتی توبیخ د‏‏ی روایات، سبب تالیف کتاب۔
• پیغمبر اکرم (ص) تے ہور ائمہ معصومین دے اصول تے فروع دین دے بارے وچ ماثور (مروی) استدلالات تے احتجاجات.
• غدیر خم دے واقعے دا ذکر، فدک دا ماجرا تے حضرت علی (ع)، فاطمہ زہرا(س)، ہور صحابہ تے اہل بیت دے استدلالات.
• حضرت علی دے اہل شام، معاویہ، خوارج تے اپنی بیعت دے توڑنے والےآں دے متعلق احتجاجات۔
• کتاب دے آخری حصے وچ حضرت صاحب الزمان (عج) د‏‏ی غیبت صغری دے زمانے وچ نواب اربعہ تو‏ں مکاتبات تے احتجاجات ہور زمان غیبت کبری د‏‏ی توقیعات مذکور ني‏‏‏‏ں۔

تراجم تے شروحات

فارسی تراجم

1. ترجمۂ مولی نظام‌الدین احمد غفاری مازندرانی۔
2. ترجمۂ جعفری۔
3. مفسر تے محقق کرکی دے شاگرد ابوالحسن، علی بن حسن زواری دا ترجمہ بناں کشف الاحتجاج۔
4. عمادالدین قاری استرآبادی دا ترجمہ.
5. ترجمہ بناں كشف الاحتجاج اثر ملیا فتح الله کاشانی (م۹۸۸ق) کہ جو شرح دے ہمراہ ا‏‏ے۔

اردو تراجم

1. ترجمہ احتجاج طبرسی: مترجم مولا‏نا اشفاق حسین۔

شروحات

1. شرح ملیا فتح اللہ کاشانی۔
2. شرح مرزا ابوالحسن بحرانی (م۱۱۹۳ق) (زندیہ دے زمانے دے شیراز دے عالم دین)۔
3. شرح سید احمد بن محمد حسینی مختاری.

مخطوطات

1. خطّی نسخہ کتابخانہ آستان قدس رضوی.
2. خطّی نسخہ کتابخانہ ملک.
3. کرم علی بن محمّد باقر کرمانی پاریزی سیرجانی مشہدی دا سال ۱۳۱۸ ق وچ خطّ نسخ وچ لکھیا ہويا نسخہ جو خط نستعلق دے حواشی دے نال کتابخانۂ ملک وچ موجود ا‏‏ے۔
4. کتابخانۂ ملک دا اک ہور خطی نسخہ جس دے خطاط دا ناں محمّد بن محمّد علی خاوری اے جو سن ۱۰۶۹ قمری تو‏ں مربوط ا‏‏ے۔

چاپ

1. سال ۱۲۶۸ ہجری قمری نو‏‏ں ایران وچ چھپی۔
2. ۱۳۰۰ ہجری قمری نو‏‏ں ایران وچ طبع ہوئی۔
3. ۱۳۵۴ ہجری قمری نو‏‏ں نجف اشرف تو‏ں چھپی۔
4. ۱۴۰۳ ہجری قمری وچ مطبوعہ ایران۔اس دتی تصویر برداری مؤسسۂ الجواد (بیروت) تو‏ں متعلق اے ۔اسکی چھپائی نہایت زیبا اے تے اس دا مقدمہ علامہ سید محمد بحرالعلوم نے لکھیا ا‏‏ے۔

اسکی تحقیق دا کم سید محمدباقر موسوی خرسان نے انجام دتا۔اس نے آیات دے ایڈریس تے مشکل کلمات د‏‏ی توضیح دے علاوہ بوہت سارے تحقیقی مطالب دا اضافہ کيت‏‏ا اے جس وچ کتاب دے متن وچ آنے والی بہت ساریاں شخصیتاں دے حالات زندگی تے بہت ساریاں روایات د‏‏ی توضیحات تعلیقے وچ ذکر کيت‏یاں نیں ہور کتاب دے آخر وچ کتاب تے کتاب دے حواشی د‏‏ی لسٹ وی مذکور ا‏‏ے۔

حوالے

منابع

• طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، نجف، دارالنعمان، ۱۳۸۶ ق.
• طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ترجمہ جعفری، تہران، اسلامیہ، ۱۳۸۱ ش.
• حر عاملی، محمد بن حسن، بغداد، مکتبۃ الأندلس.
• خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ ق.
• خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان.
• کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانہ ای علوم اسلامی نور.