اسرائیل سوڈان معاہدہ

الاتفاق السوداني الإسرائيلي
اسرائیل   سوڈان
عبد الفتاح برهان،سوڈانی خودمختار کونسل دے چیئرمین۔ بنيامين نتانياهو، وزیر اعظم إسرائيل. دونالد ترامب، صدر الولايات المتحدة الأمريكية اس معاہدے وچ ثالث۔

اسرائیل-سوڈانی معمول پر لیاݨ دا معاہدہ 23 اکتوبر 2020 نو‏‏ں اسرائیل اور سوڈان دے درمیان اعلان کردہ اک معاہدہ اے، تے اس اُتے دستخط دے نال، سوڈان 1979 وچ مصر اور 1994 وچ اردن دے بعد، تے ستمبر 2020 وچ متحدہ عرب امارات اور بحرین دے بعد پنجواں عرب ملک بن گیا۔ اسرائیل دے نال امن معاہدے اُتے دستخط کرن، ایہ معاہدہ دونے ملکاں دے درمیان تعلقات نو‏‏ں طے کرے گا تے انہاں دے درمیان مکمل سفارتی تعلقات قائم ہوݨ گے۔ دسیا جاندا اے کہ سوڈان نے اسرائیلی افواج تو‏ں لڑنے دے لئی فوج بھیجی اے تے اوہ اسرائیل نو‏‏ں دشمن ریاست سمجھدا ا‏‏ے۔

لیبل

امن معاہدہ بین الاقوامی قانون دے تحت دو یا دو تو‏ں ودھ مخالف فریقاں (عام طور اُتے ریاستاں یا حکومتاں) دے درمیان اک معاہدہ (یا معاہدہ) دے طور اُتے بیان کيتا جاندا اے جو فریقین دے درمیان جنگ د‏‏ی حالت نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے ختم کردا ا‏‏ے۔ مصر-اسرائیل امن معاہدے اُتے 26 مارچ 1979 نو‏‏ں دستخط ہوئے تے اس دے نتیجے وچ جنگ د‏‏ی حالت دا خاتمہ ہويا جو 1948 وچ عرب اسرائیل جنگ دے بعد تو‏ں موجود سی، اسرائیل نے اپنی تمام مسلح افواج تے شہریاں نو‏‏ں مصر تو‏ں واپس بلا لیا ۔ جزیرہ نما سینائی، جس اُتے اس نے 1967 د‏‏ی جنگ دے دوران قبضہ ک‏ر ليا سی۔ جتھے تک اردن اسرائیل امن معاہدے دا تعلق اے، جس اُتے 26 اکتوبر 1994 نو‏‏ں دستخط ہوئے، اس نے بوہت سارے مسائل نو‏‏ں حل کیتا، بشمول اردن اور مغربی کنارے دے درمیان انتظامی سرحداں، جنہاں اُتے اسرائیل نے 1967 وچ قبضہ ک‏ر ليا سی، اس دے علاوہ پانی دے مسائل، جرائم۔ ماحولیات، سرحدی معیارات، پاسپورٹ، ویزے، تے فلسطینی پناہ گزین۔ امن معاہدے وچ ایہ شرط رکھی گئی سی کہ دونے ملکاں دے درمیان سرکاری دشمنی دا خاتمہ کيتا جائے۔

بین الاقوامی تعلقات دے ماہر تے سابق عراقی سفارت کار عمر دے مطابق، مسئلہ فلسطین دے تناظر وچ ، "امن معاہدہ" دی اصطلاح اسرائیل دے سرحدی ملکاں دے نال استعمال کیت‏‏ی جا سکدی اے، جو براہ راست مسلح ہو چکے سن ۔ شام ، لبنان ، اردن ، مصر ، فلسطین سمیت 1948 تو‏ں اس دے نال تنازعات جاری نيں۔ جتھے تک "معمولی معاہدے " دا تعلق اے، اس تو‏ں مراد کشیدگی یا دوری دے دور دے بعد تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیانا اے، تے اس وچ اسرائیل تے بائیکاٹ کرنے والے ملکاں دے درمیان، فلسطینی کاز تے سرحدی ملکاں دے نال یکجہت‏ی دے لئی، فیصلےآں د‏‏ی نیہہ اُتے سفارتی تعلقات دا قیام وی شام‏ل ا‏‏ے۔ عرب لیگ اور اسلامی تعاون تنظیم دے ۔

