اسلام وچ انسانی حقوق (کتاب)
مصنف | ڈاکٹر محمد طاہرالقادری |
---|---|
ملک | پاکستان |
زبان | اردو |
موضوع | اسلام وچ انسانی حقوق دا بنیادی تصور، مسلماناں و غیرمسلماں دے حقوق، انفرادی حقوق، اجتماعی حقوق، خواتین دے حقوق، عمر رسیدہ افراد، بچےآں دے حقوق، معذور افراد دے حقوق، انسانی حقوق دا عالمی چارٹر، خطبہ حجۃ الوداع، میثاق مدینہ، خطبہ فتح مکہ، خطبہ حجۃ الوداع، مسلم ریاست وچ غیر مسلماں دے حقوق |
صنف | اسلام، انسانی حقوق |
ناشر | منہاج القرآن پبلیکیشنز |
تریخ اشاعت | جنوری 2004ء |
طرز طباعت | لطیف تے کثیف جلد |
صفحات | 705 |
متن | [[s:{{{Wikisource}}}|اسلام وچ انسانی حقوق (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے |
ویب سائٹ | [۱]، [۲] |
اسلام وچ انسانی حقوق [۱] ڈاکٹر طاہرالقادری دی اِنسانی حقوق دے حوالے توں لکھی جانے والی اس کتاب وچ معاشرے وچ بسنے والے مختلف افراد دے انفرادی و اجتماعی حقوق نوں صراحت دے نال بیان کيتا گیا اے۔ اسلام تے ہور مذاہب عالم وچ انسانی حقوق دا موازنہ کيتا گیا اے تے ایہ ثابت کيتا گیا اے کہ انسانی حقوق دور جدید دی اصلاح نئيں بلکہ اس دا تصور اسلام نے اج توں چودہ سو سال پہلے دے دتا سی۔
اس کتاب وچ مصنف نے اسلام وچ بنیادی حقوق دا تصور، اسلامی تے مغربی تصور حقوق دا موازنہ، انسانی حقوق دا تقابلی پہلو، بنیادی انسانی حقوق (انفرادی و اجتماعی)، خواتین دے حقوق، مختلف طبقات معاشرہ دے حقوق، غیر مسلماں دے حقوق، انسانی حقوق دا عالمی اعلامیہ (خطبہ حجۃ الوداع) جداں اہم تے تحقیقی موضوعات اُتے تفصیلی بحث کيتی گئی اے تے علمی مباحث نوں جملہ قارئین دے لئی سادہ تے عام فہم انداز وچ بیان کيتا گیا اے۔ میثاق مدینہ، خطبہ فتح مکہ تے خطبہ حجۃ الوداع وچ انسانی حقوق دے حوالے توں بیان کيتی جانے والی شقاں نوں اصل متن دے نال بیان کيتا گیا اے۔
اس کتاب دے چار حصے تے گیارہ ابواب نيں، پہلا حصہ اسلام دے تصور حقوق دے تعارف اُتے مبنی اے، دوسرا حصہ بنیادی انسانی حقوق، تیسرا حصہ انسانی حقوق دا عالمی چارٹر (خطبہ حجۃ الوداع)، جدوں کہ چوتھا حصہ انسانی حقوق دی تاریخی دستاویزات اُتے مشتمل اے۔
حصہ اول: اسلام دے تصور حقوق دا تعارف
سودھویہ حصہ تن ابواب اُتے مشتمل اے :
باب اول: اسلام وچ انسانی حقوق دا بنیادی تصور
سودھواس باب وچ وضاحت توں بیان کيتا گیا اے کہ انسانی حقوق دے بارے وچ اسلام دا تصور بنیادی طور اُتے بنی نوع انسان دے احترام، وقار تے مساوات اُتے مبنی اے۔ قرآن حکیم دی رو توں اللہ رب العزت نے نوعِ انسانی نوں ہور تمام مخلوق اُتے فضیلت و تکریم عطا کيتی اے۔ قرآن حکیم وچ شرف انسانیت وضاحت دے نال بیان کيتا گیا اے کہ تخلیق آدم دے وقت ہی اللہ تعالیٰ نے فرشتےآں نوں حضرت آدم علیہ السلام نوں سجدہ کرنے دا حکم دتا تے اس طرح نسل آدم نوں تمام مخلوق اُتے فضیلت عطا کيتی گئی۔[۲]
