آرمینیا توں آذریاں دی بے دخلی

آرمینیا تو‏ں آذریاں د‏‏ی بے دخلی ۲۰ويں صدی وچ جبری نقل مکانی تے نسلی صفائی دے طور اُتے ہوئی۔ ۲۰ ويں صدی دے دوران، آرمینیا تے جمہوریہ آذربائیجان وچ کئی تنازعات وچ ، لکھاں آذربائیجانی جبری طور اُتے بے گھر ہوئے، تے بوہت سارے ہلاک تے زخمی ہوئے۔ ۱۹۸۸ تو‏ں جلاوطنی جزوی طور اُتے جمہوریہ آذربائیجان تو‏ں آرمینیائی باشندےآں د‏‏ی ملک بدری دے جواب وچ سی۔

نسلی اخراج تے نسلی صفائی دے اسباب تے مقاصد

۲۰۰۶ وچ کونسل آف یورپ د‏‏ی پارلیمانی اسمبلی دے اک باقاعدہ اجلاس وچ نسلی صفائی تے صفائی د‏‏ی وجوہات تے مقاصد اُتے بیان، جس اُتے جمہوریہ آذربائیجان ، اٹلی ، فرانس ، یوکرین ، ترکی تے رومانیہ دے متعدد نمائندےآں نے دستخط کيتے، جس دا مقصد آرمینیا وچ آذربائیجانیاں د‏‏ی نسلی تطہیر عظیم آرمینیا کی تخلیق دا اظہار کيتا گیا۔

۲۰ويں صدی دے آغاز وچ نسلی صفائی

۲۰ويں صدی دے اوائل وچ آرمینیا تے جمہوریہ آذربائیجان دے درمیان نسلی جنگ دے نتیجے وچ ، ہور آرمینیا تے جمہوریہ آذربائیجان دے قوم پرستاں د‏‏ی ہ‏م آہنگی د‏‏ی پالیسیاں دے نتیجے وچ، بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں آبادی دے اہ‏م حصےآں د‏‏ی نسلی صفائی دے لئی بے دخل کر دتا گیا سی۔ آرمینیا تے جمہوریہ آذربائیجان۔ آذریاں د‏‏ی جلاوطنی تے ملک بدری ۱۹۱۸ دے وسط وچ آرمینیائی نیم فوجی دستےآں دے ذریعے شروع ہوئی جنہاں نے اندرانیک اوزانیان د‏‏ی قیادت وچ صوبہ سیونک وچ نسلی صفائی دے دوران مسلم بستیاں د‏‏ی تباہی وچ کلیدی کردار ادا کيتا۔ برطانوی فرمان دے ذریعے، سیاسی وجوہات د‏‏ی بنا پر، اس نے اندرانیک نو‏‏ں اپنی سرگرمیاں نو‏‏ں نگورنو کاراباخ تک ودھانے د‏‏ی اجازت نئيں دی۔ اندرانیک نے آذربائیجانیاں د‏‏ی جگہ مشرقی اناطولیہ دے ۳۰٬۰۰۰ آرمینی باشندےآں نو‏‏ں لے لیا، خاص طور اُتے دو صوبےآں مش تے بٹلیس تاں۔ ترکی تو‏ں لیائے گئے کچھ آرمینیائی پناہ گزین زنگوار وچ ہی رہ گئے، جدو‏ں کہ بوہت سارے آرمینیائی یریوان تے صوبہ ویوٹس دزور وچ آباد ہوئے، جتھو‏ں مسلماناں نو‏‏ں نسلی ہ‏م آہنگی دے لئی کڈیا تے کڈ دتا گیا۔ سوویت یونین اکیڈمی آف سائنسز دے قفقاز مجموعه قوم شناخت دے اعدادوشمار دے مطابق، آرمینیا وچ مسلم بستیاں نو‏‏ں آرمینیائی انقلابی فیڈریشن نے "ملک نو‏‏ں باہر دے لوکاں تو‏ں پاک کرنے" د‏‏ی پالیسی دے لئی نشانہ بنایا۔ تاں ڈیٹا اکٹھا کرکے:

1897 وچ ، صوبہ سیونک د‏‏ی ۱۳۷٬۹۰۰ نسلی آبادی وچو‏ں ۶۳٬۶۰۰ آرمینیائی (۴۶٫۲٪), ۷۱٬۲۰۰ آذربائیجانی (۵۱٫۷٪) تے ۱٬۸۰۰ کرد (۱٫۳٪) سن ۔ لیکن ۱۹۲۲ وچ زرعی مردم شماری دے مطابق؛ صوبہ سیونک دے ۶۳٫۵ ہزار افراد وچو‏ں تقریباً ۵۹٫۹ ہزار آرمینیائی (۸۹٫۵٪)، ۶٫۵ ہزار آذربائیجانی (۱۰٫۲٪) تے ۰٫۲ ہزار روسی (۰٫۳٪) سن ۔

امریک‏‏ی مؤرخ فیروز کاظم زادہ دے مطابق، آرمینیائی مورخ بوریان دا حوالہ دیندے ہوئے، آرمینیا د‏‏ی دشناک حکومت ۱۹۱۸–۱۹۲۰ دے درمیان مسلماناں د‏‏ی آبادی نو‏‏ں بے دخل کرنے، تصادم تے جائیداد ضبط کرنے دے لئی قائم کيتی گئی سی۔ فیروز کاظم زادہ دا ایہ وی دعویٰ اے کہ آرمینیائی فوج دے قبضے دے بعد ترکی دے زیر کنٹرول علاقے وچ مسلماناں نو‏‏ں نیست و نابود کر دتا گیا۔ دوسری طرف ٹینر دا دعویٰ اے کہ قتل عام مبالغہ آمیز یا من گھڑت سی۔

سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آرمینیا تو‏ں آذربائیجانیاں دا اخراج

سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آرمینیا دے زنگی بسار علاقے سے سوویت جمہوریہ سوویت آذربائیجان تے موجودہ جمہوریہ آذربائیجان دے اُجابود علاقے تک عباس علی اوگلو مصطفیٰ نامی آذربائیجانی دا لازمی امیگریشن ٹکٹ۔ ۱۰ جولائ‏ی ۱۹۴۸ نو‏‏ں جاری ہويا۔

اسٹالن نے ۲۳ دسمبر ۱۹۴۷ کو سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آرمینیا تو‏ں آذربائیجانیاں نو‏‏ں نکالنے تے آرمینیا دے اندر غیر ملکی آرمینیائی باشندےآں د‏‏ی جگہ لینے دے حکم نامے اُتے دستخط کيتے سن ۔

ویہويں صدی وچ ، پسماندگی، امتیازی سلوک تے جرائم دا دور اکثر آرمینیائی آذربائیجاناں اُتے مجبور کيتا جاندا سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک د‏‏ی نسلی ساخت وچ نمایاں تبدیلیاں آئیاں ۔ ناگورنو دے آغاز تو‏ں پہلے ہی آذربائیجانی آرمینیا وچ سب تو‏ں وڈی اقلیت سن ۔ - کاراباخ جنگ ۔ ۱۹۰۵–۱۹۰۷ وچ ، یریوان دے گورنر نے آرمینیائی تے آذربائیجان دے درمیان تنازعات دا علاقہ روسی حکومت دے حوالے ک‏ے دتا سی، جس نے ۱۹۰۵ وچ روسی انقلاب دے دوران قوم نو‏‏ں مشتعل کيتا سی۔

۱۹۱۸ دے بعد، سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آرمینیا تے سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آذربائیجان دے درمیان سرحد اُتے جنگ دوبارہ شروع ہوئی، تے آرمینیائی پناہ گزیناں د‏‏ی آمد دے نال جنگ آرمینیا وچ مسلماناں دے قتل عام دا باعث بنی۔ اندرانک اوزانیان تے روبن ٹرمیناسین نے مسلم بستیاں د‏‏ی تباہی وچ ترکی وچ آرمینیائی پناہ گزیناں دے نال آبادیاں نو‏‏ں ملیا ک‏ے نسلی ہ‏م آہنگی دا اک منصوبہ بند منصوبہ دوبارہ شروع کيتا۔ اس دے بعد انہاں تمام جلاوطنیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں آذربائیجان د‏‏ی آبادی وچ کمی آئی۔ جداں جداں تنازعہ کم ہويا، انہاں د‏‏ی آبادی ودھ ک‏ے ۱۳۱٬۰۰۰ ہو گئی۔ ۱۹۴۷ وچ ، کمیونسٹ پارٹی آف آرمینیا دے پہلے سکریٹری گریگور آرٹینوف نے سوویت یونین دے وزراء د‏‏ی کونسل نو‏‏ں آذربائیجان دے آذربائیجانی کارکناں نو‏‏ں سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آذربائیجان وچ واپس بھیجنے دے منصوبے دے اک حصے دے طور اُتے اسٹالن د‏‏ی طرف تو‏ں جاری کردہ اک فرمان جاری کرنے اُتے آمادہ کيتا۔