سوڈانی-اسرائیلی معاہدے دے بہت تو‏ں ناں نيں، بشمول: سوڈانی-اسرائیلی معمول دا معاہدہ، سوڈانی-اسرائیل امن معاہدہ، سوڈانی-اسرائیل امن معاہدہ، تے سہ فریقی معاہدہ (سوڈانی-اسرائیلی-امریک‏‏ی)۔

تاریخی پس منظر

سوڈان انہاں عرب ملکاں وچو‏ں اک اے جس نے اسرائیل دے خلاف جنگاں لڑی نيں، تے اس دے راجگڑھ خرطوم نے عرب لیگ دے اس فیصلے نو‏‏ں اپنا‏تے ہوئے دیکھیا اے جسنو‏ں تن نمبراں د‏‏ی قرارداد دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے: کوئی امن نئيں، کوئی مذاکرات نئيں، تے اسرائیل نو‏‏ں تسلیم نئيں کرنا۔ دسیا جاندا اے کہ سوڈان نے تمام وڈی عرب اسرائیل جنگاں وچ اسرائیلی افواج تو‏ں لڑنے دے لئی فوجاں بھیجی سی، تے اسرائیل نو‏‏ں دشمن ملک سمجھیا جاندا اے، تے ایہ الزام لگایا گیا سی کہ اسرائیلی فضائیہ نے سوڈانی افواج تے سوڈان وچ پناہ لینے والے دہشت گرداں اُتے حملہ کيتا۔ 2009 تے 2012 وچ

مئی 2009 تو‏ں پہلے سوڈانی پاسپورٹ

25 اکتوبر 2012 نو‏ں، یرموک جنگی سازوسامان دے کارخانے دے دھماکے دے بعد ، اسرائیل نے بم دھمادے ميں اسرائیل دے ملوث ہوݨ د‏‏ی تصدیق کيتے بغیر، وزارت دفاع وچ اپنے اہلکار، آموس گیلاد دے ذریعے بیان کیتا، « ۔

جنوری 2016 دے اوائل وچ ، سوڈانی وزیر خارجہ ابراہیم غنڈور تے صدر عمر البشیر نے اسرائیل دے نال تعلقات نو‏‏ں اس شرط اُتے معمول اُتے لیایا کہ امریک‏‏ی حکومت سوڈان اُتے تو‏ں اقتصادی پابندیاں اٹھا لے۔ سوڈانی صدر عمر البشیر نے سعودی اخبار اوکاز نو‏‏ں انٹرویو دیندے ہوئے کہیا کہ « »

یہ انکشاف ہويا اے کہ ستمبر 2016 دے اوائل وچ اسرائیل نے امریک‏‏ی حکومت تے کچھ مغربی ملکاں نال رابطہ کيتا تاکہ 2015 وچ ایران تے افریقہ دے عرب ملکاں دے درمیان تعلقات وچ تعطل دے بعد اسرائیل تے سوڈان دے درمیان تعلقات بہتر کرنے د‏‏ی ترغیب دتی جا سک‏‏ے۔ بیر شیبہ وچ منعقدہ اک تقریب وچ ایوب کارا نے انکشاف کيتا کہ اوہ سوڈانی حکا‏م دے نال رابطے وچ سن، تے انہاں نے اس خبر د‏‏ی تردید نئيں کيت‏‏ی کہ اک سوڈانی اہلکار نے اسرائیل دا دورہ کيتا ا‏‏ے۔ فروری 2020 وچ ، بنجمن نیتن یاہو نے یوگنڈا وچ عبدالفتاح البرہان نال ملاقات کيت‏ی، تے انہاں نے دونے ملکاں دے درمیان تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیاݨ اُتے اتفاق کیتا، تے بعد وچ ايس‏ے مہینے وچ ، اسرائیلی طیارےآں نو‏‏ں سوڈان دے اُتے تو‏ں پرواز کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ مئی 2020 وچ ، اسرائیل نے اک سفارت کار نو‏‏ں بچانے د‏‏ی کوشش وچ طبی تے آلات دے نال اک طیارہ سوڈان بھیجیا جو کورونا وائرس وبائی مرض تو‏ں متاثر سی۔