باب دوم: اسلامی تے مغربی تصور حقوق دا موازنہ
سودھواس باب وچ اسلامی تے مغربی تصور حقوق دا موازنہ پیش کردے ہوئے دسیا گیا اے کہ ’’انسانی حقوق‘‘ دی اصطلاح دا وسیع تر مفہوم انسانی زندگی، شرف و وقار دے تحفظ تے اس توں متعلقہ معاملات دا احاطہ کرتااے۔ اس بارے ماہرین قانون تے مغربی فلسفیاں دے تصورات وی شامل کیتے گئے نيں۔
باب سوم: انسانی حقوق دا تقابلی پہلو
سودھواس باب وچ اسلام دے انسانی حقوق تے یورپی کنونشن برائے تحفظِ حقوقِ انسانی (European Convention for the Protection of Human Rights, 1950) دے بعض پہلوآں دا تقابلی مطالعہ پیش کيتا گیا اے۔
حصہ دوم: بنیادی انسانی حقوق
سودھویہ حصہ پنج ابواب اُتے مشتمل اے :
باب اول: انفرادی حقوق
سودھواس باب وچ بیان کيتا گیا اے کہ زندگی اللہ تعالیٰ دی طرف توں عطا کردہ عظیم نعمت اے تے کسی وی معاشرہ تے ریاست دی طرف توں فرد نوں دتے جانے والے جملہ حقوق زندگی اُتے ہی منحصر نيں۔ ایہی وجہ اے کہ اسلام وچ زندگی دے تحفظ دا حق اساسی نوعیت رکھدا اے تے اسلام نے انسانی زندگی دے تقدس اُتے بہت زور دتا اے۔ اسلام پوری انسانیت دے لئی رحمت بن دے آیا۔ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انسانیت نوں اسلام دی آفاقی تعلیمات عطا کر کے ہر نوع دی غلامی، جبر تے استحصال توں آزاد کر دتا۔
باب دوم: اجتماعی حقوق
سودھواس باب وچ بیان کيتا گیا اے کہ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی بعثت دے وقت انسانیت مختلف الانواع تضادات دا شکار تے کئی طبقات وچ تقسیم سی۔ سماجی تے معاشرتی شرف و منزلت دی بنیاد نسلی، لسانی تے طبقاتی معیارات اُتے مشتمل سی۔ معاشرے دے طاقتور لوک ہر لحاظ توں قابل عزت ہُندے سن جدوں کہ غلام، کمزور تے زیردست طبقے طاقتور دے رحم و کرم اُتے ہُندے سن تے طاقتور دا قانون ہی انہاں دے مقدر دا فیصلہ کردا۔ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے مساوات انسانی دا پیغام دتا۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے بنی نوع انسان نوں اس آفاقی تعلیم توں سرفراز فرمایا کہ کائنات ارض و سما وچ انسان نوں صاحب تکریم بنا کے پیدا کيتا گیا اے۔ لہٰذا کسی وی شخص نوں ایہ حق ہرگز نئيں دتا جاسکدا کہ اوہ اپنے ہی جداں کسی دوسرے انسان دی اس تکریم نوں پامال کردا پھرے، جو اسنوں خالق کائنات دی طرف توں عطا کيتی گئی اے۔ ہر شخص دوسرے شخص دی تکریم و شرف منزلت دا لحاظ رکھنے دا اس لئی وی پابند اے کہ تمام انسانیت نوں نفس واحدہ توں پیدا کيتا گیا اے۔ اس لئی کسی وی فرد نوں رنگ و نسل دی بنیاد اُتے عربی و عجمی ہونے یا سرخ تے کالا ہونے دے سبب توں کسی دوسرے اُتے فضیلت دا حق حاصل نئيں ہوئے سکدا۔