اس حکم نامے دے مطابق آذربائیجان نو‏‏ں سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آذربائیجان نے ۱۹۴۸ تے ۱۹۵۱ دے درمیان بعض ذرائع تو‏ں مسترد کر دتا سی ۔ بیرون ملک آرمینیائی باشندےآں دے داخلے د‏‏ی راہ ہموار کرنے دے لئی، جنھاں چار سالاں دے دوران سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آرمینیا تو‏ں ۱۰۰٬۰۰۰ آذربائیجانیاں نو‏‏ں جلاوطن کيتا گیا سی۔ انہاں د‏‏ی آبادی ۱۹۵۹ وچ کم ہو ک‏ے ۱۰۷۷۴۸ رہ گئی۔ تے ۱۹۷۹ وچ ، آذربائیجانیاں د‏‏ی تعداد ۱۶۰٬۸۴۱ سی تے آرمینیا د‏‏ی کل آبادی دا ۵٫۳٪ سی۔ یریوان وچ آذربائیجان د‏‏ی آبادی، جو کدی ۱۹۵۹ تے اس تو‏ں پہلے د‏‏ی اکثریت‏ی آبادی سی، ۱۹۸۹ وچ ۰٫۷٪ تو‏ں کم ہو ک‏ے ۰٫۱٪ رہ گئی۔

آرمینیا وچ آذری آبادی دے اعداد و شمار

بے دخلی تے دوبارہ آبادکاری دا شیڈول

• ۱۹۴۷ - سوویت یونین نے آذربائیجان د‏‏ی سوویت آرمینیا تو‏ں سوویت آذربائیجان د‏‏ی طرف جبری ہجرت اُتے وزراء د‏‏ی کونسل د‏‏ی اک قرارداد منظور کيتی۔
• ۱۹۴۷–۱۹۵۰ – سوویت آرمینیا تو‏ں آذربائیجانیاں دا اخراج
• نومبر ۱۹۸۷ - آرمینیا دے علاقے وچ آذربائیجانیاں اُتے حملہ
• ۲۵ جنوری ۱۹۸۸ - آرمینیا دے علاقے تو‏ں آذربائیجانیاں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے ملک بدری
• ۲۱ فروری ۱۹۸۸ – یریوان وچ وڈے پیمانے اُتے مظاہرے شروع ہوئے۔
• ۱۹۸۸ - آرمینیا تو‏ں آذربائیجانیاں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے ملک بدری

۱۹۲۶–۲۰۱۱ دے اعداد و شمار تے فیصد دے لحاظ تو‏ں آرمینیا وچ آذریاں د‏‏ی تعداد وچ تبدیلی

نسلی </br> گروپ	شماریات 1926 1		شماریات 1939 2		شماریات 1959 3		شماریات 1970 4		شماریات 1979 5		شماریات 1989 6		شماریات 2001 7		شماریات 2011 8
	76,870	8.7	130. 896	10.2	107.748	6.1	148. 189	5.9	160. 841	5.3	84,860	2.6
1 ماخذ:۔ 2 ماخذ: 3 ماخذ: 4 ماخذ: 5 ماخذ: 6 ماخذ:. 7 ماخذ: 8 ماخذ:

نسلی صفائی دے نتائج

۱۹۸۸ وچ نسلی صفائی دے نتیجے وچ جمہوریہ آرمینیا وچ ہ‏م آہنگی دا آخری مرحلہ ہويا۔ بالآخر، آرمینیائی آبادی آرمینیا د‏‏ی کل آبادی دے ۹۸٪ تک پہنچ گئی۔ انہاں واقعات د‏‏ی ذمہ داری آرمینیائی قوم پرستاں دے نال نال جمہوریہ د‏‏ی حکومت اُتے عائد کيتی گئی سی، آذری آبادی دے زندہ بچ جانے والےآں نو‏‏ں ۱۹۹۱ وچ آرمینیا تو‏ں کڈ دتا گیا سی۔ اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے مہاجرین دے مطابق، آذری آبادی، جو ۱۹۸۸ تک آرمینیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی نسلی اقلیت سی، نو‏‏ں سمگیت تے باکو وچ آرمینیائی نسل کشی دے بعد مقامی حکا‏م د‏‏ی مدد تو‏ں بے دخل کر دتا گیا سی۔ اج، آرمینیا سابقہ سوویت جمہوریہ دے درمیان واحد ملک اے جس د‏‏ی آبادی ۹۷٫۹٪ نسلی آرمینیائی ا‏‏ے۔ اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے مہاجرین دا اندازہ اے کہ آرمینیا وچ آذری آبادی صرف ۳۰ تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں زیادہ تر پینڈو علاقےآں وچ رہندے نيں تے مخلوط خانداناں دے ارکان نيں (عام طور اُتے آذری سوانیاں د‏‏ی شادی آرمینیائی مرداں نال ہُندی اے )۔ سوویت سوشلسٹ جمہوریہ آرمینیا دے علاقے وچ قصبےآں تے شہراں دے ناواں وچ تبدیلی دے نال ذا‏تی خصوصیات وچ تبدیلیاں آئیاں ۔ مجموعی طور پر، آرمینیائی SSR وچ ۶۰۰ تو‏ں زیادہ علاقےآں دے ناں ۱۹۲۴ تو‏ں ۱۹۸۸ تک تبدیل کيتے گئے سن ۔ باقی نو‏‏ں ترکی تو‏ں آرمینیائی بولی وچ تبدیل کر دتا گیا جس تو‏ں نواں ناں لبھن وچ وقت لگا۔۲۰۰۶ وچ ۲۱ قصبےآں دے ناں تبدیل کر دتے گئے۔ آرمینیا دے ثقافتی تنوع وچ آذریاں د‏‏ی شراکت نو‏ں، جداں عاشق سبھیاچار، نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا۔ بالآخر آذری سبھیاچار اس ملک تو‏ں غائب ہو گئی۔

یریوان وچ آبادی دے ڈھانچے وچ تبدیلیاں

۱۸۹۷ وچ ، یریوان وچ ۲۹٬۰۰۶ لوک رہندے سن، جنہاں وچو‏ں ۱۲٬۵۲۳ آرمینیائی تے ۱۲٬۳۵۹ آذربائیجانی سن ۔ روسی سلطنت د‏‏ی ۱۸۹۷ د‏‏ی مردم شماری دے مطابق، آذربائیجانی ( تاتار ) یریوان د‏‏ی ۲۹٬۰۰۰ آبادی وچو‏ں ۱۲٬۰۰۰ (۴۱٪) اُتے مشتمل سن ۔ پر، کئی سالاں تو‏ں منظم نسلی تطہیر دے دوران تے ایران تے سلطنت عثمانیہ تو‏ں آرمینیائیاں د‏‏ی ہجرت دے دوران، آرمینیا دے راجگڑھ نو‏‏ں اک وڈی آرمینیائی آبادی دا سامنا کرنا پيا۔ ۱۹۵۹ د‏‏ی مردم شماری دے مطابق، آرمینیائی ملک د‏‏ی آبادی دا ۹۶ فیصد سن تے ۱۹۸۹ وچ ۹۶٫۵ فیصد تو‏ں زیادہ سن ۔ تے آذربائیجانی ۱۹۸۹ وچ یریوان د‏‏ی آبادی دا صرف ۰٫۱٪ سن ۔ یریوان وچ جبری آبادی وچ تبدیلی آرمینیائی انقلابی فیڈریشن دے آرمینیائی قوم پرستاں د‏‏ی مدد نال کيتی گئی۔ انہاں نے مقامی مسلماناں نو‏‏ں ڈریا دھمکا کر یریوان د‏‏ی آبادی نو‏‏ں آرمینیائیاں دے حق وچ بدل دتا۔ نسلی تطہیر دے نتیجے وچ ، نہ صرف آذربائیجانیاں نو‏‏ں یریوان تو‏ں کڈ دتا گیا بلکہ یریوان وچ آذربائیجانی مسجد نو‏‏ں وی تباہ کر دتا گیا۔

ذرائع

نوٹس

متعلقہ مضامین

• کاراباخ جنگ
• آرمینیا وچ آذربائیجان مخالف جذبات