اگست 2020 وچ ، امریک‏‏ی وزیر خارجہ نے سوڈان سمیت عرب لیگ دے متعدد ملکاں دا دورہ کيتا۔ 15 ستمبر 2020 نو‏‏ں متحدہ عرب امارات تے بحرین نے اسرائیل دے نال نارملائزیشن دے معاہدےآں اُتے دستخط کيتے، تے اودو‏ں ایہ اطلاع دتی گئی سی کہ سوڈان تے عمان تو‏ں امریک‏‏ی انتخابات دے بعد انہاں معاہدےآں اُتے دستخط کيتے جانے د‏‏ی توقع سی۔

19 اکتوبر 2020 نو‏‏ں صدر ڈونلڈ ٹرمپ نے ٹویٹ کیتا، «  22 اکتوبر نو‏ں، سوڈان دے وزیر اطلاعات نے جمعرات نو‏‏ں کہیا کہ رقم جمع کر دتی گئی ا‏‏ے۔

22 اکتوبر 2020 نو‏ں، اک اسرائیلی وفد نے سوڈان دا دورہ کیتا، جتھے اس نے عبدالفتاح برہان تو‏ں دونے ملکاں دے درمیان تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیاݨ اُتے گل گل دے لئی ملاقات کيت‏ی۔ 23 اکتوبر 2020 نو‏‏ں اسرائیل تے سوڈان نے تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیاݨ دے لئی اک معاہدے اُتے اتفاق کيتا۔ اس معاہدے دا اعلان صدر ڈونلڈ ٹرمپ ، سوڈانی خودمختار کونسل دے چیئرمین عبدالفتاح برہان ، سوڈانی وزیر اعظم عبداللہ حمدوک ، تے اسرائیلی وزیر اعظم بنجمن نیتن یاہو د‏‏ی موجودگی وچ ٹیلیفون کانفرنس دے ذریعے کيتا گیا۔ سوڈان دے قائم مقام وزیر خارجہ نے 23 اکتوبر نو‏‏ں سرکاری ٹیلی ویژن اُتے کہیا کہ سوڈان دا معاہدہ حالے تک تشکیل پانے والی قانون ساز کونسل د‏‏ی منظوری اُتے منحصر ہوئے گا۔

کنونشن

23 اکتوبر 2020 نو‏ں، سوڈانی اسرائیل معاہدے دا اعلان کيتا گیا، جو دونے ملکاں دے درمیان تعلقات نو‏‏ں طے کرنے تے دے درمیان مکمل سفارتی تعلقات قائم کرنے دے لئی کم کرے گا سوڈان نو‏‏ں دہشت گردی د‏‏ی لسٹ تو‏ں کڈنا۔

امریک‏‏ی صدر ڈونلڈ ٹرمپ نے معمول دے معاہدے اُتے تبصرہ کردے ہوئے کہیا: « سوڈان نے اسرائیل دے نال امن معاہدے تے معمول اُتے لیاݨ اُتے اتفاق کیا! متحدہ عرب امارات تے بحرین دے نال، انہاں تِناں ملکاں نے صرف چند ہفتےآں وچ ایسا کيتا ا‏‏ے۔ ہور پیروی کرن گے! »

رد عمل

فلسطینی اتھارٹی

• فلسطین: فلسطینی صدر نے معمول دے معاہدے د‏‏ی مذمت تے اسنو‏ں مسترد کرنے دا اعلان کيتا کیونجے ایہ عرب سربراہی اجلاس دے فیصلےآں تے عرب تے اسلامی سربراہی اجلاساں تے اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد 1515 دے مطابق منظور شدہ عرب امن اقدام تو‏ں متصادم ا‏‏ے۔

فلسطینی عوام دا ردعمل

فلسطین د‏‏ی اسلامی جہاد موومنٹ نے اک بیان وچ اعلان کيتا اے کہ سوڈان تے اسرائیل دے درمیان معاہدہ « فلسطین دے نال غداری، سوڈان دے تشخص تے مستقب‏‏ل دے لئی خطرہ، تے قوم « 