باب سوم: خواتین دے حقوق
سودھوموضوع | اسلام توں پہلے عورت دا معاشرتی مغربی معاشرہ تے عورت اسلام وچ عورت دا مقام |
---|---|
تریخ اشاعت | 2005ء |
طرز طباعت | لطیف تے کثیف جلد |
صفحات | 158 |
متن | [[s:{{{Wikisource}}}|اسلام وچ انسانی حقوق (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے |
اس باب وچ اسلام وچ خواتین دے حقوق دا جامع احاطہ کيتا گیا اے۔ ایہ باب چار نمایاں حصےآں وچ منقسم اے، جو وکھ توں اسلام وچ خواتین دے حقوق دے ناں توں وی شائع ہوچکيا اے۔
اسلام توں پہلے عورت دا معاشرتی
سودھواس حصے وچ اسلام توں پہلے عورت دے معاشرتی مقام دا ذکر اے کہ کس طرح اس دور وچ عورت اپنے بنیادی انسانی حقوق توں عاری سی، زمانہ جاہلیت وچ نومولود بچیاں نوں زندہ دفن کرنے دا رواج عام سی۔ ايسے طرح شادی دے ایداں دے مختلف طریقے رائج سن، جو سراسر خواتین دی تذلیل اُتے مشتمل سن تے بدکاری دے علانیہ اظہار دا رواج وی عام سی۔ زمانۂ جاہلیت وچ عورت اپنے حق ملکیت تک توں محروم سی۔
مغربی معاشرہ تے عورت
سودھواس حصے وچ امریکا سمیت بعض مغربی ملکاں وچ خواتین وچ طلاق دی شرح وچ خطرناک وادھا، خاندانی ڈھانچے دی تباہی تے بعد وچ طلاق خواتین دی بے سروسامانی دا ذکر کيتا گیا اے۔ اس حصے وچ اقوام متحدہ دی ایسی رپورٹس وی شامل نيں جنہاں وچ انسانی حقوق دی علمبردار قوماں وچ خواتین دے نال ہونے والی ناانصافیاں تے حق تلفیاں دا ذکر موجود اے۔ ’’دنیا دی ادھی آبادی عورتاں اُتے مشتمل اے، دنیا دے دوتہائی کم دے گھنٹےآں وچ عورت کم کردی اے مگر اسنوں دنیا دی آمدنی دا دسواں حصہ ملدا اے۔ تے اوہ دنیا دی املاک دے سوواں حصہ توں وی کم دی مالک اے۔ ‘‘
اسلام وچ عورت دا مقام
سودھواس حصے وچ ست قسم دے انہاں حقوق دا تفصیلی بیان اے جو اسلام نے خواتین نوں عطا کیتے :
- عورت دے انفرادی حقوق دے تذکرہ عصمت و عفت دا حق، عزت تے رازداری دا حق، تعلیم و تربیت دا حق، حسن سلوک دا حق، ملکیت تے جائداد دا حق تے حرمت نکاح دا حق شامل نيں۔
- عورت دے عائلی حقوق دے بیان وچ خواتین دے بحیثیت ماں، بیٹی، بہن تے بیوی وکھ وکھ حقوق بیان کیتے گئے نيں۔
- عورت دے ازدواجی حقوق دے ضمن وچ شادی دا حق، خیارِ بلوغ دا حق، مہر دا حق، حقوق زوجیت، کفالت دا حق، اعتماد دا حق، حسن سلوک دا حق، تشدد توں تحفظ دا حق، بچےآں دی پرورش دا حق تے خلع دا حق شامل نيں۔
