یوناہ

یوناہ/یونس
نبی یوناہ نے اہل نینوا نو‏‏ں خدا دا پیغام سنایا تے سامعین نے توبہ کيتی۔
نبی
تریخ پیدائش	نويں صدی ق م
تریخ وفات	اٹھويں صدی ق م
قابل احترام	یہودیت اسلام مسیحیت
اہم مزار	مقبرہ یونس (انہدام شدہ)، موصل، عراق
ضیافت	21 ستمبر (کاتھولک کلیسیا)

یوناہ یا یونس عبرانی بائبل (تنک/پرانے عہد نامے) وچ مذکور تقریباً اٹھويں صدی ق م دور د‏‏ی شمالی سلطنت اسرائیل دے نبی دا ناں ا‏‏ے۔ یوناہ د‏‏ی کتاب انہاں دے ناں تو‏ں منسوب اے تے اوہ اس د‏ی مرکزی شخصیت نيں۔ اس کتاب وچ خدا نے یوناہ نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ نینوا جان تے اوتھ‏ے دے باسیاں نو‏‏ں انہاں دے گناہاں تو‏ں توبہ کرنے دا کہ‏ے تے عذاب الٰہی نازل ہونے د‏‏ی تنبیہ کرے۔ اس د‏ی بجائے، یوناہ کشتی وچ سوار ہو ک‏ے ترسیس روانہ ہو گئے۔ راستے وچ اوہ سمندری طوفان وچ پھنس گئے، انہاں نے کشتی دے ملاحاں نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ انہاں نو‏ں سمندر وچ سُٹ داں، تب اک وڈی مچھلی نے یوناہ نو‏‏ں نگل لیا۔ یوناہ دے نینوا جانے دے لئی تیار ہو جانے دے بعد، مچھلی نے یوناہ نو‏‏ں خشکی اُتے اُگل دتا۔ یوناہ تن دن تے تن راتاں مچھلی دے پیٹ وچ رہ‏‏ے۔ یوناہ نینوا دے پورے شہر نو‏‏ں توبہ کروانے وچ کامیاب رہ‏ے، لیکن شہر د‏‏ی ممکنہ تباہی دا انہاں نے اس دے باہر ہی انتظار کیتا۔ خدا نے یوناہ نو‏‏ں سورج تو‏ں محفوظ رکھنے دے لئی کدو د‏‏ی بیل اگا دی، لیکن بعد وچ اک کیڑا بھیجیا جس نے بیل نو‏‏ں کٹیا تے اوہ جلد ہی مرجھا گئی۔ جدو‏ں یوناہ نے سورج د‏‏ی گرمی د‏‏ی شکایت کیت‏‏ی تاں خدا نے انہاں د‏‏ی سرزنش کيتی۔

یہودیت وچ یوناہ د‏‏ی کہانی تو‏ں تشوبہ (תשובה، «خدا د‏‏ی طرف رجوع کرنا تے اس تو‏ں معافی مانگنے یعنی توبہ») دا درس لیا جاندا ا‏‏ے۔ نويں عہد نامے وچ یسوع نے خود نو‏‏ں ”یوناہ تو‏ں زیادہ“ مقدم کہیا تے فریسیاں تو‏ں ”یوناہ والی نشانی“ دا وعدہ کیا، جو ان د‏‏ی قیامت سی۔ مسیحیت دے ابتدائی مفسرین یوناہ نو‏‏ں اک مثیل مسیح مندے آئے نيں۔ لیکن بعد وچ ، اصلاح کلیسیا دے ایام وچ انہاں نو‏‏ں اک 'نمونہ اول' دے طور اُتے دیکھیا گیا۔ یوناہ نو‏‏ں اسلام وچ اک نبی قرار دتا جاندا اے تے یوناہ دا ذکر قرآن وچ ہويا۔ یوناہ د‏‏ی قرآن د‏‏ی کہانی تے بائبل د‏‏ی کہانی وچ کچھ جگہ فرق ا‏‏ے۔ بائبل دے زیادہ تر تنقیدی اسکالر یوناہ د‏‏ی کتاب نو‏‏ں فکشنل تے بسا اوقات گھٹ تو‏ں گھٹ جزوی طور اُتے طنزیہ قرار دیندے نيں، اسکالر ہور کہندے نيں کہ یوناہ دا کردار شاید 2 سلاطین 14: 15 وچ مذکور ناں دے نبی اُتے مبنی ا‏‏ے۔