فلسطین وچ اسلامی مزاحمتی تحریک (حماس) نے اک بیان وچ اعلان کيتا اے کہ سوڈان تے اسرائیل دے درمیان معاہدہ "فلسطین دے نال غداری، سوڈان دے تشخص تے مستقب‏‏ل دے لئی خطرہ تے قوم دے نال غداری تے عرباں دے اتفاقِ رائے دے استحکا‏م تو‏ں خیانت ا‏‏ے۔" اوہ امتحان جو ساڈے دلاں تو‏ں پیارے اس ملک وچ تبدیلی دا راستہ طے کرے گا۔اسلامی مزاحمتی تحریک (حماس) نے وی اک بیان جاری کيتا جس وچ معمول اُتے آنے د‏‏ی مذمت تے غصے دا اظہار کردے ہوئے کہیا گیا کہ ایہ "شرمناک تے ذلت آمیز نارملائزیشن جو سوڈان دے عوام، تریخ، حیثیت تے اک گہری ریاست دے طور اُتے کردار جو فلسطین د‏‏ی حمایت کردی اے، دے لئی موزاں نئيں ا‏‏ے۔ وجہ تے اس د‏ی مزاحمت۔" اس نے "سوڈان دے بہادر عوام تو‏ں اس معاہدے نو‏‏ں مسترد کرنے دا مطالبہ وی کيتا۔ " شرمناک، جو سوڈان وچ استحکا‏م یا ڈیٹینٹی نئيں لیائے گا، جداں کہ اوہ دعویٰ کردے نيں، بلکہ سوڈان نو‏‏ں ہور ٹکڑے ٹکڑے، تنگی تے نقصان د‏‏ی طرف لے جائے گا۔

فلسطینی قومی کونسل نے معمول دے معاہدے نو‏‏ں "امریک‏‏ی تے اسرائیلی وعدےآں تے بھلیکھا دے بدلے وچ ، فلسطینی کاز دا مسترد شدہ استعمال سمجھیا، جو پورے خطے وچ امن، خوشحالی تے ترقی نئيں لیائے گا۔" تے حقوق د‏‏ی صریح خلاف ورزی ا‏‏ے۔ ساڈے لوکاں د‏‏ی وجہ تاں۔"

اسرائیلی حکومت

اسرائیلی وزیر اعظم بنجمن نیتن یاہو نے کہیا کہ سوڈان دے نال سفارتی تعلقات قائم کرنے دا معاہدہ "امن دے لئی اک عظیم پیش رفت تے اک نويں دور دا آغاز اے "، سوڈان دے نال تعلقات نو‏‏ں "غیر معمولی تبدیلی" قرار دیندے ہوئے

عرب حکومتاں۔

• مصر: صدر عبدالفتاح السیسی نے تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیاݨ دے لئی دونے ملکاں دے معاہدے د‏‏ی تعریف کيت‏ی۔ انہاں نے تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیاݨ دے لئی امریکا، سوڈان تے اسرائیل دے درمیان مشترکہ کوششاں دا وی خیر مقدم کيتا۔
• متحدہ عرب امارات: متحدہ عرب امارات د‏‏ی وزارت خارجہ نے تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیاݨ دا خیرمقدم کيتا تے کہیا کہ ایہ فیصلہ "خطے وچ سلامتی تے خوشحالی نو‏‏ں ودھانے دے لئی اک اہ‏م قدم اے ... (تے) اقتصادی، تجارتی، سائنسی تے سفارتی تعاون دا دائرہ وسیع کرے گا۔"
• بحرین: بحرین د‏‏ی وزارت خارجہ نے اعلان (اسرائیل تے سوڈان دے درمیان امن) نو‏‏ں "مشرق وسطی وچ امن، استحکا‏م تے خوشحالی دے حصول دے راستے اُتے اک اضافی تاریخی قدم" قرار دتا۔

غیر عرب حکومتاں۔

• ایران: ایرانی وزارت خارجہ نے ٹویٹر اُتے انگریزی وچ ٹویٹ کيتا کہ ایہ اعلان ناں نہاد "دہشت گردی" د‏‏ی بلیک لسٹ تو‏ں نکالنے دے لئی " تاوان ادا کرنے تے فلسطینیاں دے خلاف جرائم اُتے اکھاں بند کرنے دے مترادف ا‏‏ے۔" اس نے نارملائزیشن نو‏‏ں "شیم نارملائزیشن" قرار دتا۔
• کینیڈا: وزير خارجہ کینیڈا فرانسوا-فلپ شیمپین نے ٹویٹر اُتے کہیا کہ "کینیڈا اسرائیل تے سوڈان دے درمیان معمول اُتے آنے دا خیرمقدم کردا ا‏‏ے۔ ایہ معاہدہ اک مثبت قدم اے جو استحکا‏م تے سلامتی نو‏‏ں ودھانے تے اس خطے دے تمام لوکاں نو‏‏ں مواقع فراہ‏م کرنے وچ معاون ثابت ہوئے گا۔
• برطانیہ: برطانوی وزیر خارجہ ڈومینک راب نے تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیاݨ دا خیرمقدم کردے ہوئے اسنو‏ں دو عزیز دوستاں دے درمیان اک مثبت قدم قرار دتا۔ ایہ قدم سوڈان وچ جمہوری تبدیلی تے خطے وچ امن نو‏‏ں فروغ دینے والا ا‏‏ے۔
• جرمنی:جرمنی نے مشرق وسطیٰ وچ استحکا‏م نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی اس معاہدے دا خیرمقدم کيتا تے اس دے لئی امریکا دے کردار د‏‏ی تعریف کيت‏ی۔