- عورت دے طلاق دے بعد حقوق دا ذکر کردے ہوئے مہر دا حق، میراث دا حق تے حضانت دا حق شامل کیتے گئے نيں۔
- عورت دے معاشی حقوق دے ضمن وچ وراثت دا حق، والدین، شوہر تے کلالہ دے مالِ وراثت وچ حق شامل نيں۔
- عورت دے قانونی حقوق دے بیان وچ عورت دے اک قانونی شخصیت (legal person) ہونے دا حق تے عورت دی گواہی دا حق مذکور اے۔ ہور ایتھے انہاں امور نوں بطور خاص بیان کيتا گیا اے جنہاں وچ صرف عورت ہی دی گواہی معتبر اے، جداں ولادت تے بچے دے رونے اُتے گواہی، رضاعت تے ماہواری اُتے گواہی۔
- عورت دے سیاسی حقوق دے ضمن وچ عورت دا ریاستی کردار تے رائے دہی دا حق شامل کيتا گیا اے۔ ایتھے سیرت طیبہ دی روشنی وچ ریاستِ مدینہ وچ حق رائے دہی دے ضمن وچ مقننہ (parliament) وچ نمائندگی دا حق، عورت بطور سیاسی مشیر، انتظامی ذمہ داریاں اُتے تقرری دا حق، سفارتی مناصب اُتے فائز ہونے دا حق، ریاست دی دفاعی ذمہ داریاں وچ نمائندگی دا حق، عورت دا حق امان دہی تے مسلم معاشرے وچ عورت دا کردار جداں موضوعات زیربحث آئے نيں، جو خواتین دے حقوق دے حوالے توں اسلام مخالف پروپیگنڈا دا دلائل دے نال بھرپور جواب دیندے نيں۔
کيتا عورت ادھی اے ؟
سودھوایتھے ’’عورت دا حصہ تقسیم وراثت دی اکائی اے ‘‘، ’’ میراث وچ حصےآں دے تعین دی بنیاد جنس نئيں ‘‘، ’’ مرد و عورت دی حق وراثت وچ برابری‘‘ تے ’’ مرد و عورت دے مساوی حصہ دی نظیر‘‘ جداں عنوانات بھرپور دلائل دے نال شامل کیتے گئے نيں، جو قاری نوں اسلام دی مساوات اُتے مبنی تعلیمات توں روشناس کراندے نيں۔
باب چہارم: مختلف طبقات معاشرہ دے حقوق
سودھو- (عمر رسیدہ افراد دے حقوق، بچےآں دے حقوق، معذور افراد دے حقوق)
اس باب وچ عمر رسیدہ افراد، بچےآں تے معذور افراد دے حقوق دا تفصیل توں احاطہ کيتا گیا اے۔ اس وچ بیان کيتا گیا اے کہ اسلام نے نہ صرف حقوق انسانی دے جملہ پہلوآں دا احاطہ کيتا بلکہ انہاں توں متعلقہ تعلیم نوں وی اِنّا قابل عمل بنایا کہ اہل ایمان دی دنیاوی تے اخروی نجات دا سامان انہاں تعلیمات اُتے عمل در آمد وچ اے۔ اج دی جدید دنیا وچ حقوق انسانی توں متعلق اکثر اقدامات محض ترغیبی یا تحسینی نوعیت دے نيں جدوں کہ اسلام محض ترغیب و تحسین اُتے اکتفاء نئيں کردا بلکہ عملی اقدامات دا تقاضا کردا اے۔
باب پنجم: غیر مسلماں دے حقوق