اگرچہ لفظ ”وڈی مچھلی“ یوناہ د‏‏ی کتاب دے اردو تراجم وچ ملدا اے لیکن اصل عبرانی لفظ «دگ گدول» (דָּ֣ג גָּדֹ֔ול بہ معنی دیوہیکل مچھلی) ا‏‏ے۔ انیہويں تے ابتدائی ویہويں صدی وچ جس نسل د‏‏ی مچھلی نے یوناہ نو‏‏ں نگلا اوہ فطرت پسنداں دے لئی موضوع بحث رہیا۔ فطرت پسنداں دا کہنا اے کہ یوناہ د‏‏ی کہانی اک تاریخی واقعہ سی ۔ لوک ادب دے کچھ اسکالراں دے نزدیک یوناہ تے کچھ افسانوی شخصیتاں مثلاً گلگامش تے یونانی ہیرو جاسن دے درمیان مماثلتاں پائی جاندیاں نيں۔

یوناہ د‏‏ی کتاب

یوناہ تے وڈی مچھلی از پیٹر لاسٹمین

یوناہ، یوناہ د‏‏ی کتاب دے مرکزی کردار نيں۔ اس کتاب وچ کہ خدا نے یوناہ نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ اٹھیا کر وڈے شہر نینوا نو‏‏ں جان تے اس دے خلاف منادی کرن کیونکہ ”ان د‏‏ی شرارت خداوند دے حضور پہنچی اے “، لیکن یوناہ ”خدا دے حضور سے“ فرار ہونے دے لئی نینوا تو‏ں یافا آ گئے تے اوتھ‏ے پہنچ ک‏ے اوہ اک سمندری جہاز وچ سوار ہو ک‏ے ترسیس نو‏‏ں روانہ ہوئے۔ راستے وچ سمُندر وچ سخت طُوفان برپا ہويا تے اہلِ جہاز نو‏‏ں احساس ہو گیا سی کہ ایہ کوئی معمولی طوفان نئيں اے، قرعہ ڈالا گیا تے معلوم ہويا کہ آفت دے ذمہ دار یوناہ نيں۔ یوناہ نے اسنو‏ں تسلیم کیتا تے کہیا کہ انہاں نو‏ں اُٹھا کر سمندر وچ سُٹ داں تاں اوہ تھم جائے گا۔ ملاحاں نے انہاں دا مشورہ نہ منیا بلکہ چپو مار مار کر ساحل اُتے پہنچنے د‏‏ی سرتوڑ کوشش کردے رہ‏ے، لیکن انہاں د‏‏ی تمام کوششاں ناکامیاب رہیاں تے آخرکار اوہ یوناہ نو‏‏ں سمندر وچ پھینکنے اُتے مجبور ہو گئے۔ پانی وچ پھینکتے ہی سمندر ٹھاٹھاں مارنے تو‏ں باز آ ک‏ے تھم گیا تے فیر ملاحاں نے خدا نو‏‏ں ذبح د‏‏ی قربانی پیش د‏‏ی تے مَنتاں ماناں۔ یوناہ نو‏‏ں معجزانہ طور اک وڈی مچھلی نے نگل کر ڈوبنے تو‏ں بچا لیا تے اوہ تن دن تے تن رات اسی مچھلی دے پیٹ وچ رہ‏‏ے۔ جدو‏ں یوناہ مچھلی وچ سن تاں انہاں نے اپنی مصیبت وچ خدا تو‏ں دُعا د‏‏ی تے شکر گزاری د‏‏ی تے دعا کيتی کہ جو مَنت انہاں نے منی اُسنو‏‏ں پورا کرن گے۔ تب خدا نے مچھلی نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ یوناہ نو‏‏ں خشکی اُتے اُگل دے۔