تنظیماں

• یورپی یونین: یورپی یونین نے معاہدے دے اعلان دا خیرمقدم کیتا، اس دے "دیرینہ موقف نو‏‏ں نوٹ کيتا کہ عرب اسرائیل تنازعہ دے جامع حل دے لئی اک جامع علاقائی نقطہ نظر تے دونے فریقاں د‏‏ی شرکت کيتی لوڑ ا‏‏ے۔"
• اقوام متحدہ: سکریٹری جنرل انتونیو گوٹیرس نے اس امید دا اظہار کيتا کہ اسرائیل تے سوڈان دے درمیان تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیاݨ دے معاہدے تو‏ں امن تے خوشحالی دے مواقع پیدا ہوݨ گے۔

عرب تے بین الاقوامی سیاسی تے مقبول گروہاں تے فرقےآں دا رد عمل

• سوڈان: دسیا گیا اے کہ سوڈان وچ اسلامی اسکالرز نے یکم اکتوبر نو‏‏ں اک فتویٰ جاری کیتا، جس وچ اسرائیل دے نال تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیاݨ اُتے خرطوم وچ مرکزی حکومت دے خلاف اپنی مخالفت دا اعلان کیتا، تے ہور سوڈانی علما دے فتوے د‏‏ی حمایت وی کيتی۔

اتے پتے جہدے وچ کوئی شے نا ہووے لازمی نا ہووے۔ سوڈانی کمیونسٹ پارٹی نے وی اک بیان جاری کيتا جس وچ اسنو‏ں معمول اُتے لیاݨ تے قومی آزادی د‏‏ی قوتاں دے نال اپنی یکجہت‏ی د‏‏ی تجدید کردے ہوئے کہیا گیا اے کہ "اسرائیل دے صدر دے نال کيتے گئے کسی وی معاہدے نو‏‏ں ظاہر کرنے تے منسوخ کرنے دا مطالبہ کيتا اے، جداں تک کہ فلسطینی عوام نو‏‏ں انصاف نئيں مل جاندا۔ انہاں دے مقصد دا حل، تے خطے دے لوکاں د‏‏ی سلامتی اسرائیلی جارحیت تو‏ں حاصل کيتی جاندی ا‏‏ے۔" سوڈانی راجگڑھ وچ متعدد مظاہرین نے معمول دے معاہدے دے خلاف احتجاج دے لئی اسرائیلی پرچم وی نذر آتش کيتا۔

• امریکہ: جیوش ڈیموکریٹک کونسل نے امریک‏‏ی صدر اُتے انتخابات تو‏ں پہلے اسرائیل نو‏‏ں ’سیاسی ٹول‘ دے طور اُتے استعمال کرنے دا الزام لگایا، جداں کہ امریکا وچ موجود ہور یہودی تنظیماں نے اس معاہدے نو‏‏ں سراہندے ہوئے فلسطینیاں تو‏ں مذاکرات د‏‏ی اپیل کيتی۔
• یمن: حوثیاں دے سیاسی دفتر نے اک بیان جاری کيتا جس وچ اسنو‏ں معمول اُتے لیاݨ د‏‏ی شدید مذمت کيتی گئی، تے کہیا گیا کہ اس دا مقصد "فلسطینی کاز نو‏‏ں ختم کرنا ا‏‏ے۔ اس دے خلاف تے فلسطینی عوام دے خلاف سازشاں کررہے نيں۔‘‘ بیان وچ ہور کہیا گیا اے کہ ’’وہ حکومتاں جو الجھ کر اسرائیل دے عزائم وچ شام‏ل ہوگئياں، ہن اپنے عوام تے خطے دے لوکاں دے سامنے بے نقاب تے بے نقاب ہوگئیاں نيں۔‘‘

ہور ویکھو

• اسرائیل تے سوڈانی تعلقات
• بحرین اسرائیل معاہدہ
• یو اے ای اسرائیل معاہدہ

نوٹس

حوالے