سودھویہ باب اسلام وچ غیر مسلماں دے حقوق دی مختلف جہات دا اِحاطہ کردا اے۔ اس دے مطالعہ توں ایہ اَمر واضح ہوئے جاندا اے کہ اَقلیتاں دے حقوق دے باب وچ تمام تر جدید اقدامات وی اس اتمامیت، کمال تے جامعیت دے حامل نئيں نيں جو اسلام دی تعلیمات وچ نظر آندی اے۔ اسلام دی تریخ اس اَمر دی گواہ اے کہ اسلام دی تعلیمات دی روشنی وچ اسلامی مملکت وچ اَقلیتاں نوں اوہ بلند مقام حاصل رہیا کہ بغداد و اسپین تے برصغیر وچ اقلیتاں ہر سطح دے ریاستی امور وچ وی شریک رہیاں تے مملکت دی اعلیٰ ترین ذمہ داریاں اُتے فائز رہیاں نيں۔ ایہ سب کچھ انہاں تعلیمات دا اثر سی جو غیر مسلماں دے حقوق دے بارے وچ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے عطا فرمائے۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا کہ مومناں دے حقوق آپس وچ برابر تے انہاں دے ذمہ دی ادائیگی دے لئی انہاں وچوں جو اَدنیٰ نيں اوہ وی کوشش کرن۔ کسی غیر مسلم دے بدلے کسی مسلمان نوں قتل نہ کيتا جائے تے کسی معاہد نوں اس دی مدتِ معاہدہ وچ قتل نئيں کيتا جائے گا۔
حصہ سوم: انسانی حقوق دا عالمی چارٹر (خطبہ حجۃ الوداع)
سودھوکتاب دے اس حصہ وچ بیان کيتا گیا اے کہ حضور اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی عظیم، آفاقی تے ابدی تعلیمات دے زیر اثر تریخ عالم وچ انسانی حقوق دی بیداری دی ایہی اوہ پہلی تحریک سی جس نے قیصر و کسریٰ دے استحصالی و استبدادی غلبے نوں ختم کر کے اک اُتے امن، اُتے عظمت تے فکری طور اُتے مکمل آزاد تے روح حریت دے حامل معاشرے دی تخلیق کيتی۔ جتھے ہر قوم، نسل، مذہب تے رنگ دے لوکاں نوں یکساں تے برابری دے حقوق حاصل سن تے کسی جابر و مستبد حاکم نوں معاشرے دے کمزور ترین فرد دے کسی وی حق دی پامالی دی جرات نہ ہوسکدی سی۔
حصہ چہارم: انسانی حقوق دی تاریخی دستاویزات
سودھویہ حصہ تن ابواب اُتے مشتمل اے :
باب اول: میثاق مدینہ
سودھویہ باب میثاق مدینہ دی تاریخی، سیاسی تے آئینی و دستوری اہمیت اُتے مشتمل اے، اس وچ بیان کيتا گیا اے کہ میثاق مدینہ نہ صرف پہلی اسلامی ریاست دا اساسی دستور اے بلکہ عالمی رہتل و تمدن دی تریخ وچ وی اک نمایاں تے عدیم النظیر پیش رفت اے تے اس وچ طے کردہ بنیادی اصولاں دی روشنی وچ اک مثالی اسلامی مملکت دی تشکیل دے نال نال اج وی دنیا نوں امن، بقائے باہمی تے فلاح دا گہوارہ بنایا جا سکدا اے۔
باب دوم: خطبہ فتح مکہ
سودھواس باب وچ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے خطبہ فتح مکہ دے موقع اُتے اعلانات نوں بیان گیا اے، اللہ دی وحدانیت تے حاکمیتِ اَعلیٰ دا اعلان، نسلی تفاخرات دا خاتمہ، تکریم مناصبِ دینی، اِنسانی جان دی حرمت دا اِعلان، مساواتِ انسانی دا اعلان، عزت و شرف دے معیار دا اِعلان، اِنسانیت دے لئی اعلانِ آزادی
باب سوم: خطبہ حجۃ الوداع
سودھواس باب وچ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے خطبہ حجۃ الوداع دے نکات بیان کیتے گئے نيں جو اسلامی تعلیمات دے نچوڑ نيں۔
ہور ویکھو
سودھو- ڈاکٹر محمد طاہرالقادری (مصنف)