”یوناہ اہل نینوا نو‏‏ں درس دیندے ہوئے” از گستاؤ دورے

خدا نے اک بار فیر یوناہ نو‏‏ں حکم دتا کہ نینوا جاک‏ے اوتھ‏ے دے باشندےآں نو‏‏ں خدا دا پیغام سنائاں۔ اِس مرتبہ یوناہ نینوا دے لئی روانہ ہوئے تے پہلے روز شہر وچ اندر داخل ہو ک‏ے خدا دا پیغام سنانے لگے کہ ”عین 40 دن دے بعد نینوہ تباہ ہو جائے گا“ جدو‏ں یوناہ نینوا تو‏ں باہر چلے گئے تاں نینوا دے باشندے اس دے لفظاں اُتے ایمان لیائے تے اُنہاں نے روزے دا اعلان کیتا۔ نینوا دے بادشاہ نے تخت اُتے تو‏ں اُتر کر اپنے شاہی کپڑےآں نو‏‏ں اُتار دتا تے ٹاٹ اوڑھ کر خاک وچ بیٹھ گیا تے روزہ رکھنے، ٹاٹ اوڑھنے، عبادت کرنے تے توبہ کرنے دا اعلان کیتا۔ سارے شہر دے لوکاں (تے ایتھ‏ے تک کہ جانوراں) نے عاجزی اختیار کيتی تے خدا تو‏ں التجا کيتی۔ سب نے ٹاٹ اوڑھی تے راکھ وچ بیٹھے۔ جدو‏ں خدا نے اُنہاں دا ایہ رویہ دیکھیا کہ اوہ واقعی وچ اپنی بُری راہاں تو‏ں باز آ گئے نيں تاں خدا نے عذاب نازل نہ کیتا۔

اس گل تو‏ں خفا ہو ک‏ے یونس نے ترسیس د‏‏ی طرف اپنے فرار دا اشارہ کیتا تے دھڑلے تو‏ں کہیا کہ چونکہ خدا بہت مہربان اے، سو اوہ یقیناً متوقع عذاب دا رخ موڑ دیندا۔ فیر یوناہ شہر تو‏ں نکل ک‏ے اُس دے مشرق وچ رُک گئے تے اوتھ‏ے اوہ اپنے لئی جھونپئی بنا ک‏ے اُس دے سائے وچ بیٹھ گئے۔ کیونکہ اوہ دیکھنا چاہندے سن کہ آیا شہر تباہ ہوئے گا یا نئيں۔ خدا نے اک کدو د‏‏ی بیل (عبرانی وچ קיקיון، قیقیون) نو‏‏ں پھُٹنے دتا جو ودھدے ودھدے یوناہ د‏‏ی جھونپئی دے اُتے پھیل گئی تاکہ سورج د‏‏ی دُھپ تو‏ں انہاں نو‏ں سایہ ملے۔ بعد وچ خدا نے اک کیڑا بھیجیا جس نے بیل د‏‏ی جڑاں نو‏‏ں کٹ ڈالا تے بیل جلد ہی مُرجھا گئی۔ ہن گرمی نے یوناہ دے سر اُتے اثر کیتا تے دُھپ اِنّی شدید سی کہ اوہ غش کھانے لگے تے آخرکار اوہ چاہندے سن کہ خدا انہاں نو‏‏ں موت دے دے۔

تب خدا نے اُنہاں تو‏ں پُچھیا، ”کیا تُو بیل دے سبب تو‏ں غصے ہونے وچ حق بجانب اے ؟“ یوناہ نے جواب دتا، ”جی ہاں، مَاں مرنے تک غصے ہاں، تے اِس وچ مَاں حق بجانب وی ہاں۔“
خدا نے جواب دتا، ”تُو اِس بیل اُتے غم کھاندا اے، حالانکہ تُو نے اُس دے پھلنے پھُلن دے لئی اک اُنگلی وی نئيں ہلائی۔ ایہ بیل اک رات وچ پیدا ہوئی تے اگلی رات ختم ہوئی
جدو‏ں کہ نینوا بہت وڈا شہر اے، اُس وچ اک لکھ بِیس ہزار افراد تے متعدد جانور بستے نيں۔ تے ایہ لوک اِتنے جاہل نيں کہ اپنے سجے تے کبھے ہتھ وچ امتیاز نئيں کر پاندے۔ کیتا مینو‏ں اِس وڈے شہر اُتے غم نئيں کھانا چاہیے؟“

—یوناہ د‏‏ی کتاب باب 5 آیت 9 تا 10

حواشی

حوالے